ÍSLENSK HÓMILÍUBÓK
Orðstöðulykill
Hjálparskrá
Um orðstöðulykilinn
Orðstöðulykillinn sem hér birtist nær yfir texta Íslensku hómilíubókarinnar,
skinnhandrits frá því um 1200 sem hefur að geyma stólræður, fræðslugreinar
og bænir ætlaðar prestum. Þessi texti er eitthvert elsta lesmál sem til er á
íslensku og Hómilíubókin er elsta íslenska skinnbók sem varðveist hefur
í heilu lagi. Hér er notaður texti sem Guðrún Kvaran og Gunnlaugur Ingólfsson bjuggu
til prentunar og gefinn var út á vegum Hins íslenska bókmenntafélags 1993. Stafsetning
er færð til nútímahorfs en fornri beygingu og orðmyndum haldið.
Lykillinn sýnir hverja orðmynd sem fyrir kemur í textanum
ásamt næstu orðum á undan og eftir en auk þess er hægt að fletta upp í
meðfylgjandi texta og skoða þannig stærra samhengi. Þessi orðstöðulykill er
ekki lemmaður, þ.e. mismunandi beygingarmyndir eru ekki sameinaðar undir einu
uppflettiorði eins og gert er í orðabókum, heldur er hver orðmynd sjálfstæð
færsla.
Notkun lykilsins
Gluggi vefsjárinnar skiptist í fjóra afmarkaða ramma.
Hægt er að breyta stærð allra rammanna; ef bendillinn er færður á mörkin milli
þeirra breytist útlit hans og þá er hægt að færa mörkin að vild með músinni.
-
Í neðri rammanum hægra megin birtist texti Hómilíubókarinnar í heild, hægt er að
skoða hann að vild frá upphafi til enda með því að nota skrunröndina eða lyklaborðið (örvahnappa, Page Up, Page Down). Athugið að kaflafyrirsagnir í
hornklofum eru verk útgefendanna og eru því ekki teknar með í orðstöðulykilinn.
-
Í efri rammanum til hægri (þar sem þessi hjálpartexti birtist núna) er sjálfur
orðstöðulykillinn. Efst í hverri færslu er tilgreint hversu oft viðkomandi
orðmynd kemur fyrir í textanum, þar fyrir neðan eru sýnd öll dæmin um orðmyndina
ásamt 12 orða samhengi (6 orð á undan og 6 á eftir). Línunum er raðað í stafrófsröð eftir
orðunum sem fara á eftir lykilorðinu. Aftan við hverja línu er tiltilgreint blaðsíðutal
í útgáfu Hins íslenska Bókmenntafélags frá 1993.
Ef smellt er á blaðsíðutalið færist textinn fyrir neðan sjálfkrafa, þannig að
viðeigandi staður birtist efst í rammanum. Einungis hluti orðstöðulykilsins er opinn
hverju sinni en efst og neðst í hverjum hluta eru hnappar sem nota má til að fletta
fram og til baka.
-
Í rammanum til vinstri er listi í stafrófsröð yfir orðmyndir sem koma fyrir í
textanum. Þegar smellt er á einhverja orðmynd færist orðstöðulykillinn
sjálfkrafa þannig að línur með þessari orðmynd birtast. Hægt er að velja milli
þess að hafa allan orðmyndalistann frá A-Ö opinn í einu eða einungis hluta hans.
-
Í efsta rammanum birtist stafrófið. Þegar smellt er á einhvern bókstaf færist
orðmyndalistinn sjálfkrafa þannig að orðmyndir sem byrja á
viðkomandi staf birtast.
Auðvelt er að nota leitarskipun vefsjárinnar (Ctrl+F)
til að finna orðmyndir sem koma fyrir í textanum. Leitin verkar á þann ramma sem síðast
var smellt á. Einfaldast er að velja allur listinn í orðmyndalistanum og láta forritið
leita þar, þaðan er síðan greið leið að orðstöðulyklinum og textanum.
- Textinn sem hér birtist er sá sami og prentaður var í:
- Íslensk hómilíubók. Fornar stólræður.
Hið íslenska bókmenntafélag. Reykjavík 1993.
Um frágang textans skal vísað til inngangs Guðrúnar Kvaran og Gunnlaugs Ingólfssonar í
þeirri bók (Um þessa útgáfu, bls. XVIII-XX).
- Þeim sem vilja skoða textann eins og hann stendur í handritinu er bent á útgáfu
sem Andrea de Leeuw van Weenen sá um og hefur að geyma stafréttan texta og ljósmyndir af
handritinu, auk ítarlegs formála:
- The Icelandic Homily Book: Perg. 15 4° in the Royal Library, Stockholm. Íslensk handrit, series in quarto vol. 3. Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi. Reykjavík 1993.
Orðstöðulykill: © Orðabók Háskólans.
Ábendingar og athugasemdir má senda til
Aðalsteins.
Smellið á orðmynd í listanum til vinstri til að fá orðstöðulykilinn aftur.