Texti      


Skáldsögur

Jóns Thoroddsens






PILTUR OG STÚLKA

Dálítil frásaga




Á austanverðu Íslandi liggur hérað eitt mikið og fagurt, er .....hérað heitir; þar
gjörðist saga sú, er hér skal rituð. Hérað þetta er allfjölbyggt, en var þó betur bæjum
skipað á dögum Síðu-Halls, og sést nú víða aðeins fyrir tóftum, þar sem sögurnar segja,
að verið hafi vel hýst höfðingjasetur. Sjón er sögu ríkari, en eigi vitum vér, hvað
veldur. Þeir, sem rita og ritað hafa um landsins gagn og nauðsynjar, verða ekki á eitt
sáttir um það efni; ætla nokkrir, að hin fögru býli hafi lagst í eyði sakir ódugnaðar
landsmanna, og hafa það til síns máls, að eins sé landið nú "fagurt og frítt" sem á
fyrri öldum, þegar Norðmenn tóku sér þar bólfestu, og enn sé þar víða byggilegt, sem
ekki er byggt. Þá eru aðrir, sem kenna hafísnum og timbureklunni um, að landið sé
strjálbyggðara nú en á tíundu og elleftu öld; segja þeir, að um þær mundir hafi enginn
hafís komið, en landið verið skógi vaxið frá fjalli til fjöru og nægur húsaviður
hvervetna. Það má vel vera, að hvorirtveggja hafi að nokkru leyti satt að mæla; en ekki
á mál það að dæma hér á þingi, fyrir því að annað er efni bæklings þessa.

Upp af héraði því, er vér um gátum, gengur dalur einn mikill og breiður, sem ....dalur
heitir. Fram af dal þessum liggja aftur tveir minni dalir, er vér köllum Fögrudali.
Fagridalur hinn eystri er allur vaxinn víði og vafinn í grasi; landskostir eru þar
góðir, en vetrarríki í meira lagi. Dalurinn er þráðbeinn; fjöllin að honum ekki há;
hlíðarnar iðgrænar á sumrin og nær því klettalausar; hér og hvar kvíslast smálækir og
gil ofan um hjallana. Eftir miðjum dalnum fellur á mikil, það er jökulvatn lygnt og þó
ekki afarbreitt. Sá, sem stendur um morgunstund við dalbotninn í björtu sumarveðri við
upprás sólar, þegar skuggamyndirnar eru að þokast undan sólarbirtunni, og lítur yfir
dalinn endilangan, mun ekki geta bundist þeirra orða: Fagur ertu, dalur fósturjarðar
minnar, hér vil ég beinin bera.

Sex bæir eru í Fagradal eystri, og heita fremstu bæirnir Indriðahóll og Sigríðartunga
og standa því nær hvor á móti öðrum, sinn hvorum megin árinnar. Litlar samgöngur voru
millum bæja þessara; sinn átti hvora kirkjusókn, og sinn var í hvorum hrepp. Áin er
óvíða reið þar í dalnum, og fá vöð eru þar á henni; á veturna leggur hana í mestu
aftökum, en ekki fjölgaði milliferðum fyrir það, með því bændurnir voru heldur engir
vinir; hvor bjó að sínu og hafði mest mök við sína sveitunga. Enginn nábúakrytur var þó
með þeim bændunum; áin skar svo skýrt og greinilega úr landamerkjum hvorratveggja
jarðanna, að aldrei gátu risið deilur út úr átroðningi eða slægjubletti, sem vant er að
vera hneykslunarhella nágranna á Íslandi; en forlögin höfðu hagað því svo til, að
bóndinn á Indriðahóli hafði hreppstjórn á hendi í sinni sveit, og í Sigríðartungu bjó
og hreppstjóri. Nú þótt menn séu vænir, sem hlut eiga að málum, má það margt verða í
sveitarsökum, er sitt líst hverjum; hefur það og lengi mælt verið, að fátækrastjórnin
sundri hreppstjórunum, en samtengi þá ekki, og svo fór hér einnig. Í langan aldur höfðu
hreppstjórar þessir gengið í friði og spekt hvor hjá öðrum á leið lífsins og
hreppstjórnarinnar, þangað til steinn kom í götuna, en það var kerlingarskepna gömul og
slitin; enginn maður vissi með sönnu að segja, hvar hún var í heiminn borin, og sjálf
mundi hún ekki fyrir víst, hvað hún hafði heyrt um það. Nú fóru menn að rannsaka
ritningarnar, það er að skilja kirkjubækurnar í Sigríðartunguhrepp og Indriðahólshrepp,
en þá tók málið algjörlega að flókna; í Indriðahólssveitar kirkjubók fundu þeir nafn,
og líktist fyrsti stafurinn í því upphafsstafnum í heiti kerlingar, en að öðru leyti
var nafnið máð og ritað með sortubleki; þótti bændum í Hólshrepp ísjárvert að gjöra
kerlingu þar sveitlæga eftir svo óljósu handriti. Í Tunguhrepps kirkjubók var hundrað
ára eyða, og sögðu sveitarmenn, að eftir kirkjubókinni að dæma væri eins líklegt, að
hún ætti ekki sveit þar í hrepp. Þá skyldi sýslumaður skera úr þrætunni, og var honum
ritað af hreppstjórunum. Sýslumanni varð heldur ógreitt um svarið, en svo búið mátti
ekki standa, og tekur hreppstjórinn í Sigríðartungu það ráð, að hann flytur kerlingu
með tilstyrk sveitarmanna á Indriðahólshrepp. Hreppstjórinn þar bregður skjótt við,
safnar að sér mönnum og lætur flytja hana um hæl yfir að Sigríðartungu. Bænum í
Sigríðartungu var lokað, þegar sást til fararinnar, og fyrirbauð hreppstjóri nokkrum
manni að vera svo djarfur að ljúka upp. Hinir skildu kerlingu eftir á hlaðinu, en ekki
var bærinn opnaður, fyrr en Hólhreppingar voru farnir burtu fyrir góðri stundu. Þetta
var á miðri jólaföstu, og var veður fremur kalt fyrir gamalmenni, og var farið að slá
að kerlingu, þegar komið var út til hennar; sagði Bjarni hreppstjóri, að best væri að
velgja dálítinn mjólksopa ofan í hana, áður en farið væri með hana aftur. -Flytjið þið
mig nú hvert, sem þið viljið, skepnurnar mínar, sagði kerling; en guð fyrirgefi
kónginum, nú situr hann og drekkur kaffi og brennivín og veit ekki, hvað hér gjörist. -
Þetta voru síðustu orð hennar hér í heimi.

Ekki fór eins fyrir hreppstjórum þessum eins og þeim Heródes og Pílatus forðum, að þeir
yrðu vinir á þeim sama degi sem kerling fór á milli þeirra; aldrei greri um heilt með
þeim eftir þenna þráflutning; þeir sáust að sönnu oft á mannfundum og ypptu höttum hvor
að öðrum, en ekki var það fyrir vináttu sakir, heldur af lotningu fyrir embættinu; þeir
rituðu stundum hvor öðrum til um hitt og þetta, sem snerti sveitastjórnirnar, og
töluðust oft við, og kallaði þá hvor annan signor í hverju orði, en ekki kom að heldur
til af góðu, heldur hinu, að hvor um sig hugsaði: Sé hann ekki signor, þá getur og
verið efi á um það, hvort ég sé signor eða ekki.

Hreppstjórakonurnar þekktust lítið, en ekki var það allsjaldan, að þær spyrðu gesti og
gangandi hvor um aðra; ekki var það af umhyggju eða velvild sprottið, heldur af metnaði
niðrí; vildi hvorug vera annarrar eftirbátur, þar eð þær hefðu jafnar mannvirðingar.
Hreppstjórar þessir voru báðir góðir efnamenn; hreppstjóri Jón átti Indriðahólinn, en
Sigríðartunga var konungsjörð; þar hafði hreppstjóri Bjarni búið allan sinn búskap;
ekki átti hann jarðir, en vel af lausafé. Jón á Hóli átti einn son, er Indriði hét;
hann var þá tíu vetra, er saga þessi gjörðist. Indriði var snemma fríður sýnum og
vaxinn vel, og afbragð þótti hann jafnaldra sinna fyrir styrkleika sakir, enda lifði
hann ekki á moðunum hjá móður sinni; aldrei var svo hart um mjólk á Hóli, að Indriði
yrði ekki að fá pott af spenvolgri nýmjólk í hvert mál, og þetta kom mergnum í kögglana
á honum; ötull var hann og framgjarn til hvers, sem gjöra var, nema að læra
spurningarnar; þó var nú því starfi svo langt komið, að hann kunni þær allar vel nema
sjötta kapítulann, sem flestum verður örðugur. Mesta yndi og ánægja Indriða var jafnan
að vera eitthvað að tálga og því næst að sinna um fé föður síns. Hann var skyggn vel og
fóthvatur og heppnaðist betur en flestum öðrum fjárgæsla og fann oft, þegar vantaði,
þar sem aðrir voru frá gengnir leitinni. Eina á átti hann móbotnótta að lit, hún hafði
verið gefin honum í tannfé og var allra mesta heppnisskepna; hún var tvílembd á hverju
vori, og sögðu menn Indriða fésælan verða mundu; seldi Indriði lömbin á hverju hausti
fyrir peninga, er móðir hans varðveitti fyrir hann. Nú var Botna orðin svo farin og
lasburða, að hún mátti ekki lengur fylgja fénu eður bíta gras til holda, þó hásumar
væri, en ellidauð átti hún að verða, því hafði Indriði heitið; var hún því höfð á
baðstofugólfi og gefin mjólk sem barni með pípu, en studd út í hlaðbrekkuna, þegar best
og blíðast var veður.

Þau Bjarni í Sigríðartungu áttu þrjú börn; Ragnheiður hét hið elsta, og var hún gefin
bóndamanni þar í sveitinni; son áttu þau, er Ormur hét; hann hafði Bjarni til læringar
sett, og var hann með föður sínum á sumrum, en í heimaskóla á vetrum; móðir hans unni
honum mikið og vildi, að hann yrði prestur, og varla hafði Ormur numið svo mikið í
latínumáli, að hann gæti sett tvö orð gallalaust saman, áður móðir hans fór að telja
saman lambsfóður og preststíundir á bestu brauðunum, sem hún þekkti, og jafna öllu
saman til að vita, um hvert brauðið hann Ormur sinn skyldi biðja. Yngsta barn hjónanna
í Sigríðartungu hét Sigríður; það var móðurnafn bónda, og þótti honum harla vænt um
hana; en ekki hafði hún jafnmikið ástríki af móður sinni; galt hún þess hjá móðurinni,
sem hún naut hjá föðurnum, það er nafnsins og þess, að hana svipaði í ætt til föðurömmu
sinnar; sagði Ingveldur oft við sjálfa sig, þegar hún leit framan í barnið: Er það ekki
eins og ég sjái sneypuna hana tengdamóður mína þarna lifandi?

Það er nú þessu næst að segja, að þetta sumar var það ætlunarverk Indriða á Hóli, að
hann skyldi smala á morgnana, en sitja hjá á daginn; beitarlandið frá Hóli er fram um
dalinn, en upprekstrarland bænda og afrétti fremst í dalbotninum. Kvífénu var haldið
fram um Grænuhjalla, og þar sat Indriði hjá, og varð honum aldrei vant úr hjásetunni,
en örðugar gekk honum að vakna á morgnana svo snemma sem þurfti, og var í fyrstu ekki
ugglaust, að faðir hans yrði að vekja hann á stundum nokkuð hvatskeytlega; líður svo
fram að slætti, tekur þá féð að spekjast, en Indriði að venjast við að fara nógu snemma
á fætur.

Í Sigríðartungu varð það til tíðinda einn morgun á nýbyrjuðum túnaslætti, að rekja var
góð, og var Bjarni bóndi genginn heim úr slægjunni og sér, að Ormur sonur hans sefur
enn; þá voru liðin dagmál; segir hann þá við Ingveldi konu sína:

Seint stígur Ormur frændi úr rekkju, og líst mér, að þú vekir hann til skattsins: hann
gjörir ekki annað, hvort sem er, en matast; nú er hann þegar sextán vetra og kann þó
ekki að bera ljá í gras; margur myndi mæla það, að þroski hans sé svo mikill orðinn, að
hann gæti hjakkað af einhverjum þúfnakollinum, þar sem allir aðrir eru eitthvað að
gjöra.

Og jæja! honum þykir gott að lúra á morgnana, rýjunni, enda mun verða önnur iðja og
ákvörðun hans en að ganga út í túnið með karlmönnunum að orfinu.

Bíddu nú við! hann er ekki orðinn klerkur enn þá; mér sýnist þeir verði ekki allir
prestar, sem kennt er.

Vissi ég það, að hann Ormur minn yrði ekki prestur, segir Ingveldur, þá skyldi ég ekki
hafa eggjað þig á að láta kenna honum, en ég vona, að guð minn góður heyri mína bæn og
láti hann verða prest og komast á eitthvert gott brauð hérna einhvers staðar nálægt
okkur, og heldurðu þá, að hann þurfi að slíta sér út við orfið?

Ekki tekur til, nema þurfi, og er honum engin skömm eða skaði að kunna til verka; en
það er ekki í fyrsta sinni, að þú mælir allt eftir honum.

Eins og þú eftir henni Siggu.

Þetta er nú barn enn þá, krakkinn, og er ekki von til, að hún geti miklu af kastað.

Hún gæti þó setið hjá, stelpan, á daginn; þetta varð ég að gjöra á hennar aldri, og
hennar Guðrúnar þarf ég við heima við bæinn.

Um þetta kýttu þau hjónin nokkra stund, en sá varð endir málanna, að Ormur fór með
föður sínum út í tún, og voru honum fengnir nokkrir þúfnakollar til að reyna sig við;
en Sigríður litla varð í fyrsta sinni að labba eftir fénu fram fjárgötur, fremur hrygg
í huga, með askinn sinn í hendinni. Hún var þá á níunda árinu og heldur lítil vexti
eftir aldri. Móðir hennar hvíslaði að henni, áður en hún fór á stað: Þú verður hýdd,
kindin þín ef þú kemur of snemma heim í kvöld eða ef þú týnir nokkru af fénu. - Guðrún
vinnukona var látin fara með henni til þess að sýna henni, hvar hún ætti að halda fénu
til haga. - Vertu ekki að skæla, telpa mín, sagði Guðrún, þú þarft ekki að hræðast
huldufólkið á dalnum, það gjörir þér ekkert mein. - Þessi huggunarorð voru ekki til
annars en að rifja upp fyrir Sigríði allar sögurnar, sem hún hafði heyrt um Álfhól og
hann Draugahvamm; það voru tvö örnefni þar á dalnum. Að lítilli stundu voru kindurnar
runnar fram eftir götunum; en er þær voru komnar þar, sem grænu hjallarnir breiðast út,
tóku þær að dreifa sér um börðin og lágarnar og fóru að bíta blómgresið.

Hérna áttu nú, Sigga mín, að láta féð vera, segir Guðrún, þú átt að hafa gætur á, að
það hverfi ekki upp af brúninni, en fram eftir hlíðinni er óhætt að það fari; þú skalt
ekki hnappsitja það, því þá dettur úr því nytin; þegar forsælan er komin ofan í
slakkann þarna, þá er tími til fyrir þig að fara að hóa því saman, og gáðu að, að ekki
verði eftir í lautunum; varaðu þig á henni stóru Bíldu, hún er vön að læðast upp með
gilinu og hefur gjört mér það tvisvar sinnum, svo ég varð að elta hana upp á fjall,
skituna þá arna; sigaðu honum Lubba ekki mikið á ærnar, honum er hætt við að hrifsa í
þær, og vertu nú sæl!

Æ, farðu ekki undir eins frá mér, Gunna mín, sagði Sigríður litla hálfkjökrandi, ég dey
út af úr hræðslu og leiðindum.

Vertu ekki að neinu voli, stelpan þín! sagði Guðrún og reif sig af henni og hljóp sem
fætur toguðu og var horfin á svipstundu. Brjóst Sigríðar litlu þrútnaði þá af svo
miklum ekka, að henni fannst það ætlaði að springa; tárin flutu niður um litlu
kinnarnar; henni sortnaði fyrir augum, en fæturnir gátu ekki valdið þunga líkamans; hún
hné niður, þar sem hún stóð, og grúfði sig niður að jörðinni og grét hátt; loksins varð
hún svo þreytt af að gráta, að hún sofnaði út af, og þá dreymdi hana, að henni þótti
koma til sín maður í hvítum klæðum, hann strauk um augum á henni og mælti: Jesús
Kristur huggar góðu börnin, sem gráta. Við þetta vaknaði hún, og varð henni það fyrst,
að hún þreifaði með hendinni um kinn sér og fann, að hún var ekki vot, en nokkuð sár og
býsna heit; einnig fann hún til dálítils höfuðverkjar; brjóst hennar var léttara, og
hjartað barðist ekki af ekka, en enn þá stirndi í bláu augun litlu. Sá, sem þá hefði
komið í lautina, þar sem Sigríður sat, og litið í augu hennar, mundi hafa sagt við
sjálfan sig: Hvernig stendur á því, að sólin blessuð, sem skinið hefur hér í allan dag,
hefur ekki getað þerrað daggperlurnar af bláfjólunum tveimur, sem allra fallegastar eru
hérna í brekkunni? - Ótti sá og skelfing, sem verið hafði í Sigríði litlu, áður en hún
sofnaði, var nú að miklu leyti horfinn eða hafði ekki ráðrúm til að vinna á hana, því
hún var nú að hugsa um það, sem hana hafði dreymt; hún setti sig síðan niður í brekkuna
og fór að lesa bænir sínar og las þær upp aftur og aftur, og fannst henni nú sem hún
fengi af því nokkra hugsvölun. En er þetta hafði gengið nokkra hríð, heyrðist henni
allt í einu sem hundar geltu hins vegar í dalnum; hún reis þá á fætur og gekk upp á hæð
eina, sem stóð þar nálægt brekkunni, og litaðist um; allt var kyrrt og tómt í dalnum;
sólin var farin að lækka á himninum, og kvöldskuggarnir voru farnir að færast ofan
eftir vestari hlíðinni og nærri því komnir ofan í slakkann. Sá þá Sigríður, að hún
hafði sofið furðu lengi, og datt henni nú í hug það, sem Guðrún hafði sagt henni, að
hún skyldi fara að reka féð saman, þegar forsælan væri komin ofan í slakkann; en sem
hún nú var að hugsa um þetta með sér, varð henni litið yfir um ána og í hvamm einn þar
á móti; þar var hóll einn í miðjum hvamminum og grár steinn efst á hólnum, og sýndist
Sigríði piltur svartklæddur koma út úr honum og hverfa skjótara en auga væri rennt upp
eftir hvamminum. Nú fór Sigríði ekki að lítast vel á blikuna og vildi nú sem fyrst vera
komin burt úr dalnum; hjarta hennar fór að berjast um í brjóstinu af hræðslu, en í sama
bili heyrir hún hóað hinum megin í dalnum svo hátt, að ómaði í báðum hlíðunum. Lubbi
Sigríðar hafði legið um daginn þar í brekkunni fram á lappir sínar, ekki langt frá
Sigríði, en er hann heyrði hóið bergmála í klettunum, stökk hann upp, hristi sig og
bretti eyrun og tók allt í einu undir sig fætur og var horfinn Sigríði á svipstundu.
Kindurnar stukku úr hlíðargeirunum og hlupu allar saman í einn hnapp rétt hjá
brekkunni. Sigríður tók þá í skyndi að kasta á þær tölu, og taldist henni enga vanta.
Meðan Sigríður var að telja, var forsælan komin ofan í slakkann, og fór hún þá að reka
heim og kom með féð á bólið í þann mund, sem vant var að mjalta á kvöldin, og var
engrar áar vant; þótti mönnum Sigríði litlu hefði tekist vel hjásetan í fyrsta sinni.

Næsta dag, er Sigríður skyldi sitja hjá, fór hún ekki eins hrygg á stað eins og hinn
fyrra daginn; þó gat hún ekki gjört að sér allajafna á leiðinni fram eftir að vera að
hugsa um álfafólkið á dalnum og um sauðsvarta drenginn, sem hún hafði séð daginn áður.
Þegar hún kom í brekkuna, þar sem hún hafði verið daginn áður, settist hún niður, lagði
að sér hendur og fór að lesa bænir sínar; en er hún hafði lesið um hríð, varð henni
litið yfir ána; sér hún þá, hvar rann þéttur fjárhópur fram með ánni hinum megin, en
eftir fjárhóp þessum fór piltur dálítill, á stærð við þann, sem hún hafði séð daginn
áður; en pilturinn var ekki eins klæddur, hann var á hvítum brókum og svartri peysu,
með röndótta húfu á höfðinu. Sigríður starði á hann um stund, en sagði síðan við sjálfa
sig: Piltur þessi getur ekki verið álfabarn, það verður að vera einhver smalapiltur. -
Úr brekkunni, sem Sigríður var í, var allskammt ofan að ánni; áin var þar ekki breið og
féll þar fram á millum tveggja klettasnasa, er hófust lítið eitt upp. yfir árbakkana.
Sigríður gekk fram á snösina sín megin og stóð þar. Kindurnar liðu hægt og hægt og
smábítandi undan piltinum, en hann fór spölkorn á eftir; og er hann kemur þar móts við,
sem Sigríður stóð við ána, verður honum litið yfir um og sér, að þar stendur kvenmaður
ekki allstórvaxinn; hann nemur þá staðar og starir um stund á hana, en hleypur síðan
fram að ánni og kallar á Sigríði og spyr hana að heiti.

Sigga Bjarnadóttir heiti ég.

Smalar þú þar í Tungu?

Ég á að sitja hjá; en hvað heitir þú?

Indriði frá Hóli heiti ég og sit hjá eins og þú.

Leiðist þér ekki að sitja hjá einn saman?

O, nei, ekki svo mikið, þegar gott er veðrið; en hvar er húsið þitt?

Ég á ekkert hús enn þá hérna fram frá; átt þú nokkuð hús?

Já, hérna inn í hvamminum, og þar sit ég á daginn og er að smíða; það er svo stórt, að
við gætum verið þar bæði og staðið upprétt; en það er illt, að þú getur ekki komið yfir
um til mín, þá skyldum við leika okkur saman, því ég sé, að þú ert lítil eins og ég -
eða leiðist þér ekki á daginn, þar sem þú átt ekkert hús?

Jú, mér leiðist ósköp, segir Sigríður, og svo er ég svo hrædd við álfafólkið, sem kvað
vera hérna á dalnum.

Hér er ekkert álfafólk, held ég, sagði Indriði, eða hefurðu séð nokkuð af því?

Já, ég sá í gær svartan strák svo ljótan skjótast þarna út úr gráa steininum, sem
stendur þarna inn í hvamminum.

Þar er enginn grár steinn! Það er húsið mitt, sem stendur þarna á hólnum, kelli mín, og
það hefur líklega verið ég, sem þú sást; en nú verð ég að fara og hóa kindunum dálítið
lengra fram eftir, og svo kem ég aftur, því mér þykir gaman að tala við þig.

Þessar urðu fyrstar samræður þeirra Indriða og Sigríðar; en eftir það sáust þau og
töluðust við þar við ána á hverjum degi, og leið ekki á löngu, áður þau yrðu mestu
mátar. Á morgnana, þegar þau komu með féð í hagann, gengu þau fram á klettasnasirnar
sitt hvorum megin og heilsuðust og sögðu hvort öðru tíðindi; á daginn, þegar veður var
gott, sátu þau og ræddust við yfir ána, sögðu hvort öðru sögur og kváðust á; hvort
hafði yndi af öðru; Sigríður grét, ef Indriði kom einhverju sinni seinna en vandi var
til með féð á dalinn, en hoppaði og lék af gleði, þegar hún sá hann koma. Viðlíka fór
fyrir Indriða, að honum fannst hver sú stundin leið og löng, sem hann varð að sjá af
Sigríði.

Þannig leið sumarið, og var Sigríði orðið svo kært að sitja hjá, að hún nær því kunni
hvergi við sig annars staðar en á dalnum og hlakkaði til á hverjum morgni að fara
þangað. Einn dag um haustið sagði faðir hennar við hana, að nú ætti hún ekki lengur að
sitja hjá, því hér eftir yrði féð ekki mjólkað meir en einu sinni á dag. Þessar fréttir
þóttu Sigríði ekki góðar, en beiddi þó föður sinn að lofa sér um daginn að skreppa fram
á dalinn að sækja hitt og þetta smálegt, er hún ætti eftir í húsinu sínu, og kveðja
Indriða vin sinn, og leyfði faðir hennar henni það. Sigríður gekk að venju ofan að ánni
og fram á klettasnösina og ætlaði að bíða Indriða þar, en sama dag var hætt að sitja
hjá á Hóli, og kom Indriði ekki. Sigríður beið lengi, en varð loks að snúa aftur við
svo búið og varð nú að skilja við dalinn nær því eins hrygg í huga eins og þá, er hún
fór þangað í fyrsta sinni til hjásetunnar.

Ekki fundust þau Sigríður og Indriði þenna vetur hinn næsta, og sumarið eftir var
Sigríður ekki látin sitja hjá, og var hún þó til þess ætluð; en það fórst fyrir með
svofelldum hætti, að um vorið fékk hún svo illt í hægra fótinn, bólgnaði hann allur
upp, og gjörðist úr því fótarmein og greri seint; lá hún í því lengi sumars. Indriði á
Hóli sat og ekki hjá það sumar; hann þótti svo ötull og laglegur til allra verka, að
faðir hans þóttist hafa meira gagn af að hafa hann heima við heyvinnu en að láta hann
gæta fjárins, og var stúlka fengin til þess, sem liðléttari þótti. Þó smalaði Indriði
sem fyrr á morgnana; leið svo af sumarið fram til rétta. Upprekstrarland bænda var, sem
áður er um getið, fram í Fagradalsbotni; þar áttu Hólhreppingar og Tungusveitarmenn
saman rétt mikla; skyldu hvorirtveggja hreppsmenn leggja til menn í göngur. Jón
hreppstjóri átti geldfé margt, og lagði hann til þrjá menn í leitirnar; þar var Indriði
sonur hans einn þeirra. Veður var gott fjallreiðardaginn; kom þar margt manna neðan úr
héraðinu; þótti það mannfundur bestur þar um sveitir; höfðu menn með sér vistir og
tjöld, því sjaldan entist dagur til að skilja féð leitardaginn. Að liðnu nóni voru
flestir leitarmenn komnir; dreifði féð sér um dalinn, en menn tóku þá til malsekkja
sinna og settust niður og snæddu og biðu þeirra, sem ókomnir voru; líður svo fram að
miðjum aftni, og vantar þá engan nema Indriða hreppstjórason, og héldu menn hann hafa
villst og voru farnir að tala um að leita hans; en í því heyra menn hundaglamm fyrir
ofan nyrðri brúnina, og skömmu síðar bólar á fjárhóp; er þar kominn Indriði með margt
fé; hann hafði átt að leita dal nokkurn, sem gengur upp úr Fagradalsdrögum, en ekki
fundið þar fjár; þótti honum nú óvirðing að hverfa aftur við svo búið og koma kindalaus
til réttanna; gekk hann þá upp úr dalnum vestanverðum og vestur um fjöll, uns hann kom
að vatni einu miklu; þar fann hann margt fé og hélt síðan heim með það; en upp hafði
hann gengið bæði sokka og skó. Nú var orðið svo áliðið daginn, að ekki þótti taka því
að reka inn, og biðu menn morguns í tjöldunum. Um morguninn var veður bjart, og risu
menn árla og tóku að rétta; kom þá enn fjöldi manns úr héraðinu. Þar kom Sigríður úr
Tungu og móðir hennar og horfði á, á meðan verið var að draga, en var þess á millum með
öðrum smámeyjum að leikjum. Indriði gekk til og frá eins og aðrir sveinar, og varð
honum einhvern tíma reikað þar að, sem þær léku, meyjarnar; verður honum þá brátt litið
á Sigríði og þekkir hana; Sigríður kom um sama bil auga á Indriða, og fór henni eins og
honum, að hún kennir hann; hlaupa þau nú bæði jafnsnemma hvort að öðru og mætast á
miðri leið og kyssast, en Indriði varð fyrri til máls og segir:

Ég þekki þig, telpa mín, þú ert frá Tungu og heitir Sigga, mér þykir ósköp vænt um þig.

Mér þykir eins ósköp vænt um þig, Indriði litli; ég þekki þig síðan í fyrra, en nú hef
ég ekki séð þig svo lengi.

Þetta stutta viðtal þeirra var með svo mikilli alúð og einlægni, sem börnum einum er
veitt, að auðséð var, að sálir þeirra voru enn hreinar og saklausar, og langt væri sá
maður kominn á vegi spillingarinnar, er séð hefði þessi börn og ekki hefði sagt í
hugskoti sínu: Ó, að ég væri aftur orðinn barn í hjarta, þá þyrfti ég ekki að dylja
hugrenningar mínar fyrir mönnunum.

Indriði tók Sigríði við hönd sér, og lofaðu mér, segir hann, að sýna þig henni móður
minni, því að ég hef oft sagt henni frá þér og hvað mér þykir vænt um þig.

Þau fóru síðan bæði til Ingibjargar, og kyssti hún Sigríði í krók og kring og sagði, að
hún væri fallegt barn, og bað Indriða að vera henni góðan.

Um þetta leyti höfðu þeir yngri mennirnir, sem við réttina voru, tekið sig saman um að
fara í bændaglímu þar á vellinum og tóku til þess hvern pilt, sem farinn var að
stálpast; varð Indriði að fara með og svo Ormur frá Tungu. Síðan er öllu liðinu skipt í
tvo flokka, og voru þeir Tunguhreppsmenn í öðrum, en Hólhreppingar í öðrum; völdu
hvorirtveggja sér bændur, skipuðu liði og sögðu fyrir, hvernig menn skyldu að gangast;
þeir skyldu glíma fyrst, er óhraustari voru, en úrvalaliðið síðast og svo bændur
sjálfir. Var nú markaður glímuvöllur, og tóku menn að glíma, en konur og hinir eldri
menn, sem ekki fengust við að draga úr réttinni, sátu hjá og horfðu á, og var það góð
skemmtun; veitti þeim Tunguhreppingum þyngra í fyrstu. Ormur frá Tungu gekk þá fram og
móti þeim manni af liði Hólhreppinga, er Bjarni hét; ekki höfðu þeir lengi glímt, áður
Ormur þreif Bjarna upp á klofbragði og slengdi honum á völlinn. Tvo felldi Ormur enn af
þeim Hólverjum. Þá stóð upp maður af liði þeirra Indriðahólsmanna, er Þorgrímur hét og
kallaður Trölli; hann var maður stór vexti og rammur að afli; hann þrífur til Orms með
mikilli reiði; kenndi þar aflsmunar, sveiflaði hann Ormi kringum sig sem snældu, en
Ormur var mjúkur og fótviss og féll ekki að heldur, og gekk svo um stund, og tekur
Þorgrímur að mæðast; það finnur Ormur og gjörir aðsókn hina snörpustu, en Þorgrímur
stóð fast fyrir sem jarðfastur klettur, og getur Ormur ekki komið við neinum brögðum;
loksins tekur Þorgrími að leiðast þauf þetta, sleppir nú tökunum á Ormi og ætlar að
grípa hann hryggspennu, en Ormur verður fyrri til og hleypur inn undir hann og hefur
hann upp á hnykk og kastar honum á völlinn; verður þá óp mikið af hendi þeirra
Tungusveitarmanna, og lofar hver maður hreysti Orms og framgöngu. Eftir þetta gengur
Ormur fram á völlinn og segir:

Mikinn garp höfum vér hér að velli lagðan, eður hvern látið þér nú fram, Hólverjar?

Ekki er maður stór eða sterkur, sögðu Hólverjar, Indriði litli frá Hóli er nú næstur
til framgöngu, og mun þér ekki örðugt að brjóta hann á bak aftur. Indriði gekk fram, og
takast þeir Ormur tökum; ekki hafði Indriði afl við Orm, en svo var hann liðugur, að
ekki mátti Ormur hann af fótum færa, enda lúðist Ormur skjótt, er hann var móður áður.
Þar var þúfa ein á glímuvellinum utanverðum; þangað færðu þeir leikinn, og sá Ormur
ekki þúfuna, en Indriði stökk öfugur yfir hana, og í sama vetfangi kippir hann Ormi að
sér, og urðu honum lausir fætur og fellur áfram á annað hné. Gjörðu þá Hólverjar sköll
mikil og kváðu lítið hafa lagst fyrir kappann. Ormi þótti þetta hin mesta óvirðing og
vildi ráðast að Indriða í annað sinn, en Hólverjar sögðu, að sá leikur væri þegar
fullreyndur. Eftir þetta gengust menn að sem skipað var, og stóðu síðast engir uppi
nema bændur sjálfir; glímdu þeir bæði lengi og sterklega, en svo lauk um síðir, að þeir
féllu báðir í senn. Höfðu menn haft af þessu hina mestu skemmtun, en Ingveldi í Tungu
sveið það mjög, að Ormur hafði fallið fyrir Indriða - eða því léstu strákóhræsið fella
þig, segir hún, eða því hefndir þú þín ekki á honum? Ormur kvað það ekki sæma, að menn
erfðu slíkt lengi.

Þá skal ég ekki vera búin að gleyma því í kvöld, sagði Ingveldur, enda er mér það ekki
minni skömm en þér sjálfum, því það er eins og ég hafi aldrei tímt að gefa þér að éta.

Ekki töluðu þau mæðgin meira um þetta að því sinni.

Á meðan þeir sveinarnir glímdu, höfðu þeir bændurnir haldið áfram að draga úr réttinni,
og var nú komið að því, að þeir þar af næstu bæjunum dragi sitt fé; drógu þeir jafnan
síðastir, en þeir, sem voru lengst að, drógu fyrst. Sá maður var þar við réttina, er
Ásbjörn hét, er svo var glöggur á fé, að hann þekkti hverja kind, ef hann hafði séð
hana einu sinni áður; hann vissi og, hvaða mark hver maður átti í hinum tveimur næstu
sýslum; hann stóð jafnan í miðjum réttardyrum og skoðaði hverja kind, sem dregin var,
og sagði, hver átti, og rengdi hann enginn maður; og kæmi einhvern tíma nokkur
ágreiningur milli manna um mörk, var hann látinn skera úr þrætunni, því menn vissu, að
Ásbirni bar saman við markabækurnar. Gengu menn nú fast að að draga, eftir að
bændaglímunni var lokið.

Þessa kind veit ég ekki, hver á, sagði Ásbjörn og þuklaði um eyrun á einni tvævetlu.
Kallið þið á hreppstjórann í Tungu; það er allt undir því komið, hvort hér hefur verið
biti, en eins er og þarna sé bris á eyranu, piltar, eða hvað segir þú, Jón á Lækjamóti?
Yfirmarkið er hreppstjórans í Tungu, blaðstýft framan bæði og fjöður aftan vinstra, en
sé þarna biti aftan hægra, þá á hann Jón á Gili hana; en metféskepna er það, hver sem
hana á, hvar er hreppstjórinn?

Hér er ég, eða hvað er þér á höndum núna, Ásbjörn minn?

Eigið þér þessa tvævetlu, signor Bjarni?

Það veit ég ekki, ef að markið mitt er á henni, þá á ég hana, annars ekki.

Hér er nokkur vafi á; þarna eru blaðstýfingarnar og fjöðrin, en skoðið þér nú sjálfir!
Hérna er eins og einhver ben hafi verið á eyranu, líklegast biti, en illa er hann
gerður, og þá á hann Jón á Gili hana; því, eins og þér munið, er markið ykkar eins,
nema það sem hann brá bitanum út af, þegar hann kom hérna í sveitina.

Ég þori ekki að segja neitt um það, Ásbjörn minn, það er best að kalla á fleiri til að
dæma um það mál; sækið þið hann Guðmund smala og hann Jón á Gili sjálfan, því ekki vil
ég mér sé eignað annað en það, sem ég á.

Þá var farið eftir þeim Guðmundi og Jóni, og kom Guðmundur fyrr.

Þekkir þú þessa tvævetlu, Gvendur? sagði Ásbjörn, á hreppstjórinn hana?

Guðmundur skoðaði tvævetluna í krók og í kring, en sagði síðan, að þar um gæti hann
ekki sagt með neinni vissu.

Æ, hvaða smali er það, skrattinn sá arna, að þekkja ekki kindurnar hans húsbónda síns,
sagði Ásbjörn; mér er þó næst skapi að halda, að hann eigi hana; það er eins og mér
sýnist, að ég hafi séð þessa kind áður, þegar ég kom fram að húsunum þar í Tungu í
vetur, en ekki þori ég að sverja það, held ég, nei, ekki þori ég að sverja það, og
síðan þetta bris, sem þarna er á eyranu.

Í þessum svifunum kom Jón á Gili þar að og skoðaði markið og segir:

Mér sýnist enginn vafi þurfa að vera á um hana, markið mitt er á henni, ég á hana.

Og ekki er það nú skýrt á henni, markið þitt, en hitt er það, ef þú þekkir hana og
þorir að sverja þér hana, sagði Ásbjörn.

Hvort sem heldur væri, sagði Jón, þar sem markið mitt er á henni; ég á ekki svo margt
féð, að ég ætli að láta hunda draga það af mér, sem ég á.

Nær er mér þó að segja, að þú eigir ekkert í henni.

Rétt í þessu kom Sigríður litla frá Tungu hlaupandi þar að, sem þeir voru að þrefa um
tvævetluna, og kallaði, áður en hún kom til þeirra:

Æ, þarna er hún Kolla mín blessuð komin af fjallinu!

Hvar sér þú hana? sagði Bjarni.

Hérna! Þetta er hún Kolla mín, ég þekki hana.

Er þetta hún Kolla þín? gall Ásbjörn við.

Já, Ásbjörn minn, hún er undan henni Forustuhníflu hennar móður minnar; en hvað er
orðið af græna spottanum, sem var í eyranu á henni?

Á, heyrir þú nú, Jón góður! sagði Ásbjörn, þetta er hún Kolla hennar Sigríðar litlu,
heldur þú, að barnið skrökvi? Og þarna hefur verið dregið í eyrað á henni, en rifnað út
úr, og er svo gróið saman aftur, og því er þarna bríxlið á eyranu; ég vissi það líka,
að ég þekkti svipinn, þó ég kæmi honum ekki fyrir mig, en nú kannast ég við það, að hún
er af Hníflukyninu.

Það er eins og vant er fyrir þér, Ásbjörn sæll! sagði Jón, þú dregur þeirra taum, sem
þú heldur, að geti slett í þig bita eða sopa, en í þetta sinn skaltu ekki féfletta mig,
því ég á kindina með öllum guðsrétti, eins og á eyrunum má sjá.

Það lýgur þú, sagði Ásbjörn og reiddist því, er Jón sagði, að hann væri hlutdrægur.

Á, lýg ég það! sagði Jón og brá hendinni framan á nasir Ásbirni, svo úr dreyrði;
Ásbjörn sleppti þá tvævetlunni og ætlar að rjúka í Jón, en hreppstjóri Bjarni hljóp í
fangið á honum og hélt honum, en tveir aðrir tóku Jón og öftruðu honum að berja Ásbjörn
meira. Ásbirni þótti það illt, er hann náði ekki að hlaupa að Jóni, og beiddi
hreppstjóra grátandi að lofa sér að slá þrælinn dálítið - því ég er óvanur því, að mér
sé gefið á nasirnar fyrir ekkert, eða þurfti hann að gefa mér á hann, þó að ég kallaði
hann lygara, það er hann, og þetta var þá ekki það stóryrði.

Bjarni lét sem hann heyrði það ekki og reyndi til á allar lundir að stilla til friðar
með þeim og tókst það svo um síðir, að þeir kysstu hvor annan og beiddu hvor annan
fyrirgefningar; en tvævetluna skipaði hann að leiða til fjár Jóns á Gili og kvað nóg
illt af henni hlotist hafa og skyldi hún ekki oftar verða þrætuefni. Þegar Sigríður
litla sá, að Kolla var burtu leidd, og heyrði, að Jón á Gili ætti að eiga hana, gat hún
ekki gjört að sér að fara að gráta, því henni þótti svo vænt um hana og hafði hlakkað
svo lengi til að sjá hana aftur af fjallinu; hún settist þá undir annan réttarvegginn
og táraðist. Indriði litli frá Hóli var staddur skammt þar frá og sá, að Sigríður fór
að gráta. Æ, ég get ekki séð hana Siggu litlu gráta, sagði hann við sjálfan sig og gekk
til hennar. Hvað gengur að þér, Sigga mín? Mér er svo vel við þig, að tárin koma fram í
augun á mér, þegar ég sé þig gráta, sagði hann og klappaði Sigríði á herðarnar með
hendinni; segðu mér, hvað gengur að þér?

Æ, mér þótti svo mikið fyrir að missa hana Kollu mína; hún er svo falleg, en nú hefur
hann faðir minn látið óræstið hann Jón á Gili taka hana frá mér; þetta var sú eina
kindin, sem ég átti, og það er svo gaman að eiga sjálf kind.

Vertu samt ekki að gráta út úr því, Sigga mín góð, sagði Indriði, ég á tvö lömb hérna í
réttinni, og mátt þú eiga hvort þeirra, sem þú vilt; hún móðir mín hefur sagt, að ég
mætti gefa þér annað, og komdu nú og skoðaðu þau.

Sigríður varð þessu ofur glöð, og fór Indriði með hana þangað, sem lömbin voru; það
voru tvö gimbrarlömb ofur féleg, og bauð Indriði Sigríði að kjósa sér hvort, sem hún
vildi; sagði Sigríður föður sínum frá gjöfinni, og sagði hann það fallega gjört af
Indriða og sagði Sigríði að þakka Indriða fyrir með kossi. En þú, Indriði, skalt
einhvern tíma koma yfir að Tungu í vetur og finna hana Siggu litlu, því vera má, að þið
unga fólkið fellið meira huga saman en við feður ykkar, og vil ég ekki meina ykkur það.

Varð nú ekki fleira til tíðinda að því sinni. En um veturinn voru frost mikil og
ísalög, og lagði Fagurá þar á milli bæjanna, og minntist Indriði einhvern sunnudag á,
hvað Bjarni í Tungu hafði sagt við hann, og biður foreldra sína að lofa sér yfir að
Tungu að finna Siggu, og játtu þau því, en segja honum að vera kominn aftur fyrir
vökulok. Indriði kom að Tungu, og fagnaði Bjarni honum vel og svo Sigríður, en
Ingveldur lét sér fátt um finnast. Ormur Bjarnason var þar fyrir, hafði hann fengið
leyfi af kennara sínum að finna foreldra sína um helgina; urðu þeir Indriði brátt góðir
vinir, eins og ekkert hefði í skorist með þeim; voru þau öll að leikjum um daginn,
börnin, og bjuggu sér snjókerlingar eða renndu sér; í rökkrinu höfðu þau það að
skemmtun að kveðast á; voru þeir sveinarnir báðir á móti Sigríði og veitti þó miður,
því Sigríður kunni allar Úlfarsrímur spjaldanna á milli auk alls annars. Eftir að búið
var að kveikja og borða, minntist Sigríður á, hvort ekki ætti að fara að spila; það
þótti þeim Indriða og Ormi gott ráð, Ingveldi þótti og gaman að spila, og var hún sú
fjórða, og er nú farið í alkort.

Við Indriði verðum saman, sagði Sigríður.

Spilin skulu ráða, sagði Ormur; því ekki var honum meir en svo um að vera saman við
móður sína, er hann vissi, að hún var sjaldan vön að fá lýju.

Hjartakóngur er hér, sagði Indriði.

Og hérna er hjartadrottning, og þá erum við saman, Indriði minn, eins og ég vildi; og
fáðu nú gott, því við eigum að vinna.

Er þá tekið til að spila, og gekk þeim Indriða betur; hver strokan og múkurinn eftir
annan.

Nú skulum við einu sinni fá stroku, Ormur litli! sagði Ingveldur, í því hún rétti
spilin að Indriða til að draga, en það er verst, að hún Sigga á útsláttinn.

Nei, nei, ekki held ég verði stroka í þetta sinn, segir Sigríður ofur glöð, í því hún
tók upp spilin, því hérna fékk ég fjóra besefa í einum slag.

Fjóra besefa í einum slag! Þá verður að gefa upp aftur.

Æ nei, móðir mín góð, þeir voru ekki nema þrír, en þann fjórða fékk ég í öðrum slag; ég
hef ekki nema níu á hendinni.

Víst voru þeir fjórir í einum slag, spilið er ónýtt.

Varð þá að vera sem Ingveldur vildi, og gefur hún upp aftur.

Það var þá ekki verra, sagði Sigríður í hálfum hljóðum og ætlar að stíga fætinum ofan á
tána á Indriða, og átti það að þýða hjartatvistinn, en sté í þess stað óvart ofan á
fótinn á móður sinni undir borðinu.

Þetta spil er ógilt, sagði Ingveldur, þá er hún skoðaði hjá sér spilin og sá, að stóra
brúnkolla var hæsta spilið. Þú sagðir honum Indriða til og steigst ofan á fótinn á mér,
stelpan þín, og svo stelur þú úr stokknum, held ég, og því fæ ég ekki roð.

Nei, það gjöri ég ekki, móðir góð!

Ætlar þú að bera á móti því, sem ég sé? Ég vil ekki spila við þig; það er best að fara
í þjóf og láta hýða þig!

Þá kölluðu allir: Já, þjóf! Við skulum fara í þjóf. - En Ingveldur vildi nú ekki spila
meira, og varð svo ekki úr spilamennskunni framar, enda var þá farið að líða á vökuna,
og vildi Indriði fara að fara heim. Bjarni hreppstjóri skipaði einum af vinnumönnum
sínum að fylgja Indriða yfir að Hóli, en bað Indriða að koma þar oftar, er hann hefði
tíma til - því mér segir svo hugur um, að þú verðir gæfumaður, og eru komur þínar
hingað mér kærar.

Sigríður litla beiddi föður sinn að lofa sér að fylgja Indriða á veg ofan fyrir túnið,
og leyfði hann það. Þegar komið var ofan fyrir túnið, segir Sigríður við Indriða:

Hér verð ég að snúa aftur, Indriði minn. Ég má ekki fylgja þér lengra í þetta sinn, en
þetta sagði hann faðir minn mér, að ég skyldi gefa þér, því hann veit, að þú ert
smiðsefni; en þessir leppar eru frá mér sjálfri, ég hef prjónað þá sjálf; og vertu nú
sæll og blessaður! Og komdu bráðum yfir um aftur, ef þú getur, því mér þykir svo vænt
um að sjá þig og get aldrei gleymt þér.

Indriði kyssti Sigríði fyrir gjafirnar og þótti harla vænt um þær, einkum hefilinn og
sögina, sem Bjarni hafði sent honum.

Ekki fundust þau Sigríður oftar þenna vetur; en nokkrum sinnum kom hann að Tungu á þeim
missirum, og varð ætíð mikill fagnaðarfundur með þeim Sigríði, er þau sáust, og
skildust jafnan með blíðu.

Líður svo fram til þess, að Sigríður er staðfest. Faðir hennar kenndi henni
spurningarnar og að skrifa og dálítið í talnafræði; þótti presti, er hún var fermd, að
hún væri afbragð annarra barna að kunnáttu og hrósaði gáfum hennar og stillingu. Ekki
tók Sigríður eins miklum framförum til handanna; móðir hennar hafði hana til alls, sem
gjöra þurfti á heimilinu, eins og aðrar griðkonur; nam hún að sönnu öll innanbæjarverk,
sem hún sá fyrir sér, og tóvinnu, sem tíðast er í sveitum, en ekki fékkst móðir hennar
við að kenna henni hannyrðir eða matreiðslu; kunni hún þó hvorttveggja vel. Bjarni
hreppstjóri ámálgaði það oft við konu sína, að Sigríði væru kenndir saumar og
matartilbúningur, en Ingveldur sagði jafnan, að hún vænti þess ekki, að Sigga yrði sú
fyrirmannsfrúin, að hún mundi þurfa mikils við af þess háttar, og sat við sinn keip.
Illa þótti Bjarna það fara, en lét þó svo standa.

Bjarni átti systur, er Björg hét; hún var ekkja og auðug vel; hún bjó í Skagafirði á bæ
þeim, sem heitir V...; hún hafði átt dóttur eina barna, en misst hana unga. Einu sinni
kom Björg í kynnisferð til bróður síns í Tungu og dvaldist þar nokkrar nætur; það var
seint á engjaslætti. Sigríður gekk að venju með griðkonum á engjar, fór snemma á stað á
morgnana, en kom seint heim á kvöldin, og sá Björg hana ekki tvo fyrstu dagana, sem hún
var í Tungu, enda var henni ekki fram haldið. Þriðja daginn var veður gott, og var
bundið af engjunum, og fór Sigríður á milli, en Bjarni var við tóftina og tók á móti.
Björg settist á garðvegginn og þótti gaman að tala við bróður sinn; og er Sigríður
kemur með fyrstu ferðina, víkur hún talinu til hans og segir:

Þarna áttu laglega stelpu, Bjarni bróðir. Hvað kemur til, að þú hefur ekki sýnt mér
hana?

Hún hefur aldrei verið heima, hróið.

Ég þóttist undir eins þekkja á henni ættarmótið okkar; láttu mig sjá þig, stelpa mín!
Þú hefur svip af henni Steinunni minni heitinni utan á vangann og ennið ekki ólíkt
heldur, en augun hefurðu úr henni móður okkar sælu.

Og eftir henni heitir hún líka, sagði Bjarni.

Það má og á sjá, að það mun vera móðurnafnið okkar og eftirlætisbarnið þitt, sagði
Björg og glotti við.

Og ekki sér það nú á henni; það getur aldrei orðið maður úr henni, hróinu, meðan hún er
hér; hún lærir ekki svo mikið sem að búa til utan á sig spjör eða gjöra graut í ask; ég
hef oft óskað mér, að hún væri komin til þín, systir góð.

Björg þagnaði við um stund, en segir þó um síðir:

Jæja, láttu hana þá fara til mín eitt ár, stelpuna.

Bjarna þótti nú vel skipast, og er það af ráðið, að Sigríður færi þegar norður með
Björgu; en ekki lét Ingveldur sér mikið um finnast og grét mikið, þegar þær skildu,
mæðgurnar; sagði hún þá, að Sigríður alltaf hefði verið augasteinninn sinn og
eftirlætið.

Sigríður fór að V... með föðursystur sinni; hjá henni var hún þrjá vetur; féll Björgu
því betur við hana sem þær voru lengur saman; sá hún, að Sigríður var mesta konuefni,
og lagði því alla alúð á að kenna henni allar þær hannyrðir og menntir, sem vel sæma
göfgum konum; nam Sigríður allt fljótt og vel, því bæði hafði hún góðar gáfur og
stillingu til að taka áminningum systur sinnar; kom svo að síðustu, að Björg lagði svo
mikla ást á hana sem hún hefði verið dóttir hennar; gleymdi hún nú að mestu missi
dóttur sinnar og þótti sem hið auða skarð væri bætt, þar sem Sigríður var. Hún
arfleiddi Sigríði að öllum sínum fjármunum, föstum og lausum, og sagði, að ekkert nema
dauðinn skyldi skilja þær. Þau þrjú ár, sem Sigríður var í Skagafirði, fór hún aldrei
að finna foreldra sína, en faðir hennar hafði lengi haft þá venju að hitta systur sína
einu sinni á ári, og þessari venju hélt hann enn; þess á millum ritaði Sigríður föður
sínum við og við og svo móður sinni, en sjaldan voru bréf þau sem hún skrifaði henni,
annars efnis en um veðráttufar, skepnuhöld og önnur almælt tíðindi, og þó þau jafnan
væru alúðleg, gat samt hver aðgætinn maður séð, að þau bréf, sem hún skrifaði föður
sínum, voru með einhverjum öðrum blæ, hýrlegri og innilegri; það leit svo út sem hún
ætti hægra með að opna fyrir honum fylgsni hjarta síns en fyrir öðrum. Eitt af bréfum
Sigríðar hefur borist oss í hendur, og er það ritað rúmu missiri eftir að hún fór frá
Sigríðartungu, og er þetta einn kafli úr því:

Þú biður mig, faðir góður, að segja þér hreinskilnislega frá því, hvernig mér líði og
hvernig ég kunni við mig hér nyrðra. Það væri stakt vanþakklæti af mér við guð, ef ég
segði annað en að mér liði vel að öllu. Systir mín er mér svo ástúðleg eins og ég væri
einkadóttir hennar, og oft hef ég verið að hugsa um það með sjálfri mér, að í rauninni
geti það ekki verið satt, að móðurástin, það er að skilja sú hin blíða, alúðlega og
umhyggjusama tilfinning, sem ég nú ekki get lýst, geti hvergi kviknað nema undir því
brjóstinu, sem barnið hefur borið; hvað á ég þá að kalla þá ást, sem systir mín sýnir
mér? Ég get ekki ímyndað mér móðurástina öðruvísi, og marka ég það af tilfinningu
sjálfrar mín; ég elska hana eins heitt og barnslega og mér er unnt; mér finnst hver
stundin löng, sem hún er ekki nærri mér; mig langar til að gjöra henni allt að geði;
allt, sem hún skipar, verður mér létt, af því það er mín mesta gleði, að mér mætti
takast það, sem hún vill; í stuttu máli að segja: Ég er barn; en hvernig ætti ég að
vera það, nema hún væri mér móðir? Af þessu, sem ég nú hef sagt þér, faðir góður, getur
þú og getið því nærri, að ég kunni vel við mig, og þar að auki eru allir vandalausir
mér góðir og alúðlegir, af því þeir vita, að henni systur minni þykir vænt um mig; og
hvað landslagið snertir, þá segja allir, að hér sé ofur fallegt; hér er mikið áþekkt
því, sem er í Tungu. Hlíðin eins græn fyrir ofan bæinn. Vötnin eins spegilfögur eins og
hún Fagurá; að minnsta kosti vantar mig orð til að gjöra þess mun, og þó finnst mér
hann vera einhver; það er eitthvað, sem augað getur ekki greint, en brjóstið aðeins
finnur; og hvar af kemur það? Ég veit það ekki. Er það af því tilfinning mín sé breytt
og önnur nú en þegar ég var yngri? Eða er það einhver hulinn og óskiljanlegur kraftur,
sem loðir við þann blett, sem maður hefur fyrst lokið upp augunum á? Hér virðist mér
hver blómknappurinn öðrum hýrari, hver lautin og brekkan annarri fegri. En hvað kemur
til þess, að aldrei getur mér orðið eins vel við neina þeirra eins og þá brekkuna á
honum Fagradal, sem ég grét sárast í og á í flest tárin? Og þó fellur mér hér aldrei
tár af augum. -




Þegar Sigríður hafði verið þrjá vetur í Skagafirði í góðu yfirlæti, tók systir hennar
sótt, hæga í fyrstu, en jókst með degi hverjum; fylgdi þar með rænuleysi og magnleysi.
Sigríður vakti yfir systur sinni nótt og dag og veitti henni alla þjónustu með hinni
mestu alúð og umhyggju; grunaði hana, eins og raun varð á, að sótt þessi mundi hana til
bana leiða, og var því ávallt mjög harmþrungin og beiddi guð að lengja líf systur
sinnar. Það var eina nótt, að Björg var mjög þunglega haldin og talaði næstum því alla
nóttina í óráði og fékk engan blund á augu fyrr en rétt undir morgun, þá rann á hana
svefnhöfgi nokkur. Sigríður sat allajafna við sængurstokkinn og flaut í tárum, því hún
sá þegar, að ekki mundi langt að bíða skilnaðar þeirra systra. Loksins hné hún út af
úrvinda af svefni og lagði höfuðið á koddann fyrir framan systur sína, og rann á hana
mók nokkuð; og vaknaði hún þá við það, að farið var hóglega með hendi um vanga hennar;
það var systir hennar, sem vaknað hafði og lagt höndina á kinn hennar. Þá var kominn
ljómandi dagur, og skinu fyrstu morgunsólargeislarnir inn um allt húsið. Björg var þá
með öllu ráði og segir við Sigríði:

Þú svafst, elskan mín. Mér varð það óvart, að ég vakti þig, komdu nú til mín og kysstu
mig. - Sigríður gjörði það. -Þetta skal vera okkar skilnaðarkoss, sagði Björg. Vertu
blessuð, svo lengi þú lifir. Berðu þig að vera góð og guðelskandi, bljúg og barnsleg í
huga, eins og þú nú ert; vertu foreldrum þínum hlýðin og auðsveip; en biddu nú fyrir
mér, að ég megi deyja; það er svo unaðsamt, er guð sendir manni geisla sinnar sólar í
andlátinu.

Eftir að Björg hafði þetta mælt, hallaðist hún aftur að svæflinum, og sé að henni hægt
mók, og úr því vaknaði hún ekki aftur til þessa lífs. Allir, sem þekktu Björgu, hörmuðu
mjög andlát hennar, en Sigríður þó mest; samt stóð hún fyrir greftrun hennar og leysti
það vel af hendi og skörulega, og síðan annaðist hún um búið á V... það eftir var
vetrarins, en byggði jörðina um vorið með ráðum og tilstyrk bestu bænda þar í
sveitinni.

Ekki undi Sigríður sér norður þar eftir andlát systur sinnar; ritaði hún nú föður sínum
til og bað hann að sækja sig, og fór hún þá að Tungu, og tók faðir hennar við
fjárforráðum hennar.

Meðan Sigríður var í Skagafirði, ólst Indriði upp með föður sínum á Hóli; var hann nú
orðinn hinn mesti atgjörvismaður til munns og handa, og þótti mönnum sem fáir væru hans
jafningjar þar um sveitir, og fyrir því töluðu það margir, að mjög væri ákomið með þeim
Sigríði í Tungu, því hún þótti og einhver hinn ágætasti kostur þar í héruðum. Sigríður
var allra kvenna fríðust; hún var vaxin vel og meðallagi há, þéttvaxin og mittisgrönn;
hún var fagurhent og fótsmá, eygð vel og allra kvenna fegurst hærð; hárið ljóst og svo
mikið, að í beltisstað tók; hverri konu var hún sléttmálari; rómurinn hreinn og
snjallur og tilgerðarlaus; hún var vitur kona og vel stillt.

Þegar Sigríður hafði verið einn vetur í Tungu eftir andlát systur sinnar, tók faðir
hennar sótt þá, er hann leiddi til bana. Sigríður harmaði föður sinn mjög, en bar þó
vel harm sinn. Ingveldur móðir hennar bjó í Sigríðartungu eftir bónda sinn og réð mann
fyrir búið, og kvaðst hún ekki vilja sleppa búskap, fyrr en Ormur sonur hennar
kvongaðist; hann var á þessum missirum kominn í Bessastaðaskóla, en var á sumrum með
móður sinni. Ormur þótti uppivöðslumikill og ófyrirleitinn um allt, en þó raungóður.
Allkært var með þeim systkinum.

Þau Indriði óg Sigríður hittust nokkrum sinnum um þessar mundir, og höfðu menn það
fyrir satt, að þeim geðjaðist allvel hvort að öðru, og sannaðist að því skipti það, sem
mælt er, að sjaldan lýgur almannarómur. Indriði og Sigríður voru nú á þeim aldri, sem
karl og kona, er þekkjast og sjást og fellur hvort öðru vel í geð, trauðla geta
vináttumálum einum bundist. Vinátta sú og ylur, sem verið hafði með þeim, á meðan þau
voru börn, var nú búinn að taka aðra stefnu í hjörtum þeirra og snúinn í heita og
einlæga ást, er þau báru hvort til annars. Nú þótt svo megi virðast, sem ekki þurfi
mikið áræði til þess að bera það mál upp fyrir einhverjum, er maður veit áður, að honum
er jafnkunnugt sem manni sjálfum, segist þó flestum svo frá, er í þá raun hafa komið,
að ekki sé hið fyrsta ástarorð ætíð auðlosað á vörum þeirra, sem unnast; og svo fór
fyrir Indriða, þó hann við og við sæi Sigríði, enda vildi jafnan svo illa til, að þau
Sigríður næstum því aldregi urðu tvö saman í einrúmi; en eftir því tóku menn, að
Indriði fór að venja þangað komur sínar, sem hann vissi, að Sigríðar var von á
mannfundi, og þess á millum gjöra sér ferðir að Tungu, þó lítið væri annað erindi en að
sjá Sigríði; og einu sinni sem oftar kom hann þangað, og voru þar þá fyrir aðrir
gestir. Ingveldur lét vísa þeim gestunum í stofu og heita þeim kaffi, en bað Sigríði
dóttur sína vera þar í stofunni og ræða við þá, er hún sjálf ætti að snúast í mörgu,
sem við lá á heimilinu. Ingveldur var vön því að gefa þeim Indriða og Sigríði auga og
gæta þess, að þau töluðust ekki margt við, en með því að nú voru fleiri menn við í
stofunni, hirti hún ekki um, þó Sigríður ræddi við Indriða eins og hina gestina. Nú bar
svo einu sinni við, að þau Indriði urðu tvö saman eftir í stofunni. Sigríður hafði
alltaf haldið uppi tali við þá gestina, en er þeir voru út gengnir, þagnaði hún og leit
í gaupnir sér; Indriða varð og orðfall um hríð, en bæði sátu þau sitt hvorum megin við
dálítið borð, er þar var í stofunni. Svona leið dálítil stund, að þau yrtu hvorugt á
annað, þangað til Sigríður allt í einu lítur upp og framan í Indriða og varð í sama
bili rjóð út undir eyru. Þess háttar augnaráð og tillit stúlkna eru yngismenn vanir að
skilja, og Indriði hefði orðið að vera skynskiptingur, ef hann hefði ekki ráðið í, hvað
Sigríði þá flaug í huga.

Manstu, Sigríður mín, segir hann, þegar við vorum lítil, hvað okkur var vel til vina og
þótti vænt hvort um annað?

Já, alltaf man ég það, Indriði minn góður, sagði Sigríður, og varð henni einhvern
veginn ósjálfrátt að grípa um höndina á Indriða; en rétt í því henni slapp seinasta
orðið af vörunum, var stofunni lokið upp, og fékk hún ekki tíma til að kippa aftur að
sér hendinni, fyrr en móðir hennar var komin inn á mitt gólf, og hafði Ingveldur
eitthvert veður af viðræðu þeirra Indriða og var nú ærið gustmikil; og varð ekki meira
af viðtali þeirra Sigríðar og Indriða að því sinni. Indriði ríður síðan heim og tekur
nú að íhuga svar Sigríðar og öll atvik; finnst honum þá, að Sigríður mundi sér ekki
fráhverf, ef hann beiddi hennar. Hann segir þessu næst foreldrum sínum fyrirætlun sína
um að leita ráðahags við Sigríði, og leist þeim vel á, en töldu þó ei ólíklegt, að
Ingveldur mundi verða því mótfallin. Er þá svo ráð fyrir gjört, að Ingibjörg móðir
Indriða skuli bera þetta mál upp fyrir þeim mæðgum, er hún hitti þær, og skyldi allt
fara sem hljóðast fyrst um sinn.

Eitthvert skipti um haustið skyldi vera brúðkaup nokkuð á prestsetrinu í
Sigríðartunguhrepp; ætlaði síra Tómas að gifta aðstoðarprestinum dóttur sína. Til
þessarar veislu var þeim Tungumæðgum boðið, svo og þeim hjónunum frá Hóli og Indriða.
Þau mæðgin frá Hóli riðu til boðsins, en Jón hreppstjóri var krankur og fór því ekki.
Þær mæðgurnar í Tungu höfðu og ásett sér að fara, en þenna sama morgun fundust ekki
hestarnir í Tungu, og var þeirra þó leitað fram undir hádegi, og fannst enginn nema
klár einn gamall og staður, er kallaður var Níðhöggur, sem aldrei gekk úr túninu; honum
skyldi fylgdarmaður ríða, ef eitthvað fengist fyrir þær mæðgurnar; og með því þeim
þótti leitt að setjast aftur, er þær voru ferðbúnar, var það til bragðs tekið að senda
á næsta bæ fyrir neðan Sigríðartungu og biðja þar um hesta. Þar var ekki mikið til um
reiðskjóta; þó fengust þar tveir hestar, og var annað hryssa apalgrá; henni átti
Sigríður að ríða, en aldrei hafði fyrr verið lagður söðull á hana, og tók hún þegar að
snúast á hlaðinu og ausa, undir eins og Sigríður var komin á bak; gekk svo lengi, og
verður hún að fara af baki aftur og reyna til að teyma hana á veg; en allt fór á sömu
leið, hverjum brögðum sem beitt var við hryssuna, að jafnóðum sem Sigríður var stigin í
söðulinn, tók Grána að ausa og gekk nú eins langt aftur á bak eins og hún hafði áður
verið fram leidd; líður nú fram að hádegi, eru þær Sigríður og Grána þá búnar að færa
leikinn út í mitt túnið, og gengur Sigríður þar af henni, og verður ekki af för hennar;
en Ingveldur ríður til boðsins, og var þar fyrir margt manna, og voru menn farnir að
búast til kirkjugöngu. Ingveldi var vísað í loft til kvenna; var þar komin Ingibjörg
frá Hóli, og heilsar hún Ingveldi blíðlega. Flestar konur voru þar á íslenskum búningi;
Ingveldur var og á íslenskum treyjufötum og hafði skuplu á höfði og nælt niður að
framan. Ingibjörg á Hóli hafði krókfald ekki mjög háan, en fór vel.

Tekur þá brúður að skauta sér, og segir hún við Ingibjörgu: Ég ætla að biðja yður,
Ingibjörg mín, að láta á höfuðið á mér, ég sé þér kunnið á því lagið; ég er ánægð, ef
það fer eins vel á höfðinu á mér í dag eins og á höfðinu á yður, enda er faldurinn yðar
fallegur og vel lagaður; það er munur að sjá blessaða krókfaldana en horngrýtis
skuplurnar, sem ekki eru fyrir aðrar en afgamlar kerlingarhrotur.

Þegar prestsdóttir sagði þetta, hafði hún ekki gáð að því, að Ingveldur var þar og
hafði skuplu; en það var rétt eins og öllum, sem voru í loftinu, hefði dottið hið sama
í hug, og litu allir undir eins framan í Ingveldi, og þurfti ekki að segja henni, hvað
til bar; hún roðnaði út undir eyru, en stillti sig þó um að svara. Ingibjörg tók nú að
skauta brúðinni, en Ingveldur settist á rúm þar í loftinu hjá konu nokkurri, er Gróa
hét. Þær Ingveldur og Gróa voru vinkonur. Gróa bjó á þeim bæ, sem heitir á Leiti;
Hallur hét bóndi hennar, og var hans sjaldan getið að nokkru, því Gróa þótti vera þar
bæði bóndinn og húsfreyjan. Lítt voru þau hjón við álnir, en Gróa var fengsöm og
húsgöngul; hún var og vitur kona og svo fróð um alla hluti, að hún vissi fyrir víst,
hvað skammtað var hvert mál á flestum bæjum í öllu því byggðarlagi; aldrei trúði hún
meir en einum í senn fyrir trúnaðarmálum; og svo var hún orðvör, að aldrei greindi hún
sögumann; var það jafnan orðtæki hennar, er hún sagði frá einhverju: Ólyginn sagði mér,
en hafðu mig samt ekki fyrir því, blessuð! Ávallt vissi hún að haga svo orðum sínum,
við hvern sem hún talaði, að hverjum fyrir sig virtist sem Gróa ætti engan betri vin
hér á jörðu en sig og að hún væri engum trú nema sér einum. Þörfin, sem oft gjörir þá
að vinum, sem ella mundu ekki vinir, hafði gjört þær Gróu og Ingveldi að aldavinkonum,
og gat hvorug annarrar án verið. Ingveldi var svo varið, að hún aldrei hafði rétt góða
heilsu, nema hún við og við fengi fréttir um það, hvernig mönnum liði á öðrum bæjum;
aftur þurfti Gróa að eiga einhvern að, sem hugaði fyrir nefinu á henni, ella mundi það
hafa orðið henni æði útdráttarsamt; en Ingveldur var jafnan vön að stinga að henni
tóbakslaufi, rjólbita eða blöðkuvisk, ef vel sagðist. Brátt tóku þær Gróa og Ingveldur
tal sín á milli, og var það mjög af hvíslingum, er mörg voru eyru þar í loftinu.
Ingveldur þuklar nú undir svuntu sína og dregur þar upp rjólbita og laumar að Gróu, og
tekur henni þá heldur að hægjast um málbeinið og hvíslingarnar að verða tíðari.

Guðsást fyrir mig, segir Gróa, og fyrir nefið á mér; það er eins og vant er; yður
leiðist ekki að hugsa fyrir því.

Og ekkert að þakka, Gróa mín. Hefði ég verið heima, skyldi ég þó hafa látið það vera
ögn burðugra; ég greip þenna mola með mér til vonar og vara, því ég hugsaði það gæti þó
verið, að ég sæi þig hérna; en hvað kemur til, að þú kemur aldrei fram eftir núna?

Og minnist þér ekki á það, elskan mín. Ég kemst aldrei frá barnagreyjunum, og hann er
svo óspakur, krakkaormanganóruskinnsgreyið yngsta, að ég má aldrei líta augunum af
honum, hvað þá heldur, að ég komist út af bænum, og hefur mig þó oft langað til þess,
ég segi það satt, að koma fram eftir, því hvar kemur maður á annað eins sæmdarheimili
og að Tungu? En margs þarf við; ekki get ég sagt, að ég hafi séð smér í sumar; allt
hefur gengið í það að kreista saman leigurnar, og þó læt ég það allt vera, ef ég á
eitthvað í nefið - en nú hafið þér bætt úr því, blessaður unginn, eins og yðar var von
og vísa.

Það er nú allt minna en ég vildi, Gróa mín. En hvað ég vildi segja, kemur þú aldrei
fram að Hóli?

Ónei, elskan mín, þangað kem ég ekki; og til hvers er þangað að koma? Ekki víkur hún
Ingibjörg nánösin ketti sleikju eða hundi beini; ég hef mestu andstyggð á öllu því
hyski, ég get ekki gjört að því. Þá er það fallegur bölvaður sláni - guð fyrirgefi mér,
að ég blóta - strákurinn þeirra þar, hann Indriði!!

Hvers er von, kelli mín! sagði Ingveldur.

Það er satt; ég veit ekki, hvert hann ætti að sækja góðmennskuna; dúfan hefur aldrei
komið úr hrafnsegginu enn þá; því segi ég það, ekki gæti ég trúað því, þó mér væri sagt
það, að þér létuð hana Sigríði mína í þær hendur, þó sumir séu að geta þess til.

Og ekki held ég, Gróa mín, að það verði, ef ég má ráða; mér hefur aldrei verið neitt um
það Hólsfólk og mun aldrei verða.

Á, það var líklegra, og það hef ég alltaf sagt. Í þessu varð Gróu litið til
Ingibjargar, þar sem hún var að laga faldinn á höfðinu á prestsdóttur, og segir hún þá:
Guð náði hana Valgerði mína að láta kerlingarandstyggðina vera að krumla sig; hún hefði
þó getað beðið yður að láta á höfuðið á sér.

Ég var ekki eins vel fær um það kelli mín eins og sú, sem hún valdi til þess, sagði
Ingveldur og saug um leið upp í nefið.

Æ, hvernig getið þér nú farið að tala, heillin góð!

Þetta mun henni þó hafa sýnst, eða heyrðir þú ekki, hvernig hún lagðaði mig áðan?

Ójú, því var nú verr og miður, að ég heyrði það; en það er ekki fyrir það, þetta er
mesta trippi, stelpan, þó hún sé prestsdóttir; og vitið þér, hvers vegna hún vildi ekki
láta yður skauta sér?

Ónei.

Æ, mig grunar, að hún væri hrædd um, að þér munduð sjá það, sem ekki á að sjást, en
hver heilvita getur þó séð; þér munuð hafa heyrt það, sem talað er?

Ónei, ekki hef ég heyrt það.

Þá get ég sagt yður það; um hana og prestinn hérna.

Nú, nú!

Og því þau biðu ekki með brúðkaupið til vorsins, eins og fyrst var talað.

Á, já, já, nú fer ég að skilja.

En hitt er víst ekki satt, um fleiri.

Rétt í þessu kemur einhver inn í loftið og segir, að presturinn sé kominn út í kirkjuna
og bíði brúðhjónanna; verður þá þys mikill í loftinu, og keppast konurnar við að komast
sem fyrst ofan; verður þá ekki meira af samræðum þeirra Gróu og Ingveldar, og hvíslar
Gróa að Ingveldi, rétt í því þær fóru út úr loftinu: Ég skal segja yður það allt saman
seinna, sem ég hef heyrt og ólygin stúlka hérna á heimilinu hefur sagt mér, en ekki vil
ég samt láta bera mig fyrir því, blessuð!

Þessu næst ganga menn til kirkju, og verður þar ekki annað til tíðinda en að hjónaefnin
eru saman pússuð. Eftir að komið var úr kirkju, gengu menn undir borð; og var sætum
skipað á þá leið, að Ingibjörg á Hóli sat næst síra Tómasi, en út frá henni Ingveldur
frá Tungu, og þóttust menn sjá, að Ingveldur roðnaði í framan, þegar hún var til sætis
leidd, og gátu þess til, að hún þættist eins vel komin til þess sætis, sem Ingibjörg
hafði hlotið; gátur manna voru og ekki fjarri sanni. Ingveldur var hljóð mjög um
daginn, og þótt þar væri hin dýrðlegasta veisla og steik og annar fagnaður á borðum,
snerti hún samt varla á nokkrum bita. Lítið er það, sem kattartungan finnur ekki, segja
menn, og svo er um þá virðingagjörnu. Síra Tómas var glaður mjög að þessari veislu og
skrafhreifinn, yrti á marga og leitaðist við að skemmta, einkum þeim konunum; en hvort
sem það heldur var af ásettu ráði gjört eður af tilviljun, þá bar ætíð svo við, að hann
kallaði Ingibjörgu á Hóli maddömu, þegar hann ávarpaði hana; en jafnan, er hann sneri
málinu til Ingveldar, sagði hann aldrei nema blátt áfram: Ingveldur mín! Ingveldi þótti
sem ekki ætti að draga af sér það, sem hún ætti og guð hefði gefið henni, og var henni
það verra en þó hún hefði fengið sinn undir hvorn vanga, þegar prestur talaði til
hennar, en varð aftur bleik sem nár í hvert skipti, sem hann ávarpaði Ingibjörgu.

Þá er menn voru gengnir undan borðum, sýndi Ingveldur vonum bráðara á sér fararsnið, og
hugðu menn hana kranka. Indriði kom þá að máli við móður sína - og vildi ég, segir
hann, að þú, móðir, minntist þess, er þú hést mér, að vekja máls á bónorðinu, og mun
ekki annan tíma betra færi á gefast.

Annan veg virðist mér þetta, sonur, sagði Ingibjörg, sýnist mér Ingveldur ekki hafa
verið með glöðu bragði í dag, hvað sem veldur; en þó má ég gjöra það fyrir þín orð að
hætta til þess.

Sætir hún þá lagi að fá færi á Ingveldi, áður en hún riði brott; og einhvern tíma stóð
svo á, að þær urðu tvær saman fyrir ofan bæinn; gengur þá Ingibjörg til hennar og
kveður hana blíðlega og segir:

Mig langar til að tala nokkur orð við yður, áður en þér farið; ég hef verið beðin þess
af manni, og þykir mér mikið undir því, hverju þér svarið.

Mín er æran og yðar lítillætið, maddama góð, ef þér viljið tala við mig, og látið mig
heyra erindi yðar, sagði Ingveldur og glotti við. Ingibjörgu grunaði nú af þessu svari,
hvernig fara mundi, og þagnaði við; en með því að svo langt var komið, að illt var
afturhvarfs, tekur hún aftur til máls og segir:

Það er erindi mitt, að sonur minn Indriði hefur beðið mig að koma að máli við ykkur
mæðgurnar um það, hvort ykkur mundi það óskapfellt, að hann leitaði þar ráðahags, sem
er Sigríður dóttir yðar; segir hann, að þar sé sú kona, er hann helst mundi kjósa sér
fyrir ættar og atgjörvis sakir af þeim kvenkostum, sem hér eru nærindis.

Verður það, sem varir og ekki varir, sagði Ingveldur. Síst mundi mig hafa grunað það,
að þið á Hóli leituðuð til mægða við okkur smámennin fyrir handan ána, og vil ég víst
vita, hvort þetta mál er af alvöru flutt eður ekki.

Ekki er það með nokkru falsi af okkar hendi, sagði Ingibjörg; munu það og margir mæla,
að ekki sé óákomið með þeim Indriða mínum og Sigríði dóttur yðar.

Það munuð þér og aðrir verða að skoða sem þeim líkar, hvert jafnræði sé með þeim; en
skjótt er að svara erindi yðar, maddama góð, af minni hendi, að aldrei gef ég samþykki
mitt til þess ráðahags; um vilja Sigríðar veit ég ekki; þó er mér næst að halda, að hún
muni líta í aðra átt, ef hún gefur um að giftast að svo stöddu.

Síðan gekk Ingveldur burt sem skyndilegast; breytti hún nú ráði sínu um heimreiðina og
var hin kátasta það eftir var dagsins.

Ingibjörg segir Indriða þessi málalok, og verða þau honum til mikillar ógleði og það þó
verst, er hann þóttist mega ráða af orðum Ingveldar, að hyggja hans um vilja Sigríðar
mundi hafa verið tómur hugarburður. Riðu þau mæðgin heim við svo búið, og tekur Indriði
nú ógleði mikla, svo að hann nær því mátti engu sinna. Ingveldur ríður og heim frá
boðinu um kvöldið og er hin kátasta. Ekki segir hún Sigríði frá viðræðum þeirra
Ingibjargar.

Litlu síðar kom upp sá orðrómur þar í sveitinni, að Indriði á Hóli hefði beðið sér
stúlku vestur í héruðum og þó minni háttar bóndadóttur, en ekki fengið, og því væri
hann nú orðinn hálfgeðveikur. Enginn vissi gjörla að greina höfund þessara frétta; en
þeir, sem lengst komust í rannsókninni, höfðu það fyrir satt, að ólyginn maður hefði
sagt þær Gróu á Leiti. Ingveldur lét hvern mann, sem kom að Tungu, segja sér þessar
fréttir og innti að öllu sem nákvæmast, og var ekki ugglaust um, að hún á stundum
gjörði gys að, einkum ef Sigríður var við. Sigríður lét sér jafnan fátt um finnast.
Líður svo veturinn og vor hið næsta, að ekki batnar Indriða ógleðin, og ekki kom hann
að Sigríðartungu á þessum missirum. -




Nú verður að geta fleiri manna við söguna. Maður hét Bárður, hann bjó á Búrfelli, það
er hálfa þingmannaleið frá Sigríðartungu og ekki í sama hrepp. Bárður var maður auðugur
að gripum og gangandi fé; jarðir átti hann og margar og góðar; en ekki var hann maður
vinsæll af alþýðu. Einn son átti hann, sem Brandur hét; hann var kvongaður og átti bú á
Brandsstöðum; lítið ástríki hafði hann af föður sínum; líktist Brandur meira móður
sinni en föðurfrændum. Bárður hafði átt þá konu, er Guðrún hét og ættuð úr
Þingeyjarþingi; hún var þá önduð fyrir fám vetrum, er hér er komið sögunni; og var það
almæli, að hún hefði næsta södd lífdaganna til grafar gengið; höfðu þau hjón ekki átt
lund saman; hún var mild af fé, en hann nískur, en þó hæglátur og stórillindalítill
hversdagslega. Þar var margt fátækra manna í nágrenninu, og hvörfluðu þeir oft á vorum
heim að Búrfelli, og vildi Guðrún jafnan víkja þeim einhverju, sem svangir voru, er
matur var nógur fyrir. Ekki var Bárði mikið um þær ölmusugjörðir; tók þó sjaldan af
þeim það, sem Guðrún hafði vikið þeim; en, til þess að sjá við þeim leka, að ekki
drægist of mikið út úr búinu á þenna hátt, lét hann ekki konu sína hafa of mikið undir
höndum; sjálfur vó hann út hjúunum bæði smjör og átmeti og taldi rækilega hvern
kjötbita, sem hann ætlaði til soðningar hvert skipti, sem farið var með spað. Yfir
döllunum og ólekjunni hafði Guðrún ótakmarkað einvaldsdæmi; en öðru máli var að gegna
um skökuna, því henni varð hún að skila manni sínum afdráttarlaust í hvert sinn, sem
hún strokkaði; og með því Bárður mundi gjörla, hve margar ær og kýr hann átti, og vissi
út í æsar, hvað hver mylk skepna á heimilinu mjólkaði í mál og hve mikið smjör fæst úr
hverjum fjórðungi mjólkur, tókst Guðrúnu sjaldan að klípa mikið af skökunni, svo að
Bárður yrði þess ekki var. Lyklaráðin hafði hún; þó var sá einn lykill, sem hann aldrei
skildi við sig vakandi eða sofandi, en það var lykillinn að skemmuloftinu; og þeir, sem
vissu, hvað í því var, furðuðu sig ekki á því, þó Guðrúnu væri ekki hleypt þangað:
margra ára gamlar mörtöflur og gráskjöldóttir smjörbelgir áttu þar aðsetur í
geysimikilli kistu um þveran gafl. Fyrir annarri hliðinni stóð afarstór kornbyrða, en
hinum megin var þrísett röð af tunnum með spað og saltaða magála; þaðan féllu straumar
miklir af pækli, er kvísluðust um skemmuloftið og hurfu loks inn undir fjallháan
fiskahlaða, sem girti skemmuloftið að framanverðu. Eftir endilöngu húsinu lágu rær,
hlaðnar enda á milli með hörðu hangikjöti; það voru föll af sauðum og ám, og enginn
mundi þar uppréttur ganga mega sakir hinna langleggjuðu skammrifjabógna. Annars var,
eins og lög gjöra ráð fyrir, það kjötið, sem reykja skyldi, haft í eldhúsi, og aldrei
reis hin rósfingraða morgungyðja svo úr rúmi Títonar, að Bárður bóndi kannaði það ekki
innvirðulega; og ekki "hné dagstjarna nokkur svo í djúpan mar", að hann ekki áður
skemmti sér við sjón hinna bráðfeitu sauðarfalla, teldi þau og klipi í þau, áður en
hann færi að sofa. Ekki verður glögglega skýrt frá öllu því, sem í þessu lofti var
fólgið, því fáum auðnaðist það eftirlæti að koma lengra en upp í stigann og þó svo
aðeins, að þeir hefðu sýnt Bárði áður nýja spesíu eður gamla krónu, sem hann langaði
til að komast í kunningsskap við. Niðri í skemmunni voru margir eigulegir hlutir, þó
hér séu ekki taldir; en flest var það óætt. Þó var þar einn hlutur, er vér hljótum að
geta að nokkru, en það var sár einn mikill og merkilegur, fullur lundabagga og súrsaðra
hrútssviða, blóðmörs og annars ágætis, er svam þar í hálfþykku súrmjólkurmauki. Ekki
var það fyrir því, að Bárður hefði minni mætur á sá þessum en mörgu öðru, er uppi var í
loftinu, að honum var valið óvirðulegra sæti, heldur hins vegna, að hann var of stór
vexti til að komast í heilu líki upp um loftsgatið, enda var hann nú ekki fær um ferðir
eða hreyfingar fyrir sakir gjarðleysis og elliburða; stóð hann því þar við loftsstigann
og sparn jörðu allt upp að miðju og gamalli kúamykju mokað að utan. Á syllunni rétt
fyrir ofan sáinn voru tvær uglur; á annarri þeirra hékk stórt kerfi af gömlum
hornhögldum, en á hinni héngu reiðtygi Guðmundar Höllusonar. Guðmundur þessi var
fóstursonur Bárðar, og unni Bárður honum manna mest, enda var hann svo líkur honum að
öllu skaplyndi, að ekki mundi sonur líkari föður; og fóru menn þeim orðum þar um, að fé
væri jafnan fóstra líkt; en ekki vissu menn annan skyldugleika þeirra en að móðir
piltsins hafði verið vinnukona Bárðar og heitið Halla. Halla hafði verið svo óheppin,
þegar hún átti að feðra Guðmund, að hún gat ekki fundið honum neitt líklegra faðerni
utan eða innan sveitar en vinnumannstetur eitt, sem var drukknaður rúmum níu mánuðum
áður en pilturinn fæddist, og því hafði Bárður af einskærri manndyggð sinni tekið
munaðarleysingjann að sér og alið hann upp eftir sinni mynd, og sögðu allir, að honum
færist það vel, því auðséð væri, að hann gæti með öllu hrundið honum á sveitina. Bárður
lagði með ári hverju meiri og meiri ást á svein þenna og gaf honum fjörutíu hundraða
jörð eftir sig, og þar að auki hafði hann það jafnan á orði, að hann Guðmundur sinn
ætti að tína flærnar úr rúminu sínu, þegar hann væri dauður. Fáir ókunnugir skildu
þetta orðatiltæki; en nákunnugir þóttust vita, að Bárður miðaði til kistilkorns
nokkurs, sem grafinn væri niður undir höfðalagið í rúmi Bárðar og í væru nokkrar
kringlóttar. Þegar hér er komið sögunni, var Guðmundur orðinn fulltíða maður. Ekki
þótti heimasætum þar í héraðinu hann fríður sýnum. Allir vissu, að hann var maður
samhaldssamur og átti í vændum að eignast nokkuð, þar sem hann var uppáhaldið hans
Bárðar ríka á Búrfelli, og því mundu feður gjafvaxta meyja hafa skoðað huga sinn, áður
honum væri frá vísað, ef hann hefði leitað ráðahags við dætur þeirra. En Guðmundur var
kenndur við kjöt og sauði, en ekki við konur eða kvonbænir, og það þóttust menn vita,
að færi svo, að hann einhvern tíma ágirntist einhverja af Evudætrum, mundi hann ekki
líta á fríðleikann einan í því efni og varla mundi hann vitið verði kaupa; sjálfur
hafði hann gott gripsvit, og meira þurfti ekki til að búa og nurla, sem fyrir hann var
aðalatriðið. Guðmundur hafði einhvern tíma lært að lesa og las reiprennandi hverja bæn,
einkum ef hann kunni nokkuð í henni utanbókar áður, en sjaldan vildu menn hleypa honum
á Jónsbókarlestur. Fóstri hans hafði látið kenna honum að rita nafnið sitt og sagði, að
slíkt gæti oft komið sér vel í búskapnum, að menn kynnu að klóra nafnið sitt, til að
mynda, ef menn seldu eða keyptu jarðarpart; en ekki var Guðmundur fastur í
réttritunarreglunum, því jafnan ritaði hann fyrsta stafinn í nafninu sínu með litlu gei
og eins í föðurnafninu, en essið í "son" hafði hann alltaf með stórum staf. Talnafræði
hafði Guðmundur ekki numið, en furðanlega æfingu hafði hann í því að telja saman fiska
og fjórðunga og taldi þá upp á grænlensku, eftir tám og fingrum, og var ákaflega
fljótur að því.

Það var einhvern dag næsta sumar eftir það, að Indriði beiddi Sigríðar í Tungu, eins og
áður er um getið, að Bárður karl var eitthvað að bauka sér út í skemmulofti og hafði
lokið upp smjörkistunni miklu og sat nú réttum beinum á loftinu og raðaði kringum sig
smjörbelgjum. Honum sýndist, að umbúðirnar á einum bögglinum væri farnar að bresta, og
tók upp hjá sér nál og þráð og fór að rifa það saman og raulaði eitthvað fyrir munni
sér, eins og hann jafnan var vanur, þegar hann var að fara með smjör eða peninga. En er
hann hafði setið þar um hríð, heyrist honum vera gengið inn í skemmuna, og dettur honum
þá í hug, að hann hafi gleymt að læsa eftir sér skemmunni, og hugsar, að svo megi vera,
að einhver sé þar kominn, sem vilji skyggnast í sáinn. Bárður stekkur þá upp hart og
títt og kallar ofan í skemmuna:

Hver er þarna niðri?

Það er ég, fóstri minn!

Á, ert þú það, Guðmundur minn! Ég gat ekki skilið í, hver það gæti verið; ég vissi
ekki, að þið voruð komnir heim, piltarnir; og því varð mér hálfhverft við; maður má
aldrei vera óhræddur innan um þetta horngrýtis hyski, því þó allir þykist vera
ráðvandir hérna á heimilinu, þá skal nú enginn telja mér trú um það, að ekki hafi verið
farið í sáinn; eða hvað minnir þig, Guðmundur minn, að vinstrarnar ættu að vera margar,
sem eftir voru í vor?

Þær voru átján, sagði Guðmundur, já átján.

Já, mig minnti það; þú taldir þær fyrir mig?

Já, þú lést mig telja þær, og mig minnir ekki betur en þær væru átján, jú, það veit
drottinn minn, þær voru, sem ég lifi, átján.

Og í dag eru þær ekki nema sextán; skoðum þá til, fjórar eru farnar, ekki hafa þær
hlaupið sjálfar úr sánum; því segi ég það, það verður að hafa gát á því hérna, ef það á
ekki að stela mann út á húsganginn; en nú getur það stolið fyrir mér, eins og það vill;
ekki sé ég, þó það steli úr mér augunum, ég er ekki orðinn maður til að líta eftir því.
En viltu ekki skreppa snöggvast upp til mín, Guðmundur minn, fyrst þú komst? Mig langar
til þess að líta snöggvast ofan í fremstu kjöttunnuna hérna; ég held hún sé búin að
míga niður úr sér öllum pæklinum; en ég ræð ekki við helluna ofan á henni.

Ójú, fóstri minn, ég skal koma, sagði Guðmundur og fór upp og tók helluna ofan af
tunnunni; það er ekki von, að þú ráðir við þetta bjarg, fóstri minn!

Af því ég er orðinn svo dauður og farinn, að ég þoli ekkert á mig að reyna fyrir
mjöðminni á mér - ónei, ekki hefur hún lekið enn til skemmda, held ég, tunnugreyið. -
Því segi ég það, ég er ekki orðinn fær um að eiga lengur í þessu búskaparbasli,
Guðmundur minn! Ég vildi helst, að þú værir búinn að taka við því öllu saman og ég
mætti hírast hérna í kofunum; hafa skemmugreyið mitt út af fyrir mig; nokkrar kindur í
heyjum og afgjaldið af þessum fáu jarðaskikum; ég vil þú farir að taka við jörðinni
hérna, en ekki legg ég ofan á hana, það segi ég þér fyrir; þú verður að taka við
kofunum hérna eins og þeir eru; og þeir eru líka allstæðilegir, nema hvað göngin eru
farin að síga dálítið saman, en að öðru leyti getur bærinn hérna lafað uppi nokkur ár
enn. Hvað segir þú um þetta, viltu ekki fara að reyna til að hokra?

Ég veit ekki, hvað ég á að segja um það, fóstri minn.

Og þá yrðir þú, vænti ég, að taka þér einhvern kvenmannsræfil.

Já, ekki treysti ég mér að búa með henni Guddu hérna.

Það lái ég þér ekki, Guðmundur minn. Ég er búinn að fullreyna mig á henni, og ekki ætla
ég að ráða þér til þess að hafa hana fyrir framan; en hitt er það, ég held þú yrðir að
fá þér einhverja konumynd.

Já, sagði Guðmundur og dró langan seim á jáinu. Þessi kvenþjóð! Og þessar konur!

Það hef ég þó komist að raun um, Guðmundur minn, síðan konan mín dó, að skárri eru
konurnar en þessar ráðskonuskammir; og sannast er að segja um það, að þó að hún Guðrún
mín heitin væri óráðsskepna í mörgu, þá dró hún þó ekki allt út úr höndunum á mér eins
og skrattinn hún Gudda; en hvað ég ætlaði að segja, hefurðu ekki augastað á neinni
hérna í sveitinni, sem þú vildir eiga?

Ónei, fóstri minn, ekki hef ég það; og það á heldur engin neitt hérna í sveitinni; og
til hvers skollans er að taka þá, sem ekki á spjarirnar á sig?

Og satt er nú það, neyðarúrræði eru það; hér er þó ein fram á bæjunum, sem loðin er um
lófana.

Á, hver er það, fóstri minn?

Hún Sigríður Bjarnadóttir í Tungu.

Á, ætli það? Ætli það eigi nokkuð til þar í Tungu? En ekki eru börnin mörg, trúi ég.

Læt ég nú það vera, ekki held ég það sé feitan gölt að flá, búið þar í Tungu, og ekki
átti hann Bjarni heitinn jarðirnar; en hitt er það, hún kvað hafa fengið þrjár ef ekki
fjórar jarðir eftir hana systur sína.

Nú, það var annað mál! sagði Guðmundur og neri saman lófunum.

Og því hefur mér dottið það í hug, að það væri ekki svo fjarri lagi fyrir þig, því
góður stofn getur það orðið, ef vel er á haldið, með þessu litla, sem þú átt sjálfur,
þó það sé nú ekki mikið; þú átt þó þenna part, sem ég hef ánafnað þér; og svo nokkra
skildinga, hugsa ég.

Ég! skildinga, nei, ég á ekki peningana, ég er öldungis peningalaus.

Ekki trúi ég nú því; en þú vilt aldrei láta bera neitt á því; og hvað kemur til, að þú
lofar mér aldrei að sjá skildingana þína, Gvendur?

Nú, þeir eru engir! En því fæ ég aldrei að sjá peningana þína, fóstri minn?

Annað mál er það; ég hef aldrei átt neina skildinga; þú skyldir fá að sjá þá, ef þeir
væru nokkrir; eitt gripsverð, það er allt og sumt.

Heldur eignast þú þó skilding en ég.

Nú, það fer allt aftur; í sýslumanninn þarna varð ég að láta næstum því þrjár spesíur,
og fjögur ríxort fóru til prestsins, því ekki er að bjóða þeim körlum annað en smjör,
ull og peninga, og þótti mér þá ekki betra að láta sköfuna eða lagðinn; en verði
einhver skildingur til eftir mig, þegar ég dey, þá veistu það, að þú átt að taka hann,
því ekki get ég vitað, að það fari í eldinn hjá honum Brandi, þó það sé lítið; en hvað
líst þér um þetta, sem við vorum um að tala, er ekki réttast fyrir þig, að þú reynir
til að ná í þessa jarðarskika, sem hún Sigríður á?

Heldurðu, fóstri minn, að það gæti tekist?

Nú, það má reyna að komast eftir, hvað þær segja, mæðgurnar; ég skal reyna að staulast
með þér fram eftir, ef þú vilt.

Við þetta felldu þeir fóstrar talið, en næsta dag voru hestar heim reknir að Búrfelli.
Ekki voru reiðskjótar þeirra fóstra ásjálegir, meiddir í miðju baki og næsta grannir á
síðu, því ekki var kostnaður gjörður eldishesta á Búrfelli, enda voru hestar þar oftar
hafðir til áburðar en útreiða. Engir skrautmenn voru þeir fóstrar í klæðum, en þó var
nú tjaldað því, sem til var. Guðmundur var í bláum treyjufötum af skarlati. Þessi föt
höfðu í fyrstu verið keypt af Þjóðum og fóru því Guðmundi ekki sem best; Guðmundur var
maður hár vexti, en treyjan var af meðalmanni, og skrolli hún upp á herðarblöðum að
aftanverðu, en barmarnir héngu mjög niður að framanverðu. Guðmundur var allra manna
skrefhæstur, en brækurnar stuttar, og féllu fötin lítt saman um miðjuna, og sá þar í
gula skyrtuna; af þessu var Guðmundur til að sjá líkastur röndóttum jötunuxa. Bolurinn
var af góðum kostum gjörður og glæsilegur; en svo óheppilega hafði til tekist einhvern
tíma í kaupstaðarferð, þegar Guðmundur var að láta upp bagga, að nokkrar tölurnar höfðu
hrunið af öðrum barminum; en með því að þess háttar tölur, sem á bolnum voru, ekki voru
fáanlegar, hafði Guðmundur látið fylla skörðin með ósamkynja tölum. Þeir, sem ekki unna
sundurgerð eða margbreytni í klæðum, mundu því líkast til hafa fundið það að bolnum
Guðmundar, að tölurnar voru ekki allar af sama tagi. Stígvél átti Guðmundur, það voru
vatnsstígvél. Þau hafði hann einhvern tíma orðið að taka upp í skuld af dönskum
farmanni og ekki getað selt þau aftur, en nú komu þau að góðu haldi, því hvenær skyldi
slíka gripi við hafa, ef þeir skyldu nú heima liggja? Guðmundur hafði og farið í
stígvélin; en með því honum virtist hvor fóturinn öðrum líkur, tók hann það stígvélið á
hægra fótinn, sem þeir, sem vanari eru þess konar skófatnaði, mundu hafa látið á hinn
vinstra. Ekki urðu þeir fóstrar snemmbúnir, því þeir voru óvanir þessu dekri; þó komst
biðillinn út á hlaðið um hádegisbilið með svipu og hatt í hendi; hatturinn var
allásjálegur og "Einar Hákonarson vatnsheldur" í kollinum. Um sama mund sem þeir
fóstrar stíga á bak, kemur Fjósa-Rauðka þar út á hlaðið, setur hönd fyrir auga, glápir
á Guðmund um hríð og stingur síðan nefinu að Smala-Gunnu og segir:

Nú þykir mér Guðmundur okkar vera orðinn uppdubbaður; hvert ætlar hann að fara, blessuð
mín?

Hvað ætli ég viti af því, kelli mín? En það lítur svo út sem hann ætli að fara að biðja
sér stúlku.

Skrattinn fjarri mér! sagði Rauðka og steypti úr því, sem hún hélt á. Þá þykir mér
flestir sótraftar á sjó dregnir, ef hann Gvendur fer að biðja sér stúlku.

Þeir fóstrar komu að Sigríðartungu á áliðnum degi og berja þar að dyrum, og fór það
eins og segir í vísunni, að "þar kom út einn digur dóni" og litast um; þeir fóstrar
heilsa honum með kossi, og spyr hann þá almæltra tíðinda, en þeir kváðust fá vita - en
er húsbóndinn heima? sagði Guðmundur.

Já, hjá guði, því hann er dauður, sagði heimamaður, en ég á að heita ráðsmaður hérna,
og allt, sem utanbæjar snertir, þá er það eins og þið talið við hana Ingveldi mína
sjálfa, það sem þið talið við mig; annars heiti ég Árni, sem lengi var hjá honum síra
Torfa, ég veit ekki, hvort þið kannist við það; en heitið þér ekki Bárður á Búrfelli?

Jú, Bárður heiti ég.

Já, ég þóttist hálfvegis þekkja yður, þó langt sé síðan ég sá yður; ég sótti til yðar
smér hérna um árið, sem þó ekki vóst, þegar heim kom.

Og ekki kannast ég við það, að það hafi ekki vegist; en er maddaman heima? Mér er þökk
á að fá að tala við hana.

Árni fór þá inn, og kom Ingveldur brátt fram og leiddi þá fóstra í stofu. Stofan var
hús fyrir sig, og var gengið í hana vinstra megin úr bæjardyrum; hún var í þremur
stafgólfum og ekki ólaglegt hús, eftir því sem gjöra er í sveitum; á þeim gaflinum, sem
sneri út til bæjarhlaðsins, voru tveir glergluggar, og rétt undir þeim stóð dálítið,
grænleitt borð og sinn stóll hvorum megin. Í fremsta stafgólfinu, næst dyrum, var
gestarúmið og glitábreiða yfir; hinum megin og á móti rúminu stóð rauðlituð kista með
fangamarki Ingveldar á hliðinni, sem fram sneri; það var fatakista hennar; en við
endann á þessari kistu stóð önnur kista nokkuð minni, en nýlegri; hana átti Sigríður.
Ingveldur leiddi Bárð til sætis við borðið og tók að spyrja hann tíðinda; en Guðmundur
settist á kistu Sigríðar og sat þar með hattinn á hnjánum og hélt sinni hendi um hvort
barðið, og datt ekki né draup af honum. Ekki leið á löngu, áður þar kom í stofuna
stúlka með bjart hár, húfu á höfði og dökkvan skúf, á bláu pilsi, með röndótta
vefnaðarsvuntu og í blárri peysu, nokkuð nærskorinni. Það var Sigríður Bjarnadóttir.
Hún gekk hæversklega, en þó ófeimnislega inn gólfið og rétti að móður sinni kaffiketil,
sem hún bar í hendinni; en gestirnir risu upp á móti henni og heilsuðu henni með kossi.
Ingveldur tók við katlinum, brá svuntuhorninu neðan undir botninn á honum, blés í
stútinn og setti hann á borðið og tók að skenkja kaffið; setti fyrst fyrir Bárð og
benti Sigríði að koma og færa Guðmundi, þar sem hann sat á kistunni. Sigríður bar
Guðmundi kaffibollann í annarri hendi, en sykurskál í annarri. Guðmundur þrífur með
annarri hendinni einhvern álitlegasta sykurmolann úr skálinni, en með hinni hendinni
tekur hann um kaffibollann, en lætur Sigríði standa eftir með undirskálina, því ekki
var hann svo fróður í þess háttar efnum, að hann vissi, að hún átti að fylgja bollanum,
og bar Sigríður skálina brosandi aftur á borðið. Guðmundur stýfði sykrið úr hnefa
sínum, jafnóðum og hann sötraði kaffið, en stakk síðan afganginum í vestisvasa sinn. Um
það leyti, sem Guðmundur var búinn að drekka kaffið, víkur Ingveldur talinu til Bárðar
og segir:

Meðal annarra orða, ætlið þér langt að ferðast, Bárður minn?

Og ekki lengra, maddama góð, ég dróst hingað fram eftir með honum Guðmundi mínum, rétt
að gamni mínu, og svo langaði mig til að tala við yður fáein orð einhvern tíma.

Ég vona til, að þér verðið hjá mér í nótt, Bárður minn, það er ekki svo oft, að þér
komið hingað.

Satt segið þér það, heillin góð, ekki gjöri ég óþarfa útreiðirnar með öllum jafnaði;
samt sem áður held ég, að ég verði að dragnast heim í kvöld, þegar erindinu er af
lokið, og það vildi ég helst gjöra einhvers staðar í einrúmi, ef þér gætuð komið því
við.

Ég verð þá að biðja yður að koma innar í baðstofu með mér; en Sigríður mín, ég vona
til, að þú látir ekki honum Guðmundi mínum leiðast hjá þér á meðan.

Þau Bárður gengu úr stofunni, en Sigríður varð þar eftir og vænti þess, að Guðmundur
mundi hefja samtalið með einhverju skemmtilegu efni; en Guðmundur gat einhvern veginn
ekki fundið á því lagið og sat þar þegjandi á kistunni og barði hælunum í hliðina og
gaut við og við augunum ámótlega til Sigríðar. Sigríði fannst það lítið yndi að sitja
svona eins og mállaus og horfa á Guðmund, og væri því ekki annað fyrir en að yrða á
hann að fyrra bragði. Hún vissi það, að oft getur lítilfjörleg byrjun orðið að löngu og
skemmtilegu samtali, ef sá kann vel að haga orðum sínum, sem við er rætt; hún segir því
blátt áfram:

Er ekkert að frétta neðan úr sveitinni?

Þakka yður fyrir! sagði Guðmundur; nei, ég verst allra frétta, nema það hefur verið
stolið skammrifjum þar á Hamri, ég veit ekki, hvort þér hafið heyrt það.

Jú, ég trúi við heyrðum það hérna um daginn; vita menn nokkuð um það, hver það muni
hafa gjört?

Ónei, sagði Guðmundur og þagnaði; Sigríður sá, að þetta samtal gat ekki loðað saman,
enda þótti henni það ekki svo skemmtilegt, að hún gæti verið að halda lengur lífinu í
því; þegir nú um stund, en segir síðan:

Þið fenguð í fyrravor nýjan prest þar niðri í sókninni, hvernig líkar ykkur við hann?

Og ég held hann sé afskiptalítill og meinhægur, karlinn, og sannast er að segja um það,
ekki drekkur hann eins og hin skepnan, sem drakk frá sér vitið og alla blessun.

Það er vel farið; honum mun þá ganga betur búskapurinn en sagt var um hinn.

Já, það vænti ég eigi að heita; ekki er hann eins dauður; og það væri þá heldur engin
furða, þó hann hefði eitthvað að éta með öllu því smjörgjaldi, maður guðs og lifandi,
það mætti eitthvað verða úr því; en það er eins og einhver skrattans óblessun fylgi
þessum prestum, hvað mikið sem berst að þeim; og með öllu saman held ég þó, að hann
leggi ekki stórt fyrir, svo sem þar þó er borið heim af öllum sköpuðum hlutum; ég
treysti mér til að verða stórríkur, ef ég hefði aðrar eins tekjur á hverju ári.

Já, það er nú ekki að ætlast til þess, að allir geti haft hagsýnina og sparnaðinn ykkar
fóstranna á Búrfelli.

Og ekki má það nú kalla, að ég sé sparsamur; ég ét alltaf, og það heldur mikið en
lítið; en hitt er satt, hann fóstri minn er sparsemdarmaður; því það segi ég yður satt,
hann getur verið svo vikunum saman, að hann smakki ekki feitmeti, og er það ekki af
því, að hann eigi það ekki til.

Það giska ég nú á, sagði Sigríður hálfbrosandi, heldur mun það vera af því, að hann
vill koma því í skildinga; en hvað ég vildi segja, hvernig kennimaður þykir ykkur hann
vera, presturinn ykkar?

Og ég veit það ekki, ég heyri, að sumir hæla honum; þó skömm sé frá að segja, hef ég
ekki komið nema einu sinni til kirkju, síðan hann kom, og heyrði ég þó ekki nema seinni
partinn af ræðunni, því það stóð svo á, að ég var að tala við mann, sem ég átti
lítilræði hjá, úti undir kirkjuvegg.

Hvernig fannst yður þetta, sem þér heyrðuð?

Og ég held það hafi verið allgott; mér fannst það svona viðlíka og Strumshugvekjur.

Lengri gátu ekki viðræður þeirra Guðmundar og Sigríðar orðið að þessu sinni, fyrir því
að þau Ingveldur og Bárður komu þá aftur í stofuna; en þó samtal þetta væri ekki langt,
fékk Sigríður nokkra hugmynd um kunnáttu Guðmundar og hugarfar.

Skömmu eftir það býst Bárður til heimferðar, og segir Ingveldur við hann, þegar þau
kvöddust:

Jæja, Bárður minn, nú látum við þetta vera svona fyrst um sinn; en fari allt eins og ég
vil, skal ég undir eins láta ykkur vita það, fóstrana.

Sá hafði orðið endir samtals þeirra Ingveldar og Bárðar, að hún hét að gefa Guðmundi
Sigríði dóttur sína, ef hún ekki með öllu þverneitaði þeim ráðahag. Ríða þeir nú heim,
fóstrar, og líða svo nokkrir dagar, að Ingveldur vekur ekki máls á þessu við Sigríði,
en var jafnan venju fremur blíð í viðmóti við hana og kallar hana elskuna sína í hverju
orði, og þykir Sigríði það vel. Það var um þessar mundir eins og Ingveldur ætti í
nokkurri baráttu við sjálfa sig um það, hvort hún ætti að eggja dóttur sína á að eiga
Guðmund eða hún ætti að bregða því heiti, sem hún hafði gjört þeim fóstrum, og kom hún
sér ekki einhvern veginn að því að nefna þetta við Sigríði; en einn morgun herðir hún
upp hugann og vindur sér að Sigríði og segir ofur blíðlega:

Ekki ber ég á móti því, gæskan mín, að nokkuð hefur verið kaldara millum okkar hingað
til en vera ætti; það getur verið, að það sé eins mikið mín sök og þín, en nokkuð er
það þér að kenna; og það skaltu vita, að ekki elska ég þig minna en hin börnin mín; þið
eruð öll undir sama brjóstinu borin, og því þykir mér í rauninni eins vænt um ykkur
öll; en ekki væri þess öll ólíkindi, þó ég væri alúðlegri við það barnið, sem sýnir mér
meira ástríki og alúð og vill gjöra allt að mínu skapi. Nú hef ég í fyrsta sinni sagt
þér, hvað mér er innan brjósts, og vona ég, að allt verði betra millum okkar
eftirleiðis; en að geði mínu átt þú að láta, það er þín skylda.

Sigríði fannst, að þessi orð móður sinnar kæmu frá hjartanu, og varð þeim grátfegin;
hún hljóp um hálsinn á móður sinni og sagði:

Já, elsku móðir góð, í öllu vil ég ástunda það að gjöra yðar vilja, og það hryggir mig,
hafi ég í einhverju móðgað yður, og fyrirgefið þér mér það!

Ójá, góða mín, sagði Ingveldur og kyssti Sigríði. Þú skalt þá sjá það, að ég verð þér
góð móðir; en nú giska ég á, að það verði ekki svo lengi, sem mér helst á ykkur,
börnunum mínum; það er vant að fara svo fyrir okkur foreldra veslingunum, þegar við
erum búin að koma ykkur á fætur og sá tími er kominn, sem við mættum hafa mest yndi og
stoð af ykkur, þá hverfið þið út í veröldina frá okkur, og eins mun fara um þig; þú
ferð nú að giftast, býst ég við, þegar þér býðst gott gjaforð, og það væri synd fyrir
mig að líta svo á minn hag að sitja þér í ljósi fyrir því, sem guð vill veita þér. - Og
nú fór Ingveldur að hálfkjökra.

Ekki skuluð þér kvíða því, móðir mín, sagði Sigríður, ég giftist varla svo fljótt, held
ég.

Og því skyldir þú ekki gjöra það, elskan mín! Þetta liggur fyrir þér, og á þá leið
dreymdi mig manninn minn heitinn í nótt, sem þess verði ekki langt að bíða; og sá eini
biður þín, sem vandi er frá að vísa, og hver heldur þú, að það sé?

Ég hef lítið hugsað um það enn, móðir mín, sagði Sigríður og roðnaði við.

Guðmundur á Búrfelli verður maðurinn þinn, taktu nú eftir, ef það er guðs vilji, og
enginn annar.

Æ, ekki held ég það, móðir mín! Ég vona til þess, að hann biðji mín ekki.

Það var þó erindið þeirra fóstranna hingað fram eftir hérna um daginn.

Og hvað sögðuð þér þeim, móðir mín?

Ég lofaði þeim því, að svo miklu leyti sem mig snerti, og hét þeim að nefna það við
þig, því mér gat ekki dottið annað í hug en að þú mundir þakka guði fyrir að fá slíkan
mann, efnilegan og ríkan.

Sigríður varð hljóð við þessi tíðindi; og áttu þær mæðgur langa viðræðu um þetta efni,
og fannst það mjög á Sigríði, þó hún færi hægt, að henni virtist á annan veg en móður
hennar; fann hún það til, að maðurinn væri óálitlegur; en Ingveldur kvað fegurðina ekki
til frambúðar; hefði og föður Sigríðar verið allt annað betur gefið en fríðleikurinn,
og hefði hann þó verið sæmdarmaður í sveit, en taldi Guðmundi það til gildis, að hann
væri ráðdeildarmaður, stilltur og efnaður vel, og mundi fóstri hans búa svo í garð
fyrir hann, að hann yrði þess mest aðnjótandi, sem til væri á Búrfelli. Sigríður fann
það og að Guðmundi, að hann væri mjög svo fákunnandi; en Ingveldur hafði orð fyrir því
og kvað ekki bókvitið í askana látið, þegar farið væri að búa. Að svo búnu skildu þær
mæðgur að því sinni; en nær því á hverjum degi flutti Ingveldur mál Guðmundar, en fór
þó að öllu sem hægast við Sigríði. Sigríður vildi fyrir hvern mun ekki giftast
Guðmundi, en þótti nú sem hún mætti ekki gleyma Indriða. Hafði hún það fyrir satt öðru
veifinu, að hann mundi hafa huga til sín, og hefði hann sýnt henni það oft í viðmóti,
þó ekki hefði hann talað margt; en einkum þóttist hún að fullu hafa ráðið það af orðum
hans, þá er þau voru saman þar í stofunni. Aftur annað veifið efaðist hún um, að þetta
væri annað en tómur hugarburður sinn, og væri hugsun sú einungis sprottin af því, að
hún óskaði, að svo væri. Hún gat heldur ekki skilið í því, hvernig á því stæði, að
Indriði hefði beðið sér stúlku annars staðar, eins og þá var altalað, ef hann nokkurn
tíma hefði haft huga til sín. Það var og annað, er henni þótti undarlegt, að Indriði
ekki hafði komið þar eða séð hana allan þann vetur og ekki komið á þá mannfundi, sem
hún kom á, eins og hann hafði áður verið vanur. Aftur á hinn bóginn fann hún, að móður
sinni mundi stórum mislíka, ef hún vildi ekki fylgja ráðum hennar og eiga Guðmund. Út
úr öllu þessu var hún oftlega mjög angurvær og grét í einrúmi, en bar sig þó að láta
ekki fleiri menn sjá; því við engan var að tala, er hún gæti trúað fyrir hörmum sínum.

Það var eina nótt sem oftar, að hún gat ekki sofnað fram eftir allri nótt fyrir tómri
umhugsun um hagi sína og grét sáran; en nokkru eftir miðnæturbilið sofnaði hún loks út
af, og dreymdi hana þá, að hún þóttist vera stödd þar úti á hlaðinu; þar var og móðir
hennar hjá henni og hélt á húfu nokkurri gamalli, og þótti henni þó líkara
lambhúshettu, og ætlaði móðir hennar að setja hana á höfuðið á Sigríði; en í því bili
þótti henni Björg systir sín koma þar að og segja: Ekki veit ég, hvað þú hugsar,
Ingveldur sæl, að setja skrattans pottlokið að tarna á höfuðið á barninu! - og sló við
hettunni, svo að hún hraut ofan í skyrdall, sem stóð þar skammt frá; en síðan brá hún
upp faldi einum fögrum, og þóttist hún vita í svefninum, að hún ætlaði að setja hann á
höfuðið á sér, en í því vaknaði hún. Sigríður varð ofurfegin þessum draumi og réð hann
eins og henni var geðfelldast, að Guðmundur væri lambhúshettan, en Indriði faldurinn,
og þótti henni það eitt vanta í drauminn, að systir hennar lét ekki faldinn á höfuðið á
henni. Um þetta var hún að hugsa nokkra stund og gat ekki sofnað aftur; kom henni það
þá í hug, að hún læddist upp úr rúminu og klæddist og fór fram í dyraloft, er þar var.
Þá var orðið svo ljóst, að vel mátti sjá til að skrifa. Hún tók sér þá penna og blek og
skrifaði bréf og var búin að brjóta það og skrifa utan á, áður en heimilisfólkið kom á
fætur. Bréf þetta var til Ingibjargar móður Indriða og var svona:

Göfuga höfðingskona!

Að vísu veit ég það, að það er ekki siður, að konur tali að því að fyrra bragði við
karlmenn, sem til ásta lýtur eða bónorðs, og líkast er til, að þessi siður sé eðli
okkar samkvæmur, því guð hefur búið oss svo úr garði, að ekki þarf orðanna við, til
þess að vér með stillingu og siðsemi getum sýnt þeim sál vora, eins og hún er; en hvort
sem þessi siður er réttur í sjálfu sér eða ekki, finnst mér, eins og nú stendur á fyrir
mér, að hjarta mitt ekki veiti mér neina ró, nema ég opinberi einhverjum það, sem mér
býr í brjósti og á hverri stundu pínir mig; og væri ég nær þeim hinum sama manni, sem
ég aldrei get látið af að hugsa um, mundi ég ekki skeyta um, hvort menn kalla slíkt
reglur eða óreglur, en gjöra það, sem saklaus tilfinning hjarta míns byði mér, og
auglýsa honum það, sem í því er leynt, ef hann ekki sjálfur sæi það. En eitthvað,
líkast til óhamingja mín, bannar mér að þessu sinni og hefur allt of lengi bannað mér
að sjá hann, og hverjum á ég þá að auglýsa það, sem ég get ekki lengur dulið? Ég ræðst
í að segja yður það, af því að þér eruð kona eins og ég og verðið því að hafa sál, sem
að minnsta kosti getur skilið og ímyndað sér, hvaða tilfinning þeirrar konu hjarta
verður að hafa, sem kremst af harmi og efa um það, hvort hennar kærasta hugsun sé
eintómur hugarburður og reykur eða ekki; verðið að hafa svo viðkvæmt hjarta, að ef þér
sjáið, að hugsun mín er ekki annað en draumur, sem aldrei á sér uppfyllingu, ósk án
vonar, að þér aumkið mig og að minnsta kosti ekki kastið því, sem yður er falið á
hendur í trúnaði, út í heiminn til að hlæja að því. En þetta, sem ég ætla að trúa yður
fyrir, er það, að mig langar til að vita, hvort nokkuð sé til í því, sem ég lengi hef
gjört mér í hugarlund, að sonur yðar I.... mundi hafa rennt huga sínum í þá átt, sem
mig snertir. Ef svo væri, munduð þér gjöra syni yðar þægt verk og mér sannan
velgjörning að komast eftir því og í kyrrþey láta mig vita það hið bráðasta. Sé þetta
tómur hugarburður minn, sprottinn af því, að það mæla börn jafnan sem vilja, gjörið þér
vel í að vekja mig úr þeirri saklausu vonarleiðslu, sem ég nú er í, því þá ætti ég
hægra með að fylla þá skyldu, sem ég veit, að hlýðni við móður mína heimtar af mér.
Fyrirgefið mér dirfsku mína, og verið með öllum yðar ævinlega blessaðar! Þess óskar
yðar elska

Sigríður Bjarnadóttir.

Bréf þetta var skrifað í mesta flýti og, eins og á því má sjá, meira af tilfinningu en
eftir föstum hugsunarreglum, eins og konum er títt; hingað og þangað var það sett
blekblettum; verður það oft á þess háttar bréfum, því höndin er ekki alltaf jafnstillt,
er hjartað kemst við; kalla menn þá bletti ástardropa, og þykja þeir engi lýti vera.

En nú var eftir það, sem mest á reið, og það var að koma bréfinu til Ingibjargar, svo
lítið bæri á, og var Sigríður í stökustu vandræðum með það, því engan átti hún þann
trúnaðarmann þar á bæ, að hún þyrði að trúa fyrir því. Þenna sama dag kom Gróa á Leiti
að Tungu. Ingveldur hafði lagst að sofa um daginn, þá er Gróa kom, og vildi Gróa ekki
vekja hana, en tók nú að tala við Sigríði. Sigríður var venju fremur hljóð; og verður
Gróa þess brátt vör, og ávarpar hún hana blíðlega og segir:

Það gengur eitthvað að þér í dag, gæskan mín!

Ónei, Gróa mín, segir Sigríður, það er svona hinsegin.

Ekki þarf ég að spyrja að því; það liggur eitthvað illa á þér, því ekki ertu vön að
vera svona fálát með öllum jafnaði; en mig skal nú ekki furða það, þó það kynni að
liggja illa á þér út úr hansvítis slaðrinu, sem gengur staflaust hérna í sveitinni; því
þú munt varla hafa getað komist hjá að heyra það sjálf.

Hvað er það, Gróa mín?

Nú, þú hefur þá ekki heyrt það, elskan mín, hvað það talar um þig?

Nei, ekki hef ég heyrt það; hvað er það?

Og minnstu ekki á það, ég get varla talað um það, ekki nema það að það er verið að
bendla þig við þremilinn hann Gvend á Búrfelli.

Hver gjörir það?

Á, það var líklegra, að það væri ekki meiri hæfa fyrir því en mörgu öðru, sem það fer
með; en guði sé lof, að það er ekki satt, þar færi illa góður biti í hundskjaft, hafði
ég nærri sagt; ég var búin að heita því fyrir mér, að ekki skyldi ég koma í veisluna
þína, gæskan mín, ef þú ættir þann kúalubba; en mikið er, hvað bölvað hyskið - guð
fyrirgefi mér, að ég blóta - getur logið, ég segi það satt, tilhæfulaust; þetta er
altalað út um alla sveit, en ég ber á móti því og segi, að það skuli ekki vera að fara
með þetta slaður, því hún Sigríður mín ætti ekki fremur strákinn hann Gvend en
strákurinn hann Gvendur færi ofan í mig.

Þetta gat þó vel staðist, sagði Sigríður og stundi við; það mundi þykja nógu gott
gjaforð fyrir mig.

Æ, það er von þig hrylli við því, blessaður unginn, að hugsa til þess, hvað þá heldur -

Þetta hefur þó komið til orða, Gróa mín, og er mörgu skrökvað, sem minna er hæft í.

Æ, nú held ég mér verði flökurt, elskan mín, það hefði ég svarið fyrir; og hvað ætlar
hann að gjöra með konu, þumbarinn sá! Ég segi fyrir mig, ég vildi heldur sofa hjá
einhverjum rekaviðardrumb en honum Gvendi.

Sigríður þagði og gat þó ekki gjört að sér að brosa; en Gróa lét dæluna ganga:

Ég þykist vita, að hún Ingveldur mín hefur fljótt gefið honum góð svör og gegnileg?

Ég veit þó ekki, sagði Sigríður, hvort henni þykir það svo mikið óráð; hann er vel
efnaður.

En þó, elskan mín! Hvað hefur konan gagn af því, þegar hún fær ekki að ráða svo miklu
sem að gefa hundi bein? Eða ætli hann verði ekki líkur honum Bárði í því eins og öðru?
Og hverju réði hún Guðrún heitin veslingurinn þar á Búrfelli? Hún varð að fara stelandi
að því, ef hún vildi víkja einhverjum svöngum bita, en af óætu hafði hún ekki svo mikið
undir sinni hendi sem vefja má um mannsfingur eða stungið verður upp í nös á ketti.
Ekki get ég trúað því, að hún Ingveldur mín sé svo blind að láta barnið sitt í þær
hendur; og aldrei hefði það við gengist, ef hann faðir þinn, hann Bjarni minn heitinn
blessað ljósið, hefði lifað.

Það held ég nú og, sagði Sigríður.

En það sést nú hérna á mörgu - þó ég eigi ekki að segja annað en það, sem gott er, um
hana Ingveldi mína, sauðinn - síðan hann dó, öðlingurinn.

Þetta sagði Gróa hálfkjökrandi og brá um leið svuntuhorninu upp að augunum á sér.
Sigríður, er alltaf saknaði föður síns og var jafnan hlýlegt til allra, sem töluðu vel
um hann, komst þá við og strauk með hendinni um vangann á Gróu og sagði:

Við skulum ekki minnast á hann, góða mín!

En Gróa hélt áfram kjökrandi og sagði:

Ég get ekki gjört að því, að mér vöknar ætíð um augu, þegar ég minnist á hann blessað
ljúfmennið; en það skal ekki verða, þó ég sé í pilsi, að barnið hans Bjarna míns fari í
þær hendur; ég verð að taka henni móður þinni tak, svo hún stofni ekki sér eða sínum í
þá vitleysu.

Og ekki held ég það sé vert, Gróa mín, að þú minnist neitt á það við hana; en annað
lítilræði gætir þú gjört fyrir mig, ef þú vilt mér vel, sagði Sigríður og leit framan í
Gróu, eins og hún ætlaði að sjá inn í brjóstið á henni, en gat ekki séð þar annað en
einskæra trúmennsku og einlægni.

Þú mátt reiða þig upp á mig, góða mín, því þó aldrei hefðir þú hlynnt neinu góðu að
mér, sem þú oft og margfaldlega hefur gjört, þá á hann, sem nú liggur í gröfinni, það
að mér, að ég reyndist þér ekki verr en aðrir í því litla, sem ég megna, eða hvað er
það, gæskan mín?

Það er að koma bréfinu því arna yfir að Hóli, svo lítið á beri, og taka við svarinu
aftur, og hérna er skildingur undir það. - Sigríður rétti þá að henni bréfið og spesíu
með.

Það er svo lítið, og sér er nú hver ósköpin! Þú hefur það af einhverjum þínum að vera
svo smátæk, elskan mín! Þetta er nú of mikið, sagði Gróa og kyssti Sigríði
stundarlöngum kossi.

Ég þarf ekki að minna þig á að geta ekki um það við neinn hérna á heimilinu, Gróa mín.

Ég! óekkí; ekki hún Gróa litla; vertu öldungis óhrædd um það, gæskan mín! Ég er enginn
skynskiptingur, og það, sem einu sinni er komið í hendurnar á mér, það skal enginn
þaðan draga, þó það væri kóngurinn; og þagað get ég yfir því, sem mér er trúað fyrir,
þó ég sé kjöftug; ég held það varði engan um það, þó eitthvað meinleysi sé á millum
ykkar Indriða, held ég; en þar er maðurinn.

Í þessu kom Ingveldur inn, og var Gróa fljót að stinga bréfinu á sig og sneri ræðunni
allt í einu, eins og þær hefðu verið að tala um eitthvað annað. Gróa dvaldi í
Sigríðartungu fram eftir deginum, en þó skemur en hún átti venju til. Sigríður þóttist
hafa komið vel ár sinni fyrir borð um bréfsendinguna; en svo liðu margir dagar, að
ekkert svar fékk hún frá Ingibjörgu. Loksins kom Gróa aftur fram að Tungu, og spurði
Sigríður hana, hvernig farið hefði um bréfið; kvaðst Gróa hafa farið með það daginn
eftir og fengið Ingibjörgu það sjálfri í einrúmi; hefði hún lesið það og skellihlegið
upp yfir sig og kastað því þar á búrhilluna, rétt eins og hún skeytti ekkert um það; og
ekki hefði hún beðið sig að taka aftur neitt svar; sagðist hún þó hafa ámálgað það við
hana. Þessar fréttir sagði Gróa Sigríði hálfgrátandi, og hafði Sigríður enga orsök til
að efast um, að þær væru sannar; en óhlutvandir menn, sem lögðu það í vana sinn að færa
allt á verri veg fyrir Gróu, mæltu það, að hún einhvern tíma löngu síðar hefði átt að
sleppa því við góða kunningjakonu sína, að þegar þeir, sem bréf sendu, væru búnir að
borga undir þau, gætu þeir ekki gjört að því, hvað síðar yrði um þau.

Eftir þetta virtist Sigríði öll von úti, og gjörðist hún nú jafnan harmþrungin mjög, en
móðir hennar hætti ekki að gylla fyrir henni, hve girnilegt það væri að eiga Guðmund;
og einn dag, er Sigríður sat fálát mjög fram í stofu, kemur móðir hennar þangað til
hennar og klappar henni hálfhlæjandi utan á vangann og segir:

Á ég nú ekki bráðum að fara að skrifa þeim til og segja þeim, að nú sé björninn unninn?
Eða er þér ekki farið að sýnast, elskan mín, eins og mér, að vandi sé velboðnu að
neita?

Þér ráðið því, móðir mín, hvað þér gjörið; ég veit það, að þér getið ekki eggjað mig á
annað en það, sem þér haldið, að mér sé til hins besta; og þó ég ekki geti fellt mig
við það, veit ég samt, að það er skylda mín að hlýða yður, sagði Sigríður, og hrutu
nokkur tár um leið ofan um kinnarnar á henni.

Það er öll von til þess, og ég get ekki láð þér það, góða mín, sagði Ingveldur og
klappaði Sigríði aftur á kinnina, þó þú finnir í fyrstu hjá þér nokkurn efa; en ég er
sannfærð um það, að eftir á muntu þakka guði fyrir, að þú lést mig ráða.

Sigríður gat þá ekki bundist tára, en með því að hún vildi ekki láta móður sína sjá, að
hún gréti, stóð hún upp og gekk út úr stofunni, og töluðust þær ekki meira við,
mæðgurnar; en Ingveldur tók orð Sigríðar fyrir fullt jáyrði og ritaði síðan þeim
fóstrum til og sagði, hvar komið var. Komu þeir fóstrar þá fram að Tungu, og festi
Ingveldur þá Guðmundi Sigríði dóttur sína. Eftir það kom Guðmundur nokkrum sinnum fram
að Tungu; en jafnan var Sigríður mjög fálát við hann, og fékkst Guðmundur ekki um það.
Er nú svo ráð fyrir gjört, að brúðkaupið skyldi standa að afliðnum réttum að þeim bæ,
er Hvoll heitir; það var annexía prestsins í Sigríðartunguhrepp; þar voru húsakynni
stærri og rúmbetri en í Tungu. Síðan fóru lýsingar fram tvo sunnudaga, hvorn eftir
annan, og seinna sunnudaginn var lýst á tveimur kirkjum undir eins. Það hafa lögfróðir
sagt oss, að ekki sé sú aðferð rétt; aftur höfum vér heyrt greinda presta segja, að svo
megi þó vel vera, ef einhver gild ástæða sé til þess að flýta brúðkaupinu; og þannig
stóð á að þessu skipti. Hrútar þeir, sem Bárður hafði ætlað til veislunnar, voru komnir
af fjallinu, og hafði Bárður hlaupið til að skera þá, svo þeir legðu ekki of mikið af á
mörinn, en skotið því að presti, að ef lengi stæði á lýsingunum, gæti svo farið, að
farið yrði að slá í kjötið, þegar veislan yrði haldin. Daginn áður en veislan skyldi
standa höfðu þeir fóstrar mikið annríki í að koma öllu fyrir. Á Hvoli var stofuhús fram
í bænum, þar voru borð reist eftir endilöngu húsinu og bekkir á tvær hliðar. Hér skyldi
allt fyrirfólkið sitja; brúðhjónum var ætlað sæti fyrir miðjum gafli, og voru sæti
þeirra auðkennileg af tveimur stórum flossessum, sem lagðar voru á bekkinn fyrir miðjum
borðsenda. Á aðra hlið brúðar skyldi sóknarprestur og kona hans sitja og út frá honum
aðrir aðkomuprestar, þá hreppstjórar og aðrir valinkunnir bændur. Á aðra hlið brúðguma
átti Ingveldur að sitja og hver af öðrum eftir skyldugleika og mannvirðingum. Úti á
hlaðinu var stór skemma; hún var rudd og tjölduð vaðmálum á báða veggi; þar áttu að
sitja hinir smærri bændurnir og meðreiðarmenn fyrirmannanna. Skemman var tvísett borðum
og borðin reist á þann hátt, að eftir skemmunni endilangri voru settar kistur í röð og
tómar hálftunnur og þar á ofan reft sléttum fjölum eða hurðarflekum og síðan hulið
dúkum eða ábreiðum. Þetta var hin óæðri stofan. Vistir og drykkur skyldi vera eins í
hvorritveggja stofunni, en sá var aðeins munurinn, að tjöld og borðbúnaður voru
glæsilegri í fyrirmannastofunni en í hinni óæðri stofu. Kona var til fengin þar úr
sveitinni að annast um matartilbúninginn og frammistöðumenn ákveðnir; en sjálfur ætlaði
Bárður að hafa umsjón yfir vínföngunum. Þriðjudaginn í tuttugustu og þriðju viku sumars
var allt tilbúið til veislunnar, og skyldi hún standa að morgni; en Bárður karl sat út
við bæjarlæk og jós með trésleif vatni á 10 potta tunnu, er stóð hjá honum á
lækjarbakkanum; kemur þá Guðmundur þar að og segir:

Hvað ertu nú að gjöra, fóstri minn?

Og ég er að þynna dálítið mjaðarskömmina þá arna; mér sýnist hún vera svo þykk; ég held
hún sé svikin!

Nú! Ég hélt hinsegin, að þú værir að drýgja hana ögn, fóstri minn!

Ónei, ég held hún drýgist lítið á þessu, þó ég láti nokkur spónblöð hérna á kútholuna.
En er nú allt tilbúið hjá þér í skemmunni, og heldurðu hún taki það allt, sem hérna
kemur á morgun?

Og ég veit það ekki, þetta er svoddan sægur, sem búið er að bjóða; ég veit nú ekki,
hvað það á að safna að sér öllu því hyski.

Það veit ég ekki heldur, en hún Ingveldur vill hafa það svo, og ég læt hana ráða því,
og hún skal fá að borga það, sem til þess gengur; ekki ætla ég að gefa henni það, það
máttu reiða þig upp á.

Nei, það sýnist mér ekki þú þurfir, og hvað selur þú henni brennivínspottinn?

Ég læt hana fá hann fyrir sama verð eins og ég hefði getað fengið fyrir hann í vetur;
er það ósanngjarnt?

Nei; og mjöðina, hvað tekur þú fyrir hana?

Já, það er nú eftir að mæla hana, það var vel þú minntir mig á það; ég get ekki fært
pottinn fram um meira en fjóra skildinga, vænti ég, og ég ætlast til, að það verði 10
pottar hérna á kútnum; - en nú vænti ég, að þú farir að fara fram eftir; þú verður að
vera þar í nótt, til þess þið getið fylgst öll hingað á morgun.

Ójá, sagði Guðmundur og fór.

Brúðkaupsdaginn var veður fagurt, og voru menn snemma á fótum á Hvoli. Að liðnum
dagmálum tók boðsfólkið að ríða í garð. Á Hvoli var fagurt heimreiðar, og létu þeir
hinir ungu menn hestana fara á kostum heim traðirnar; og höfðu menn mikla skemmtun af
að horfa á, hvernig gæðingarnir runnu.

Þarna kemur presturinn á rauðum og tveir með, sagði einhver, sem stóð á hlaðinu;
allténd hefur hann eitthvað, góði maður, sem fallega ber fótinn.

Bárður stóð fyrir miðjum bæjardyrum og heyrði það, setur nú hönd fyrir auga og segir:

Ójá, það er víst hann á honum Rauð sínum - snýr sér síðan við og kallar hátt inn í
bæjardyrnar: Helga mín! hafðu nú til í litla katlinum, nú sést til prestsins! En hver
þeysir þarna á ljósum, hérna megin við kvíarnar?

Það getur ekki verið neinn annar en hann Þorsteinn kaupi eða matgoggur, sem sumir
kalla; já, líkt er það honum og henni Hlíðar-Ljósku.

Já, ekki er honum boðið, sagði Bárður í hálfum hljóðum, en það stendur ætíð svo á, að
hann á þar ferð um, sem veisla er haldin; og ég vænti ég verði að bjóða honnm, fyrst
hann á annað borð er kominn; en hvað verður af brúðhjónunum, piltar, sjáið þið ekkert
til þeirra enn?

Þau eru rétt að segja komin að túninu.

Þá var nær hádegi en dagmálum, er hjónaefnin riðu í hlað. Guðmundur ætlar ekki að láta
standa á sér og stekkur af baki til að taka konuefnið af baki, en laust var á klárnum,
og snarast reiðverið út í aðra hliðina, og verður Guðmundi fastur annar fóturinn í
ístaðinu, en maðurinn var ekki liðugur, og fellur hann á bak aftur ofan í bleytuna, og
flekkuðust nokkuð fötin Guðmundar; hlupu þá nokkrir af þeim, sem þar voru á hlaðinu,
til að hjálpa Sigríði af baki; en aðrir gripu til sjálfskeiðinganna og tóku að skafa
bleytuna úr brókum Guðmundar, og var ekki ugglaust, að þeir hinir yngri menn hefðu
ófarir Guðmundar í flimtingi. Sigríður gekk til stofu, og þóttust menn ekki hafa séð
konu fegri yfirlitum eða rösklegri á velli en Sigríði; og töluðu það margir sín á
milli, að mikið gæfuleysi legðist fyrir jafnvæna konu að eiga svo óliðlegan mann sem
Guðmundur var. Sigríður var mjög fálát um daginn, og tók enginn til þess;
brúðkaupsdagurinn er svo mikilvægur dagur á mannsævinni, að eftir líkindum þykir fara,
þó nokkur alvörusvipur sé á brúðinni. Er nú gengið í kirkju og undan vígslu sunginn
309. sálmurinn í Nýju bókinni, og þegar komið er í seinasta versið, leiðir djákninn
brúðhjónin til bekkjar; en að því búnu tekur prestur að þylja vígsluræðuna, og hafði
hann tekið sér til umtalsefnis: "Efndanna er vant, þó heitin sé góð!" Ekki þóttust menn
vita þess nokkur dæmi, að heilagur andi hefði nokkurn tíma áður talað með þvílíkum
krafti og áhrifum fyrir munn þjónustumanns síns, Tómasar prests; öll framkirkjan að
norðanverðu flaut í tárum; í kórnum var þurrt og framkirkjunni sunnanverðri, en þó var
þar margur hraustur drengur, sem hitnaði um hjarta. Sigríður sat með samanlagðar hendur
á brúðarbekknum, og virtist mönnum hún harla föl útlitum og áhyggjumikil; en af
Guðmundi datt ekki né draup; ekki táraðist hann, en endur og sinnum sáu menn varir hans
bærast, en fingur kvika; þeir, sem þekktu lundarfar Guðmundar, gátu þess síðar til, að
fremur mundi honum hafa það skipti flogið í hug að telja saman jarðarhundruð Sigríðar
og landskuldavættir en að hann væri að hugfesta það, sem prestur sagði um kristilegt
hjúskaparhald. Að lokinni ræðu tekur prestur, eins og vant er, að spyrja brúðhjónin
lögspurninga þeirra, sem standa í handbókinni. Guðmundur svaraði þeim öllum vel og
einarðlega, enda er það lítill vandi að svara þeim rétt; því reglan er sú að segja
allajafna já til hvers, sem að er spurt. Að svo búnu snýr prestur sér til brúðarinnar
og segir:

Sömuleiðis aðspyr ég yður, virðulega yngisstúlka jómfrú Sigríður Bjarnadóttir, hvort
þér hafið ráðfært yður við guð í himninum, þar næst við yðar eigið hjartalag og svo þar
eftir við náunga yðar og vini að taka þennan virðulega yngismann, monsér Guðmund
Hansson, sem hjá yður stendur, yður til ektamanns?

Þessari spurningu játti Sigríður og þó nokkuð lágt.

Þá spyr prestur hana í annað sinn, og játti Sigríður enn.

Í þriðja máta aðspyr ég yður, hvort þér vitið yður fría fyrir að bafa gefið nokkurri
mannspersónu, sem nú lifir, yðar ektatrú, sem þetta hjónaband hindra kunni?

Þá var eins og Sigríður allt í einu vaknaði af svefni. Nei, segir hún og svo hátt, að
nær því heyrðist um alla kirkjuna. Prestur var óvanur slíkum svörum og varð nokkuð bilt
við. Allir urðu öldungis forviða. Djákninn var maður forn og fastur í embættisverkunum;
hann hugsaði með sér eins og segir í málshættinum: Slíkt verður oft á sæ, kvað selur,
var skotinn í auga - stúlkunni hefði orðið mismælt, en ætti þó leiðrétting orða sinna;
hann sat ekki langt frá Sigríði og hnippar í hana með handleggnum og segir: Segið þér
já, blessuð! - Sigríður þagði eins og steinn og hallaði sér á bak aftur upp að
hjónastólsbríkinni; en prestur rankar við sér aftur og hefur nú upp aftur hátt og skýrt
sömu orðin sem fyrr. Sigríður þagði. Prestur starir á hana um hríð, snýr sér síðan til
fólksins og segir: Hinn kristlegi söfnuður hefur heyrt, að brúðurin, jómfrú Sigríður
Bjarnadóttir, hefur neitað spurningum kirkjunnar; rítúalið leyfir mér ekki að halda
lengra út í það, piltar! Getur og verið, að stúlkunni hafi orðið snögglega illt. -
Eftir það gengur prestur út úr kirkjunni; en allir þyrpast í eina bendu utan að
Sigríði, en hún er náföl og talar ekki orð; halda flestir hana mállausa eða vitfirrta
eða hvorttveggja, og er hún studd inn í bæinn, og stumra menn þar yfir henni um hríð.
Boðsmenn sáu það á öllum lotum, að ekki mundi verða neitt úr veislunni þann dag, og
fóru smátt og smátt að tínast í burtu, þegar á daginn leið. Sigríður komst um kvöldið
fram að Tungu; og urðu menn þess nú varir, að hún var hvorki mállaus eða vitskert, en
aftók nú með öllu að setjast í annað sinn á brúðarbekkinn hjá Guðmundi; og flýgur þessi
atburður um öll héruð, og var álit manna allmisjafnt; sögðu sumir, að þetta væri orðið
mjög að líkindum og væri betur seint séð en aldrei; hinir voru þó fleiri, er lýttu
Sigríði fyrir og töldu þess öll líkindi, að þessi atburður hefði ekki verið að öllu
tilviljun; en Þorsteinn matgoggur lagði aldrei annað til þeirra mála en að hann fór að
kjammsa með munninum og sagði: Hver ætli hafi þá étið alla steikina þar? Það kemur
allténd vatnið fram í munninn á mér, þegar ég hugsa um hana. - Margir eggjuðu þá fóstra
að höfða sök á hendur þeim mæðgum og töldu, að ekki hefði allt verið brigðalaust af
þeirra hendi; þó fórst það fyrir, og varð sá endir málanna, að þær mæðgur hétu að
gjalda Guðmundi 6 ær loðnar og lembdar í fardögum auk veislukostnaðarins, og létu þeir
fóstrar sér það lynda úr því, sem komið var. Ekki sýndi Ingveldur Sigríði miklar ástir
um þetta leyti, og var við sjálft búið, að Sigríður yrði að hrökkva burt frá Tungu; þó
bar Sigríður þetta mótlæti með stillingu, en var heldur óglöð og fálát; og leið svo
fram veturinn. -




Þenna sama vetur var Ormur Bjarnason bróðir Sigríðar efstur í neðri bekk í
Bessastaðaskóla; átti sæti í borðstofu í króknum við Brúnku á óæðrabekk og var í fati
og kúpu með efribekkjar stórmennum; og var það eitt af réttindum Skrælingjakonungs, sem
mest kvað að, fyrir því að þar voru vistir betri og mjólk minna blandin en þegar aftur
eftir Brúnku sótti. Í skóla sat Ormur jafnan fyrir ofan litla borðið næst ofni; það
sæti hafði hann sjálfur tekið sér, og báru margir hlutir til þess, en sá einkum, að þar
var vígi gott og betra fyrir einn að verjast en þrjá að sækja, en land Skrælingja
herskátt mjög um þær mundir. Ekki hafði Ormur neinar kvaðir af hendi kennaranna, og
ekki hafði hann önnur stjórnarstörf í ríki sínu en herstjórn; var hann og hinn mesti
fullhugi og reyndur í orustum. - Það var einn dag skömmu eftir miðjan vetur, að Ormur
sat í sæti sínu og var að rita latínu í bók þá, er kompa heitir; ekki voru þar fleiri
piltar í skólanum, því þeir voru að snæðing en Ormur hafði því ekki gengið til
borðunar, að óvinurinn Sparta var á borðum. Raunar þótti það ósiður að ganga ekki til
borðunar, og flestir voru svo leiðitamir að ganga í borðstofu og að minnsta kosti gína
yfir kjötbollunum, þó þeir ætu ekki. Sumum gekk ekki góðmennskan ein til, heldur hitt,
að þeir annaðhvort vildu vera öllum þóknanlegir, sem hlut áttu að Spörtu, eður og að
þeir hugðu, að kennarinn, sem stóð yfir piltakindunum, mundi koma auga á sæti þeirra og
rita það í minnisblöðin, að þeir kæmu ekki til borðunar. En Ormur skeytti lítið um þess
konar hégiljur og hugsaði með sér: Riti þeir í guðs nafni, blessaðir, allt jafnar sig.
Ormur hafði alltaf nógan starfa, þegar piltar voru inni, og því varð hann að nota þann
tímann, sem nokkur kyrrð var á, til að bóka latínuna, ella mundi kompa hans síðbúin,
þegar þjónustusveinn kennarans tók að heimta saman kompurnar. En kyrrðin varð ekki
löng; allt í einu heyrast sköll og glumragangur, sem þá er margir lausir hestar eru
reknir hart yfir stórgrýti; þá voru piltar að hlaupa út úr borðstofu sinn í hverja átt;
og í sama vetfangi var skólahurðinni svipt upp, en maður hvatlegur hleypur inn; sá hét
Vigfús og var Oddsson. Hann átti oft sökótt við Orm, og sama morguninn hafði Ormur í
miðjum tíma beðið um útgönguleyfi, en þó ekki átt brýnt erindi. Vigfús sat fremstur
fyrir framan stóra borðið, og rétt í því Ormur gekk út, en kennarinn sagði við Vigfús:
Taktu þarna við, seqvens -lagði Ormur þvílíkan pústur utan á vangann á Vigfúsi, að
enginn þóttist áður slíkan heyrt hafa, og tók undir í öllum skólanum. Ormur skrapp út;
en svo var snoppungurinn laglega réttur að Vigfúsi, að fáir gátu séð með vissu, hvaðan
hann kom. Vigfúsi varð ógreitt um lesturinn og ruglaðist í að snúa latínunni, því hann
varð heitur við tilræðið og missti sín. Þetta var Vigfúsi ekki úr minni liðið og segir
nú, í því hann kemur inn í skólann: Nú skal minnast forns fjandskapar og gjalda þér
kinnhestinn þann í morgun - og tvíhendir í sama bili gamlan Kleyfsa og miðar á nasirnar
á Ormi, en missir hans, og kemur Kleyfsi í blekbyttu þar á borðinu, og veltur hún yfir
kompu Orms. Ormur hugsar sig ekki lengi um og snarast eins og kólfi væri skotið fram
yfir borðið, hleypur að Vigfúsi og vill hafa hann undir. Verður þeirra aðgangur bæði
harður og langur, en svo lauk um síðir, að Vigfús getur brotið Orm á bak aftur um
skólabekkinn, grípur síðan tveim höndum um hnésbætur honum og dregur hann undir sig
niður á gólfið. Tekur þá Ormur að emja og heitir á Skrælingja að þeir dugi sér og dragi
illmenni það ofan af sér, en ekki var Ormur svo vinsæll meðal þeirra Neðribekkjarmanna,
að nokkur vildi þá til verða að veita honum; en betur var hann þokkaður hjá
Efribekkingum; og vill þá svo heppilega til, að einn þeirra, sem Þórarinn hét, kemur
þar að, sem þeir lékust við.

Nauðulega ert þú nú staddur, Ormur frændi! segir hann, og með því þú hálfvegis hefur
heitið mér Sigríði systur þinni, þá mun það ómannlegt að duga þér ekki.

Hún er gift dóna fyrir austan, gall einhver við af Neðribekkingum.

Þá er að snúa hann úr hálsliðnum, sagði Þórarinn og þrífur annarri hendi til Vigfúsar
og hnykkir honum aftur á bak ofan af Ormi. Þetta sjá vinir Vigfúsar og ráðast þegar
fjórir eða fimm á Þórarin, en hann verst með hinni mestu prýði; og verður þetta upphaf
hinnar snörpustu orustu; þustu þar að bæði Efri- og Neðribekkingar, og veittu ýmsir
ýmsum, en Efribekkingar þó mest Þórarni og Neðribekkingar Vigfúsi, og varð sú hríð bæði
löng og skæð, og urðu þá margir atburðir jafnsnemma, og verður ekki greinilega sagt frá
vopnaviðskiptum. Skólabækur flugu þá sem þykkasta drífa, heilar eða í pörtum; sumir
tóku bekki og hófu í höfuð mönnum; sumir stukku upp á borðin og börðust þaðan; þá tóku
nokkrir Litlaborðið, sneru því við og hlupu síðan ofan í hólfið og hlífðu sér þar fyrir
skotum; en blöndukannan hin mikla valt þar á vígvellinum, og féllu úr henni lækir um
allt gólfið. Neðribekkingar vildu færa leikinn upp í Efribekk, og hlupu þá fjórir hinir
hraustustu af EfribekkinÐum fyrir dyrnar og vörðu þeim það. Umsjónarmaður skóla var upp
í Amtmannssonarlofti er honum bárust þau tíðindi, að allur skóli berjist, svo til
mikilla vandræða horfi. Hann bregður skjótt við og aflar sér liðs og gengur á milli
þeirra, og fyrir viturlegar fortölur hans voru grið sett og sættum á komið; skyldu
áverkar allir niður falla og svo klæðaspjöll. Þar var nýsveinn einn, sem Þórir hét;
hann var stór maður og sterkur og hafði verið í liði þeirra Neðribekkinga í bardaganum
og gengið vel fram. Ekki vildu Efribekkingar taka sættum, nema hann fengi nokkra
ráðningu; þótti þeim ekki sæma, að busi sá sýndi sig beran að fjandskap við gamla og
göfuga Efribekkinga; ekki þótti Neðribekkingum það rétt, en þó varð nú svo að vera, og
áskildi Ormur sér að bera hönd að höfði honum. Er nú Þórir leiddur fram á mitt gólf,
skjálfandi sem laufblað í skógi; en forsöngvarinn þrífur rifrildi af Skrifilíus, sem
þar var að flækjast á gólfinu eftir bardagann, og segir: Sálmurinn er að venju 101. í
bókinni: Þá Ísraelslýður einkafríður af Egiptó. - En í sama bili sem menn ætluðu að
byrja sálminn, kemur einn af piltum hlaupandi inn og segir, að þar sé úti maður með
bréf og vilji fá fljótt að tala við Orm.

Þá verð ég að fela þér á hendur, Þórarinn frændi, að styðja að höfðinu á busanum fyrir
mig; en það getur verið, að hér sé komið bréf að austan og sendimaður frá henni móður
minni; hann getur sagt henni frá, hvað ég sé vel á vegi staddur með hversdagsfötin,
sagði Ormur og hljóp út og dró eftir sér aðra buxnaskálmina, sem nærri því var rifin af
lítið fyrir neðan hnésbótina.

Ormur kennir brátt manninn, og eru þar komin tvö bréf að austan úr Sigríðartungu, og
sest Ormur inn í borðstofu og tekur að lesa þau. Annað bréfið var frá móður hans, en
hitt frá Sigríði systur hans. Bréfi móður hans fylgdu tvennir sokkar og nýsaumaðar
vaðmálsbuxur, og þótti honum þær koma í góðar þarfir. Bréf Sigríðar systur hans var
þannig:

Kæri bróðir!

Ég skrifa þér þenna miða í mesta flýti með manni, sem suður fer héðan úr sveitinni, og
er það efnið að biðja þig að koma mér fyrir einhvers staðar þar syðra í góðum samastað;
því nú er svo kamið, að mig langar til að komast sem fyrst héðan úr sveitinni; og með
því að þú oft hefur talið mér trú um það, hvað skemmtilegt sé á Suðurlandi tek ég nú
þetta ráð úr óyndisúrræðum og vona það, að þú reynist mér sem góður bróðir. Síðan hann
faðir okkar dó, hef ég engan, sem ég get treyst, nema þig; og þó að þú sért nokkuð
unggæðislegur enn, þekki ég það samt, að þú ert raungóður. Hér hefur borið svo margt og
mikið til tíðinda, síðan þú fórst í haust, að fádæmum þykir sæta; en ekki ætla ég að
segja þér frá því, fyrr en við finnumst, enda held ég, að nógir aðrir verði til þess að
skrifa þér ávæning um það. Vertu blessaður og sæll!

Þess óskar þín elskandi systir

Sigríður Bjarnadóttir.

Ormur varð venju fremur hljóður við bréf systur sinnar; sat hann þá nokkra stund og
studdist fram á borðið með hönd undir kinn. Í þessum svifum kemur Þórarinn vinur hans
þar að og sér brátt, að Ormur býr yfir einhverju; hann kastar þá glaðlega orðum á Orm
og segir:

Hvað gengur að þér, lagsmaður? Mér sýnist þú vera daufur, allt eins og þú hefðir fengið
bréf frá henni móður þinni og hún hefði húðsneypt þig fyrir leti, slark og hirðuleysi.

Þú heldur sem sé, sagði Ormur, að það mundi koma út á mér tárunum? Ég segi þér satt,
annaðhvort læsi ég ekki þess háttar bréf, eða ef ég á annað borð læsi þau, mundi ég
leggja höndina á brjóstið og segja með sálmaskáldinu: Hvar samviskan er glöð og góð. En
það er öðru nær en ég fái þess konar bréf frá henni mömmu, enda get ég ekki skilið í
öðru en að hún megi vera ánægð með mig; um siðferðið vita allir, hversu heiðarlegt það
er, og iðnina og ástundunina geta allir séð af því, að ég er þó alltaf að færast upp á
við.

Þeir verða hærri í lofti, sem hlaðið er undir, og svo er um þig, lagsmaður! Það koma
ætíð einhverjir nýir á haustin, sem ýta þér upp á við, en ekki hefur þú hingað til lyft
þér hátt sjálfur.

Ég hef átt við ramman reip að draga, lagsmaður, þar sem mér alltaf hefur verið að förla
með gáfurnar, síðan ég kom í skóla; haustið, sem ég kom hingað og settist efstur af
busunum, var ég ágætlega gáfaður, en síðan hrapaði ég um miðjan veturinn og skemmdi svo
í mér gáfurnar, að þær hafa aldrei náð sér aftur; lengi varð ég að láta mér lynda að
vera sæmilega gáfaður, og nú er ég fyrst ögn farinn að rétta við aftur, og er það ef
til vill meira að þakka sætinu, sem ég sit í, en sjálfum mér, því nú trúi ég, að ég sé
orðinn vel gáfaður.

Nú, þá máttu vera ánægður, sýnist mér, sagði Þórarinn.

Nei, til þess, sem ég á nú að gjöra og úr að ráða, finnst mér þurfa meira en að vera
vel gáfaður.

Hvaða vandaverk er það?

Ekki annað en það að útvega henni Sigríði systur minni góðan samastað einhvers staðar í
Reykjavík.

Er hún skilin við manninn?

Nei, það er saga að segja frá því; hún sagði skilið við mannsefnið, og nú skilst mér,
að svo liggi í því, að hún eigi varla vært þar eystra út úr öllu klórinu, og af því
verð ég að drekka; vandanum er hrundið á mig.

Mér sýnist vandinn ekki stór; viljir þú ekki láta hana fara til hennar maddömu Ó., þá
komdu henni fyrir hjá henni maddömu Á.; og ég skal, ef þú vilt, leiða það í tal við
hana.

Ormur spurði þá, hvort Sigríði væri þar gott að vera, en Þórarinn játti því og kvaðst
þekkja maddömu Á. að góðu; og hvort er þeir ræddu þetta mál lengur eða skemur, þá varð
það, að Þórarinn tókst það á hendur að útvega vistina hjá maddömu Á., og varð það með
því skilyrði, að Sigríður skyldi hafa meira frjálsræði en griðkonur eru vanar að hafa
og ekki ganga í slitvinnu, heldur vera húsmóður til aðstoðar í allri innanhússþjónustu;
en ekki skyldi hún hafa þar kaup.

Nú er skjótt yfir sögu að fara, að Sigríður fór til Reykjavíkur um vorið. Maddama Á.
var íslensk að ætt og uppruna; hún var væn kona yfirlitum og þá á besta aldri; bóndi
hennar var verslunarmaður í Reykjavík; hann var danskur maður og nær því fertugur að
aldri. Hann hafði komið út hingað með kaupmanni nokkrum dönskum, er vendi aftur til
Danmerkur eftir nokkur ár, en setti Á. sem trúnaðarmann sinn fyrir verslunina; var hann
þá ókvæntur um hríð, og græddist honum brátt fé; en um þær mundir voru kaupmenn í
Reykjavík ekki mjög samlyndir og því síður hver öðrum hollir afheyris, og rægði einhver
af þeim hann svo við lánardrottin sinn, að hann setti hann frá ráðsmennskunni; en Á.
lét þá gjöra sér hús rétt við hliðina á honum og tók að versla fyrir sjálfan sig. Þá
þótti Þóra, er síðar varð kona hans, einhver hin laglegasta kona þar í Víkinni, og réði
hann hana til sín, en gjörði skömmu síðar brúðkaup til hennar. Vinir hans álösuðu honum
fyrir það, að hann hefði ekki leitað sér ríkara og göfugra kvonfangs; en hann lét sem
hann heyrði það ekki og svaraði sjaldan öðru en því: Hvað átti ég þá að gjöra? - eða:
Hvað munduð þið hafa gjört í mínum sporum? Enda þarf ég ekki að iðrast þess - og var
það sannmæli, því Þóra var fríð kona og vel að sér um marga hluti; en aftur var það
ekki að furða, þó vinum hans virtist þessi ráðahagur smávaxinn. Reykjavík samdi sig
mjög um þær mundir að siðum Dana og "annarra stórmakta", þar sem lendir menn gengu
sjaldan að eiga dætur ótiginna manna. Á Íslandi hafa aldrei vaxið upp greifar eða
barúnar af innlendum rótum, og hvaðan áttu menn þá að fá þá nema þaðan, sem flest annað
ágæti kom? Þeir, sem sakir jarðnæðisleysis gátu ekki orðið jarlar í Danmörku, en sendir
voru til Íslands að vega saltfisk, stika léreft og mæla brennivín, þóttu ágætir
barúnar, er þeir komu til Reykjavíkur, og sögðu menn, að ekki mundu kvistir verri en
aðaltré. Af þessu kom það, að það þótti lítið jafnræði, að danskur kaupmaður gengi að
eiga íslenska bóndadóttur. Einkum gátu hinar tiginbornu barúnafrúr lengi ekki gleymt
því eður brotið svo odd af oflæti sínu að taka Þóru til jafnrar virðingar við sig; en
maddama Á. gaf sig lítið að því; hún sinnti búi sínu og börnum, átti fáar vinkonur, en
góðar, og vandi ekki komur sínar þangað, er hún vissi, að hún var ekki jafnt metin
þeim, sem fyrir voru.

Það má nærri geta, að Sigríði varð í fyrstu margt nýstárlegt þar, sem hún nú var komin;
siðir og búnaðarhættir voru þar allir aðrir en þar, sem hún hafði verið áður. Hún var
svo vel viti borin, að hún fann fljótt, að margt varð hún að nema það, sem hún hafði
ekki áður numið, en vera varð og betur fór að kunna; sagði og maddama Þóra henni til
með alúð og hvatti hana til þess, sem henni þótti Sigríði vel sæma. Tvennt var það, sem
Sigríði virtist engin nauðsyn til bera, að hún breytti, og ásetti sér jafnan að
varðveita, en það var málið og klæðabúningurinn. Danska tungu hafði hún að sönnu lært
af Ormi bróður sínum, og skildi hún hana allvel; en aldrei hafði hún mælt á það mál, og
þótti henni betra að tala það óbjagað, sem hún kunni, en rammbjagaða dönsku; annars var
þar í húsi, eins og hvervetna annars staðar í Reykjavík, danska og íslenska í svörnu
fóstbræðralagi, og enginn maður nema Sigríður ein mælti þar svo orð einu atkvæði
lengra, að ekki væri annaðhvort með dönskum hala eða höfði, en að öðru leyti íslenskt.
Danskan hafði í Reykjavík það einkaleyfi fram yfir íslenskuna, að best þótti fara á því
að kenna börnunum hana fyrri en íslenskuna; ella, sögðu menn, gæti aldrei orðið lag á
errinu; á efra aldri tækist mönnum sjaldan að þröngva því svo niður í kverkarnar sem
vera ætti, og því væri eina ráðið að byrja nógu snemma á því. Þetta er upphaf
Reykjavíkurerrsins, sem um þær mundir auðkenndi marga Reykjavíkurbúa, hvar sem þeir
komu fram í veröldu, eins og málið Galileumenn á Gyðingalandi. Kvenbúnaðurinn í
Reykjavík virtist Sigríði svo hjákátlega lagaður, að hún vissi ekki, að hverju sniði
hún helst skyldi semja sig, ef hún breytti því, sem hún hafði. Sumar voru þar hádanskar
frá hvirfli til ilja, og þótti henni það vel sæma þeim, sem danskar voru. Aftur voru
aðrar danskar að ofan til og niður að miðju, en íslenskar úr því, eða þá svo fornar að
ofan sem efri hlutinn væri frá Sturlungatíð, en neðri parturinn svo nýgjörvingslegur
sem hann hefði verið nýtekinn út úr glysmangarabúð í Kaupmannahöfn. Sigríður hélt því
uppteknum hætti með búnaðinn, að hún var hversdagslega á peysu og pilsi, með bláa
skotthúfu á höfði, sem fór henni fata best; en skrautklæði hennar voru treyjuföt
vönduð, sem systir hennar hafði gefið henni. En þótt að Sigríði yrði nú margt
nýstárlegt í kaupstaðnum, þá var það ekki síður, að kaupstaðarlýðnum yrði starsýnt á
hana. Í litlum bæ, sem Reykjavík þá var, eru það ekki alllítil tíðindi, þegar nýr
innbúi tekur sér þar bólfestu, hvort sem hann heldur kemur frá útlöndum eða úr
sveitinni; það eru meiri tíðindi, ef hann er kvenmaður, en stórtíðindi má það kalla, ef
hinn nýkomni kvenmaður er afbragðs fríður, því þá er eins og þar stendur, "Allra augu
vona til þín".

Þó var það einkum þeim sveinum bæjarins, sem þótti koma Sigríðar mestum tíðinum sæta;
kvenþjóðinni þótti að sönnu ofur mikið gaman að því að skoða hana í krók og í kring og
stinga svo saman nefjum um hitt og þetta og gjöra athugasemdir um það, sem ábóta væri
vant, án þess að þeim þætti mikill fagnaðarauki í henni; öðruvísi var háttað um hina
ungu mennina; þeir vissu, að þar var, ef til vildi, einum steini meira en áður til
skjóls og athvarfs. Hinn fyrsta hálfan mánuð, sem Sigríður var í Víkinni, mátti svo að
orði komast, að ekki gengju svo eða sætu tveir saman, að annar hvor ekki vekti þannig
máls: Segðu mér, lagsmaður, hvaða stúlka er það, sem nýlega er komin þar í húsið hjá
henni maddömu Á., meðallagi há, þrekleg og hnellin, ljóshærð og lagleg, með efnileg
augu og hefur íslenska búninginn, en kemur, held ég, aldrei út?

Það var og dagsanna, að Sigríður gjörði ekki margförult þar um Víkina og fór sjaldan út
nema að erindum, enda átti hún þar enga kunningja nema þá, sem voru þar í húsinu, og
einna helst stúlku eina, sem Guðrún hét og var Gísladóttir. Guðrún þessi var eitthvað í
ætt við maddömu Á. og þó ekki nákomin; faðir hennar bjó upp á Kjalarnesi og var
kallaður bjargálnamaður. Guðrún þótti vera tilhaldsrófa, og undi hún ekki í föðurgarði;
og með því að hún var lagvirk til handanna, þótti henni það betri atvinnuvegur að
ráðast til Reykjavíkur en að vinna að heyi eða tóvinnu heima. Sat hún þar við sauma og
tók vinnu af konum þar í Víkinni, en saumaði þess á millum föt fyrir þá
Bessastaðasveina og hafði jafnan nóg að starfa, er lítið var um klæðasmiði. Maddama Á.
léði henni húsnæði, og hafði hún loftherbergi eitt lítið, en sat oftast um daga niðri
hjá frændkonu sinni. Hún hafði nokkrum sinnum verið í giftingabralli, sem ekki gat
lánast, en nú virtist svo sem hún hefði snúið huga sínum frá þess háttar efnum og léti
nú flakka lausu við um hríð, þar til betur byrjaði, enda var allur dagur til stefnu
fyrir henni, er hún naumast hafði enn náð tvítugsaldrinum. Guðrún var kona vænleg,
nokkuð há vexti og réttvaxin, herðabreið eftir hæð, mittismjó og útlimafögur, andlitið
fremur langt en breitt, munnurinn lítill og nefið rétt, en tennurnar svo hvítar sem
skírt silfur væri. Hún var ekki rjóð í andliti eða þykkleit, en kinnarnar þó sléttar og
hörundsliturinn hreinn og hörundið smágjört; hún var hárfögur, en hárið þó ekki mikið;
augun voru svört og smá og svo tindrandi sem í hrafntinnu sæi. Hún var hæglát
hversdagslega og skemmtin, og þó að hún hefði ekki notið neinnar framúrskarandi
uppfræðingar í uppvexti sínum, þá var hún þó allvel að sér og kunni vel að haga orðum
sínum, hver sem í hlut átti. Vel var maddama Á. til hennar, en líkaði þó ekki í öllu
við hana. Brátt tókst góð vinátta með þeim Guðrúnu og Sigríði; var það bæði, að
Sigríður átti ekki völ að sinni á öðrum vinkonum, enda var Guðrún hvern daginn öðrum
betri við hana og vildi ekki sitja eða standa öðruvísi en Sigríði mætti best líka, og
ekki mátti Guðrún neitt fara svo, að Sigríður væri ekki með. Maddömu Á. líkaði það vel,
að kært var með þeim Guðrúnu og Sigríði, en segir þó einhvern tíma einslega við
Sigríði:

Ef þú vilt mínum ráðum fylgja, Sigríður mín, þá ræð ég þér til þess, að þú festir
aldregi svo fasta vináttu við nokkurn mann, að þú treystir ekki betur skynsemi þinni og
aðgætni en þeirra ráðum, einkum á ókenndum stað, og skal lengi manninn reyna; og segi
ég þetta ekki í því skyni að spilla þér við nokkurn, heldur til þess, að þú hafir
jafnan varúð þína vakandi.

Sigríður þakkar henni fyrir einlægni sína og kvaðst hennar ráðum fylgja vilja. Hélst nú
vinfengi þeirra Guðrúnar engu að síður.

Það var einn dag snemma um sumarið, að Guðrún kom að máli við Sigríði og segir:

Viltu ekki, Sigríður mín, koma í dag dálítið út með mér? Mér er í hug að fara að skoða
varninginn hjá þeim kaupmönnunum; skipin eru flestöll komin, og senn byrja lestirnar;
maður verður að flýta sér að taka það, sem maður ætlar og nýtilegt er, áður en það er
allt saman hrifsað upp og kauptíðin byrjar, því þá er friðurinn úti; en nú er fátt um
þessa dagana.

Það líst mér vel á, sagði Sigríður, ég hef ekkert nauðsynlegt að gjöra í dag.

Þá fer ég snöggvast upp að laga mig dálítið til, og vertu þá tilbúin, er ég kem aftur.

Þessu játti Sigríður, og fór Guðrún að búa sig, en kom síðan aftur að lítilli stundu
liðinni, og var þá Sigríður ferðbúin. Á leiðinni víkur Guðrún sér að Sigríði og segir:

Eitt verð ég að segja þér, góða mín, af því þú ert ókunnug hérna í Víkinni og nýkomin
úr sveitinni, þú verður að afklæðast hinum gamla manninum og vera ekki svo þyrrkingsleg
eins og þér hættir við stundum, þegar þú kemur í búðirnar; við kaupmennina kemur það
sér vel að vera heldur glöð í bragði og gefa þeim undir fótinn; það er saklaust.

Þeir munu sjá um sig samt, vænti ég, sagði Sigríður, að gefa ekki of góð kaupin.

Ef ekki níðist neitt úr þeim með því mótinu, þá fæst það ekki með hinu verra; ég er
farin að þekkja á þeim lagið, góða mín! Húða þeim út í öðru orðinu og láta eins og
maður finni allt að öllu, en fleða þá í öðru orðinu, það er aðferðin, ef maður á að
hafa eitthvað gagn af þeim.

Maður getur þó ekki verið að tala þvert um huga sinn, sagði Sigríður.

Ójú, saklaust er það, Sigríður mín; þú ert barn í lögum enn þá, heyri ég, en bráðum
munt þú verða betur að þér, ef þú verður hér lengi, og svona var ég fyrst; en hér
skulum við þá byrja.

Þær fóru nú lengi dags úr einni búð í aðra og skoðuðu varninginn. Guðrún fór að öllu
sem kunnuglegast, óð inn fyrir borð í hverri búð, reif niður úr hillunum og skoðaði;
stundum fann hún sitt að hverju og öllu nokkuð; aftur, þegar henni þótti svo við eiga,
gjörði hún langar og snjallar lofræður og lét aldrei munninn standa við.

Fátt ætlar okkur að fénast í dag, sagði Guðrún, í því hún sté út úr einhverri búð, sem
þær höfðu dvalið í um stund. Þessu laumaði þó skinnið að mér, það eru gild tvö lóð af
góðum silkitvinna.

Ekki sá ég það, sagði Sigríður.

Það var ekki von, að þú sæir það, því hann húsbóndi hans, sem augun hefur alls staðar,
sá það ekki heldur.

Gaf hann þér það?

Og ekki hugsa ég hann skrifi það í bókina; hann er greiðugur, garmurinn, ef hann ætti
nokkuð; en þetta á ekkert nema það, sem hann - og nú förum við í búðina hans Möllers,
það hefur lengi verið féþúfan mín.

Möller sá, er átti búð þessa, var maður danskur og fór á milli landa, átti aðsetur í
Kaupmannahöfn, en var hér á sumrum. Hann var ungur maður og fríður maður. Viðsjáll
þótti bændum hann í kaupum, og sjaldan hafði hann mikið af nauðsynjavörum, en jafnan
hafði hann nægtir af klútum og öðrum óþarfa og sá ávallt svo um, að hann hefði það, sem
aðrir höfðu ekki af þess háttar, og því varð sjaldan snúið sér í búð hans fyrir
kvenfólki. Þá er þær Sigríður komu þar í búðina, hittist svo á, að þar voru engir nema
kaupmaður og búðarmaður hans, er Kristján hét, og nokkrir róðrarmenn sunnan af
Álftanesi, er vöktu þar yfir, hvort ekki mætti hlotnast dálítið í staupinu. En er þær
komu inn í búðina, segir Guðrún við Sigríði:

Nú er illt, að þú kannt ekki dálítið að snakka dönskuna, því Möller kann betur við það.

Já, ekki held ég læri það í dag, sagði Sigríður.

Þú getur þó allténd sagt, "gú moren", góðan mín! Það er betra en ekkert að byrja með.

Í því þær gengu inn eftir búðinni, sagði Guðrún:

Hérna skaltu sjá klúta og glingur, góða mín, sem er nokkuð öðruvísi en hjá hinum
bjánunum.

Þetta sagði Guðrún nokkurn veginn hátt, og var auðheyrt, að hana gilti einu, þó það
heyrðist. Kaupmaður Möller var að grúfa ofan í búðarbók sína, er þær komu inn; en er
hann heyrir meyjarraustina fram í búðinni, lítur hann upp og gengur á móti þeim og
biður þær koma heilar - eða hver er þessi fallega stúlka, sem þér nú færið mér, jómfrú
góð? segir hann við Guðrúnu.

Á, þekkið þér hana ekki? Hún er þó búin að vera hérna í Víkinni meir en tvo mánuði; hún
heitir jómfrú Sigríður Bjarnadóttir og kom í vor að austan til hennar maddömu Á.

Ég hef heyrt þess getið, að þangað væri komin einhver falleg stúlka, en ég hef aldrei
haft þá ánægju að sjá hana fyrri; maður er svo sokkinn niður í þetta búðarvastur, að
maður fær ekki einu sinni tíma til að kynna sér, hverju fjölgað hefur hérna í Víkinni,
síðan ég fór í fyrra.

En nú er að gjöra vel við gesti sína og tilvonandi skiptavini.

Það er ekki orðamál, sagði kaupmaður, og allt er nú til, vona ég, og gjörið þið svo vel
að koma inn fyrir og sjá það, sem ég hef; Kristján, sæktu okkur eina flösku af víni, ég
verð að drekka velkomandaminni gestanna og tilvonandi skiptavina; gjörið þið svo vel að
koma inn fyrir.

Þær stöllur gengu inn fyrir borðið; skenkti kaupmaður þeim fyrst sitt staup af víni
hvorri; en eftir það fóru þær að blaða í klútunum, og var kaupmaður ofur stimamjúkur
við þær; var það auðséð, að honum fannst mikið um Sigríði, en var þó allt fátalaðri við
hana en Guðrúnu; og er þær höfðu skoðað klútana um hríð, segir Guðrún:

Ekki þykir mér klútarnir hjá yður núna eins fallegir eins og þeir, sem þér höfðuð í
fyrra; léreftin og klæðin hjá yður eru afbragð, kjólaefnin eru yndislegri en ég nokkurn
tíma hef séð áður, en sjölin sé ég hvergi. Hafið þér gleymt þeim, herra Möller?

Kaupmaður sagði, að hann væri ekki búinn að taka allt upp hjá sér enn og lægju
fallegustu herðaklútarnir í kistu upp á búðarlofti, og skipaði búðarmanni sínum að
fylgja þeim stöllum þangað upp, ef þær vildu. Sigríður kvaðst halda, að þær mundu ekki
hafa tíma til þess að því skipti, er þær nú yrðu að fara að halda heim aftur, en Guðrún
sagðist þó vilja sjá eitthvað af þeim, og fór hún með búðarmanni; en Sigríður varð þar
eftir niðri í búðinni, og mældi kaupmaður henni léreft, er hún var búin að biðja um. En
er því var lokið, var Guðrún enn ekki aftur komin úr loftinu, og beið Sigríður hennar
þar í búðinni, og ræddi kaupmaður við hana og spurði hana um hitt og þetta, sem honum
datt í hug, og var hinn blíðasti í öllu viðmóti. Loksins tók Sigríði að lengjast biðin
og fór að sýna á sér ferðasnið, er hún ekki gat komið sér að biðja kaupmann að kalla á
hana; en í því kom Guðrún og Kristján aftur, og varð Sigríður þess vör, að hann talaði
nokkuð hljóðlega við kaupmann, en leiddi síðan Guðrúnu að hillunni og lét hana velja
sér þar silkiklút; og var þá ekki tekinn sá lakasti. Eftir það gengu þær stöllur úr
búðinni. En ekki leið á löngu, áður vísur nokkrar komu upp suður á Álftanesi og
eignaðar útróðrarmanni norðlenskum, er verið hafði þar í búðinni, og þóttust menn vita,
að þær lytu eitthvað til þess, er Guðrúnu dvaldist svo lengi í loftinu hjá
búðarlokunni. Vísurnar eru svona:

Búðar- í loftið hún Gunna upp gekk,
gráfíkjur nógar og sætabrauð fékk;
Sigríður niðri í búðinni beið,
bylti við ströngum og léreftið sneið.

Fagurt er loftið, og fullt er það ull,
fáséð mun Kristján sýna þér gull;
og lengi var Gunna í loftsölum há,
og litverp í framan hún kemur þeim frá.

Síðan tók Kristján silki ágætt
(selja þeir þess háttar öðrum á vætt)
og hvíslar að Gunnu: Á herðarnar þín
hafðu hann, fallegur stúlkurinn mín!

Missæl er þjóðin, oss dónunum dýr
dropinn oft gjörist og varningur nýr;
en ókeypis stúlkurnar fallegu fá
fyrirtaksklútana Danskinum hjá.

Skömmu eftir þessa búðarferð kom Guðrún einu sinni að máli við Sigríði og segir:

Mér þykir vera orðinn vandi að lifa hérna í henni Reykjavík, ef maður getur ekki gengið
svo tvö fet ein saman með karlmanni, að maður sé ekki orðuð við hann.

Það hef ég ætíð haldið, sagði Sigríður, að það væri nokkuð vandasamt.

Það má nú fyrr vera, eða veistu, hvað því verður nú taldrjúgast um hérna í Víkinni?

Nei, ég tala við svo fáa.

Og ekki nema það, að það er búið að koma okkur Kristjáni, sem er hjá honum Möller,
saman; og það hélt ég þó, að því gæti síst dottið í hug, blessuðu, því orsök verður að
vera til alls.

Ekki held ég það sé; það er víst ekki nema hugarburður þinn, og ekki hef ég heyrt neitt
talað um það.

Það veit ég; það forðast að láta þig heyra það, af því að það hugsar, að þú segir mér
það aftur; en ég trúi, að það sé komin út einhver drápa suður á Álftanesi út úr því, að
ég fór með honum hérna um daginn upp í loftið að sjá klútana, eins og þú vissir.

Ég hugsaði það og, að það væri varlegra að fara þangað ekki, og því sagði ég það við
þig; en hvernig veistu þetta?

Ég hef heyrt sagt, að þær hafi verið þrjár að stinga saman nefjunum um það inni hjá
henni maddömu ...; þær tala ekki um sjóferðirnar sínar samt; en það er ekki þar fyrir,
mig gildir einu, hvað þær þvaðra.

Það hefur spillt fyrir, að hann lét alla, sem voru í búðinni, sjá, að hann gaf þér
klútinn.

Og ekki var, þó hann gæfi mér klútbleðilinn þann arna, ég held ég hafi þá gjört svo
margt fyrir hann, sem ekki hefur allt komið til reiknings; en látum það þvaðra, ég
kippi mér ekki upp við það, sem hlaupið er með hérna á milli húsanna; mér þykir verra,
ef það lætur þig ekki vera í friði og fer að bendla ykkur kaupmann Möller saman.

Það þykir mér þó líklegt, að menn láti það vera.

Það væru þó eins mikil líkindi til þess eins og um okkur Kristján.

Það veit ég ekki, hvernig þú getur farið að segja; þú veist þó, að ég hef varla séð
hann nema þarna í búðinni um daginn.

Þú heldur þá, að enginn hafi tekið eftir þessum litlu augum, sem hann skotraði til þín;
þú þekkir, vænti ég, ekki þess háttar augu?

Ónei, sagði Sigríður og skipti nokkuð litum við svarið.

Og það mátti heldur ekki heyra þessi smáræðis andartök, þegar hann var að tala við þig;
svei mér, ef það suðar ekki fyrir eyrunum á mér enn, þegar ég hugsa til þeirra; þú
heldur enginn hafi heyrt það nema ég; og seinast kyssti hann á fingurna á sér, þegar þú
fórst, sástu það ekki?

Jú, það sá ég, en ég vissi ekki, hvað það átti að þýða.

Á, góða mín, þá skal ég segja þér það; þeir hérna kunna ýmisleg piparalæti, sem þeir
bera ekki skynbragð á í sveitinni, og svo mikið veit ég, að honum líst vel á þig; ég
talaði við hann í fyrradag, því ég kom þar snöggvast inn í búðina, og þá fór hann undir
eins að tala um þig og spyrja mig að þér, og seinast bað hann mig að bera þér kveðju
sína og það með, að hann vonaði til að fá að sjá þig einhvern tíma bráðum aftur.

Æ, ekki held ég, að ég fari að gjöra mér ferðirnar til hans, og ég vona til þín, að þú
verðir ekki fyrst til þess að koma þess háttar umtali á loft.

Það getur þú reitt þig á, að ekki skal ég tala um það við nokkurn, nema hvað ég segi
þetta í trúnaði við þig; en hitt er það, mér þykir vænt um fyrir þína hönd, að honum
líst á þig; hver veit, nema það fari svo á endanum, að þú verðir konan hans? Og þá held
ég megi segja um það, að þú hafir ekki farið til einskis hingað suður, ef þér auðnast
að ná í mann, flugríkan og fallegan mann og þar að auki kaupmann.

Það er ekki víst, að menn þurfi að fara hingað suður á land til þess að giftast, góða
mín!

Og hvað getur maður þá fengið, Sigríður mín, upp til sveitanna? Prest, ef vel tekst, og
tekurðu það saman við það að vera kaupmanns maddama hérna?

Æ, það hæfir okkur best, held ég, bóndadætrunum, að eiga bónda; ég fyrir mitt leyti
hugsa mér ekki hærra en eignast bónda, ef það á annað borð liggur fyrir mér að giftast.

Já, ekki sýnist mér þeir girnilegir núna, blessaðir sveitabændurnir, og sannast er að
segja um það, skárri er hún í því, Víkurskömmin, að skemmtilegra er að horfa á þá
hérna, og ekki ganga þeir þó í ótal hlykkjum og bugðum eins og blessaðir
sveitapiltarnir okkar; því þó þeir hafi ekki staðið nema svo sem hálfan mánuð í búð
hérna í Víkinni, þá kemur undir eins eitthvað viðfelldnara látbragð á þá en dónana.

Það er svoddan gáski í þér núna, Guðrún mín! Ekki þoli ég að heyra piltunum mínum í
sveitinni mikið lasprað, sagði Sigríður og gekk burt; og varð samtal þeirra stallsystra
ekki lengra að því sinni.

Líður svo fram sumarið, og ber ekki neitt til tíðinda, og kemur að því, að skip taka að
sigla; verður það þá kunnugt, að kaupmaður Möller ætlar ekki að fara utan um haustið,
og býr hann skip sitt og lætur það fara til Kaupmannahafnar; hefur hann nú lítið að
starfa, er verslun var úti, og tekur hann þá að fjölga komum sínum í hús kaupmanns Á.
og situr þar löngum um daga á tali við kaupmann Á.

Þessu næst taka skólapiltar að koma suður, og kom Ormur bróðir Sigríðar með þeim
fyrstu, og varð þar mikill fagnaðarfundur með þeim systkinum; færði hann henni bréf frá
móður þeirra Ingveldi, og var það allástúðlegt; segir Ingveldur þar, að hún sakni
hennar mikið, og er það ekki ólíklegt, því sumir menn eru svo gjörðir, að þeir sakna
þeirra manna hvað mest, er þeir aldrei gátu litið réttu auga, meðan þeir áttu saman við
þá að sælda. Ormur dvaldist nokkra daga í Reykjavík, en fór síðan suður að Bessastöðum
ag ætlar að bíða þar, þangað til skóli væri settur. Kaupmaður Á. og kona hans báðu hann
að vera velkominn hjá sér svo oft sem hann vildi og ætti hægt með að finna systur sína.

Það var einn dag um þetta leyti og skömmu eftir að Ormur var suður kominn, að veður var
fagurt, en vegir þurrir, og var réttað upp í Kollafjarðarrétt, og reið margt fólk úr
Víkinni sér til skemmtunar upp í réttirnar, bæði konur og flestar gervistúlkur
bæjarins, svo og margir karlmenn, sem við voru látnir. Gjörðist þá mikill skortur
reiðskjóta í bænum, og urðu margir að setjast aftur, sem höfðu ætlað að fara. Kaupmaður
Á. og kona hans fóru. Guðrún hafði einhvers staðar getað aflað sér hests, en Sigríði
vantaði reiðskjóta, og leit út fyrir, að hún yrði heima að sitja, en þó langaði hana
til að fara, því hún hafði aldrei komið þar upp eftir. Möller átti hest gráan, það var
gæðingur, norðlenskur að kyni, af Bleikáluætt úr Skagafirði, er þá var mest orðlögð um
landið. Hesturinn var stríðalinn á hverjum vetri, en lítið riðið á sumrin, því sjaldan
kom nokkur annar maður honum á bak en eigandi, og ekki hlýddi nokkrum að biðja um hann
til láns, hvað sem við lá. Líður nú fram að hádegi, og ríða allir á stað, sem hesta
höfðu fengið, en ekki hafði Sigríður enn getað útvegað sér neinn reiðskjóta, en Guðrún
beið hennar þó, ef verða mætti, að eitthvað réttist úr fyrir henni.

Nú er hvergi fyrir sér að leita, Sigríður mín! Ég býst við, að þú verðir að sitja kyrr,
nema þú viljir biðja hann kaupmann Möller um hann Grána hans; ég held það sé eini
hesturinn, sem til er hérna eftir í Víkinni, sagði Guðrún.

Það gjöri ég ekki, og ég get ekki ætlast til þess, að hann ljái mér hann, þar sem hann
vill ekki ljá nokkrum öðrum hann.

Veit ég það, að hann hefur afsagt þeim þremur eða fjórum hérna í morgun um hann, en
hvar kemur það þá fram, sem hann segir um þig, ef hann gjörir sér ekki mannamun? Og
farðu, Sveinki litli, og skilaðu við hann kaupmann Möller, að hún Sigríður, sem er hjá
honum kaupmanni Á., biðji hann að ljá sér hann Grána sinn upp að réttunum í dag.

Sveinn litli fór og kom aftur að lítilli stundu liðinni og teymdi þá Grána og sagði, að
kaupmaður hefði beðið sig að skila, að hann hefði ekki vitað, að hún ætlaði að fara,
ella mundi hann hafa boðið henni hann að fyrra bragði.

Sér þú nú, góða mín, sagði Guðrún, hvernig Möller er, þar sem hann tekur því, enda
vissi ég það, hvernig fara mundi, ef hann fengi boð frá þér, en ekki hefði hann gjört
það fyrir aðrar hérna í Víkinni; því það er eins og ég segi þér, þó þú trúir því ekki.

Ekki trúi ég því nú heldur fyrir að tarna, sagði Sigríður, en nú er þá best að ríða á
stað, fyrst reiðhesturinn er fenginn.

Síðan ríða þær stöllur, og með því hestarnir voru góðir, náðu þær flokknum, sem á undan
var riðinn, skammt fyrir innan Hellisárnar; og brá þá mörgum í brún, er þeir sáu
Sigríði koma þeysandi á Grána Möllers og varð mönnum harla fjölrætt um það, hverju það
sætti, að Sigríður hefði orðið fyrir þeirri mildi að fá hann. Um daginn skemmtu menn
sér við réttirnar, en sneru heim um kvöldið, og var þá komið fram á nótt, er menn komu
aftur til Reykjavíkur.




Nú er þar til máls að taka, sem áður var frá horfið, sem Indriði Jónsson situr heima að
Hóli og harmar Sigríði, og var það lengi, að hann sinnti ekki störfum. Þótti föður hans
og frændum það illt og báðu hann hyggja af Sigríði og leita sér annars kvonfangs; sögðu
þeir, að ekki mundi hann lengi þurfa að krjúpa fyrir knjám bændadætra þeirra, er þar
voru í héraðinu. Indriði tók því þunglega, en ekki hitti hann Sigríði þann vetur, er
næstur var eftir samtal þeirra Ingibjargar og Ingveldar, og hafði hann það fyrir satt,
sem Ingveldur hafði sagt, að Sigríður hefði ekki huga til hans felldan; og er það
fréttist, að Sigríður ætlaði að eiga Guðmund Hölluson, virtust honum öll tvímæli af um
það mál. Indriði var smiður góður á járn og tré, svo að þjóðhaga mátti kalla, og var
hann alkenndur fyrir smíðar sínar þar eystra og víða í Norðurlandi. Maður hét Snorri,
hann bjó á Barði, það er í Þingeyjaþingi; hann var ríkur maður og búsýslumaður mikill.
Hann gjörði Indriða orð að koma norður og smíða fyrir sig stofu. Foreldrar Indriða
hvöttu hann mjög þessarar ferðar, er þau hugðu, að þannig mætti helst af honum létta,
ef hann tækist starfa nokkurn mikinn á hendur; og réðst Indriði að Barði; það var mjög
jafnsnemma sem lýsingar fóru fram með þeim Guðmundi og Sigríði. Indriði var þar um
veturinn og fram á vorið, og á þeim vetri breyttist svo skapferli hans, að hann var nú
jafnan fremur glaðlegur og ræðinn, er hann talaði við menn, en það þóttust menn finna,
að hann byggi yfir einhverjum duldum harmi. Að lokinni stofusmíðinni sneri hann aftur
heim að Hóli og kom þar skömmu eftir það, að Sigríður var suður farin. Frétti hann þá,
hvernig farið hafði um skilnað þeirra Sigríðar og Guðmundar, og þóttu honum það mikil
tíðindi. Fór hann þá að gruna margt, og álasar hann nú sjálfum sér fyrir það, að hann
hafi ekki sjálfur talað við Sigríði, og vill nú fyrir hvern mun ná hennar fundi.
Foreldrar hans töldu Sigríði sloppna úr greipnm hans, er hún væri suður komin. Indriði
lét ekki letjast og bjóst suður til Reykjavíkur seint á engjaslætti; og segir ekki af
ferðum hans, fyrr en hann kemur í Borgarfjörð; þar hitti hann mann sunnlenskan, er
verið hafði í kaupavinnu fyrir norðan um sumarið; verða þeir Indriði samferða.
Sunnlendingurinn var kunnugur veginum, en Indriði hafði ekki farið þar um áður, og varð
Indriði honum feginn; og þótt hann væri mjög áhyggjufullur og óglaður, hafði hann þó
mikla skemmtun af honum, því hann var kátur maður og vissi jafnan að finna eitthvað
gleðiefni til að hafa af fyrir Indriða, þegar hann þóttist finna, að eitthvað lægi illa
á honum. Segir nú ekki af ferðum þeirra, fyrr en þeir koma í Gullbringusýslu; þá var
það einhvern tíma, að þeir riðu út úr túninu á bæ nokkrum, sem þeir höfðu farið heim á;
og tekur Indriði til máls og segir:

Er nú langt eftir til Reykjavíkur, Sigurður minn?

Sástu það ekki á mjólkinni, sem við fengum að drekka?

Nei, ég skil heldur ekki í, hvernig slíkt má af mjólkinni ráða.

Ójú, hún þynnist, góðurinn minn, eins og íslenskan, eftir því sem sunnar dregur, og svo
hefur mér reynst það, og hef ég þó nokkrum sinnum farið hérna um.

Þá skal þetta síðar marka, sagði Indriði. Ríða þeir nú sem leiðir liggja niður um
Mosfellssveit, og gjörist Indriði enn móður af reiðinni og vill skreppa heim á einhvern
bæ og fá sér að drekka.

Láttu það bíða fyrst, sagði Sigurður, því nú erum við rétt við Hellisárnar.

Er það bær? sagði Indriði.

Nei, það eru kýr.

Kýr?

Já, kýrnar okkar ferðamannanna, sem aldrei verða geldar; og nú held ég hvort sem heldur
er, að mjólkin og íslenskan séu nokkurn veginn svo þunnar sem þeim verður auðið, og
hérna eru Hellisárnar.

Stíga þeir þá af baki og leggjast niður að drekka; sýpur Sigurður stórum og stendur
seint upp, en bregður síðan hendinni fyrir brjóstið, eins og hann ætli að æla.

Þú hefur belgt of mikið af vatninu, lagsmaður, sagði Indriði.

Annað er verra, sagði Sigurður, mér fannst einhver stór skepna fara ofan í mig, og býst
ég við, að það hafi verið lax.

Jæja, láttu þér það vel líka, ef svo er, sagði Indriði hálfbrosandi; það er sjaldan, að
guðsblessun kemur úr sjónum upp í munninn á mönnum fyrirhafnarlaust.

Hlæðu ekki að ósköpunum! Veistu, hver átti fiskinn? Kóngurinn átti fiskinn, og það er
bágt að giska á það, hvað stjórnin segir um það, því maður á aldrei að gjöra neitt,
nema maður viti áður, hvernig kónginum muni líka það; en svei mér, ef ég gat gjört að
því.

Eftir þetta stíga þeir Indriði á bak aftur, og er þá farið að rökkva af degi; ríða þeir
nú ofan melana, en ekki tók Sigurður aftur gleði sína, en hafði aftur og aftur fyrir
munni sér: Sér er nú hvað! Hefði ég bara verið búinn að skrifa stjórninni til um það,
hvort fiskurinn mætti fara ofan í mig. - Þó var hann alltaf á undan og réði ferðinni
þegjandi, þangað til Indriði segir við hann:

Hvar ætlar þú okkur að hafa náttstað, lagsmaður?

Við ríðum heim að Rauðará og verðum þar í nótt, því ég vil ekki koma æði seint í
Víkina.

Hver býr á Rauðará?

Ekki veit ég, hvað hann heitir; ég kalla hvern, sem þar býr, Eirek, þó þar verði
húsbóndaskipti á hverju ári.

Og hvað ber til þess?

Það, að hann alltaf rekur hesta, og lasta ég ekki manninn fyrir það.

Þeir ríða heim að Rauðará; enginn var þar úti, og knýja þeir á dyr, og kemur þar út
kona ein, og kveðja þeir hana og spyrja um bónda, en hún kvað hann vera að hestum.

Skjótt er frá erindum að segja, sagði Sigurður, að við kumpánar ætlum að biðja hér
húsaskjóls fyrir oss í nótt, en haga fyrir hesta okkar.

Fáir kunnugir biðja hér gistingar, eða ertu maður svo ókunnugur, að þú vitir ekki, að
vér eigi höfum margar sængur hérna á Suðurnesjum? Og hér á bæ er ekki nema ein, og
sofum við í henni, heimilisfólkið, og er ekki ábætandi, því við erum fimm og tveir
krakkar að auki; en hesta ykkar veit ég, að húsbóndinn hirðir, ef þið hafið höftin, og
4 skildingar eru undir hestinn um daginn.

Vandast tekur nú málið, sagði Sigurður, og ekki vil ég vera þar við níunda mann; en
hrossin verðum við að skilja hér eftir, Indriði minn!

Þarna hillir undir bæ út á nesinu, segir Indriði.

Og ekki er það bær, blessaður minn, það er biskupsstofan.

Hvað er annað en ríða þangað, mig langar hvort sem er að koma á biskupssetrið.

Þá mun það skilja félagsskap okkar, því þó ekki virðist langt þangað, þá er það sá
annar vegur en Ódáðahraun, að ég vil síst fara á öllu Íslandi í náttmyrkri, og bágt
gengur heilögum anda að flytja biskupinn yfir það, þó vegabótafélagið hafi ætlað honum
það; við verðum heldur að koma af okkur klárunum og fara svo á göngu til Reykjavíkur.

Indriði kvaðst vilja fylgja hans forsjá; og skilja þeir eftir hesta sína og varnað á
Rauðará og ganga til Víkur. Er þá orðið koldimmt og komið undir háttatíma, er þeir koma
í bæinn; og er þeir gengu ofan eftir stignum, sem liggur ofan í Víkina fram hjá
stiftamtmannshúsinu, hleypa þar fram hjá þeim margir menn og konur og þeysa ofan í
bæinn, og sáu þeir Indriði, að það fólk mundi eiga þar heima í bænum, er það fór með
glensi miklu og háværni.

Hvaðan ætli þetta fólk komi? sagði Indriði.

Það veit ég ekki; þó þykir mér líkast til, að það hafi riðið í dag sér til skemmtunar,
og getur verið, að það komi ofan úr réttum, því það er eitthvað um þetta leyti, sem
þeir rétta þar upp í Kollafirðinum, og þangað er það vant að fara að gamni sínu hérna
úr Víkinni.

Og mér heyrist það allt tala dönsku, er þá ekki töluð íslenska hérna í bænum?

Það er þó sannast um ykkur Austfirðingana, að þið eruð misvitrir, og hyggnari var
Hornfirðingurinn um árið; hann gat þó séð, að það var ekki Hornafjarðartunglið, sem kom
upp í kaupstaðnum.

Satt er það, sagði Indriði, vitrari hefur hann verið; en hvert ertu nú að fara með mig,
lagsmaður?

Ég ætlaði að fara með þig til hans Staupa-Jóns, ef hann er ekki dauður, svo við gætum
fengið okkur þar einhverja hressingu, en ekki hefur hann á boðstólum annað en
brennuvín.

Ekki langar mig svo mikið í það; ég vildi helst fá mér rúm og fara að sofa; hér mun
vera nóg um gestaherbergi, hugsa ég.

Og heldur en ekki, og nú erum við þegar hjá tveimur, það er hvort sem þú vilt heldur
hérna undir skipssíðunni eða við búðargaflinn þarna; þó get ég ekki ábyrgst, að það sé
ekki nein óværa í rekkjuvoðunum, af því hér koma svo margir.

Já, ekki ligg ég þar; en án gamans að tala, getum við hvergi fengið að liggja inni?

Ekki er það allra, en hitt er það, að ég á hér einn kunningja, og þar skulum við reyna
fyrir okkur.

Sigurður átti kunnugt þar í húsi nokkru ekki langt frá skytningi; þar átti heima
íslenskur maður, sem L. hét og var eitthvað riðinn við verslunarstörf. Þangað fóru þeir
Indriði og voru þar um nóttina. Ekki voru húsakynni þar stór, og voru gestir látnir
sofa í sama herbergi sem þau sváfu í, hjónin, og sváfu þau í rúmi, sem stóð nær
gluggunum, en gestir báðir í einu rúmi ekki langt frá dyrum. Um morguninn vaknar
Indriði snemma og lítur upp; sér hann þá, að húsmóðir er staðin úr rekkju og situr
naumlega hálfklædd við gluggann, sem til strætis vissi, og togaði með annarri hendinni
sokkinn upp á hægra fótinn, en með hinni hendinni lyftir hún upp gluggaskýlunni og
lítur út. Indriði vildi ekki, að konan yrði vör við, að hann væri vaknaður, meðan hún
klæddist, og togaði hægt yfirsængina upp yfir höfuðið á sér; en í sama bili æpir
húsfreyja upp yfir sig ámótlega og svo hátt, að nötraði í hverjum rafti, sem var í
húsinu. Sigurður svaf fast og vaknaði ekki, en Indriða þótti best ráð að bæla sig betur
í fötunum, því hann hugsaði hálfvegis, að sú væri orsökin, að konan mundi hafa orðið
vör við, að hann leit upp. Bóndi húsfreyju lá allsber í rúminu og var ekki farinn að
hreyfa sér, en vaknaði nú við skrækinn og hrökk með andfælum fram á stokk, en rankaði
þó bráðum við sér og gaut augunum á konu sína og mælti:

Guð náði þig, kona! Hvað gengur að þér?

Húsfreyja varpaði mæðilega öndinni og sagði:

Söde L.! Vil du bare se, vilt þú bara sjá!

Hvað á ég að sjá?

Hvorledes det styrter ned, hvernig það sturtar niður.

Guði almáttugum sé lof og dýrð fyrir það! sagði bóndi og fór að hnyssa aftur að sér
rúmfötunum, sem hann í fáti hafði kastað ofan af sér, þegar hann tók viðbragðið, en við
þau orð, sem honu

Ih! Þú frelsins guð! Tal dog kristelig, menneske! Talaðu þó kristilega, maður! - Þannig
mælti hún og lyfti um leið augunum tárvotum upp í loftið, rétt eins og hún vænti þess,
að guðs réttlætandi reiði mundi þá og þegar koma í þrumum og eldingum og slysa
bóndakindina í rúminu.

Já, já, má ég ekki lofa guð fyrir regnið? sagði bóndi, kemur það ekki frá honum eins og
hvert annað veður? Er það ekki betra en harkan og kuldinn? Eða ætli við hérna í henni
Vík getum síður verið án þess en aðrar skepnur og kvikindi, sem lifa og skríða á
jörðunni? Og eitt veit ég gott, sem því fylgir, og það er, að þú verður þá heima í dag,
hjartað mitt, og gjörir við buxurnar mínar.

Buxene þínar! So þú formóðar, at jeg har lejlighed, lélegheit að befatta mig með dem í
dag, með þeim í dag?

Já, það er ég að halda, eða á ég lengi að vera að nudda á þér um það, sem þarf að
gjöra? Og ætli þú hafir það erindi út núna, að þú þurfir að hlaupa út í ósköpin?

Om jeg har ærende! Hvort ég hef erindi!

Ætli það sé þá ekki erindið!!!

Þú getur þó innséð, að ég verð að móra Stínu lítt með den historie -

Húsmóðirin fékk ekki talað allt, sem hún ætlaði að segja, því bóndi greip fyrr málinu
fram í:

Mér er sama, hvern skrattann þú þykist verða að hlaupa með og þvaðra, segir hann og
bylti sér um leið við í rúminu; en í sama bili, sem hann sleppti seinasta orðinu, var
hurðinni að herberginu snögglega lokið upp, og kemur þar inn kona nokkur; og er þær
komu auga hvor á aðra, húsmóðir og aðkomukona, tóku báðar undir sig skeið mikið og
hlupu hvor á móti annarri og æptu upp yfir sig og svo jafnsnemma, að ekki mátti annað
heyra en að hljóðið kæmi úr einum barka. Bóndi blimskakaði fyrst augunum á gestinn, en
stakk síðan undir sig höfðinu og hnipraði sig niður í mitt rúm; en húsmóðir og
aðkomukona stóðu þar á gólfinu um hríð og föðmuðu hvor aðra með slíkum vinalátum og
fögnuði, eins og að þær hefðu ekki sést í mörg ár, en önnur hvor væri nýkomin af
skipbroti. Lengi gat ekki Indriði heyrt nein orðaskil á því, sem þær sögðu, en loksins
heyrir hann, að húsmóðir tekur svo til orða:

Gud, Stine! Þú kannt ekki þenkja þér, þú getur ekki þenkt þér, hvað ég lengdist eftir,
hvað mig langaði eftir að snakka með þig, tala við þig; þú mátt þó, þú verður þó að
heyra þá historíu, þenk bara! Möller er forlofaður.

Það kann þó aldrei vera mögulegt? sagði aðkomukona og tók um leið þvílíkt viðbragð, að
hverjum, sem við hefði verið, mundi helst hafa dottið í hug, að hún hefði verið stungin
undir síðuna með hnífi.

Jú, það skal þó vera aldeilis víst; ég heyrði það fortalt sem ganski bestemt hos
Larsens í gaar, í gær.

Og með hverri?

O! það er fortreffiligt! Með henni Sigríður Bjarnadattir.

Nei, virkilega! Nú kann ég ekki annað en stúðsa! Með barnapíunni hjá henni maddama Á.?
Ég kann þó aldrei foristilla mér, að það geti hangið rétt saman!

Ég forsikra þig! Það skal þó vera ganske afgjört, aldeilis afgjört.

Men Gud! Hann má jú vera hreint tossaður! Nú get ég fyrst begripið, hvers vegna hann
hefur verið að renna þangað í húsið upp á hvern einasta dag; en hvað segir þú? Trúir þú
ekki, að hann er tossaður að forlova sig með soddan einni taus; hún er jú ekki annað en
hrein og simpil barnapía?

Það er ogso nokkuð af því besta, sem ég hef heyrt, og teink bara, i gaar, í gær lét
hann hende ride paa hann Graane, Grána sín, op í réttene, upp í réttirnar.

So má það þó endilega vera satt, því annars pleiir hann ekki að lána hann Grána sinn
til nokkurs; - en hvað þenkirðu, að sú gamla maddame B. vil segja til þetta, trúir þú
ekki, að hún skal blíva hreint tossuð?

Dú kannt trúa, Stíne, þú getur trúað það vill móra henni, ha! ha!

Við megum þá endilega til hennar til að fortelja henni þá historíu.

Jú, en veistu hvað? Sýnist þú ekki, að við gjörum best í að ganga til jómfrú Kílsens í
forveginn, for hana skulum við þá endilega fá með til den gamle, þeirrar gömlu, því hún
kann þá slaðra, svo það er fortreffilegt, ha! ha!

Jú, hana megum við endilega hafa með, ó, það er guðdómlegt!

Þetta var seinasta orðið, sem Indriði heyrði af viðræðum þeirra húsmóður og
aðkomukonunnar, því að svo mæltu stukku þær báðar út úr herberginu með miklum ys og
fataþyti. Þegar Indriði heyrði nafn Sigríðar nefnt í samræðu þeirra kvennanna, hafði
hann þokað dálítið yfirsænginni ofan af höfðinu á sér, svo að hann gæti heyrt betur og
komist að umtalsefninu, og þó málfæri þeirra ekki væri allskiljanlegt fyrir þá, sem
óvanir eru Reykjavíkurmálinu, komst hann þó að því, að það mundi þá þykja mestum
tíðindum sæta þar í Víkinni, að einhver kaupmaður Möller ætlaði sér að eiga einhverja
stúlku, sem Sigríður héti Bjarnadóttir; og þó Indriði hefði mátt geta því nærri, að
fleiri gætu verið með því nafni þar í Víkinni en Sigríður frá Tungu, varð honum það þó
helst fyrir að giska á, að þetta mundi vera hin sama og sú, er hann ætlaði að hitta, og
brá honum ei alllítið við þessi tíðindi. Skömmu eftir þetta vaknar Sigurður og vill
þegar fara að fara á fætur. Taka þeir Indriði þá að klæðast og svo bóndi. Allir voru
þeir kumpánar nokkuð daufir og fátalaðir, og bar sitt til fyrir hverjum. Indriði
þóttist hafa orðið áheyrandi þeirra frétta, er hann vildi helst aldrei heyrt hafa;
bóndi brá buxunum upp við gluggann, áður en hann fór í þær, og roðnaði við; en Sigurður
geispaði og ók sér og sagði, að sig hefði dreymt á þá leið um morguninn, rétt áður en
hann vaknaði, að þann vetur mundi ekki aflast þar á Nesjunum annar fiskur en skötur og
hámerar. Bóndi sagði við gestina, að svo væri ástatt í kotinu, að ekki yrði neitt
greitt fyrir þeim, fyrr en konan sín kæmi aftur heim, og væri þeim best, ef þeir ættu
nokkur erindi þar í bænum, að ljúka þeim af og koma þar að stundu liðinni, og skyldi þá
verða eitthvað hlynnt að þeim. Gengu þeir Indriði þá út, og var nú regninu upp stytt og
komið bjart veður; og stakk Sigurður upp á því, að þeir skyldu ganga upp að Skólavörðu,
svo að hann gæti sýnt Indriða landslagið þar syðra; á það féllst Indriði, og gengu þeir
norður úr bænum og upp Skólastig; en er þeir voru komnir svo langt upp eftir stignum,
að skammt var að vörðunni, sjá þeir ganga spölkorn á undan sér tvo kvenmenn, og leiddi
annar barn.

Við skulum ganga ögn hraðara, segir Indriði, svo við komumst fram hjá þessum stúlkum;
hún er svo lík á baksvipinn stúlku, sem ég þekkti fyrir austan, þessi sem gengur hérna
á vinstri hönd; ég held ég þekki hana.

Ekki held ég, að ég geti verið að elta þær, það er víst einhver hérna úr Víkinni, sagði
Sigurður; þó greiddu þeir nú sporið, en af því svo skammt var eftir til vörðunnar, þá
stóðst það á, að þær voru gengnar fram hjá vörðunni, þegar þeir Indriði komu þangað.

Þær ganga hér um bráðum aftur, hugsa ég, og þá geturðu séð hana; en nú skulum við
litast um hérna upp á vörðunni.

Þeir gengu upp á vörðuna, en Sigurður þegir um hríð og skyggnist í allar áttir, en
tekur síðan til orða og segir:

Hingað hefði fjandinn átt að fara með Krist hérna um árið, fyrst hann á annað borð
vildi sýna honum öll ríki veraldarinnar og þeirra dýrð; og hingað mun Jörgensen okkar
hafa orðið gengið, þegar skollinn hvíslaði því að honum að ryðjast hér til ríkis, taka
sér hirð og setjast um Reykjavík og þröngva Dönum til að gefa upp borgina. En ekki veit
ég hvað þú ert að gæta að þarna inn á melunum, og tekur svo ekki eftir því, sem ég er
að segja þér.

Ójú, Sigurður minn.

Það er nú Keilirinn, sem þú sér þarna, fjallið að tarna til suðurs, uppmjótt, einstakt
og strýtumyndað; þú getur reitt þig á það, að á honum er hádegi, hvaðan sem þú sér
hann; þetta er Hafnarfjörður, en kaupstaðinn sjálfan sérðu ekki; hraunin skyggja á; og
undir hæðinni, sem ég bendi núna á, standa Garðar; og þetta er Álftanesið, sem
Álftnesingurinn er á. En ég held þú heyrir ekkert af því, sem ég er að segja þér; þú
hefur alltaf augun inn á melum.

Jú, ég tek eftir öllu, Sigurður minn, sem þú segir.

Það eru Bessastaðir, sem þarna standa á eiðinu millum voganna; en Lambhús ber í
kirkjuna; og þetta er Grásteinn, mikið merkilegur steinn, á grandanum; þetta er
Skerjafjörður, og nú komum við hingað á Seltjarnarnesið, hvernig líst þér á það?

Indriði þagði, en Sigurður horfði framan í hann og sagði:

Ég held ég geti giskað á, hvað þú hugsar, lagsmaður! Þér dettur líkt í hug eins og mér,
þegar ég kom hingað í fyrsta sinn; ég sagði við sjálfan mig: Margt hefur guð minn góður
smíðað betur en nesið að tarna. En mikil eru verkin mannanna, og heldur en ekki er það
staðarlegt að líta yfir Víkina; en ekki get ég sagt þér mikið til húsanna; ég þekki
fæst af þeim, nema þetta er dómkirkjan, sem stendur þarna rétt við tjörnina, og garður
jarlsins hérna megin við lækinn, og sannast er um það, að margt skipast á mannsævinni;
þetta var "tugthús" í mínu ungdæmi, þá sat Jóhann stríðsmaður og Jóhannes limur þar við
lítinn kost, og hélt enginn, að það mundi verða aðsetur landshöfðingjans. Hérna til
hægri handar sér þú fyrst móhraukana, sem þeir tönglast og tyggjast um sem gaddhestar
um illt fóður; en það eru laugarnar, sem þarna rýkur upp úr; haganlega er þeim fyrir
komið, þar getur maður þvegið af íslenskuna; og nú man ég ekki meira að sýna þér hérna
megin við fjörðinn nema Laugarnes og Viðey, eyjuna þarna stóru; fjallið að tarna, það
er Esjan, hún er enn þá eins og guð hefur gjört hana; og þetta er hann Bárður karlinn
Snæfellsás, sem blasir þarna við hafið, en ekki skaltu hneykslast á því, þó hann fari
aftan að siðunum og snúi hingað bakinu að höfðingjunum; en settu þig nú niður,
lagsmaður, hérna á bekkinn, ég á eftir að segja þér nokkuð, sem ég veit, en þú veist
ekki, af því þú ert ókunnugur hérna syðra; settu þig niður!

Æ, segðu mér það einhvern tíma seinna, sagði Indriði og horfði upp eftir melunum og sá,
að stúlkurnar, sem þeir höfðu séð áður, voru snúnar aftur og voru þegar komnar að
vörðunni; ég vil, að við göngum nú heim aftur og vitum, hvort ekki er búið að bera á
borð fyrir okkur morgunverðinn.

Það er og satt, ég er orðinn matlystugur aftur, þó ég gleypti laxinn í gær, sagði
Sigurður og stóð upp aftur, en þarna eru stúlkurnar þínar komnar aftur; ég vissi það,
að þær mundu fara hér um aftur; en hvaða lafalúði er það, sem kominn er í fylgi með
þeim? Láttu mig sjá! Það er líkt honum kaupmanni Möller, já, það er enginn annar en
hann!

Nú, er þetta kaupmaður Möller? sagði Indriði og brá nokkuð við, svo að Sigurður tók
eftir því og lítur framan í hann og segir:

Þekkir þú kaupmann Möller?

Nei, en ég hef heyrt hans getið, sagði Indriði og leit aftur til þeirra Sigríðar, rétt
í því þær gengu fram hjá vörðunni. Indriði þekkti þá glöggt, að annar kvenmaðurinn var
Sigríður.

Þekkir þú kvenmanninn, lagsmaður?

Hvernig getur þú hugsað, að ég þekki hana? sagði Indriði. Ég þekki engan mann hérna
syðra.

Ég spyr þig að því, af því mér heyrðist þú segja áðan, að hún væri lík stúlku, sem þú
hefðir þekkt fyrir austan.

Já, en nú sé ég, að það er ekki sem ég hélt.

Það var líklegra, en hitt sé ég, að kaupmaðurinn þekkir hana. Guð gæfi, að ég væri
danskur eins og hann. Sérðu ekki, hvernig hann hoppar og skoppar kringum þær, eins og
hann sé á hjólum? Þetta kemur sér nú vel við stúlkurnar, að tarna.

Æ, hvað varðar mig um það, sagði Indriði fremur önuglegur í svari.

Það getur verið, lagsmaður. En hvað kemur til, að mér sýnist þú lítir eins illilega til
hans eins og þig sárlangaði til að berja hann?

Hvers vegna ætti mér að geta dottið það í hug? sagði Indriði. Hann hefur ekki gjört mér
neitt illt, manntötrið, það ég viti.

Meðan þeir ræddust þetta við, höfðu þeir gengið ofan af vörðunni og héldu nú beina leið
heim eftir stignum. Þær stöllur og Möller fóru spölkorn fyrir og þó svo langt, að ekki
máttu þeir heyra orðaskil á því, sem þau ræddust við. Sigríður hafði tekið barnið á
handlegg sér, því það var orðið þreytt af ganginum; en kaupmaður gekk rétt við hliðina
á henni og ræddi við hana, og það sá Indriði, að hún einu sinni leit um öxl, og sýndist
honum hún festa snöggvast augun á sér, en leit aftur af honum, og þótti honum sem
tillit hennar væri á þann hátt sem þá er menn líta á einhvern, er þeir þykjast þekkja,
en geta þó ekki komið fyrir sig. Ekki töluðust þeir félagar meira við, og gengu þeir
þannig niður í bæinn, að jafnan voru þær Sigríður góðan kipp á undan. Loks koma þær að
húsi einu, og þar fara þær inn, en kaupmaður kveður þær, og sér Indriði, að hann tekur
um leið í höndina á Sigríði. Þeir Indriði gengu heim, og var Indriði mjög svo daufur og
fátalaður það eftir var dagsins; þóttist hann nú sjálfur hafa séð þess nokkur deili,
sem hann af hendingu heyrði um getið um morguninn. Hann vill fyrir hvern mun hitta
Sigríði; vissi hann nú og, hvar hún átti heima, og ásetur sér að ganga á fund hennar
daginn eftir. En sem hann er að hugsa um þetta mál, dettur honum það í hug, að svo megi
fara, að hann annaðhvort ekki hitti Sigríði heima, eða þó að hann finni hana, að hann
þá geti ekki talað einslega við hana; virðist honum það því ráðlegast, að hann skrifi
henni til bréf og hafi það með sér til vonar og vara, að hann geti skilið það eftir þar
í húsinu. Þetta gjörir hann og gengur síðan niður í bæinn og til húss Á. kaupmanns.
Litlu fyrr en Indriði kom þar, var maddama Á. farin út. Hún átti kunningjakonu fram á
Nesi og var stundum vön að ganga þangað, þegar gott var veður, með börn sín, og þetta
sinn var hún þangað farin og Sigríður með henni, og leiddi hún börnin. Kaupmaður Á. var
í búð, og var enginn heima nema Guðrún ein. Indriði ber þar að dyrum, og kom Guðrún
þegar til dyranna. Indriði var svo klæddur, að hann var á bláum treyjufötum úr vaðmáli;
Guðrúnu grunaði helst, að gestur mundi vera einhver útróðrarmaður; henni þótti því
réttast að hafa vaðið fyrir neðan sig og lauk stofunni ekki upp nema til hálfs og stóð
svo á þrepskildinum og hélt annarri hendinni um snerilinn, eins og hún vildi láta hann
skilja, að þess konar menn væru menn vanir að láta afleysa erindi sín fyrir utan
stofudyrnar, án þess að þeir væru leiddir í stofu. Indriði heilsar Guðrúnu hæversklega
og tekur síðan til orða:

Er ekki hérna í húsinu stúlka, sem Sigríður heitir?

Ójú, sagði Guðrún nokkuð þurrlega, heldur tvær en ein, ég veit ekki, við hvora þeirra
þú átt.

Hún, sagði Indriði og þreif af ólíkindalátum hendinni ofan í vestisvasa sinn og tók þar
upp bréfið, hún á að vera Bjarnadóttir, trúi ég, já, Bjarnadóttir; viljið þér ekki
gjöra svo vel fyrir mig að segja henni, að hér sé maður með bréf til hennar að austan?

Hún er ekki heima sem stendur, en ég skal taka við bréfinu.

Mér hefði þótt vænt um að tala við hana sjálfa, sagði Indriði og roðnaði við, ég var
beðinn að skila lítilræði með því.

Þá geturðu komið hingað á morgun; en það er best, að hún fái bréfið sem fljótast; það
getur verið, að það sé eitthvað, sem þarf að svara.

Já, það getur verið, sagði Indriði, og segið þér henni fyrir mig, að ég verði ekki
lengur hérna í Víkinni en í dag og á morgun, svo hún hafi svarið til, þegar ég kem í
fyrramálið.

Ég skal segja henni það; en er nokkuð að frétta að austan?

Indriði ætlaði að fara að svara Guðrúnu einhverju, en í því gengur maður snúðuglega
fram hjá honum og kastar blíðlega kveðju á Guðrúnu, en lætur sem hann sjái ekki
Indriða. Guðrún tekur vel kveðju komumanns og biður hann inn ganga, en læsir síðan
stofunni, og gengur Indriði þá burt. Maður sá, sem heilsaði Guðrúnu, var kaupmaður
Möller. Guðrún verður fyrri til máls og segir:

Hér er ofur fámennt heima, eins og þér sjáið, herra Möller. Það er ekki heima, fólkið.

Fólkið! sagði kaupmaður, allténd nokkuð af því, ég hef þó þá ánægju að sjá yður heima.

Já, sagði Guðrún og kinkaði brosandi kollinum framan í Möller, ég á við fólkið, sem þér
ætluðuð að finna; það er allt fram á Nesi; ekki eru allar ferðir til fjár, herra
Möller!

Nei, ég sé það, að það muni bregðast stundum; en hvaða maður var það, sem þér voruð að
tala við áðan?

Það veit ég ekki, hvað hann heitir; það var einhver dónsi að austan, sem kom með bréfið
að tarna til hennar Sigríðar og vildi fá að tala við hana; það er líkast til frá henni
móður hennar.

Guðrún kastaði bréfinu á borðið þar í stofunni, og leit kaupmaður utan á það og sá, að
var á því karlmannshönd; síðan snýr hann því við og starir um stund á lakkið, en segir
síðan:

Frá henni móður hennar! Það kvenmannsnafn hef ég aldrei heyrt fyrr, heitir konan
Indriði?

Nei, nú get ég ekki að mér gjört að hlæja að yður; hvernig getur yður dottið það í hug,
að hún heiti Indriði? Ha! ha! ha! Þér eruð ekki orðinn útlærður í íslenskunni enn þá,
herra Möller, ha! ha!

Nú, verið þér ekki að hlæja að mér, jómfrú góð! Gat það ekki vel verið, að hún héti
Indriði? Þessi íslensku kvenmannsnöfn enda bæði með "dí og dúr", og hér stendur á
lakkinu Indriði, sjáið þér, In-drí-dí.

Ójú, það er sem þér segið; en þá er annaðhvort um það, að það er ekki frá henni, eða
hún hefur lakkað það með signeti einhvers annars. Bíðið þér við, nú dettur mér nokkuð í
hug; hver skollinn má vita, nema þetta bréf sé frá einhverjum pilti, herra Möller! Hún
hefur stundum verið að segja mér frá einhverjum strák fyrir austan, sem Indriði heitir;
það gæti þó ekki verið frá honum, sagði Guðrún og skyggndist um leið inn undir brotið á
bréfinu: 'staddur í Reykjavík`, það get ég lesið; þetta er víst eitthvað kátlegt, ég
fer að verða forvitin; hver sem nú hefði lykilinn að þessu bréfi.

Hann hef ég, sagði kaupmaður og rétti fram vísifingurinn, þessi karl gengur að hverju
bréfi, sýnið þér mér, á ég að ljúka því upp fyrir yður?

Hvaða vitleysa! sagði Guðrún og sló með hendinni á fingurinn á Möller. Það er ljótt að
brjóta upp bréf, eða haldið þér, að þér vilduð láta fara svo með bréfin yðar?

Þér eigið víst við, að það sé ljótt, ef manni tekst ekki að læsa því aftur, svo ekki
sjáist; sýnið mér bréfgreyið!

Nei, þér fáið ekki að eiga neitt við það.

Nú, ekki skal ég - en þarna skrapp það upp, bréfskömmin, af sjálfu sér.

Hvað á nú þetta, nú rifuð þér það upp, sagði Guðrún og lét sem henni þætti heldur
fyrir.

Nei, ég segi yður satt, það skrapp upp sjálft; en nú er ekki annað fyrir, jómfrú góð,
en að bera sig að læsa því aftur, sagði kaupmaður og brosti við, við getum þá svarið
fyrir að hafa lesið það.

Því verður nú ekki læst aftur, svo það sjáist ekki.

Það læt ég vera, jómfrú góð, eða hvað haldið þér, að hún geti vitað um það, með hvaða
signeti því hefur verið læst austur á landi?

Og það er nú satt, sagði Guðrún.

Og hver ætli geti þá séð á því, hvort það hefur verið lesið eða ekki? En ekki er það
fyrir það, ekki langar mig til að sjá nema frá hverjum það er.

Það langar mig líka hálfvegis til, og nú er búið að rífa það upp, hvort sem heldur er;
látum oss nú sjá, hér stendur 'þínum til dauðans elskandi Indriða Jónssyni`, átti ég
ekki kollgátuna; nú held ég maður verði að lesa meira.

Já, en lesið þér nú hægt, svo ég geti vel skilið, en ekki mjög hátt, ef einhver stendur
hér í nándinni.

Það er þá fyrst, sagði Guðrún og fór að lesa:

Staddur í Reykjavík

Ástkæra Sigríður mín góð!

Guð gefi þér allar stundir gleðilegar!

Ég skrifa þér þetta bréf í því skyni, að það gæti komist til þín, svo lítið á bæri, ef
svo óheppilega tekst til fyrir mér, að ég annaðhvort get ekki fundið þig heima eða ekki
fengið að tala við þig einslega um það, sem mig langar til að nefna við þig og er eina
erindið mitt hingað suður. En bréfsefnið er það að biðja þig að finna mig, ef þú getur,
í dag eða á morgun. Ég á sem stendur heima í húsinu hjá honum L. og verð þar allan
daginn í dag og á morgun og bíð þín, því ég vona til þess, Sigríður mín góð, að þú sért
ekki svo búin að gleyma því, að við einu sinni vorum málkunnug, að þú veitir mér ekki
þá gleði að sjá þig og lofa mér að tala við þig nokkur orð. Og þó það væri satt, sem ég
hef heyrt fleygt, síðan ég kom hingað, bið ég þig samt að láta það ekki aftra þér frá
að finna mig, því þú veist, að um ekkert hef ég að ásaka þig; og það skaltu vita fyrir
víst, Sigríður mín, að aldrei getur mér orðið illa við þig fyrir það, þó svo væri, að
ógæfa mín hefði vakið í huga mínum ástæðulausa von; og að vísu þætti mér það
léttbærara, að þú sjálf segðir mér, að nú væri það fram komið, sem þú einhvern tíma
sagðir við mig, þegar við vorum yngri, að ekki mundi fram koma, að þú gleymdir mér, en
sá efi, sem lengi hefur pínt mig, þar sem ég veit ekki, hvort hugsun mín um þig hefur
nokkurn tíma verið annað en tilefnislaus hugarburður og ímyndun sjálfs mín.

Vertu alla tíma blessuð og sæl! Og neitaðu ekki um þessa einu bæn

þínum til dauðans elskandi

Indriða Jónssyni.

Eftir að Guðrún var búin að lesa bréfið, sló nokkurri þögn á þau, en síðan tekur
kaupmaður til orða og segir:

Nú hefur þetta mál tekið aðra stefnu en ég hugsaði; fáið þér mér þetta bréf, það er
best geymt hjá mér; þér sjáið, hvernig í öllu liggur, það vantar ekki mikið á, að þetta
sé biðilsbréf, og manninum er annað en gaman; og hver veit hvað úr því má verða, ef
hann fær að finna Sigríði, eins og hann ætlast til í bréfinu? En mér er annt um hagi
Sigríðar; ég hef einhvern tíma sleppt því við yður í trúnaði, að mér er orðið hlýlegt
við hana, og því sýnist mér hún einhvers annars betra verð en að fara í hendurnar á
einhverjum óvöldum sveitamanni.

Það er nú ekki svo ónýtt fyrir hana, sagði Guðrún og leit í gaupnir sér, ef þér ætlið
yður það með hana, sem sumir hérna eru að geta til.

Hvað er það?

Að þér ætlið yður að eiga hana.

Það eru ekki mín orð; en maður hugsar svo margt, og yður í einlægni að segja, þá hef ég
hugsað mér það svona: Sigríður ætti að komast í góðra manna hendur, menntast og lagast;
hún er á margan hátt efnileg stúlka; meðan ég er hér á sumrin, get ég ekki verið án
þess að hafa einhverja stúlku til þess að þjóna mér og sjá eftir innan húss fyrir mig;
ég veit ekki, hvort hún hefði illt af því að fara til mín og vera fyrir framan hjá mér
eitt eða tvö missiri fyrst; annað mál er það, að margt getur lagast með tímanum og
þegar kringumstæðurnar breytast. En þér ættuð að verða kaupmannskona eða "faktors"-kona
hérna í Víkinni.

Ég að verða kaupmannskona, það veit ég ekki, hvernig það ætti til að bera!

Margt hefur eins ólíklegt orðið. Gjörum til að mynda ráð fyrir, að ég yrði leiður á því
að vera lengur í þessu blessaða landi og setti hann Kristján, sem hjá mér er, með 7 eða
8 hundruð dala launum fyrir verslunina mína, þá gæti hann nú farið að kvongast.

Já, sagði Guðrún nokkuð undirfurðuleg, ég skil ekki í, að ég væri nær maddömudæminu
fyrir það.

Nú, ykkur er líka meinlítið hvort við annað, ef mig grunar rétt, og svo benti maður þá
Kristjáni til þess, að hann gæti ekki fengið verslunina nema með því eina skilyrði, að
hann ætti þá stúlku, sem maður tiltæki, svo hafa menn stundum verið vanir að koma því í
kring.

Þetta er ekki nema gaman fyrir yður, kaupmaður góður, sagði Guðrún og leit hlæjandi
framan í kaupmann.

Það er full alvara, sagði kaupmaður og greip um leið höndina á Guðrúnu, full alvara og
ásetningur minn; en ekki er vert að láta bera á því; en þegar ég fer héðan alfarinn, þá
gildir mig einu, þó það sjáist, hverjir hafa verið vinir mínir og að ég hef munað eftir
þeim - en bréfið að tarna verður að fara líkan veg sem önnur þess konar, er villast út
af réttri leið.

En heyrið þér, kaupmaður góður! Mannskömmin kemur hingað á morgun í fyrra málið, eins
og hann sagði, og hvað á þá að segja um bréfið?

Látið þér mig ráða; menn verða að sjá svo um, að hann gjöri sér engar ferðir að finna
hana; og verið þér nú sælar. Þetta fer ekki lengra en millum okkar.

Eftir það gekk kaupmaður burt.

Það er að segja af Indriða, að hann þóttist hafa komið vel ár sinni fyrir borð, er hann
hefði getað komið bréfi sínu laglega til Sigríðar, og vænti hann, að Sigríður mundi
koma til fundar og viðtals við sig daginn eftir, eins og til var mælst í bréfinu; var
honum fremur venju létt í geði, því hann smíðaði sér ýmsar hugmyndir, sem allar lutu að
einu, að það gæti ekki verið satt, sem sagt var um Sigríði og kaupmann Möller, því
Sigríður væri svo stillt og gætin stúlka, að hún mundi ekki flasa að slíku vandamáli,
en verið aðeins skamma stund í Reykjavík; aftur gæti það verið, að kaupmanni litist vel
á hana og vildi koma sér í mjúkinn hjá henni, og þetta mætti vera nóg til þess, að það
væri fullyrt, sem þó ekki væri. Þannig leið dagurinn, og svaf Indriði af nóttina; en
morguninn eftir var hann að venju snemma á ferli og sat við borð, sem var þar í
stofunni, og snæddi árbita með húsbónda og Sigurði, og ræddu þeir um hitt og þetta; en
sem þeir höfðu matast, kemur þar piltur nokkur í stofuna og spyr, hvort ekki sé þar
aðkomumaður nokkur, sem Indriði heiti og að austan. Indriði sagði til sín, en pilturinn
fær honum bréf og gengur út síðan. Indriði leit utan á bréfið og sá, að á því var
kvenmannshönd. Hann stakk bréfinu á sig og gekk skömmu síðar út. Hann efaðist ekki um
það, að bréfið væri frá Sigríði, og vildi því helst lesa það í einrúmi, til þess að
enginn skyldi sjá, hvernig honum yrði við, hvort heldur það færði honum gleði- eður
sorgarfréttir. Hann gekk út úr bænum og suður með tjörninni að austanverðu, því hann
hugsaði, að þar mundi vera minnstar mannaferðir á; leitaði sér síðan uppi grasbala einn
ekki langt frá tjörninni, þar sem dálítið barð bar af, svo hann sást ekki úr bænum, og
tekur síðan upp bréfið og les það, og var það svona:

Heiðarlegi yngismaður!

Mér brá ekki lítið við að fá bréf frá yður í gær; en meira brá mér þó við að sjá, að
það var skrifað hér í Reykjavík. Nú þó að ég gjörði réttast í að svara því ekki,
virðist mér samt, að mér sé nauðugur einn kostur að senda yður þenna miða til þess að
taka af öll tvímæli. Ég ætla þá ekki að álasa yður fyrir það, að þér hafið verið helst
til óaðgætinn, er þér senduð mér þess konar bréf, án þess að þér áður kæmust að því,
hvort nú stæði svo á högum mínum, að yður væri til nokkurs að fara því á flot, sem þér
hálfvegis minnist á í því, og hefðuð þér þó mátt geta því nærri, að margt má skipast á
skemmri tíma en þeim, sem liðinn er, síðan við sáumst síðast. Hitt verð ég að láta yður
vita, að kringumstæður mínar eru þannig lagaðar, að það gæti ekki orðið yður til
neinnar gleði, að ég talaði við yður, ef það er eina erindið við mig, sem ég þykist
ráða af bréfi yðar; sömuleiðis vona ég, að þér sjáið sjálfur, að þarfleysa er að skrifa
mér fleiri bréf um þetta efni; og á hinn bóginn gæti slíkt orðið mér að baga, ef þess
háttar kæmist í hendur þeim mönnum, sem ég vil ekki hafi verri hugmynd um mig en ég
verðskulda. Að endingu óska ég yður allra heilla, og verið sannfærður um, að það mundi
vera mér mikil ánægja bráðlega að frétta það, að þér hafið snúið huga yðar til
einhverrar annarrar, sem er yðar verðugri en

yðar Sigríður Bjarnadóttir.

Þeir, sem einhvern tíma hafa reynt það að fylgja kærum ástvini til moldar og hafa séð
yndi augna sinna og trúfastan leiðtoga allt í einu hverfa ofan í hið myrkva skaut
jarðarinnar, þaðan sem hans er aldrei aftur von til þessa lífs, munu geta ímyndað sér,
hvernig Indriða varð við, er hann las þetta bréf, sem flutti alla von hans, þenna trúa
leiðtoga æskumannsins, til grafarinnar. Indriði sat þegjandi og starði á bréfið og las
það oft upp aftur og aftur, eins og hann gæti ekki trúað sjálfum sér, að hann sæi það
rétt, sem hann sá og las. Sólin blessuð leið frá austri til suðurs og frá suðri í
vesturátt; fuglarnir þutu í loftinu kringum Indriða, þar sem hann sat eins og
jarðfastur steinn, og skuggarnir þokuðust upp eftir balanum og upp á fætur honum; en
Indriði vissi ekki, hverju fram fór, og tárin, sem eru fylgisveinar harmsins og
einverunnar og menn ekki skammast sín fyrir, þegar enginn sér til, styttu honum svo
stundir, að hann gáði þess ekki, hvað tímanum leið. Loksins stóð hann upp og ætlaði
líkast til að snúa aftur heim til bæjarins; en með því að hugur hans var í einhverri
leiðslu og svima, gáði hann ekki að, hvað hann gekk, og stefnir austur með tjörn;
þannig gekk hann um hríð, og verður hann þá ekki fyrr var við en slegið er með hendi á
herðarnar á honum, og er þar kominn Sigurður félagi hans; hafði hann lengi um daginn
leitað hans alls staðar þar, sem honum gat til hugar komið, og nú gengið þenna veg, ef
svo líklega sem ólíklega mætti til bera, að Indriði hefði gengið þangað. Indriði hrökk
við, þegar slegið var á herðarnar á honum, en Sigurður leit hálfhlæjandi framan í hann
og sagði:

Hvað ertu nú að hérvillast, lagsmaður?

Ég gekk hingað að gamni mínu, sagði Indriði, og nú ætlaði ég heim aftur.

Á! Þá þykir mér þú ekki fara skemmstu leiðina, ef þú ætlar að ganga í austur, þangað
til þú kemur til vestursins, því hérna er Reykjavík! En hvað er að sjá þig, maður! Það
er eins og þú hafir sveitst blóðinu í allan dag; manni getur dottið margt í hug, þegar
maður sér þig; skollinn hefur þó, vænti ég, ekki skotið sömu flugunni í munninn á þér
sem honum Jörgensen heitnum, að vilja fara að stjórna landinu? Þú hefur tekið þeim
stakkaskiptum síðan í gær, að við gengum upp að vörðunni, að ég þekki þig ekki, og svo
þykir mér þú orðinn þungur undir brúnina sem þaðan mundi bráðum koma það veður, sem
ekki léti neinn stein óhrærðan í þessu landi.

Æ, það getur þú verið óhræddur um, að ekki ætla ég að steypa konungum eða keisurum,
enda tek ég það ekki illa upp, þó þú gjörir að gamni þínu; en hitt mátt þú vita, að
margt getur aflað manni áhyggju og ógleði, sem maður gefur ekki um að ræða um við alla.

Æ, guði sé lof fyrir, að það eru engin stjórnarumbrot í höfðinu á þér, annars hefði ég
sagt, að þér væri hollast að koma heim með mér að borða miðdagsmatinn; því þess háttar
menn eru vanir að verða svo hægir og blíðir eins og lamb, undir eins og þeir fá
eitthvað gott að kasta á svanginn, þó þeir áður væru sem glefsandi vargar; og látum oss
nú ganga heim til vonar og vara, því maturinn bíður okkar.

Því næst gengu þeir heim, og segir nú ekki annað frá Indriða en að hann dvaldi í
Reykjavík einn eða tvo daga, en réði ekki aftur til austurferðar; var það og
hvorttveggja, að farið var að líða á haust og allra veðra þegar að von, enda hafði
harmur sá, er hann nú átti við að þreyta, unnið svo á heilsufar hans, að hann treysti
sér ekki til að takast svo langa og örðuga ferð á hendur, og réði hann það af, að hann
kom hestum sínum á fóður upp í Mosfellssveit, en fór með Sigurði suður í Garðahverfi og
hafðist þar við framan af vetrinum, ýmist við smíðar eða fiskiróðra, og nefndist
Þorleifur og kvaðst vera norðlenskur að kyni og bað Sigurð ekki geta þess, hver hann
væri.

Af því, sem sagt er hér að undanförnu, mun lesarinn geta ráðið, að nokkur tilhæfa var í
því, að kaupmaður Möller legði um þær mundir meiri hug á Sigríði en nokkra aðra stúlku
þar í Víkinni; en eins og það er satt, að almannarómurinn styðst oftast nær við
einhverja átyllu, eins víst er það, að hann gjörir oft úlfalda úr mýflugunni. Þannig
var það og um það, er menn nú töluðu sín á milli í Reykjavík, að þau Sigríður væru
þegar trúlofuð, þó lítið ætti á að bera. Möller hafði aldrei enn þá vikið orði að því
við Sigríði sjálfa, sem til ásta lyti, enda hafði hann ekki fengið færi á því að tala
einslega við hana. Þegar hann kom þar í húsið, var hann jafnan glaðlegur í viðmóti og
ræðinn við þær stallsystur. Hann sá það, að lundarfari Sigríðar var svo varið, að glens
átti ekki við hana, og því forðaðist hann jafnan allt þess háttar; sjaldan hældi hann
Sigríði mikið upp í eyrun, en þegar hann gat hennar við aðra út í frá, talaði hann
fremur hlýlega um hana, einkum er hann ræddi við þá, sem hann hugði að mundu flytja
henni það aftur. Ekki gaf hann henni stórvægis gjafir, sem margir hylla að sér konur
með, en stundum vék hann henni hinu og þessu smávegis, sem lítið var í varið; en
hvernig sem á því stóð, hittist jafnan svo á, að það var það, sem Sigríði í þann
svipinn vanhagaði mest um.

Af þessu kom það, að Sigríði var fremur þelgott við kaupmann Möller, og var það að
líkindum, því á ókenndum stað, þar sem menn ekki eiga frændur eða vini, fá menn jafnan
góðan þokka á þeim, er verða til þess heldur að víkja að manni góðu en illu. Nú þótt
Sigríði væri hlýlegt við Möller af þessum orsökum, sem nú höfum vér talið, þá er hitt
þó víst, að ekki hafði Sigríður enn hneigt ástarhug til Möllers eða nokkurs manns þar
syðra. Sigríður var kona stöðuglynd; en svo er varið um þær konur, er svo eru skapi
farnar, að hjarta þeirra snýst sjaldan fljótt til ásta, ef þær einhvern tíma hafa lagt
hreinan og einlægan huga til einhvers manns, sem þær hljóta á bak að sjá.

Það var einhvern tíma skömmu fyrir jól, að Ormur bróðir Sigríðar kom sem oftar inn til
Reykjavíkur að finna systur sína og var þar í Víkinni fram eftir deginum, og varð það
kunnugt þar í bænum, að piltar væru þar. Ormur ætlaði með skólabátnum yfir um aftur um
kvöldið; beiddi hann þá systur sína að fylgja sér á veg suður á Skildinganesmela, svo
að þau gætu því lengur talað og masað saman. Þetta gjörði Sigríður, og hafði kaupmaður
Möller einhvern snefil af, er þau fóru suður um bæinn, og skömmu síðar tekur hann hatt
og vettlinga og gengur upp í gegnum bæinn, eins og hann ætlaði á þá leið, sem liggur
norður úr bænum; en er hann kemur að læknum, skotrar hann til hliðar og yfir Austurvöll
og þaðan að tjörninni og gengur með henni og fylgir jafnan börðunum; og er hann þykist
vera kominn svo langt, að ekki megi sjá til ferða hans úr bænum, snýr hann upp á
Skildinganesmela og litast þar um, en sér ekki til þeirra systkina; heldur hann þá
áfram og allt þangað til, er hann kemur að hól þeim, sem er Reykjavíkur megin við
mýrina; þaðan, vissi hann, að sjá mátti allar mannaferðir um melana; þar nemur hann
staðar og sér þá bráðum, hvar kvenmaður kemur sunnan yfir stillurnar og stefnir til
Víkur. Möller stefnir þá ofan af hólnum og í veginn fyrir hana. Sigríður sér manninn og
kennir hann þegar, en lætur þó sem hún taki ekki eftir honum og greiðir heldur sporið í
því skyni, að hann skuli ekki ná sér; en Möller var drjúgstígari, og nær hann henni
góðan kipp frá hæðinni og heilsar henni blíðlega og ávarpar hana þessum orðum:

Vitið þér, jómfrú Sigríður, hvers ég óskaði mér rétt í sama bili sem ég náði yður núna?

Þetta skipti lá vel á Sigríði, og tók hún glaðlega undir ræðu Möllers og sagði:

Hvernig á ég að vita um það? En ætti ég að geta einhvers um það, mundi ég helst geta
þess, að þér óskuðuð yður, að ullin yðar og fiskurinn seldist vel í Kaupmannahöfn í
vetur, því er það ekki sagt um ykkur kaupmennina: Þar sem yðar fjársjóðir eru, þar eru
og yðar hjörtu?

Ekki veit ég það, hvort þessi grein á fremur við okkur kaupmennina en aðra menn, sagði
kaupmaður og tók með meiri alvöru undir svarið en Sigríður hafði vænt, og ég segi fyrir
mig, að ekki hef ég fest svo hugann við fjársjóðuna, að ég ekki hugsi tíðara um annað;
en fyrst að þér gátuð ekki undir eins í kollinn, þá ætla ég að segja yður það, hvers ég
óskaði mér.

Nú, það er gaman að heyra það, sagði Sigríður og leit framan í Möller, af því hún
furðaði sig á því, með hvílíkri alvörugefni hann talaði.

Þér megið ekki hlæja að ósk minni, þó yður í fyrstu virðist hún kátleg; ég óskaði mér,
að melarnir þeir arna væru orðnir fjórum sinnum lengri en þeir eru.

Nei, ekki held ég, að ég geti gjört það fyrir yður að láta vera að hlæja að henni, og
til þess munuð þér og hafa ætlast, því hvað gæti yður gengið til þess að óska þessarar
heimsku? Væru þeir allir saman sléttur og fagur grasvöllur, þá gæti ég skilið í því,
hvers vegna þér vilduð, að þeir væru stærri, en eins og þeir eru, gilti mig að minnsta
kosti einu, þó þeir væru talsvert styttri.

Mér er sama, hvort heldur þeir væru langir eða skammir endrarnær, ef þeir aðeins væru
núna fjórum sinnum lengri en þeir eru; því, skoðið þér til, væru þeir fjórum sinnum
lengri, hefði ég fjórum sinnum lengri ánægjustund.

Það mun vera svo að skilja, að þér eruð eins og börnin, sem hafa gaman af að vasla
pollana; yður þykir gaman að vaða aurinn og krapið upp í ökla, sagði Sigríður og brosti
við; en kaupmaður svaraði allt að einu alvörugefinn eins sem áður:

Nei, ekki þykir mér nú það, en hitt er það, að ég væri glaður og ánægður, þótt ég ætti
alla mína ævi að vaða eld og fara yfir ófærur, ef ég ætti að vinna það til þess að geta
notið yðar fylgdar.

Sigríður leit enn þá einu sinni framan í Möller, eins og hún ætlaði að komast eftir,
hvernig stæði á því, að hann hagaði svo kátlega orðum sínum fremur venju. Hún sá þá, að
honum stökk ekki bros, en hengdi niður höfuðið, eins og honum byggi einhver mikil
áhyggja í skapi; hugsaði hún þá, að ekki tjáði að taka orðum hans með gamni einu, og
segir:

Ég hef aldrei heyrt yður tala svo undarlega eins og núna, herra Möller.

Ég hef heldur aldrei getað komið mér að eða fengið tækifæri til þess að tala við yður
einslega, þó mig hafi oft langað til þess.

Þegar Sigríður heyrði, að kaupmaður sneri svona orðum sínum, tók hún að greiða sporið,
allt eins og henni væri um og ó, að samtalið lengdist mikið, og hún yrði því fegnust að
komast sem fyrst heim í bæinn; kaupmaður varð þess fljótt var og lítur ofur angurværum
augum til hennar og segir:

Æ, ég hélt þér ætluðuð, jómfrú góð, að lofa mér að verða yður samferða þenna, litla
spotta, sem er eftir til bæjarins, en nú eruð þér farin að ganga svo hratt, að -

Það kemur til af því, að ég held, að þér hafið hitt óskastundina áðan og melarnir þeir
arna ætli aldrei að þrjóta; en hitt vitið þér, að mér þykir ætíð skemmtilegt að tala
við yður.

Og því er nú miður, að ég held, að sú ætli að verða raunin á um melana, að ósk mín ekki
muni rætast, því nú eigum við ekki langt að garðinum, og líkast til verð ég ekki
heppnari með þá óskina, sem ég ætlaði að bera fram fyrir yður, mín e-.

Það er bágt á það að giska, hvaða orð það var, sem Möller tæpti á og ætlaði að segja,
og eins óvíst er það og örðugt fyrir oss, er ekki þekkjum hugrenningar Möllers, að
skera úr því, hvað til þess kom, að hann talaði ekki orðið út til fulls; hvort það var
heldur, að honum í sama bili varð litið framan í Sigríði og sá, að hún var blóðrauð út
undir eyru, eða hitt, að rétt um sama mund gekk fram hjá þeim maður nokkur þar úr
Víkinni, sem Möller þekkti; en það vitum vér, að hann þagnaði á e-inu og þagði litla
stund, en þó ekki svo lengi, að hann gæfi Sigríði ráðrúm til að svara; byrjar hann þá
aftur og segir:

Ég mælist ekki til mikils. Bónin, sem ég ætlaði að bera fram fyrir yður, er sú, að ég
ætla að biðja yður að fara til mín í vor eð kemur.

Sigríði hafði orðið hálfvegis hverft við, þegar Möller fór að ympra á orðinu, sem ekki
varð lengra en e, og skipti mjög litum, en er hún nú heyrði, að ekki varð annað úr en
þetta, hefur hún ef til vill hugsað með sér: Það fór betur, að hér fæddist mús, en ekki
önnur stærri skepna. Roðinn fór aftur að þynnast á kinnunum á henni, og hún svaraði
kaupmanni einarðlega:

Hvernig getur yður dottið í hug að biðja mig þess? Þér vitið, að ég er vistuð
eftirleiðis hjá henni maddömu Á., og ég á þar svo gott sem ég gæti átt nokkurs staðar
hér syðra; eða ætlið þér að fara að búa?

Ekki veit ég, hvort ég á að kalla það svo, en ég hef ásett mér eftirleiðis að taka mér
kvenmann til að vera hjá mér í húsinu og búa til fyrir mig matinn; ég er orðinn harla
leiður af því að þurfa að sækja allt til annarra, sem ég þarf með; en ekki skuluð þér,
jómfrú góð, þurfa að kvíða því, að þér þyrftuð að ganga í allt; það er sjálfsagt, að ég
tæki einhverja griðkonu yður til aðstoðar; og hvað kaup og atlæti snertir, vildi ég sjá
svo um, að þér hefðuð hvorugt betra nokkurs staðar annars staðar.

Þó þetta kynni að vera allt saman vel boðið, þá er fyrst að segja þar um, að ég er mjög
svo fákunnandi í öllum búnaðarhætti hér; ég er vönust sveitabúnaðinum, og um fram allt
er á það að líta, að ég er vistuð; eða því reynið þér eigi að útvega yður aðra bústýru,
sem bæði væri betur við yðar hæfi og óvistuð?

Ekki fer ég þessu á flot, sagði Möller, nema svo aðeins, að bæði maddama Á. og aðrir,
sem hlut eiga að máli, séu því ekki mótfallnir; en því ber ég þetta mál fremur fyrir
yður en aðrar, að ég tek yður fram yfir allar, sem ég þekki hér, og getið þér ekki láð
mér, að ég helst kýs að hafa þann kvenmann mér við hönd, sem ég veit að er ráðvönd, trú
og mér er þelbetra við en nokkra aðra stúlku.

Þessi seinustu orð í ræðu sinni sagði kaupmaður á þann hátt sem hann vildi, að Sigríði
skyldi verða þau minnistæð; en ekki gat hann rætt fleira um þetta efni að því skipti,
því nú voru þau komin inn í bæ, og skildi kaupmaður þar við Sigríði og gekk nú aftur
nefsneiðing ofan að tjörn og sama veg, sem hann hafði áður farið. Sigríður íhugaði orð
Möllers, og þótti henni allundarlega borin fram tilmæli hans um vistarráðin, ef ekkert
byggi meira undir, og hafði þó ekki orð á um viðtal þeirra við fleiri menn. En ekki
leið á löngu, áður það varð augljóst, að Möller hafði verið full alvara og gjörði þetta
mál uppskátt fyrir kaupmanni Á. og konu hans og skoraði fast á þau að gefa Sigríði upp
vistarráðin, en lagði jafnframt mikið að Sigríði um að fara til sín. Sigríður leitaði
ráða hjá maddömu Þóru. Hún lét sér fátt um finnast, en sagði þó, að kaupmaður Möller
mundi virða það svo sem þau hjón stæðu á móti, að þessi ráð tækjust, og lettu hana, ef
hún neitaði að fara til hans. Leið nú svo fram eftir vetrinum, að Sigríður hvorki aftók
það með öllu eða hét því og kvaðst verða að ráðgast betur um það við huga sinn og bera
það undir Orm bróður sinn; en eftir því þóttist Guðrún taka, að Sigríði brygði einhvern
veginn kátlegar en áður við í hvert skipti, sem Möller kom þar í húsið og heilsaði
henni, og komst Guðrún svo að orði um það, að hún sagði, að Sigríður væri farin að
segja eftir.

Það var eitt kvöld nokkru eftir miðjan vetur, að þær Sigríður og Guðrún sátu tvær einar
í stofu. Veður var fagurt, sólin var að setjast, og kvöldroðanum kastaði á gluggana og
inn um stofuna. Guðrún sat á stóli út við gluggann og var að sauma og þagði; sá, sem þá
hefði séð hana og tekið eftir brosunum, sem voru að smáflögra um munnvikin á henni, og
séð hvernig spékopparnir á kinnunum á henni ýmist voru að myndast eða hverfa, mundi
hafa hugsað: Annaðhvort er um það, stúlka mín, að þú ert sokkin niður í einhverja
skemmtilega hugsun, eða hitt, að einhver fallegur piltur er hér í nánd og gefur þér
auga; þú hefur veður af honum, en Iæst ekki sjá hann, slær því augunum niður og þykist
ekki gæta að öðru en saumunum, en getur þó ekki með öllu dulið það, sem dulið á að
vera; hugrenningar þínar læðast á vörum þér.

Sigríður sat allskammt frá Guðrúnu í legubekk einum og hafði í fangi sér dálitla meyju,
ofur fallega. Það var dóttir þeirra hjónanna, sem Sigrún hét og Sigríður unni mikið.
Sigríður svæfði meyjuna í kjöltu sér og kvað þetta við hana:

Ljóshærð og litfríð
og létt undir brún,
handsmá og hýreyg
og heitir Sigrún.

Viska með vexti
æ vaxi þér hjá!
Veraldar vélráð
ei vinni þig á!

Svíkur hún seggi
og svæfir við glaum,
óvörum ýtir
í örlaga straum.

Veikur er viljinn,
og veik eru börn;
alvaldur, alvaldur
æ sé þeim vörn!

Sofðu, mín Sigrún,
og sofðu nú rótt;
guð faðir gefi
góða þér nótt!

Þessar vísur raulaði Sigríður aftur og aftur og þess á millum þessar alkenndu
hendingar:

Bí bí og blaka,
álftirnar kvaka;
ég læt sem ég sofi,
en samt mun ég vaka.

En er Sigrún litla var sofnuð, lagði hún hana hægt í legubekkinn og lítinn kodda undir
höfuðið og breiddi svuntuna sína ofan á hana, en settist sjálf út við gluggann
allskammt frá Guðrúnu og horfði um hríð út. Allt var kyrrt á strætum bæjarins; dálítill
snjófölvi var yfir jörðunni; veðrið var hreint og heiðríkt, og sólin var þegar sigin,
og sló blóðrauðum geislum um allan vestursjóinn; jökulinn hillti upp; fiskibátarnir
voru að koma að, sumir að lenda, en sumir voru komnir inn fyrir eyjarnar og skriðu
fagurlega í logninu. Sigríður horfði stundarkorn þegjandi á blíðu og fegurð
náttúrunnar, og var auðséð, að henni fannst mikið um, en síðan segir hún við Guðrúnu:

Alls staðar er guð minn mönnunum góður, og mikið er blessað veðrið að tarna fagurt, og
mikið yndislegt er að horfa út núna; það er eins og ég sjái blessuð fjöllin mín fyrir
austan, þegar ég lít upp til Esjunnar.

Já, segir Guðrún hálfhlæjandi; veðrið er gott, góða mín, en það hefur verið svo oft,
það sem af er vetrinum, eða sér þú nokkur nýsmíði á sjónum eða fjöllunum?

Nei, en ég sé blessaða bátana, sem eru að koma hlaðnir að landi; og aldrei hef ég séð
jökulinn svo tignarlegan eins og mér virðist hann vera núna.

Æ, Sigríður mín! Okkur bregður nú ekki við það hérna á Suðurnesjunum að sjá þessar
slorsleifar; það er lítil fegurð í þeim, sýnist mér; og um fjöllin þín, góða mín, er
það að segja, að mér virðast þau núna eins og þau eru vön.

Ó, þú skilur mig ekki, sagði Sigríður og stundi dálítið við, mér þykir svo vænt um
fjöllin, ég er upp alin við fjöll, og því er það eins og það glaðni yfir mér í hvert
skipti, sem ég lít hérna upp til fjallanna, og mig langi til að vera komin mitt á milli
fjallanna minna aftur.

Ég held þú sért alltaf að hugsa um þau og sjóinn og bátana og grasið á jörðunni, sagði
Guðrún hálfhlæjandi; ég lái þér það ekki, en maður getur hugsað um fleira; og veistu,
hvað ég er að velta fyrir mér í huganum?

Nei, en ég þykist vita, að það sé ekki um fjöllin eða bátana.

Þar áttu kollgátuna, Sigríður mín! Ég er að hugsa um það, hvernig við munum skemmta
okkur, ef guð lofar, á sunnudaginn, sem kemur.

Það held ég verði líkt eins og núna, ef við lifum og verðum heilbrigðar.

Þá skyldi rækallinn fara í minn stað til dansleikanna, ef maður skemmti sér ekki betur
við þá en þegar maður meltist heima; nei, góða mín; þá kemur nú fyrst hátíðabragurinn á
hérna í Víkurgreyinu, þegar menn geta loksins komið sér saman um að hoppa úr sér
ólundina; og veistu það, á sunnudaginn, sem kemur, á að verða dansleikur? Því hefur
verið skotið að mér, og þar að auki hefur mig dreymt fyrir því, að við komum þar báðar;
en með hverjum atvikum það verður, er enn óljóst fyrir mér, því lítil líkindi eru um
mig, sem kann að dansa, en minni um þig aumingjann, sem ekki kannt annað en þetta, sem
ég hef verið að kenna þér.

Vertu ekki að aumka mig fyrir það, góða mín, sagði Sigríður, ég get ekki sagt, að mig
langi svo mikið til þess og allra síst til þess að dansa, því það yrði til hneykslis;
ég hefði aðeins gaman af að horfa á.

Já, þú getur farið, þó þú dansir ekki; þetta fer hún systir mín, og dansar hún ekki; og
á ég ekki að skjóta því að honum kaupmanni Möller, að þig langi hálfvegis til að fara?

Nei, góða mín, það ætla ég að biðja þig fyrir alla muni að láta vera, sagði Sigríður og
skipti um leið litum.

Það er þá réttast, að ég gjöri það ekki, því ef honum þykir eins vænt um þig og hann
segir, þá mun ekki þurfa að minna hann á það.

Vertu nú ekki að fara með þessa heimsku allajafna; hvað ætli honum geti þótt vænt um
mig? Það er engin orsök til þess.

Það veit ég, ekki önnur en sú, sem er vön að vera, þegar pilti líst á stúlku og ætlar
sér að eiga hana; eða ertu svo einföld, elskan mín, að þú sjáir ekki, hvað býr undir
því, að hann er að biðja þig að fara til sín í vor? Ekkert annað en að hann sér það
fyrir, sem líklegast á fram að koma, að það dregur saman með ykkur, en vill gefa þér
færi á að kynnast sér fyrst; svona var um hana systur mína og manninn hennar; það
byrjaði svo á millum þeirra, að hún fór fyrst til hans.

Þó ég fari til hans, sem ekki er víst enn þá, skaltu sanna það, að ég verð ekki lengi
hjá honum; því ef ég gjöri það, þá er það einasta þess vegna, að hjónin hérna hafa
heldur mælst til þess, að ég væri þar rétt í sumar.

Og síðan?

Fer ég hingað aftur eða eitthvað; ég veit það nú ekki.

Nei, þá verður allt komið í kring og þú orðin maddama Möller; mikil gæfa er það, sem
sumum mönnum fylgir, það er eins og lánið sæki eftir þeim, hvernig sem þeir reyna til
að flýja undan því; og ekki hefði það verið haldið, þegar þú komst hingað, að þú ættir
að sækja hingað að verða kaupmanns maddama.

Ég held við verðum það líka líkt báðar, sagði Sigríður; en það var auðséð, að Guðrúnu
líkaði ekki þetta svar, því hún fann, að í því lá, að Sigríður vantreysti því, að hún
gæti Iíka náð í kaupmann, og svaraði heldur þurrlega:

Það er þá ekki fyrir það, þó þeim þyki það sumum ólíklegt núna, þá getur drottinn minn
á einhvern hátt séð fyrir mér; þeir eru ekki allir farnir burtu héðan, sem nú eru hérna
í Víkinni.

Að svo mæltu felldu þær Guðrún talið; en svo fór, að spár Guðrúnar áttu sér ekki langan
aldur, því daginn eftir að þær stallsystur ræddust þetta við, kom Möller þar og bar það
upp fyrir Sigríði, að hann hefði ásett sér að bjóða henni að fara með sér, eður, sem
hann komst að orði, biðja hana að gjöra sér þá ánægju að lofa sér að hafa hana fyrir
fylgistúlku á dansleiknum. Sigríður svarar tilmælum hans hæversklega, en bar það þó
fyrir, að hún væri harla fákunnandi í þess háttar efnum og óvön að koma á slíka
gleðifundi. Möller sagði um það, að hinum fallegu stúlkunum fyrirgæfist mikið í því
efni, þó þær bæri ekki ævinlega sem kunnáttulegast fótinn í dansinum. Nú þótt að
Sigríði væri um og ó að fara með Möller, þótti henni það réttast að neita ekki svo
siðsömum tilmælum orsakalaust, og bar hún þetta mál undir maddömu Á., og sagði hún, að
raunar hefðu þau hjónin verið búin að ásetja sér að láta hana fara með sér til
dansleiksins, en þar eð Möller hefði boðið henni, gæti og farið vel á því, að hún tæki
því boði, og skyldi hún þó engu að síður vera þeim hjónum mest fylgisöm. Er þetta því
næst afráðið, og leið nú svo fram eftir vikunni, að ekki er Guðrúnu boðið, en engu að
síður hafði hún mikinn starfa alla þá viku í því að laga og snotra föt sín og kjóla, og
á hverri nóttu dreymdi hana drauma nokkra, er allir hnigu að því, að þar mundi koma
einhver fríður og fagur yngismaður og leiða hana í dansinn.

Þetta rættist og á laugardaginn, og er þar kominn Kristján, búðarmaður kaupmanns
Möllers; en því hafði hann ekki boðið henni fyrri, að nokkur ágreiningur hafði verið
millum þeirra dansstjóranna, hvort Guðrún væri nógu göfug til þess að geta komið á það
mannamót, sem jafntignar konur væru fyrir sem á þessum mannfundi. Á sunnudaginn kemur
Guðrún að máli við Sigríði og segir:

Ekki veit ég, hvað þú hugsar, Sigríður mín, að vera ekki farin að búa þig neitt undir
með fötin, sem þú ætlar þér að hafa í kvöld.

Það er nú gott við íslenska búninginn minn, sagði Sigríður, að hann þarf ekki langs
undirbúnings við; maður þarf ekki annað en taka hann upp úr kistunni og fara í hann.

Hugsar þú þér að vera á íslenska búningnum í kvöld, góða mín?

Það er hvorttveggja, að ég á ekki önnur föt að vera í, enda vil ég ekki vera öðruvísi
búin.

Með hvíta strókinn þinn á höfðinu, vænti ég, er ekki svo?

Þú átt við faldinn minn? Ég á rétt að segja spánýjan fald; ég held þú hafir ekki séð
hann.

Nei, og guð almáttugur forði mér frá að sjá hann nokkurn tíma á höfðinu á þér.

Því þá? Það var þó sagt fyrir austan, að mér færi hann ekki sem verst.

Fyrir austan! Því get ég trúað; en hérna, góða mín, verður þú til hneykslis og
aðhláturs að hafa það á höfðinu; gjörðu mér það ekki, elskan mín, til raunar og armæðu
að hafa óhræsis íslenska búninginn í kvöld; það er annað mál, þó þú skjótist með hann í
kirkjuna, þar er ekki tekið svo mikið eftir því, hvernig maður er klæddur; en við
dansleikinn, góða mín, verður maður þó að minnsta kosti að vera ekki svo afkáralega
klæddur, að aðrir hlæi að manni og bendi á mann, undir eins og maður snýr að þeim
bakinu.

Ég er nú ekki svo spéhrædd, Guðrún mín. En hitt er það, ég sé það á eftir, að ég átti
aldrei að lofa því að fara, því mér verður svo hvort sem er ofaukið þar.

Segðu nú ekki að tarna, elskan mín! Ég er sannfærð um, að þú skemmtir þér vel; en gættu
nú að, í því, sem í sjálfu sér er lítið í varið eins og þetta, hvernig maður er
klæddur, á maður að laga sig eftir því, sem öðrum er geðþekkast, og ég efast ekki um,
að honum kaupmanni Möller líki það betur, ef þú ert á dönskum fötum, og líst þá betur á
þig, sagði Guðrún og kinkaði kolli að Sigríði.

Sigríður hljóðnaði við og segir: Þú veist það, að ég gjöri mér ekki svo mikið far um að
láta honum lítast á mig.

Seinna koma sumir dagar og koma þó, sagði Guðrún, og áttu þær stallsystur nokkuð lengri
ræðu um þetta efni; sagði Guðrún, að það væri réttast, að þær bæru þetta mál undir álit
Möllers og heyrðu, hvað hann segði; ekki vildi Sigríður það, og fór svo, að Sigríður
lét Guðrúnu ráða, og útvegaði Guðrún henni danskan búning hjá stúlku nokkurri þar í
Víkinni, sem var veik og gat því ekki farið. Um kvöldið komu þeir Möller og Kristján að
sækja stúlkur sínar, og fylgdust þau nú öll þar úr húsinu og gengu til skytnings, því
þar skyldi dansleikurinn standa. En ekki ætlum vér að fylgja Sigríði lengra en þar til
dyranna og tökum þar aftur til sögunnar, sem stjarnan var gengin nær miðaftansstað en
nónstað og ljósin í kertahjálminum í danssalnum voru sum slokknuð og sum nær dauða en
lífi og gusu við og við blágráum loga upp úr kertapípunum, en enn þá lifði á nokkrum
kertisstubbum, sem innsigluðu með logandi feiti kjóla og treyjur yngismanna, er fram
hjá gengu, svo að þeir gætu haft það til jarteikna daginn eftir, að þeir hefðu "komið"
í danssalinn, "séð og sigrað". Manntötrið, er fenginn hafði verið til þess að snúa
sveifinni á hljóðfærinu, sem dansinn var stiginn eftir, var genginn úr salnum, lúinn og
laraður í hendinni, og dansinn var hættur. Þegar dansinum var hætt, tóku menn að ganga
heim. Þeir fylgdust allir, kaupmaður Möller, kaupmaður Á. og Kristján, og leiddi hver
sína stúlku. Veðri var svo varið, að tungl var í fyllingu og himinninn heiðríkur og
norðurljós sem mest má verða; snjór var nokkur á jörðu og gangfæri gott, frost lítið,
en logn og blíða.

Þegar þau komu út, tekur kaupmaður Á. svo til orða við þá Möller og Kristján:

Ég veit ekki, hvað ykkur líst, en hitt veit ég, hvað mér þætti best; mig langar til að
rétta mig ögn upp, áður en við förum heim; veðrið er svo blessað og blítt, að ég held
það væri réttast að ganga sér dálítinn kipp, til að mynda hérna suður með tjörninni;
það er heldur ekki illa til fallið að fylgja skólapiltunum á veg, sem verið hafa gestir
okkar í kvöld og nú eru að fara á stað; heyrið þið til, þarna byrja þeir að syngja; það
er svo sjaldan, að menn heyra hér falleg hljóð og vel sungið, og látum okkur ganga í
humáttina eftir þeim.

Allir féllust á það, sem kaupmaður sagði, og gengu suður með tjörn; en skólapiltar
sneru út á miðja tjörnina og fóru eftir ísnum skemmstu leið og sungu siðsamlega og
fagurt ýmsar vísur, er þeir kunnu, og var þetta eitt af því, sem þeir fóru með:

Ó, fögur er vor fósturjörð
um fríða sumardaga,
er laufin grænu litka börð
og leikur hjörð í haga,
en dalur lyftir blárri brún
mót blíðum sólar loga
og glitrar flötur, glóir tún
og gyllir sunna voga.

Og vegleg jörð vor áa er
með ísi þakta tinda,
um heiðrík kvöld að höfði sér
nær hnýtir gullna linda
og logagneistum stjörnur strá
um strindi, hulið svellum,
en hoppa álfar hjarni á,
svo heyrist dun í fellum.

Þú, fósturjörðin fríð og kær!
sem feðra hlúar beinum
og lífið ungu frjóvi fær
hjá fornum bautasteinum;
ó, blessuð vertu, fagra fold,
og fjöldinn þinna barna,
á meðan gróa grös í mold
og glóir nokkur stjarna.

Þessar vísur sungu þeir piltar tvisvar eða þrisvar sinnum, og var það auðséð, að þeir
einkum völdu þær fremur en aðrar vísur, er skólapiltar voru vanir að syngja, af því að
þeim þóttu þær helst lýsa tilfinningu sinni það skipti, en ekki fyrir því, að þær séu
eins vel gjörðar og margt annað, er kveðið hefur verið um fósturjörð vora. Á meðan þeir
sungu, gengu þau Möller öll hægt fram með tjörninni og hlustuðu þegjandi á, en piltar
stefndu, sem áður segir, suður eftir miðri tjörn, og smám saman miðaði þeim svo áfram
og fjarlægðust, að loksins heyrðu þau ekki annað en eiminn í loftinu af söngnum, og um
síðir dó hann og með öllu. Snúa þau þá öll saman aftur á leið til bæjarins og gengu
þannig, að kaupmaður Á. og kona hans foru kippkorn á undan, þar á eftir gengu þau
Kristján og Guðrún, og Möller og Sigríður lengst á eftir og góðan spöl eftir þeim
Kristjáni og Guðrúnu. Á meðan þau fylgdust öll og hlustuðu á sönginn, töluðu þau Möller
og Sigríður lítið saman; en er þau nú sneru heim til bæjarins, tekur Möller þannig til
orða ofurlega blíður:

Það er mér sönn ánægja og gleði, að ég þykist sjá það á yður, besta Sigríður, að þér
hafið skemmt yður vel í kvöld, og ræð ég það af útliti yðar, því þér eruð eins hýr eins
og rós á vordegi.

Það, sem Möller sagði, voru heldur engar ýkjur. Sigríður hafði um kvöldið skemmt sér
við dansleikinn betur en hún nokkurn tíma áður hafði getað ímyndað sér; hún var óvön
þess konar gleði og glaumi; en öll sú gleði og glaumur, er maður er óvanur, hrífur
hvern mest. Möller hafði við hvert atvik leitast við að sýna, hversu annt honum væri um
hana, svo að Sigríður gat ekki fundið annað en vild og vináttu í hverju tilviki hans.
Hún hafði um kvöldið, ásamt öðrum konum, notið dálítils af víni, sem jafnan hefur þau
áhrif, að tilfinningar manna verða þar af örari. Þegar hún kom út frá dansleiknum, var
blíða og fegurð veðursins á þann hátt, að ekki gat hjá því farið, að það yrði að fylla
hverja viðkvæma sál með undrun. Af þessu kom það, að Sigríður í þetta skipti var eins
og í einhverjum gleðidvala, eða, ef vér mættum svo að orði kveða, það var eins og sál
hennar hefði sökkt sér niður í eitthvað óskiljanlegt djúp ununar og gleði. Þegar Möller
ávarpaði hana þessum orðum, sem vér fyrir skömmu gátum um, svaraði hún:

Hverjum á ég að þakka nema yður, herra Möller, fyrir þá ánægjustund, sem ég hef lifað í
kvöld? Mér finnst á þessari stundu sem ég sé búin að gleyma öllu, sem mér hefur verið
mótdrægt hingað til.

Þér getið því ekki nærri, hversu mikil gleði mér er að heyra það, að ég hef getað einu
sinni verið yður að geði; en lengi ætlið þér að neita mér um þessa einu bón, sem ég hef
beðið yður, eða haldið þér, að þér munuð hafa nokkra ógæfu af því að fara til mín?

Ónei, ég vona til, að þér viljið mér vel, og mér finnst, að ég nú geti ekki annað en
orðið við þeim tilmælum yðar, fyrst yður þykir nokkru um það varða.

Í því bili, að Sigríður sagði þetta, bar svo við, að Kristján og Guðrún, er gengu
spölkorn á undan, sveigðu fyrir húsgafl einn, svo að dálítið bar af millum þeirra og
Möllers og Sigríðar, er þau gengu fram með húshliðinni; tunglið skein í heiði, en hefði
það þá getað mælt, mundi það þá líkast til hafa sagt: einn, tveir, þrír, og sá seinasti
ögn lengri en sá fyrsti, og ekki kalla ég það að kyssast, börn, einhvern tíma hef ég nú
séð annað eins. En er þau Möller voru gengin fram með húshliðinni, stóðst það á, að
kaupmaður Á. var kominn að dyrunum á húsinu sínu og staldraði þar við, þar til þeir
Kristján og Möller voru komnir. Þar skildu þeir Möller og Kristján við þær stúlkur
sínar. Sigríður var orðin örþreytt og úrvinda af svefni og féll undir eins í svefn,
þegar hún var komin í rúmið, og svaf fast og draumlaust alla nóttina og fram á bjartan
dag, fór síðan á fætur, en var mjög svo óglöð um daginn. En Guðrún lék als oddi og
talaði varla svo eitt orð, að það lyti ekki eitthvað að því, er gjörst hafði á
dansleiknum, og hversu vel hún hefði skemmt sér þar; og ekki gat hún ímyndað sér neina
aðra orsök til ógleði Sigríðar en þá, að hún mundi hafa fengið höfuðverk af dansi og
missvefni. En það var þó í rauninni ekki tilefnið, heldur hitt, að Sigríður sá það
eftir á, að hún hafði verið helst til fljót á sér um það, er hún þegar hafði heitið
Möller, og um leið sýnt honum þau atlot, er hún ekki mundi hafa gjört, ef hún hefði
gætt sín.

Sigríður tók mikið mark á draumum, en síðan hún kom til Reykjavíkur, hafði hana sjaldan
dreymt neitt, er hún þættist geta tekið mark á; en undarlega virtist henni nú bregða
við eftir dansleikinn, er hún aftur fór að hafa drauma á hverri nóttu; þó voru það
einkum tveir draumar, er hana dreymdi um þetta leyti, sem henni þótti mest í varið. Sá
var annar draumur hennar, að henni þótti, að Björg systir sín koma til sín, og þótti
henni hún vera fremur dauf og döpur í bragði og tala heldur stygglega við sig og segja:
Nú ætla ég að fara norður aftur, Sigríður mín, og fáðu mér aftur silfurbeltið, sem ég
gaf þér, þú hefur hvort sem er ekki að gjöra með það; það á ekki við danska búninginn.
- Þessi draumur var ekki lengri, en svo mikillar ógleði aflaði hann Sigríði, að hún gat
ekki tára bundist, þegar hún hugsaði um það, hversu raunalega systir sín hefði litið
út; og þýddi hún svo þenna draum, að henni mundi hafa mislíkað það við sig, ef hún
hefði lifað, er hún hefði látið það að orðum Guðrúnar að taka upp annan búning. - Sá
var hinn annar draumur, er Sigríði dreymdi, að hún þóttist einu sinni vera komin austur
og vera stödd fram á Fagradal og í sömu brekkunni, sem hún var oftast í, þegar hún var
lítil og sat þar hjá fénu; henni þótti veðrið vera fagurt og hún sæi yfir allan dalinn;
hún þekkti hvert örnefni, og hvert gil og hlíðargeiri blasti á móti henni, en sólin
skein í heiði; þá varð henni litið þar í brekkuna, og þóttist hún koma auga á dálítinn
topp af blágresi, sem hún mundi eftir, að henni hafði oft þótt gaman að horfa á á
morgnana, þegar sólin skein sem glaðast og þau glóðu af dögginni. En allt í einu þótti
henni, að hún sæi draga upp skýhnoðra einn norðan til í dalnum, og úr honum kom bylur
mikill og þaut yfir brekkuna, og virtist henni sem hún sæi, þegar vindurinn fór yfir
blágresið, svo það fölnaði, og í sama bili heyrði hún sagt: Ef ég fer hér um aftur, þá
skulu þessi dalablóm deyja til fulls. Ekki vissi Sigríður að ráða þenna draum, en svo
mikils angurs hafði hann aflað henni í svefninum, að ekki gat hún gleymt honum eða
látið vera að hugsa um hann, og hvert skipti, sem hún íhugaði hann, rifjaðist upp fyrir
henni endurminning umliðins tíma og æskuáranna, og fannst henni þá sem aldrei hefði
hugur sinn verið eins fastur við það, er hún unni mest og hafði yndi af, á meðan hún
var yngri, og óskaði sér að vera komin aftur austur; einnig virtist henni svo sem hún
sæi fram á það, að ekki mundi hún lifa ánægjusömu lífi, þó svo færi, að saman drægi með
þeim Möller. Út úr þessu var hún mjög svo hugsjúk; en aftur á hinn bóginn, þegar Möller
talaði við hana og sýndi henni hýrlegt viðmót, gat hún ekki fengið af sér að segja
honum það, sem henni í brjósti bjó, að hún iðraðist eftir, að hún hefði gefið honum
nokkurn ádrátt; það var eins fyrir henni og mörgum, er komnir eru á villigötuna, að
þeir ganga hana, þó þeir vilji það ekki og við hvert fótmál sjái, að hún færir þá nær
og nær ófærunni. En nú hættum vér hér að segja frá Sigríði um stund.




Þess er getið hér að framan, að Indriði hafðist við framan af vetrinum suður í
Garðahverfi og nefndist Þorleifur. Kaupmaður L. átti þá verslun í Hafnarfirði; hann var
danskur maður og þótti afbragð flestra útlendra manna, er hérlendir voru um þær mundir,
fyrir sakir hreinskilni og velvildar við landsmenn. Hann var maður roskinn og átti
heimili í Kaupmannahöfn, en kom hingað á hverju sumri til að sjá eftir, hvernig
verslunin færi fram. Þetta sama haust var hann sjúkur, er skip sigldu, og treystist
ekki að fara tvívegis, en batnaði aftur, skömmu eftir að skip voru farin. Einhvern tíma
um veturinn bar svo við, að hann sneri skegg af lykli þeim, er gekk að svefnherbergi
hans; en með því fátt var um góða smiði í Firðinum, gat einhver þess, að þar í
Garðahverfinu væri maður norðlenskur, sem væri besti smiður. Lét þá kaupmaður sækja
Þorleif, og stakk hann upp skrána og gjörði síðan nýjan lykil að. Kaupmaður leit á
lykilinn og þóttist ekki hér á landi hafa séð fagurlegar gengið frá nokkurri smíð.
Þetta varð upphaf kunningskapar þeirra kaupmanns og Þorleifs, og fann kaupmaður skjótt,
að hann var eigi aðeins mesti þjóðhagi, heldur og, að hann var vel að sér um marga
hluti og maður hinn vitrasti. Bað nú kaupmaður hann að ráðast til sín og vera hjá sér
við smíðar það eftir var vetrarins, og var Þorleifur þess fús. Ekki leið á löngu, áður
kaupmaður lagði vináttu við Þorleif og lét hann matast með sér sjálfum og hafði
skemmtun af viðræðum hans. Það þóttist kaupmaður finna, að Þorleifur byggi yfir nokkrum
þungum harmi, er hann færi leynt með, þótt hann væri glaður og viðfelldinn við þá, sem
yrtu á hann. Þorleifur var um veturinn nokkra hríð að gjöra við skipsbát fyrir
kaupmann, og stóð báturinn inni í timburhúsi einu, og fór hann jafnan fyrri til smíða
en nokkur annar maður væri kominn á fætur þar í kaupstaðnum. Kaupmaður kom oft til
Þorleifs á daginn og ræddi við hann; en eftir einu tók hann, er honum virtist mjög svo
kátlegt, að svo snemma sem Þorleifur fór til smíðanna, voru þó morgunverk hans harla
lítil í samanburði við það, sem hann afkastaði á jafnlöngum tíma á daginn. Fór hann þá
betur að taka eftir þessu og gætti að smíðinni á kvöldin og leit síðan á á morgnana, er
hann kom á fætur; sá hann þá stundum, að litlu sem engu var við bætt, þó Þorleifur
hefði farið fyrir allar aldir til smíðahúss. Hann ásetti sér að verða þess vísari,
hverju það sætti, og einn morgun lætur hann í kyrrþey vekja sig, áður en Þorleifur er
upp staðinn, og gengur til smíðahúss. Húsið var þiljað sundur í miðju; í öðrum endanum
var Þorleifur að bátssmíðinni, en hinn endinn var hafður fyrir varningsbúr, og þangað
fór kaupmaður og settist við rifu eina, sem á var þilinu. Þorleifur kom skjótt með
ljós, eins og hann var vanur; en ekki tekur hann til smíðanna, en sest þar á tré eitt,
styður hönd undir kinn og starir fram fyrir sig um hríð, en síðan tekur hann úr vasa
sínum bréf nokkurt og les, og virðist kaupmanni sem Þorleifur æ byrji að lesa það, er
hann hefur endað það, og sýnist honum hann við og við þerra tár nokkur af augum sér;
fer svo langa hríð, uns kaupmaður heyrir mannamál fyrir utan húsið, þá stekkur
Þorleifur upp og grípur til smíðanna. Eftir þetta þóttist kaupmaður hins sanna vís um
lundarfar Þorleifs, gengur burt og fæst eigi um við fleiri menn; en einhverju sinni, er
þeir Þorleifur voru tveir saman í stofu, tekur kaupmaður svo til orða og segir:

Það er þó satt, sem mælt er um yður Íslendinga, að þér eruð menn dulir og ekki allir
þar, sem þér eruð séðir, og segi ég þetta ekki til ámælis.

Svo þykir mér, sagði Þorleifur, sem þetta sé meira sannmæli um hina fornu Íslendinga en
samtíðamenn vora; mér virðist nú flestir menn vera svo, að þeir beri utan á sér það,
sem þeir eru; en hinir gömlu Íslendingar báru kjarnann innan í sér, og því varð tíðum
að brjóta hnotina til kjarnans; nú þykir mér réttast að láta hana vera óbrotna, eður
því mælið þér þetta, kaupmaður góður?

Mér datt það svona í hug, af því ég þóttist nýlega hafa komist að raun um, að dómar
manna um suma menn eru mjög svo fjarri réttu.

Ekki veit ég það, sagði Þorleifur, hvort þeir eru svo oft skakkir; þeir styðjast við
það, sem ég sagði áðan, að flestir bera kostina utan á sér og að annað er eigi inni
fyrir en að utan má sjá; er það þá ekki rétt að dæma þá eftir því, sem sést? Af
ávöxtunum skuluð þér þekkja þá.

Ekki er ég svo fróður í ritningunni, að ég viti með vissu, hvort þessi grein er
venjulega rétt skilin; hitt veit ég, að til er og önnur grein, sem svo er: 'Guð er sá,
sem hjörtun og nýrun rannsakar'; og ekki tek ég það aftur, sem ég sagði um það, að oft
væru dómar manna fjarri sönnu, og má vera, að það sé oftast aðalgallinn á þeim, að þeir
eru skorðaðir við hið ytra; ég þekki til að mynda einn mann, sem eftir hinu ytra að
dæma er glaður og ánægður, og það hygg ég flesta mæla, að ekki sé lífið honum þungbært,
og þó er ég sannfærður um, að þessi hinn sami maður hefur einhvern þann harm í brjósti
að bera, sem ekki liggur svo létt á honum sem mönnum virðist.

Þorleifur þagnaði dálítið við, en svaraði síðan glaðlega:

Það verður þá að koma af því, að í honum er einhver kjarni, sem þeir sjá ekki, er
aðeins glápa á hið ytra.

En þá kemur aftur að því, sem ég sagði áðan, að ekki eru allir þar, sem þeir eru séðir;
en nú hef ég talað svo bert við yður, að ekki getur hjá því farið, að yður gruni, við
hvern ég á; ég veit, að þér búið yfir einhverjum duldum harmi, og mætti ég telja mig
meðal vina yðar, mundi ég biðja yður að segja mér, hvert tilefni er til harma yðar, og
þess mundi ég helst til geta, að það væri annaðhvort sorg eftir góðan vin eða sprottið
af ástum.

Þorleifur þagði þá aftur nokkra hríð og leit í gaupnir sér, en tekur síðan svo til
máls:

Allt er vini sínum vel segjandi, og að vísu þykist ég hafa þess raun, að þér séuð minn
vinur og enginn flysjungi, og fyrir því ætla ég að segja yður það, er ég hef flesta
aðra um dulda; og er þar þá fyrst til máls að taka, að nafn mitt er Indriði - en
Þorleif hef ég kallað mig hér syðra fyrir því, að ég hef viljað dyljast. Faðir minn
heitir Jón og býr á Indriðahóli fyrir austan, og er ætt mín öll þar eystra. Sönn er
gáta yðar um það, að ógleði sú, er mér er nú orðin næsta hjartgróin, er af ástum
sprottin; en stúlka sú, er ég harma, var dóttir nágranna föður míns og heitir Sigríður,
og leika engin tvímæli á um það, að hún er flestum konum fremri að fegurð og
viturleika. Sá varð fyrstur kunningskapur okkar, að við áttum bæði að gæta fjár á
eyðidal nokkrum, og eins og orðtækið segir: maður er manns gaman, höfðum við yndi hvort
af öðru; en þá vorum við börn að aldri. Forlögin skildu okkur um stund, og sáumst við
ekki fyrr aftur en við vorum orðin fullvaxin; þá var sá ylur, er ég bar í brjósti mínu
til Sigríðar, snúinn í hreina ást, og hið sama þóttist ég sjá, að henni mundi innan
brjósts, ef augum kvenna er að trúa. Að svo búnu beiddi móðir mín Sigríðar mér til
handa, en móðir hennar synjaði, að þau ráð mættu takast; leikur mér þó grunur á, að
ekki hafi hún sjálf verið að spurð. Litlu síðar fastnaði móðir hennar hana manni þar í
sveitinni, en Sigríður sleit því heiti, áður brúðkaup færi fram; en um þær mundir var
ég í Norðurlandi, en Sigríður réðist hingað til Reykjavíkur og er nú, að sögn manna,
heitin manni þar í Víkinni. Þannig er von mín með öllu horfin, var hún og á veikum
grundvelli gjör, þar sem var staðfesti einnar konu; hefur það og lengi mælt verið, að
henni sé varlega trúandi; virðist mér sá maður, er henni treystir, fari eins sönnu
fjarri og sá, sem er alinn upp í fjalldölum og í fyrsta sinni kæmi að sjávarströndu í
fögru veðri, logni og ládeyðu, og horfði út á hinn víða sæ og segði í huga sínum: Þessi
sjór er sléttur sem fagur völlur og bærist ekki, aldrei getur hann skipi grandað. Nú
þótt að þessi hugarburður æsku minnar og von sé að öllu horfinn, er hann þó nægur til
þess að valda mér ógleði, því ástinni er öðruvísi varið en þeim hlutum, sem eyðast í
eldi og verða að reyk, að þeir fljúga í ósjáanlegum ögnum út í hið víða loft og hverfa
með reyknum; en ástin, sem brennur út, getur aldrei horfið að öllu eða þyrlast burt út
í ósýni tíðarinnar, því að reykur hennar verður eftir í minningu þess, sem einu sinni
var.

Kaupmaður hlýddi með athygli sögu Indriða, en er hann þagnaði, tekur hann svo til orða:

Nú hafið þér gjört vel, er þér hafið sagt mér af hið sanna um hagi yðar og sýnt mér í
því mikið vináttumark, og kann ég yður þökk fyrir það; má og vera, að nú berið þér
léttara harma yðar eftir en áður, er þér hafið við nokkurn um rætt, því dulinn harm
hygg ég hverjum þyngstan. Ekki mun ég þykjast þurfa að spyrja yður um það, hver sú
Sigríður sé, er þér hafið um getið, því enga hygg ég vera aðra en þá, sem fór til
kaupmanns Á. í vor eð var; en hitt er mér forvitni á að vita, hverjum hún er heitin þar
í Víkinni.

Hann heitir Möller, sagði Indriði, og er kaupmaður í Reykjavík.

Kaupmaður Möller! sagði L. og brosti við.

Já, það er víst, að hann heitir Möller, og ég hef ekki aðeins ástæðu, heldur vissu
fyrir, að það er satt, sem ég segi, að hún ætlar að eiga hann.

Þá eru þar fleiri kaupmenn en ég þekki með því nafni; eða getið þér sagt mér, hvar hann
á heima?

Það er svo eitt hús í Reykjavík, að ég þekki glöggt og kann að lýsa; það eru þrjú hús á
millum þess og hússins, sem hann kaupmaður B. er í, og í þeim endanum, sem snýr að
læknum, er sölubúðin, og er gengið í hana frá húsendanum; aðrar dyr ganga frá strætinu
inn í mitt húsið, og listarnir á gluggunum, sem snúa til strætisins, eru grænir.

Þá er það sami maðurinn, sem við eigum báðir við; en þá þykir mér líkast til, Þorleifur
minn - æ, mér er orðið svo tamt að kalla yður Þorleif, Indriði minn, ætlaði ég að segja
- að þetta fari eitthvað milli mála; eða hver er sú vissa, sem þér þykist hafa um
þetta?

Indriði sagði honum þá frá hið sanna; fyrst, hvers hann hafði orðið áheyrandi, er hann
var nóttina hjá L. í Reykjavík, þá að hann sá Möller á gangi með henni upp hjá
Skólavörðunni og að honum sýndist hann þá láta svo að henni sem þau væru gagnkunnug; og
loksins tók hann upp bréfið Sigríðar og sýndi kaupmanni, og las hann það, en sagði
síðan:

Að vísu er það satt, að svo lítur út sem Sigríður sé riðin við einhvern mann þar í
Víkinni; en ekki er Möller nefndur, og get ég ekki séð af því, að sá maður, sem hún
ætlar að eiga, sé Möller fremur en einhver annar, enda getur það ekki verið.

Indriði sagði þá enn til stuðnings ætlun sinni um þetta mál, að hann um veturinn hefði
á laun látið kunningja sinn, er hann ætti þar syðra og Sigurður héti, halda spurnum um
hagi Sigríðar, og hefði hann þá fyrir skömmu flutt honum þær fréttir, að það væri af
ráðið, að Sigríður færi til Möllers um vorið, og væri það talað, að það væri í því
skyni, að hann ætlaði að eiga hana.

Allar ástæður yðar, sagði kaupmaður, í þessu máli sannfæra mig ekki að heldur, því ég
veit, að það væri óhæfa að hugsa það. Möller er maður kvongaður, þó fáir viti það hér á
landi, og þegar ég vissi seinast til í sumar, var konan hans á lífi. Hún var áður
ekkja, og átti Möller hana sér til fjár, því hún var flugrík, en hann snauður. Ég
þekkti fyrri manninn hennar betur en ég þekki yður.

Indriða brá svo við þessar fréttir, að hann setti dreyrrauðan og þagði um stund, en
sagði síðan:

Nú, sé ég, hvernig í öllu liggur. Sigríður er einlæg og hreinskilin, og hjarta hennar
er svo laust við hrekki, að hún getur ekki ímyndað sér þá hjá öðrum, og því er hægt að
leggja snörur fyrir hana; en ekki læt ég þá skömm eftir mig liggja að vara hana ekki
við svikunum, þar sem ég er þess hins sanna vís orðinn.

Að svo mæltu stóð Indriði upp og gekk skjótlega fram eftir gólfinu og tók að hneppa að
sér treyjunni, eins og hann ætlaði þegar að snarast út; kaupmaður L. stóð þá upp og
gekk í veginn fyrir hann og mælti með mikilli stillingu:

Flas er ekki til fagnaðar, Indriði minn! Eða hvað ætlið þér fyrir yður? Ekki er til
neins að hlaupa svona út í vitleysuna; ekkert vandamál fer vel úr hendi, ef ekki eru
viturleg ráð við höfð, enda virðist mér ekki nauðsyn til bera að hrapa svo að þessu, að
þér megið ekki bíða til morguns; þá á ég ferð inn í Reykjavík, og þætti mér ráð, að þér
færuð með mér og sæjuð svo, hvernig skipaðist; og sé það annað en munnmæli um Sigríði
og Möller og einhver brögð eru í tafli af hans hálfu, mun það eigi örðugt að kippa því
í liðinn aftur.

Við þessar umræður sefaðist Indriði, og er það því næst af ráðið, að Indriði skuli fara
með kaupmanni daginn eftir til Reykjavíkur. Þenna dag átti kaupmaður að sækja boð
nokkurt hjá kaupmanni einum þar í Víkinni, er B. hét; það var afmælisdagur hans. Segir
nú ekki af ferðum þeirra kaupmanns og Indriða, fyrr en þeir komu til Reykjavíkur; það
var nær miðjum degi; sté kaupmaður af hesti sínum í koti einu fyrir austan bæinn og lét
geyma hann þar, en biður Indriða að hafast þar við öðru hverju, þar til að hann gjöri
honum nokkra vísbendingu. Til kaupmanns B. kom L. kaupmaður um það leyti, sem menn átu
dagverð, og var þar fyrir margt manna þar úr Víkinni og svo úr Hafnarfirði; ekki var
kaupmaður Möller þar meðal annarra gesta, og hafði hann skorast undan að koma og beðið
kaupmann B. eigi virða það svo, sem honum væri það til óvirðingar gjört. Þar var veisla
góð um daginn, og voru þau þar bæði hjón, kaupmaður Á. og kona hans. Húsakynni voru
fremur lítil hjá B., og þótti honum því betra að bjóða gestum sínum til skytnings,
þegar staðið var undan borðum og drykkja skyldi byrja um kvöldið; en þær urðu þar
eftir, konurnar, hjá maddömu B. -


Þetta sama kvöld sátu þær stallsystur Sigríður og Guðrún heima, og líður fram undir
rökkrið, og ber ekkert öðru nýrra til tíðinda annað en það, að á Guðrúnu sóttu venju
fremur geispar og leiðindi, og tekur þá Sigríður svo til orða:

Það væri sagt, Guðrún mín, ef þú værir núna á einhverjum bæ upp í sveit, að það mundi
koma hér einhver ókunnugur og sækti að þér.

Ég vildi satt væri, Sigríður mín, sagði Guðrún, að hér kæmi einhver að rabba við okkur
til skemmtunar í kvöld í leiðindunum. Allt eins á hún nú systir mín skemmtilegt að vera
boðin þar hjá honum kaupmanni B. eins og við að meltast hér heima; og því segi ég það,
ekki veit ég, hvað maður getur óskað sér betra en að vera kaupmannskona og vera alls
staðar boðin og velkomin í hverju samkvæmi og lifa við glaum og gleði og þurfa ekki að
taka hendinni til neins nema þess, sem manni má best líka; og ekki trúi ég öðru en að
ég mundi minnast einhvern tíma á mína fyrri ævi, ef það ætti fyrir mér að liggja að
komast í einhverja skárri stöðu en þá, sem ég er núna í, sagði Guðrún og teygði sig upp
í sætinu, eins og hún fyndi það á sér, að maddömublóðið væri þegar farið að renna í
æðunum á sér.

Ójá, Guðrún mín, sagði Sigríður, maður veit oft, hverju maður sleppir, en ekki, hvað
maður hreppir - en þei, þei, þarna trúi ég sé barið; hann lætur ekki lengi bíða sín, sá
sem að þér sækir.

Það var kaupmaður Möller, sem þar var kominn, og heilsar hann þeim blíðlega, en Guðrún
verður fyrri til máls og segir:

Nú, hvernig stendur á, að þér sneiðið yður hjá að taka þátt í gleðinni og glaumnum í
kvöld?

Og ég veit það ekki, sagði Möller, mér fannst, að ég hefði enga löngun til þess í
kvöld; ég hélt, að mér mundi leiðast þar, og því var ég heima; en nú hefur það komið
fram á mér, sem ég ætlaði að varast, mér tók að leiðast, og því kom ég hingað.

Og hér voru sumir, sagði Guðrún og leit brosandi til Sigríðar, að óska þess, að þér
væruð komnir, svo að allt saman fer nú eftir óskum.

Sigríður þagði og roðnaði við, því hún vissi, hvað Guðrún átti við; en kaupmaður sneri
málinu til Sigríðar og segir:

En einkum var það þó yður, bústýruefnið mitt, sem ég þurfti að tala við í kvöld; ég
þarf að ráðgast um hitt og þetta við yður, áður en við flytjum saman; það er nú til að
mynda eitt, húsakynnunum þarf að umbreyta, mig vantar bæði búrið og eldhúsið fyrir
yður; smiðirnir koma til mín á morgun, og því þætti mér best að heyra, hvað þér leggið
til um það, hvernig við eigum að haga því öllu saman; ætli þér vilduð ekki gjöra svo
vel og bregða yður yfir um snöggvast núna?

Ég hef lítið vit á því, kaupmaður góður, sagði Sigríður, og í kvöld er það orðið of
seint.

Það er nú satt, jómfrú góð, en skoðið þér til, ég vildi heyra, hvað yður litist, áður
en farið er að hreyfa við nokkru, og nú flanaði ég til að segja þeim að koma undir eins
á morgun, og því væri það, ef þér hefðuð tíma og tækifæri í kvöld.

En þér viljið nú líklegast ekki hafa mig með, herra Möller, að leggja á ráðin með
ykkur, sagði Guðrún og kinkaði kolli framan í kaupmann.

Jú, það er því betra sem fleiri eru, og ég hef líka mikla trú á, að þér munduð gefa
einhver góð ráð; og látum okkur þá halda af stað, eða má ég ekki vænta þess, að þér
veitið mér þá ánægju?

Það sýnist mér, sagði Guðrún og hvíslaði um leið að Sigríði: Æ, hvað á nú þessi
tepruskapur lengur að þýða, að láta hann vera allajafna að ganga á eftir sér um svo
lítið?

Er það nú skjótt af að segja, að þær stallsystur gengu af stað með Möller.

Hús það, sem Möller átti heima í, var ekki mjög stórt, en allsnoturt, að því sem gjöra
var í Reykjavík. Því var skipt í tvo hluti; í öðrum endanum var sölubúðin, það var
allur nyrðri helmingur hússins. Á nyrðri húshliðinni voru dyr og anddyri inn af, næstum
því svo langt sem húsið var breitt til. Til hægri handar úr anddyrinu var gengið til
gestastofu Möllers; stofan var ekki breiðari en svaraði hálfri breidd hússins, en svo
löng sem vestari húsendinn var til. Aðrar dyr lágu úr anddyrinu, samsíðis við
stofudyrnar; þessar dyr voru að skrifstofu Möllers. Innar af skrifstofunni var aftur
herbergi það, sem Möller svaf í, og mátti úr því bæði ganga í skrifstofuna og fram í
gestastofuna, og sneru gluggarnir á því og skrifstofunni út að dálitlum kálgarði, er lá
baka til við húsið og skildur frá strætinu austanverðu með rimagarði. Yfir þessum enda
hússins var og loft og nokkur herbergi í, en ekki voru þau notuð til annars en að
Kristján búðarmaður Möllers svaf í einu þeirra og piltur einn, sem Möller hafði sér við
hönd til smávika og ekki voru þar fleiri í húsinu en þeir þrír því Möller fékk að mat
og alla þjónustu. Möller leiddi þær stallsystur inn í stofuna, og stóð þar ljós á
borði.

Hérna sjáið þér nú híbýlin, jómfrú góð! Ég vildi óska þess, að yður litist vel á yður;
sjáið þér, þetta er gestastofan; hérna innar af er herbergi, sem ég hef haft til að
sofa í; en nú hef ég hugsað mér það svona: Hérna á hliðinni, sem snýr út til
kálgarðsins, læt ég gjöra dyr og setja þar fram af dálítið trébyrgi og læt svo gjöra
eldhús þar, sem skrifstofan nú er; en hvernig líst yður á þessa ráðagjörð?

Ég hef lítið vit á því, sagði Sigríður, þér ráðið því öllu og sjáið, hvað haganlegast
er, betur en ég get séð; en ég get ekki séð annað en þetta megi fara vel.

Það er mest undir því komið, hvernig yður þykir best fara, því þegar þér eruð setstar
hérna að hjá mér, eiga allir hlutir að lúta yður og vera eftir yðar vilja, rétt eins og
þér væruð húsfreyjan í húsinu. Hér er að sönnu allt viðhafnarlítið, en ef til vill eins
viðkunnanlegt eins og í baðstofunum í sveitinni; hérna á vegginn hef ég hugsað mér að
hengja spegil, sem ég á; því í þessum, sem þarna er rétt fyrir ofan legubekkinn, getið
þér ekki séð yður, þegar þér vaknið með rósunum á morgnana.

Nei, þess ætla ég að biðja yður, herra Möller, að hafa ekki fyrir því að fjölga
speglunum fyrir mínar sakir, sagði Sigríður hálfhlæjandi, eða hvað ætlið þér þá að gera
af myndaspjöldunum, sem þar hanga núna?

Þau mega, held ég, missa sig; þetta er myndin af honum Napóleon, mér er farið að
leiðast að horfa lengur þarna á hana; og þetta er myndin konunnar minnar.

Þegar Sigríður heyrði þessi orð, varð henni eins við eins og hún hefði verið rekin í
gegn og roðnaði út undir eyru, en svaraði engu. Það fór eins fyrir Möller þessu skipti
eins og mönnum verður oft, að þeir tala stundum það í athugaleysi, sem þeir mundu hvað
helst láta ótalað, ef þeir hefðu gáð að kringumstæðunum, og á þann hátt kemur margt
upp, sem fæsta mundi gruna. En af því að Möller gáði ekki að, hvað hann sagði, varð
hann þess heldur ekki var, að honum hafði orðið mismælt, eður réttara sagt, að hann
hafði sagt það, sem hann ætlaði ekki að segja; það var því eins og hann vissi ekki,
hvaðan á sig stóð veðrið, er hann leit framan í Sigríði og sá, að hún allt í einu varð
blóðrauð í framan. Guðrún hafði tekið eftir, hvað fleipraðist fram úr Möller, og segir:

Ég þykist skilja, að þér hafið ekki tekið eftir því, sem þér sögðuð, herra Möller!

Hvað sagði ég?

Þér sögðuð, að þetta væri myndin konunnar yðar; varð yður þá ekki mismæli?

Á, sagði ég það? Ha! ha! Ónei, mér varð ekki háskalega mismæli. Skoðið þið! Ég gjöri
það að gamni mínu, að ég kalla hana konuna mína, af því það er sú eina konumyndin, sem
ég hef að búa við og hérna er til í húsinu; ég býð henni góðan dag á hverjum morgni og
góðar nætur á kveldin, en ekki þori ég að hafa hana í svefnherberginu, því þá held ég,
að ég yrði myrkfælinn; það er einhver gömul kerlingarmynd, eins og þið sjáið, ljót og
leiðinleg, en það vill til, að það er ekki hætt við, að nokkur mundi trúa því, að önnur
eins skepna væri konan mín; og látum okkur ekki tala meira um það, stúlkur. En líst
ykkur ekki, að við drekkum nokkur staup af víni, áður en þið farið heim aftur, og
röbbum dálítið saman og setjumst hérna inn í svefnherbergið mitt, því ef ljósið sést
hérna í glugganum út til strætisins, er ekki að búast við öðru en að þeir streymi hér
inn, undir eins og þeir koma frá skytningnum, og við fáum þá enga ró að tala og skemmta
okkur. En nú læsum við stofunni, og hérna er lykillinn, jómfrú Gíslasen, þér skuluð
ráða, hvað lengi við sitjum að drykkjunni, sagði Möller og rétti hann að henni
brosandi. En þér, jómfrú Sigríður, ég ætla að biðja yður að láta sem þér séuð þegar
orðin bústýra hjá mér, og setjist þér hérna í bekkinn, og ég ætla að leyfa mér að tylla
mér við hliðina á yður. -




Nú víkur sögunni aftur þangað, sem B. situr með gesti sína á skytningi; þeir drekka þar
fast um kvöldið; þó voru þar enn allir vel sjáandi, enda voru aðeins þrjár
drykkjarskálir að öllu tæmdar, og hin fjórða var á ferðinni, en enginn mundi þar sá
vera inni, að ekki mætti þurrum augum þora að sjá þær sex. Þar var heitt nokkuð inni um
kvöldið, og gjörðist kaupmanni L. nokkuð ómótt, og gekk hann út að fá sér svölun, og
verður honum reikað niður eftir bænum; dettur honum þá í hug, að hann hefði ekki séð
kaupmann Möller meðal annarra gesta um daginn, og þótti það undarlegt, því Möller var
ekki vanur að sneiða sig hjá þess háttar samkvæmum; hugsar hann nú að grennslast eftir,
hvort hann væri heima, og gengur þangað og ber að dyrum, en enginn kom út, og snýr þá
aftur sama veg; en í því hann fer fram hjá húshliðinni, verður honum litið til
glugganna, og sér hann þá, að gluggatjöldunum er niður hleypt, en ljósi brá fyrir í
stofunni, og sýnist honum sem tveimur eða þremur skuggum bregði þar fyrir, en allt í
einu hverfur ljósið, eins og það annaðhvort hefði verið slökkt eða borið í annað
herbergi. Kaupmanni L. var kunnugt þar um húsakynni og vissi, að svefnherbergi Möllers
sneri út til kálgarðsins og annars staðar en þangað hefði ekki getað verið farið með
ljósið, og var honum forvitni á að vita, hvort ekki hefði svo verið; hann gengur því
fram fyrir húsgaflinn og þar um, sem sund nokkuð skildi hús Möllers frá næsta húsi; og
er hann kemur fyrir hornið, sér hann undir eins ljósið í þeim gluggunum, sem sneru út
að garðinum; en á glugganum öðrum utanverðum sýnist honum einhver svört flygsa, eins og
þar væru hengd föt til þerris. Kaupmaður stígur þá yfir rimagarðinn og læðist að
glugganum; verður hann þess nú var, að honum hafði missýnst og að þar voru ekki föt, er
hann sá sortann, heldur að þar var maður, sem lá þétt upp að glugganum og hafði læst
hvorritveggja hendinni utan að tréveggnum og límdi sig svo fast upp við hann og lagði
eyrað vendilega við glerið og hlustaði eftir, hvort hann mætti heyra það, sem talað
væri inni í húsinu, og varð ekki var við kaupmann, fyrr en hann stingur hendinni við
honum, þá hrekkur hann við og lítur upp og bendir kaupmanni að hafa ei hátt um sig. Það
var Indriði, sem fyrir var. Kaupmaður verður fyrri til máls, en talar þó hljóðlega:

Hvernig stendur á því, að þú ert hér, Indriði minn?

Minnist þér ekki á það, sagði Indriði, ég fór hingað niður í bæinn í rökkrinu, og þá sá
ég álengdar, hvar Möller leiddi tvær stúlkur hingað inn, og var önnur þeirra Sigríður;
ég ætlaði að ganga til þeirra og hafa tal af þeim, en áður en ég náði þeim, voru þau
öll komin inn og lokuðu á eftir sér; síðan gekk ég hingað, og er ég þess nú vís orðinn,
að þau sitja í þessu herbergi við glaum og gleði mikla; en ekki get ég nein orðaskil
heyrt, þó ég hafi verið að bera mig að hlusta, og er það í fyrsta sinni, sem ég hef
haft þá iðju að standa á hleri.

Og hversu lengi ætlar þú hér að standa?

Þangað til Sigríður fer héðan úr húsinu aftur, þó það verði ekki fyrr en á morgun.

Jæja, bíddu hérna fyrst; nú ætla ég að vita, hvort ég get ekki fundið Möller, því ég
sé, að hann er þó heima; mér þykir líklegt, að hann ljúki upp.

Að svo mæltu gekk kaupmaður sama veg, sem hann hafði komið, og er hann gekk aftur fram
hjá veggnum á húsinu, varð hann var við, að þar stóð maður við húsvegginn og fálmaði
fyrir sér með höndunum, og sýndist honum hann líta svo út sem hann væri ekki með öllu
létt gáður. Kaupmaður gekk til hans, en undir eins og maðurinn kom auga á kaupmann,
tekur hann þannig til orða:

Hver ert þú, rýjan mín?

Kaupmaður sagði til sín. Hann þekkti þegar manninn og sagði:

Nú, það ert þú, Jón minn! Hvernig stendur á ferðum þínum?

Ég skal segja yður, sagði Jón hálfdrafandi, af því þér eruð dánumaður og vænn maður, ég
skal segja yður, ég er ofurlítið kenndur, ég skal segja þér, eða réttara sagt yður,
hvernig var, ég fékk nokkur staup hjá garminum honum Gvendi, og því er ég ögn hýr, en
ekki er ég drukkinn, fari það bölvað.

Já, ögn hýr, mátulega hýr, hélt Jón áfram.

Ég sé það, að þú ert kenndur; en ég spurði að því, hvert þú værir að fara.

Já, nú skil ég, nú, ég skal segja þér það, greyið mitt, yður, ætlaði ég að segja, þér
fyrirgefið mér það, kaupmaður góður! Ég skal segja yður eins og var, ég ætlaði að gefa
honum Möller hérna á hann; þetta er fantur, en þér eruð dánumaður, og það hef ég alltaf
sagt; skoðið þér nú til, hann hefur skrifað, skrattinn sá arni, fjóra potta af estras í
reikninginn minn, en fari ég í sjóðbullandi, ef ég hef tekið nema þrjá og einn kvart;
já, það er nú það.

Rétt í því Jón sagði þetta, var stofudyrum Möllers lokið upp, og kom þar út kvenmaður,
það var Guðrún; en er hún verður vör við mennina þar fyrir utan, verður henni hverft
við og tekur til fótanna og skýst fram hjá þeim. Jón kom auga á hana, en með því að
hann var nokkuð voteygður af brennivíni og sá ekki nema í þoku, gat hann ekki greint,
hvort það var karl eða kona, sem skrapp fram hjá honum, og líkast til hugsaði hann það
vera Möller, sem út kom, og þýtur sem elding á eftir Guðrúnu út í myrkrið, blótandi og
ragnandi.

Kaupmaður L. skipti sér ekki af Jóni, en gekk til stofudyra og fann, að þær voru
ólæstar, því Guðrún hafði verið svo flumusa, að hún gætti ekki að loka á eftir sér.
Kaupmaður gjörir sig heimakominn og gengur inn og allt innar að svefnhúsdyrunum; hann
ber hægt á dyrnar og lýkur þeim síðan upp, áður en honum væri gegnt; sér hann þá í
herberginu, að staup standa þar á borði, en Sigríður situr náföl í legubekknum, og
kaupmaður Möller stendur þar ekki alllangt frá á gólfinu með hönd á brjósti sér og á
öðru hné álíkt því, þá er heiðnir menn forðum féllu fram fyrir blótstöllum sínum og
lutu goðum sínum. Möller varð, sem nærri má geta hverft við er inn var komið en
kaupmaður L. lét sér ekki bilt við verða og kastar kveðju á Möller og segir síðan
hálfhlæjandi á danska tungu:

Nú furðar mig ekki á því, að þú hefur ekki fyllt flokk okkar á skytningi í kvöld; en
varaðu þig á því, að ég segi ekki konunni þinni eftir þér, þegar ég finn hana.

Möller áttaði sig fljótt, en brást reiður við orð L. kaupmanns og kvað það fjarri góðum siðum að læðast inn í hús manna sem þjófur og koma flatt upp á menn.

Ekki grunaði mig það, sagði kaupmaður L., að þú mundir taka svo illa gamanyrðum mínum;
en fyrir því, að þú hefur snúist þannig undir þetta mál, þá skaltu og vita, að ekki
þykir mér það sóma sér vel fyrir þig, sem ert maður kvongaður, að draga á tálar
einfalda og saklausa stúlku, sem er óvitandi um hagi þína; en að öðru leyti virðist mér
réttast að láta þetta mál niður falla. En yður, jómfrú Sigríður, sýnist mér sæmra að
ganga út héðan og tala við Indriða fornvin yðar, sem hér er kominn og stendur hér fyrir
utan, en að taka ástarhjali kvongaðra manna.

Sigríður stóð upp þegjandi og gekk út í skyndi, en kaupmenn urðu þar eftir og kýttu um
þetta. Þegar Sigríður kom út fyrir anddyrið á stofunni, kemur Indriði þar hlaupandi í
flasið á henni, og verður þeim báðum í fyrstu svo bilt við, er þau þekktu hvort annað,
að hvorugt gat um stund komið upp nokkru orði; en þegar Sigríður loks mátti mæla
nokkuð, segir hún:

Hvernig stendur á, að ég sé þig hérna, Indriði minn? Guði sé lof, að ég fékk núna að
sjá þig; ég held hann hafi sent þig til að hjálpa mér, hann hefur ætíð veitt mér lið,
þegar mér hefur legið mest á; en segðu mér, hvaðan ertu kominn?

Ég hef verið hérna fyrir sunnan í vetur, síðan ég fékk frá þér bréfið í haust.

Hvaða bréf? Ég hef aldrei sent þér neitt bréf; og hvernig átti ég að þora það að skrifa
þér til? En ekki ber ég á móti því, að einu sinni var það, að mig langaði til þess, að
þú hefðir viljað tala við mig; en þá hafa líkast til þeir, sem þér voru næst skyldir,
ekki hvatt þig til þess.

Þú segist aldrei hafa skrifað mér til? sagði Indriði. Segðu mér þá, Sigríður mín,
hvernig stendur á þessu bréfi? - Hann rétti þá að henni bréfið.

Það veit ég ekki, svaraði Sigríður, en þú mátt trúa mér til þess, Indriði að ég hef
aldrei skrifað þér eina línu eða séð neinn bókstaf frá þér.

Þegar Indriði heyrði þetta, datt í fyrstu ofan yfir hann og þagnaði við, eins og hann
gæti ekki komið því fyrir sig, hvernig á þessu stæði; en síðan greip hann höndina á
Sigríði og segir:

Ég er sannfærður um, Sigríður mín góð, að þú getur ekki skrökvað að mér; og þó að ég
ekki að þessu sinni geti áttað mig á því, hvernig á því getur staðið, að forlögin
alltaf hafa verið að flytja okkur hvort frá öðru og skilja okkur meir og meir, hef ég
þó aldrei getað trúað því, að þú vildir ekki oftar sjá mig, eins og þarna stendur í
bréfinu.

Sigríður greip þá þegjandi um hönd Indriða og starði á hann, og sá hann, að tárin komu
fram í augun á henni; en ekki gat hún komið upp neinu orði; og enginn, sem þá hefði séð
Sigríði, mundi hafa getað misskilið Sigríði og séð, hvað hana langaði til að segja.
Indriði tók þá aftur til orða, um leið og hann leit framan í hana:

Sigríður mín góð! Ég sé nú, hvað þú hugsar; guði sé lof fyrir það, að ég er hér á
þessari stundu; ég sé, að þú lítur mig með hinum sömu ástaraugum sem fyrri; og sé það
svo, að hér hafi verið lagðar fyrir þig þær snörur af vondum mönnum, er þú skyldir í
falla, þá er ég nú sannfærður um, að guð hefur opnað augu þín svo, að þú sér hættu þá,
er þér var búin.

Það getur þú verið sannfærður um, sagði Sigríður, að á þessu kvöldi hef ég séð, hver
ráð voru lögð af þeim, sem voru mér illviljaðir, og er það ekki mín forsjá, heldur
þess, sem styður veikan vilja, að ég hef hjá þeim komist; en látum okkur ekki eyða
fleiri orðum um það. Vegur sá, sem liggur frá freistingum heimsins og glaumsins til
hrösunarinnar og lastanna, er skammur; guði sé lof fyrir það, að ég bar gæfu til þess
að sjá, hvar ég var stödd, þegar ég var komin á hann; en þá er það og best að rífa sig
frá glaumnum og sollinum, er máttinn vantar að standa fyrir strauminum; ég fer burt
héðan; ég vona til þess, að þú hjálpir mér til að komast austur og skiljir ekki fyrr
við mig.

Nei, sagði Indriði, guð gefi, að ég þurfi aldrei að skilja við þig, fyrr en dauðinn
aðskilur okkur.

Ó, guð gefi það, sagði Sigríður; og þessi orð staðfestu þau Sigríður og Indriði með
heitum kossi.

Eftir það gekk Sigríður heim og ræddi ekki um, hvað gjörst hafði; en Indriði fann
kaupmann L. að máli um kvöldið, og sagði þá hvor öðrum frá öllum atburðum, er gjörst
höfðu; en daginn eftir kom kaupmaður L. að máli við þau húsbændur Sigríðar og sagði
þeim á laun frá, hvernig á stæði, og bað þau leyfa, að Sigríður færi þegar til hans, og
brugðust þau vel undir; en ekki kom Möller að máli við Sigríði eftir þetta, og fór
Sigríður svo úr Víkinni, að kveðjur þeirra Guðrúnar og Sigríðar urðu fáar.

Þau Indriði og Sigríður voru í Hafnarfirði, það sem eftir var vetrarins; en um vorið,
þegar vegir voru orðnir færir, bjuggust þau til austurferðar. Þeir Indriði og kaupmaður
L. skildu með vináttu. Fylgdust þau nú öll austur, Indriði, Sigríður og Ormur; og segir
ekki af ferðum þeirra, fyrr en þau komu einn dag síðla að Indriðahóli, og var þar tekið
á móti þeim með mesta fögnuði. Það fréttu þau á Hóli, er gjörst hafði í héraðinu og
mestum tíðindum þótti sæta og fjölræddast manna á milli, og var það eitt, að Búrfells
Guðmundur var kvongaður og hafði fengið ríkt kvonfang og gott, að því sem flestir menn
sögðu þar um sveitir. Þetta hafði atvikast svo, að hið sama sumar, er Indriði fór að
leita unnustu sinnar Sigríðar, fór Guðmundur að ráði Bárðar fóstra síns í kaupstað á
Vopnafjörð með smjör, ull og tólg, er skyldi seljast fyrir skildinga. Guðmundi
farnaðist vel ferðin, uns hann kom að kauptúninu. Hann reið hesti meinfælnum, og þá er
hann átti skammt til bæjarins, lá leiðin yfir trébrú eina litla; en er hesturinn kom á
brúna, ærðist hann undir Guðmundi, svo hann féll af baki og fótbrotnaði. Fylgdarmenn
hans fluttu hann til kaupstaðar og komu honum þar fyrir hjá verslunarstjóra einum, sem
Egill hét. Greri fóturinn seint, og lá Guðmundur lengi í sárum. Egill var maður álnaður
vel. Hann átti dætur tvær, og hét hin eldri Rósa; hún var þá gjafvaxta og þótti vera
svarri mikill. Hún hafði getið barn við manni einum þar í sveitinni, þó lítils háttar.
Faðir hennar undi því allilla og vildi fyrir hvern mun gefa hana góðum búhöld. Egill
lét Rósu stunda Guðmund í legunni, og fórst henni það vel. Réðist það þá með þeim Agli,
Rósu og Guðmundi, að Guðmundur skyldi fá Rósu, og hét Egill að gjöra dóttur sína vel úr
garði. Hvataði hann nú svo mjög að þessu ráði, að þegar voru lýsingar úti, áður
Guðmundur var algróinn sára sinna. Brúðkaup þeirra Guðmundar og Rósu var haldið á
Vopnafirði í góðu gengi, en síðan riðu þau heim til Búrfells, og tókust ástir þeirra
eigi ólíklega í fyrstu. Bárður lét sér fátt um finnast; þótti honum sem var, að ekki
hefði hans ráða verið leitað, þar til Guðmundur sagði Bárði, að Rósa ætti í vændum þrjú
eða fjögur kot og mál manna væri það, að Egill ætti skildinga og hefði heitið dóttur
sinni heiðarlegum heimanmundi.

Á Hóli fréttu þau systkin einnig, að Ingveldur móðir þeirra hafði fyrir þrem vikum
tekið sótt og var mjög þungt haldin. Ormur reið þegar um kvöldið yfir að Sigríðartungu,
en Sigríður var orðin svo þreytt af ferðinni, að hún treystist ekki að fara með honum
um kvöldið, en bað hann að segja, að hennar væri þangað von snemma morguninn eftir.
Þegar Ormur kom að Tungu, var móðir hans mjög svo máttfarin, en hafði alla rænu, og
glaðnaði mikið yfir henni við komu Orms sonar hennar. Ormur sagði henni frá, hvað
tíðinda hafði orðið um þau Indriða og Sigríði um veturinn og að þau væru austur komin.
Ingveldur spurði undir eins að, hvort hún mundi ekki eiga von að sjá þau, og sagði þá
Ormur sem var, að þau hefðu gjört ráð fyrir að koma þar næsta dag. Líður svo nóttin, en
um morguninn, skömmu fyrir dagmál, sást til þeirra Indriða og Sigríðar; og er Ingveldi
var sagt það, skipar hún stúlku þeirri, sem hjá henni var og veitti henni þjónustu, að
taka tvo kistla, er þar voru í sængurherberginu, og setja fyrir framan rúmstokkinn hjá
sér; síðan lét hún hana hjálpa sér til að færast ofar í rúminu og reis svo upp við
höfðalagið og beið þeirra svo. Þegar þau Indriði komu, gengu þau að sænginni og
heilsuðu Ingveldi með kossi, en hún benti þeim að setjast á kistlana, og gjörðu þau
það. Það var eins og þeim yrði öllum orðfall dálitla stund; Sigríður sá, að veikindin
höfðu gengið svo hart að móður hennar, að hún var orðin harla torkennileg í andliti og
nærri því ekkert nema beinin, augun döpur og hendurnar magrar og æðaberar. Sigríður
starði um hríð á móður sína, en klappar síðan með hendinni á höndina á henni, sem hún
hafði lagt fram á stokkinn út undan fötunum, og segir:

Ósköp er að sjá, hvað þér eruð orðnar óþekkjanlegar, móðir mín góð!

Ójá, elskan mín, það má nú nærri geta eftir allt, sem ég hef tekið út, og guð veit,
hvað ég á nú eftir ólifað; en hamingjunni sé lof, að ég fékk að sjá þig; ég segi þér
það satt, Sigríður mín, ég átti ekki aðra ósk eftir óuppfyllta í þessum heimi en þá að
tala við þig, áður en ég dæi, og þá aðra, að guð vildi bæta úr því, sem ég hafði gjört
þér rangt. Maður trúir því ekki, meðan maður er heilbrigður; en sá tími kemur, þegar
maður veit, að maður á ekki annað eftir en að stíga ofan í gröfina, að maður getur ekki
látið vera að líta á það, sem maður hefur gjört, og það er vel, þegar guð gefur manni
rænu til þess; og þá vildi maður, að margt væri ógjört, sem gjört var, en að maður
mætti skilja hér við sáttur við alla menn. Guð hefur nú upfyllt báðar óskir mínar, og
ég skammast mín ekki að biðja þig fyrirgefningar á því, að ég var þér ekki, eins og ég
skyldi vera, góð móðir.

Sigríður gat ekki svarað neinu fyrir tárum, en hallaði sér þegjandi ofan að hendi móður
sinnar og kyssti hana; en Ingveldur tók aftur til orða og sagði:

Þreifaðu hérna undir koddann minn að framanverðu, þar finnur þú lyklana mína; ljúktu
síðan upp skorna kistlinum mínum, þú þekkir hann.

Sigríður gjörði eins og móðir hennar bauð henni.

Þarna í handraðanum eiga að vera nokkur bréf, bundin saman með rauðum borðaspotta; þar
er bréfið, sem þú sendir með henni Gróu, og láttu hana ekki gjalda þess, sem er að
kenna henni móður þinni.

Ef ég get, móðir mín, skal ég heldur gjöra henni gott en illt; guð hefur snúið þessu
öllu okkur til hins besta, og er ekki vert að minnast á það framar, sagði Sigríður og
kyssti aftur móður sína.

Já, sagði Ingveldur, það verður að koma fram, sem hann hefur ákvarðað, en við mennirnir
sjáum skammt, og okkar ráð mega sín lítils.

Af samtali þessu, er var nokkuð lengra en hér er ritað, má það sjá, hvaða breytingu
hugarfar Ingveldar hafði tekið. Hún var nú þess hvað mest fýsandi, er hún áður hafði
með öllum brögðum reynt að sporna á móti, og ekki lét hún sér annað líka en að þau
Indriði og Sigríður færu undir eins að láta lýsa með sér, og var nú ákveðið, að fyrsta
lýsing skyldi fram fara hinn næsta sunnudag eftir; en ekki auðnaðist Ingveldi að lifa
þangað til, því hún andaðist einum eða tveimur dögum síðar en samtal þetta varð; var þá
frestað lýsingunum og Ingveldur jörðuð, og gjörði Indriði útför hennar virðulega.

Eftir andlát Ingveldar tók Sigríður við búsforráðum í Tungu, og var Ormur bróðir hennar
þar um sumarið. Indriði var þar og löngum og gætti til með þeim systkinum um
utanbæjarstörf, en stundum var hann og að Hóli með föður sínum og þiljaði þar stofu
allmikla. En er stofusmíðinu var lokið og slætti hallaði, fóru fram lýsingar með þeim
Indriða og Sigríði, og var svo til ætlað, að brúðkaupið stæði að Hóli, og vildu þau
hvata brúðkaupinu, áður Ormur færi til skóla, svo hann gæti setið veisluna. Fám dögum
eftir að lýsingar voru úti var það einhverju sinni, að Indriði söðlar hest sinn snemma
morguns og reið til Tungu. Taka þau Sigríður þá tal saman, og segir Indriði, að hann
muni ríða í hérað þann dag og bjóða mönnum til brúðkaups - eða hversu mörgum viltu
bjóða?

Því skaltu ráða, sagði Sigríður, en þó mundi ég svo á kjósa, að þetta boð yrði eigi
óvirðulegra eða fámennara en veisla okkar Guðmundar míns heitins var um árið; eða
hversu margir menn geta setið í hinni nýsmíðuðu stofu á Hóli?

Því nær 50 manns, sagði Indriði, og svo er skemma til á hlaði, og þar vil ég, að hinn
óæðri lýðurinn og minni manna börn séu, en fyrirmenn í stofunni.

Þú og foreldrar þínir munu þegar hafa ráðið, hverjum bjóða skal af hvorumtveggja, vorum
frændum og vinum og heldri bændum hér úr sveitum, og þarf ég ekki þar um að hlutast,
sagði Sigríður, en þó eru þeir nokkrir menn, er ég vildi boðið hafa; en ekki veit ég,
hvort þú hefur því við búist.

Indriði spurði, hverjir þeir væru, og svaraði þá Sigríður og brosti við:

Það er þá fyrst til að greina, að Gróu minni á Leiti vil ég láta bjóða; þó langt sé á
að minnast, hygg ég, að ég hafi einhvern tíma heitið henni því, að hún skyldi vera í
brúðkaupi mínu; og svo eru þeir Búrfellsfeðgar þess verðir, að ég bjóði þeim, þó eigi
væri til annars en að þeir reyndu, hvort mjöðin væri svikin eða ekki.

Indriði hló og segir: Gróa vor er oss velkomin; en óvíst er, hvort þeir Búrfellsfeðgar
þiggja boðið, og þau ein hafa viðskipti ykkar verið, að ég efast um, að þeir vilji
sitja brullaup þitt.

Á það mál er sætst og bætt að fullu, svo að þeir mega vel við una, sagði Sigríður; þeir
fengu 6 ær loðnar og lembdar, og eru það full manngjöld að fornu lagi, enda hygg ég, að
það baksárið, er hann héðan fékk, sé nú fullgróið, þar sem hann nú er kvongaður og það
hæfilega; ekki hef ég séð konu Guðmundar, en það mæla margir, að hún sé skörungur
mikill og gersemi á mannfundum, og grunar mig, að henni muni fýsilegt að sækja boðið,
og mun þá Guðmundur ekki mega heima sitja, og kemur þá að því, sem mælt er, að
leppurinn verður að fylgja goðinu.

Indriði kvað sér það vel líka að hafa Búrfellsfeðga í boði sínu, ef þeir vildu þekkjast
það.

Indriði dvaldi skamma stund í Tungu; ríður hann síðan um héraðið, sem ráð var fyrir
gjört, og býður hann nú mönnum, og heita allir förinni. Hann kemur að Leiti og býður
Gróu og Halli bónda hennar, og kvaðst Gróa ekki mundi láta þá för undir höfuð leggjast,
en vart mundi Hallur bóndi hennar geta komið því við að sækja veisluna, enda væri þá
enginn heima að gæta krakkanna, ef hún færi, annar en hann, og yrði þá annaðhvort
þeirra heima að sitja. Þaðan ríður Indriði til Búrfells, og kemur hann þar á áliðnum
degi; ekki sá hann þar manna úti; stígur Indriði þá af baki og bindur hest sinn á hlaði
við hestasteininn og drepur síðan á dyr, og kom enginn til dyra. Grunar Indriða, að
annaðhvort muni fátt manna heima eður að menn sitji í baðstofu og heyri ekki, þótt hann
knýi á dyrnar, og vissi hann, að göng voru löng til baðstofu. Hann tekur nú það ráð, að
hann gengur í bæinn allt að baðstofudyrum og guðar þar. Í miðjum göngum gengu á hægri
hönd, þegar inn var komið, dyr að búri, og kom þar út kona ein ung, hvatleg og
allmannvænleg; hún var svo búin, að hún var á klæðistreyju blárri, flauelsbryddri á
börmum og ermum, og voru bryddingarnar svo breiðar, að nema mundi kvartili; hún var og
í dökku klæðispilsi dragsíðu og hafði nýja léreftssvuntu röndótta, og voru á tvö göt
ekki alllítil, er auðsjáanlega voru brunnin á af óhöppum; pilsið var að ofan óslitið,
en faldurinn að neðan var því líkastur sem sæi í egg á langviðarsög. Treyjan var
ógölluð og klæðið með slikjunni, eins og það hafði komið úr kaupstaðnum. Á öðrum
handleggnum sá í hvíta skyrtuna, og stóð olboginn ber út úr henni, og hefur þar líklega
sprottið saumur, en ekki hafði verið að gjört. Á hægri hendi bar konan hring og gull í
eyrum, það voru nistishringir, og vantaði þó nistið í annan hringinn. Þessi kona var
Rósa Egilsdóttir. Indriði hafði áður verið að smíðum í Vopnafjarðarkaupstað, og þekkti
hann Rósu og var henni málkunnugur; kennir hann hana og heilsar henni, og tekur hún
blíðlega kveðju hans og biður hann að ganga til stofu; gjörir Indriði það; sér hann þá,
að nokkur vegsummerki höfðu orðið þar á Búrfelli um húsaskipan, síðan hann kom þar
síðast, þó ekki væri alllangt síðan; áður hafði þar verið baðstofa hrörleg í 2
stafgólfum, en nú var hún 12 álna löng og undir súð og stofuhús lítið undir lofti, sem
ekkert var áður. Rósa leiddi Indriða þangað og biður hann að taka sér sæti; en síðan
tekur húsfreyja til máls og segir allskrafhreifingslega:

Það er langt síðan við höfum sést, Indriði minn! Þykir yður ekki furða að sjá mig hér í
þessum paufum og í þessu greni? Kallið þér það ekki forlög að vera komin hingað upp í
afdali?

Ójú, sagði Indriði, ekki ber ég á móti því, að ég hélt það ekki síðast, þegar ég sá
yður á Vopnafirði, að ég mundi hitta yður hér. En hvernig kunnið þér við yður?

Æ, minnist þér ekki á það. Hafið þér litið hérna á grenið, og þá getið þér heldur
ímyndað yður, hvernig ég, sem er borin og barnfædd í timburhúsum, muni kunna við mig
niðri í jörðunni. Hafið þér nokkurn tíma á yðar lífsfæddri ævi séð aðra eins lundaholu?

Ég hef nú lengi vitað það, sagði Indriði, að hér á Búrfelli hefur peningum verið varið
til annars heldur en húsabygginga; en þó sýnist mér nú orðin ærið mikil stakkaskipti á
baðstofunni, síðan ég kom hér, og það er ekki út af eins óhræsislegt.

Hvað kom til þess, Indriði minn, sagði Rósa, nema að þegar ég kom hér og sá béað bælið,
þá afsagði ég manninum mínum að skríða inn í það, ef ekki væri gjört að því. Mér
sýndist líka, að Búrfellsmaurunum væri ekki betur varið til annars en að klöngra upp
einhverri baðstofukofamynd, og þó hún sé ekki burðug, þá er hún þó skárri en háðungin
hin, því það segi ég yður satt, að það var hér hætta að fara inn í hana. Þarna héngu
raftarnir inn úr þekjunni ofan yfir rúmin fólksins, og moldarstykkin voru að hrynja
ofan í bólið hans gamla Bárðar; lyktina og ódauninn tala ég ekki um, því það segi ég
yður satt, það leið yfir mig hvað eftir annað, þegar ég kom upp á loftið og fann
fýluna; en frambærinn er eins og hann var enn þá. Ég get ekki sagt yður frá því, hvað
ég hef tekið út af því að snúast innan um þá hansvítis ranghala, en nú hef ég loksins
nuddað manninum mínum af stað að útvega sér menn til þess að rífa niður þessa óhræsis
kofa; ég vona, að enginn lái mér það. Ég sagði honum, að hann yrði að skaffa mér
forsvaranlegt kokkhús og spísskammers, og það verður hann að gjöra.

Ég finn hann þá ekki heima, vænti ég, sagði Indriði.

Nei, sagði Rósa, honum dugði ekki annað en fara í morgun, því ég sagði honum það skýrt
og skorinort, að ég yrði hér ekki einni nóttu lengur nema hann bætti úr brestunum. Þér
hafið eitthvað, vænti ég, ætlað að finna manninn minn?

Lítið var nú erindið, sagði Indriði, það var einasta það, að ég ætlaði að biðja ykkur
hjónin að sýna mér þá ánægju að koma fram að Hóli á laugardaginn kemur, því það er
ásett, að þá verði þar brúðkaup okkar Sigríðar Bjarnadóttur frá Tungu.

Já, ég hef heyrt þess getið, að það sé búið að lýsa með ykkur, og ég fyrir mitt leyti
þakka fyrir boðið og skal geta þess við hann, þegar hann kemur heim. Ég segi yður það,
þér megið búast við mér, hvort sem hann eða aðrir koma hér af heimilinu. Þér gjörið svo
vel og þiggið hjá mér kaffibolla, Indriði minn!

Indriði þakkaði fyrir gott boð. Gekk þá húsfreyja fram og kom aftur að stundu liðinni
og færði Indriða kaffibolla, og drekkur Indriði, og fæst húsfreyja mest um það, að
hvorki sé staðurinn svo ríkur, að það sé til "bakki" að bera bolla á fyrir mann auk
heldur tvíbökur til að bjóða með.

Síðan spyr Indriði húsfreyju, hvort Bárður gamli sé heima. Segir hún, að svo muni vera
og muni hann að venju sitja í skemmu sinni. Kveður hann Rósu og gengur til skemmu og
hyggst að hitta þar Bárð Búrfellsás. Skemman var opin, og sat Bárður á þrepskildi og
fléttaði linda eður bandspotta einn, er hann hafði bundið í dyrustafskenginn.

Indriði heilsar Bárði, og tekur hann kveðju hans og þó heldur seinlega, og finnur
Indriði það, að Bárður er ekki í sem bestu skapi. Tekur hann þá til máls og segir:

Svona eru iðjumennirnir, þeir eru ætíð eitthvað að starfa. Hvað eruð þér að flétta
núna, Bárður minn?

Það er nú svona þarfaband fyrir mig, Indriði minn; ég held manni veiti ekki af, þó
maður ætti það, þó ekki væri til annars en að hengja sig í. En hvað ertu nú að ferðast,
Indriði sæll?

Ég er nú kominn áfram, sagði Indriði. Ég ætlaði að tala nokkur orð við þig, Bárður
minn.

Já, já, settu þig þá hérna inn, ef þú vilt, á meðan; tylltu þér þarna á kistuna, ef þú
ert svo lítillátur; ég hef ekki marga stólana að bjóða eins og þessi nýkomna frú, ég
hef aldrei átt þá í búskapnum; ellegar ef þú vilt heldur, þá settu þig þarna á fletið
mitt, það er ekki lús í því. Þú ert ef til vill ekki eins hræddur við lúsina eins og
frúin hérna inni. Margt hefur nú skipst um, síðan þú komst hér síðast. Slíkt og þvílíkt
ástand - sýnist þér það ekki? Sérðu ekki, að ég er kominn hingað með bólið mitt?

Jú, sagði Indriði. Sefur þú hérna úti, Bárður minn?

Ójá, ég flutti hingað rúmfataleppana mína í vor; mér leist að hrökklast hingað, þegar
mér var ekki vært lengur í bæjarkofunum. Þær eru heldur ekki fyrir mig, þessar nýmóðins
baðstofur; ég hef lengst ævinnar verið í moldarkofum; ég kann ekki að haga mér í þessum
súðhúsum, þar sem ekki má hrækja frá sér, þó líf liggi við. Þú hefur víst komið hér inn
og séð, að hér er allt orðið spánýtt, síðan þessi fallega kona kom hingað, sem þeir
nörruðu hann Gvend minn til að glæpast á til þess að eyða og spenna þessum fáu álnum,
sem hérna voru til. Komstu ekki í stássstofuna?

Jú, sagði Indriði, hún bauð mér inn í húsið.

Húsið! Já, það er nú meir en hús! sagði Bárður og hristi höfuðið, fjögra álna löng
stofa með stólum og borði og sex rúðna glugga, ekki nægðu fjórar. Já, guð hjálpi mér,
nú er sem sé komin stofa á Búrfelli. Hver mundi hafa trúað því? Nýir siðir koma með
nýjum herrum. Ekki veit ég til, að hér hafi verið stofa áður á Búrfelli, en flestir
hafa átt eitthvað ofan í sig, sem hérna hafa hokrað á undan mér; og nýtt er það,
Indriði minn, að eiga enga sköfu undan sumri og enga lúsarögn af skyri nema lapþunna
ólekju í einu keraldskríli; en hvað er um að tala, það er eldur, eilífur eldur í öllu,
sem hún fer með, þessi Rósa; það sór hann Gvendur sig um við mig hérna um daginn - ég
segi þér það svo sem til dæmis - að ekki gat hann eignast einn skilding úr kaupstað í
sumar út á þetta litla, sem hann hafði meðferðis; það var sjálfsagt ekki annað en það,
sem gjörist, reyturnar af gemlingunum og nokkrir tólgarmolar; þá var ekki tekið annað
út en tómur béaður óþarfi, klútaskræpur og léreftsbætur. Ekki man ég, hvað ég heyrði um
það, hvað margir klútarnir voru; það voru býsn. Síðan er þessu bruðlað sínu í hvern,
sem er í vinfenginu hjá henni, en sumt liggur í kökum hingað og þangað um bæinn; og þó
er einna sárgrætilegast að vita, hvernig fer um feitmetisögnina. Þarna ganga allir í,
boðnir og óboðnir, hundar og menn, og gott, hafi ekki einhver séð, að hnefastórum
tólgarstykkjunum væri stungið undir pottinn, þegar gerseminu hans Gvendar hefur ekki
þótt nógu vel loga í hlóðunum. Já, svona er það, Indriði minn, hvað skal hér um tala?
Það er eins um smjörmeðferðina þessarar nýju konu eins og hann meistari Jón segir um
ólán barnanna, að það er stærra en það taki nokkrum tárum.

Það sá Indriði, að Bárður karl glúpnaði mjög, þá er hann minntist á smjörið, og þagnaði
við. Varð þá hvíld á samtalinu um stund, þar til Indriði ávarpar Bárð og segir:

Ég ætla þetta lagist, Bárður minn; þér hafið hönd í bagga með þeim; það orð hefur farið
af fóstursyni yðar Guðmundi, að hann kunni að fara með efni sín eins og þér, og held
ég, að þetta jafnist smátt og smátt.

Aldrei, aldrei, Indriði minn, sagði Bárður og hristi höfuðið. Það er komin hingað að
Búrfelli sú kaupstaðarrotta, sem aldrei seðst og öllu eyðir, og ég hef sleppt fram af
því beislinu öllu saman. Ég hélt það þó, að hann Guðmundur yrði samhaldssamur ekki
síður en ég, en hann er satt að segja orðinn rétt forblindaður maður, auminginn, og sér
það ekki; hann trúir á þetta goð og þorir ekki að draga andann öðruvísi en hún vill;
enda er honum ekki annað fært, því annars rífur hún hann og tætir, svo honum er ekki
við vært. Já, svona er það. Flestir kjósa firðar líf, og friðurinn er fyrir öllu, segir
gamalt máltæki. Ég vildi helst vera frá því öllu saman, því hrökklaðist ég hérna út í
skemmuskriflið með rúmbólið mitt og reyturnar mínar, sem eru orðnar litlar, því
skepnurnar og hin fáu búsáhöld, sem til voru, fékk ég honum Gvendi mínum í vor, þegar
hann byrjaði þenna merkilega búskap; og hér held ég láti fyrirberast, meðan ég tóri, og
vildi deyja hérna, ef ég hefði frið til þess.

Þegar Bárður karl hafði flutt þessa tölu, stendur hann upp, tekur lyklakippu úr vasa
sínum og gengur síðan að kúfforti einu, er stóð gagnvart rúmi hans og ekki langt frá
sánum mikla, lýkur því upp og baukar í því um stund, dregur síðan upp úr því gamalt
kjallaraglas og tinstaup; sýpur hann sjálfur á glasinu, og skenkir hann síðan á staupið
og býður Indriða að bergja á. Indriði tekur við staupinu og sýpur á; tekur Bárður við
því aftur og lætur niður í koffortið og sest á, en segir:

Svona er nú það, og svona er nú það. Ætlaðir þú nokkuð að finna mig, Indriði sæll?

Já, lítilfjörlega, sagði Indriði, en þó fór ég hingað til þess að bjóða þér, Bárður
minn, að koma á laugardaginn, sem kemur, fram að Hóli, því þá er svo til ætlað, að við
Sigríður Bjarnadóttir höldum brúðkaup okkar.

Já, það var gæfumunurinn. Ég hef frétt, að búið sé að lýsa með ykkur. Fara þau hjónin
héðan?

Svo er til ætlað, sagði Indriði.

Nei, sagði Bárður, ekki fer ég þangað. Ég hírist heima í kofahróinu mínu, ef ég verð
ekki dauður. Ég þakka þér samt fyrir tilboðið; ég er ekki fyrir útreiðarnar; en hún
Rósa þiggur það, vona ég.

Eftir það stendur Bárður upp, tekur aftur hrosshársfléttuna, er áður var um getið,
bregður henni aftur í kenginn og sönglar og tekur að flétta og hnykkir fast á við hvert
bragð og tautar: Ég held ég fari ekki héðan af í veislurnar.

Indriði sér, að ekki muni verða meira af erindunum, og kveður hann Bárð.

Svo gefur hverjum sem hann er góður til, sögðu boðsmenn Indriða og Sigríðar, er þeir
léttu blundi og litu út um gluggana laugardagsmorguninn í 21. viku sumars og sáu sól
roða á fjöllum og heiðskíran himininn tjalda bláum dúki yfir héraðið, grösin og hin
nývöknuðu haustblóm, en árdags andvarann leika sér að því að vefja hverja fjallahyrnuna
eftir aðra með léttum þokulindum og sveifla þeim burt aftur. Allt var á tjá og tundri;
konur klæddust, þvoðu sér og greiddu; reiðhestar voru heim reknir og tygjaðir, þá var
stigið á bak, síðan þeyst sem klárarnir dugðu til að Hvoli; þar átti að pússa þau
Indriða og Sigríði um daginn. Allan morguninn til dagmála var bærinn og kirkjan á Hvoli
hulin í jóreyk og rykmekki, sem lagði upp úr bæjartröðunum. Skilaði smátt og smátt
jóreykurinn öllum, sem komu, aftur: prestinum, brúðhjónunum og boðsfólkinu, en
reiðskjótarnir stóðu sveittir og másandi, sumir bundnir á hlaði, en sumir í hestarétt.
Þegar allt liðið var komið, það er að segja brúðkaupsskarinn, urðu menn þess vísari, að
ekki vantaði aðra boðsmenn en þau Gróu á Leiti og þau Búrfellshjón, og fóru sumir að
tala um það, að ekki mundi þurfa að bíða eftir þeim, sem enn væru ókomnir; en er menn
töluðu þetta með sér, varð einhverjum litið út á melana fyrir neðan túnið og sagði, að
þar væri eitthvað kvikt á ferð; sáu nú fleiri til og urðu í fyrstu ekki ásáttir um,
hvað vera mundi, er þeir sáu eigi annað en hrúgald eitt, sem hægt og hægt mjakaðist
eftir melunum og fór eigi harðara en skip undir skreiðarfarmi, er sígur í árartogum í
andviðrisblábarningi. Gátu sumir þess, að 3 eða 4 menn riðu saman í þyrpingu og létu
lötra; þeir, er skarpskyggnastir voru, sögðu, að ekki þyrfti á að líta, það væri
gangandi maður, hefði hest í togi og reiddi 2 súrmjólkurkvartil eða annað skran, er
hrúgaldaðist á hestinum. Ræddu boðsmenn þetta um hríð; en bráðum urðu þeir vísari hins
sanna, er hrúgaldið færðist nær og leið heim að túninu. Sást þá, að þetta var Gróa og
reið brúnum; gekk Hallur bóndi hennar fyrir og teymdi undir henni og bar barn á
handlegg sér, en Gróa sat á hestbaki og þrímennti. Reiddi hún annað barnið í kjöltu
sér, en annað reið að baki hennar, og var það þung byrði fyrir Brún gamla. Gróa steig
af baki við túngarð og leiddi krakka sína til bæjar, og var henni þar vel fagnað. En
Hallur bóndi hennar tjóðraði hestinn hjá túnhala.

Ekki komu þau Guðmundur og Rósa, og leið svo fram til jafnt báðum hádegis og miðmunda,
að ekki sást neitt til þeirra; en um þetta leyti kom að Hvoli ferðamaður einn, er átti
heima á næsta bæ við Búrfell. Kvaðst hann hafa riðið þar um og haft tal af griðkonum;
höfðu þær getið þess, að maddama Rósa og Guðmundur ætluðu að ríða til brúðkaupsins, en
vart mundu þau fyrr ferðbúin en um nónbil; hafði margt orðið tafsamt um morguninn; það
fyrst, að hestarnir voru ójárnaðir; það annað, að þegar farið var að gæta að söðli
Rósu, var hann móttakalaus og svo lamaður, að allir, sem á litu, sögðu hann að öllu
óhafandi fyrir slíka konu. Sagði þá Rósa: Þú ræður því, Guðmundur, hvort þú lætur mig
ríða á þófa sem aðra herkerlingu. - Var þá skotið hesti undir einn af heimamönnum, er
snarfarastur var, og skyldi hann leita um byggðina, hvort ekki fengist söðull; en sá
vandi var á, að söðullinn átti að vera með enska laginu, því Rósa fortók, að hún gæti
látið það spyrjast um sig, að hún riði á mannfundi í íslenskum söðli. Guðmundi þótti í
fyrstu sem það nægði, að það væri einhver laglegur kvensöðull, en ekki tjáði Guðmundi
að klifa á því; svo varð að vera sem húsfreyja lagði fyrir. Þar var yngisstúlka á næsta
bæ við Búrfell, er Sólrún hét; hún var skrautkona mikil og samdi sig mest í búningi
eftir kaupstaðarbúum. Hún átti utanhafnarklút einn fagran. Hann var djásn mikið og dýru
verði keyptur. Rósa hafði frétt, að þar um sveitir væri ekki til önnur meiri gersemi,
og með því að fyrirtaksklútar maddömu Rósu fundust eigi allir, þó leitað væri um
morguninn með logandi ljósi, tekur hún það ráð, að hún biður bónda sinn Guðmund að
finna Sólrúnu og freista, hvort klúturinn hinn góði fáist eigi að láni til
brúðkaupsferðarinnar. Guðmundur tók fátt á því í fyrstu, og vissu menn þau lok málanna,
að þau hjón áttu tal um það einslega; en það heyrðu menn síðast, að Rósa sagði: Jæja,
þú ræður því þá, Guðmundur, hvort ég sest aftur í dag. Þér mun þykja ég eiga svo
skemmtilegt hérna á Búrfelli, að ég þurfi aldrei að fá að sjá almennilegan mann. - Við
þetta labbaði Guðmundur þegjandi úr búrinu og gengur á hlað út, settist berhöfðaður á
klár einn beislaðan, er þar stóð, og reið af stað og var ekki kominn aftur, þá er
ferðamaður reið um á Búrfelli, og ekki heldur sá, sem sækja átti söðulinn.

Þegar það nú kvisaðist, að ekki mundi svo bráðlega að vænta þeirra Búrfellshjóna, tóku
boðsmenn að knurra og kváðu, að best mundi að ganga til kirkju, því dagurinn liði, en
það dragi í tímann að ríða fram að Hóli, og áður en allir verði setstir, verði komið
undir miðaftan. Prestur varð var við knurr þenna; hann skrýddi sig í skyndi og skipaði
djáknanum að kalla fólkið til kirkju og svo brúðhjónin.

Hann talaði, og það varð.

Á svipstundu þusti allt boðsfólkið inn í bæinn á Hvoli, og frammistöðumennirnir, er
sögðu öllum fyrir siðum, skipuðu fyrir um brúðarganginn. Prestur stóð skrýddur fyrir
altari með handbókina í annarri hendi og blöðin í hempuvasanum, en djákninn gekk aftur
og fram í kórnum, spennti greipar og vissi, hvað hann var og hvað hann átti að gjöra,
skara ljósin og hafa alla lögreglustjórn, þegar í kirkjuna var komið.

Þá hófst brúðargangurinn; var honum svo skipað, að fyrst gengu sex meyjar, og leiddust
tvær og tvær saman; þá kom brúður, og leiddi prestskonan hana; þá brúðguminn, og leiddi
hreppstjóri hann. Þar eftir leiddust yngismenn og yngismeyjar, tvö og tvö, eftir því
sem kosningar höfðu orðið. Þá leiddu bændur konur sínar, en úlfshalinn varð á eftir, og
í honum voru allir einstaklingar. Frá bæjardyrum að kirkju voru á að giska 30 faðmar,
en brúðargangurinn - og því heitir hann brúðargangur - fer jafnan hægt og stillt, og
eins var í þetta skipti. Meðan boðsfólkið var að komast út í kirkjuna á Hvoli, mundi
herlið hafa farið 2 rastir vegar. Þegar komið var í kirkjuna, settist hver í sitt sæti.
Þjónustugjörðin fór vel fram; síra Tómas og djákninn, sem báðir voru bogavarir, eftir
það Sigríður síðast sást á brúðarbekknum, gættu að öllu sem best; en ekkert varð nú að
fundið. Úr kirkjunni gengu menn aftur brúðargang sem áður til kirkju, nema að nú leiddi
Indriði konu sína.

Þá er vígslunni og brúðarganginum var lokið, tvístraðist boðsfólkið; fóru boðsmenn að
leggja á hesta sína, því nú skyldi ríða fram að Hóli til brúðkaupsins. Brúður settist á
pall hjá öðrum konum og beið þar þess, er hestur hennar var söðlaður, og tók sér sæti á
rúmi einu, og var fátt manna inni, er allir voru í burtbúnaði. Gróa á Leiti kom þar til
hennar og var nú með alla ungana að baki sér. Kveður hún Sigríði blíðlega, og tók
Sigríður vel kveðju hennar. Síðan tekur Gróa til máls og lætur hvað reka annað:

Heilsaðu konunni, Gunna, þú Sigga, og þú líka, komdu Jónsi, heilsaðu konunni, þú ert
alltaf svoddan heimótt! Þetta er hún Tigga þín, sem þú hefur verið allajafna að stagast
á og gaf þér sykur. Hann mundi það, púttinn sá arni, Sigríður mín, að þú tróðst upp í
hann stóreflis sykurmola einhvern tíma hérna við kirkjuna. Já, þarna sérðu nú, Sigríður
mín, öll króaskinnin. Það verður örðugt að klekja þeim upp, ormunum þeim arna. Einn
anginn varð að vera eftir heima, og gekk þó ekki á góðu, en þessa angana ætla ég ekki
að tala um; þeir héngu á mér í allan morgun, þegar þeir vissu ég ætlaði að fara. Þeir
eru svo hornvítis skynugir, greyskammirnar þær arna, að ég gat með engu mögulegu móti
slitið þá frá mér. Þeir eltu mig, hvað sem ég fór, og varð ég svo að hnosa þeim með mér
hingað fram eftir.

Þau eru alls staðar velkomin, blessuð börnin, sagði Sigríður.

Ég vissi það nú ætíð, sagði Gróa, að þú mundir ekki amast við, þó ég tæki þau með mér.
Æ, ég held ég verði að setja mig hérna á kistilinn hjá þér. Já, nú hefur margt drifið á
dagana, síðan við sáumst seinast. Ég held það hafi verið hérna við kirkju; en ekki kom
ég hérna í hitt hið fyrra, þegar tilstandið sællrar minningar var, og sagði hún
Ingveldur mín heitin mér þó að koma. Það gilti líka einu; ekki var það þar fyrir, en
það lagðist einhvern veginn í hömina á mér, að það ætti ekki að fara svo, sem betur
fór, að hann Gvendur á Búrfelli yrði maðurinn þinn, elskan mín; en nú er hann kominn í
sessinn. Ég skal segja þér frá því síðar, Sigríður mín. Þú hefur, vænti ég, ekki heyrt
mikið af því? Já, slíkt og þvílíkt! Fátt er best um flest. Ég tala ekki neitt og læt
ekki hafa neitt eftir mér, en þar fékk hann hnapphelduna, sem heldur. Ég skal segja þér
það allt saman, þegar við höfum tóm til. Guði sé lof, að þú fórst aldrei að Búrfelli,
elskan mín. Það réðist eins og það réðist og ég einhvern tíma sagði henni Ingveldi
minni heitinni; guð hvíldi hana skepnuna; margur má þess sakna og ekki síst ég.

Við þessi orð kom kjökurhljóð í Gróu, og mátti hún þá varla vatni halda heldur en
hirðmenn Magnúsar konungs góða, er hann var jarðaður.

Það held ég hana hefði gilt einu, þó hún hefði lifað núna og verið hérna í dag, sagði
Gróa, en hvað skulum við hér um tala, segir hann meistari Jón, allrar veraldar vegur
víkur að sama punkt.

Við skulum ekki tala meira um þetta, sagði Sigríður, þú kemur einhvern tíma eftir
helgina fram að Tungu. Hún móðir mín ætlaðist svo til, að ég greiddi eitthvað fyrir
þér. Það var seinasta bónin hennar, og hana ætti ég að gjöra.

Gróa blóðroðnaði og þagnaði um hríð, en roðinn hvarf smátt og smátt, og er það haft í
mæli, að hún hafi síðar sagt vinum sínum, að svarið hefði verið til, en þá hefði hún
ekki þurft á því að halda. Í því bili kom Indriði að pallinum, þar sem konurnar sátu,
og segir konu sinni, að nú séu hestar þeirra söðlaðir og mál sé að ríða. Sigríður
stendur þá upp og segir um leið brosandi:

Ég ætla að biðja þig, Indriði minn, að segja svo fyrir, að vel fari um hana Gróu okkar
og krakkana hennar; þú lætur hann Hall vera hjá henni.

Frá Hvoli og að Hóli er góð bæjarleið og sléttir melar. Þangað skyldi nú boðsfólkið
sækja veisluna, og var hún búin eftir bestu föngum. Reið nú hver, sem búinn var, til
boðsins að Hóli. Sprettu menn drjúgum úr spori og reyndu gæðingana, og var það hin
mesta skemmtun. Þegar að Hóli kom, var allt tilbúið, grauturinn kraumdi í pottinum,
steikarefnið var soðið, og lummurnar lágu á diskum á búrhillunum og margt annað
sælgæti. Bekkir og borð voru reist í veislustofunni og skemma tjölduð.
Matreiðslukonurnar önnuðust um allt innanbæjar, en Ormur Bjarnason hafði séð um
tilreiðsluna í veislusölunum, og var hann því ekki við hjónavígsluna á Hvoli, enda kvað
hann sér enga nauðsyn til bera að hlusta á hana; hann vissi textann fyrir fram; hann
mundi vera, eins og vant væri, eitthvað um kærleikann, trúfestina og hjúskaparhaldið,
og kvaðst hann vita fullt svo vel skyn á því öllu sem síra Tómas, sem alltaf efaðist um
allt, en engu treysti, eftir 6. kapítulanum, Fogtmanni og sálarparagraffinum.

Þá er menn höfðu sprett af hestum sínum og tekið sér hressingu, fóru frammistöðumenn að
stinga saman nefjum um það, hvernig þeir skyldu skipa til sæta, og var það eigi
alllítið vandaverk. Brúðhjónum var þegar vísað til sætis og svo presti og prestskonu.
og svo nokkrum öðrum, er náskyldastir voru brúðhjónum. Í þessu berst sú fregn, að þau
Búrfellshjón riði í hlaðið. Varð þá allmikil umræða meðal frammistöðumanna um það, hvar
þeim skyldi til sætis vísa. Sögðu nokkrir, að þeim væri boðlegt að sitja innst og efst
fyrir miðju borði í skemmunni, en í stofuna kæmist ekki fleiri en þar hefði verið til
ætlað. Aftur sögðu nokkrir, að það væri ekki sæmandi að láta konu úr kaupstað og ekki
uppalda í sveit, á léreftskjól, sitja innan um ruslaralýðinn í skemmunni. Enda þekktu
þeir svo skaplyndi Rósu, að hún mundi eiga sammerkt við Hallgerði, að hún vildi engin
hornreka vera. Um þetta efni greindi þá mjög á, frammistöðumennina, og urðu ekki á eitt
sáttir. Orm Bjarnason bar þar að, er þeir áttu talið. Spurði hann þá að, hvað þá
greindi á um. Sögðu þeir honum það, og mælti þá Ormur:

Hér skal ég skjótt úr skera. Signor Guðmundur og maddama Rósa skulu sitja í stofunni.
Það er ekki orðavert. Ég skal sjá þeim fyrir sæti, líklega nálægt mér; hugsið þið ekki
um það.

Þriðji maður hafði verið í förinni með þeim Búrfellshjónum, og kenndu hann allir og
sögðu: Þar er þá Þorsteinn matgoggur kominn; sá er þó lengi seigur í sóknum.

Ormur var staddur á hlaðinu og hleypur til og tekur Rósu af baki, og var það allt um
garð gengið, áður Guðmundur bóndi hennar hafði litið við og komið gömlu stígvélunum úr
ístöðunum. Ormur heilsaði Guðmundi virðulega, en glotti þó við; það sá Guðmundur ekki.
Leiðir hann síðan hjónin til stofu, og er Rósa hin kátasta.

Nú eru menn til sætis leiddir, og hlaut Gróa frá Leiti sæti í stofu, yst á hinum óæðra
bekk, og líkaði henni það allvel, og hafa ólygnir menn síðan frá því sagt eftir Gróu,
að það hafi hún séð mest vinskapsbragð Sigríðar sinnar, að hún var sett í stofuna.
Þegar búið var að koma öllu boðsfólkinu fyrir, bæði í stofu og skemmu, sáu
frammistöðumennirnir, að eitt sæti var þar í skemmunni afgangs næst dyrum. Var þá talað
um, að Þorsteinn matgoggur gæti tyllt sér þar, þó ekki væri honum boðið.

Þorsteinn þáði sætið með þökkum, og kvaðst hann ekki vera betra vanur. En með því ekki
voru fleiri borðfæri til en boðsmenn þurftu á að halda, sögðu frammistöðumenn, að hann
yrði að reyna að nota sér hornspón og sjálfskeiðing, en ekki skyldi hann þurfa að deila
vistum við aðra menn, því einn skyldi hann hafa fat og disk fyrir sig. Þorsteinn kvað
sér það allvel líka, og sætið sagðist hann hafa hið besta, er þar væri gott aðdrátta;
kvaðst hann mundi leggja toll á allan vistaflutning innar í skemmu. Voru nú vistir á
borð bornar, og var fyrst grjónagrautur. Settu frammistöðumenn grautarskál eina mikla
fyrir Þorstein; hún mundi hafa tekið vel mældar 10 merkur. Leist honum harla vel á og
hreyfði því þegar, að best mundi fara að segja fyrir siðum og syngja borðsálminn. En
frammistöðumenn sögðu, að svo mætti ekki vera, fyrr en búið væri að koma öllu í lag í
hinni æðri stofunni, og féllust skemmubúar á það. Það stóðst líka á endum. Í því menn
mæltu þetta, hóf síra Tómas sönginn í stofunni, og er forsöngvarinn í skemmunni heyrði
það, stóð hann upp í sæti sínu, setti í skyndi gleraugun á nefið og kyrjaði
borðsálminn.

Söngurinn fór vel fram og siðsamlega, og eftir það tóku menn til matar og ekki síst
Þorsteinn matgoggur. Hann var ávallt einn um hituna og réðst á grautarskálina hina
miklu; segir ekki af viðskiptum þeirra, en svo fóru leikar þeirra um síðir, að þeir
sögðu, að hún hefði farið halloka fyrir Þorsteini. Því næst var steik fram reidd.
Þorsteini var borið trog eigi alllítið, fullt af kjöti, og flæddi feitin yfir barmana
eins og stórstraumsflóð á fjöru. Allir, sem sáu aðfarir Þorsteins, mæltu, að honum
tækist aðsóknin allkarlmannlega. Fékkst hann við kjöttrogið alllíkt sem víkingar
Norðmanna, er þeir réðu til uppgöngu á dreka blámanna, hjuggu á báðar hendur og hruðu
skipið.

Matgoggur vo alla kjötbitana, fyrst hina feitustu, svo hina mögru, uns trogið var
hroðið og hnútur og leggir voru gengnir fyrir borð sem Búaliðar forðum. Það fór samt
líkt fyrir Þorsteini og Þorkeli þunna, sem kvæðið er um gjört. Þorsteinn sprakk á
útgönguversinu, sem sé lummunum.

Eins og áður er greint, hafði Þorsteinn matgoggur áskilið sér rétt til að taka toll af
öllum matarbirgðum, er fluttar væru til skemmunnar, og ekki síst af kornvörunni. Á
lummurnar lagði hann mest. Hver lummudiskur, sagði hann, er fram hjá fer og inn í
skemmuna, skal gjalda 6 bleðla með sírópi og sykri á. Það er lagaleiga hjá kaupmönnum.

Allir skemmubúar gjörðu góðan róm að máli Þorsteins. Matgoggur tók og tollana
greinilega, og varð það svo mikill forði, að hann nauðugur gekk frá leifðu.

Þegar borðsálmurinn var sunginn, hné hetjan og hallaðist að skemmugaflinum, þar sem
hann hafði setið um daginn, lét augun aftur og sofnaði; en þess hafa greindir menn
getið, er við voru, að kvöldbæn hans hafi verið þannig: Guð gæfi, að ég væri kominn í
rúmið, háttaður, sofnaður, vaknaður aftur og farinn að éta. - Það höfum vér frétt með
sönnu, að Þorsteinn komst til hvílu með góðra manna tilstyrk í makindum og allvel
saddur, en hvort hann hefur fengið ósk sína uppfyllta næsta morgun, vitum vér eigi, og
er hann úr sögunni eins og aðrir skemmubúar.

Nú víkur því frásögninni til stofunnar, þar sem heldra fólkið og brúðhjónin sátu. Þar
fór allt vel fram og lystilega. Síra Tómas stýrði söngnum og öllum siðum vel og
vandlega. Þar var fyrst grautur á borð borinn, eigi almennur grautur, heldur
hrísingrjónagrautur. Meðan menn skeiðuðu grautinn, var alþjóðleg þögn í stofunni; svo
var grauturinn góður og spakmáll. Nú varð nokkuð vopnahlé, og fóru menn að taka sér
neðan í því, því nóg var fram reitt af öllum ölföngum. Gjörðist þá glaumur mikill í
veislusalnum, og getum vér ekki talið allt, sem talað var, meðan staupin og steikin og
pönnukökurnar - því þar voru engar lummur sem í skemmunni -fóru í kringum borðið. -
Brúðhjónin, sátu á brúðarbekki með alvörusvip, eins og vera ber, er menn koma í þann
sess, er í skal sitja alla ævi, þar til dauðinn skilur; en auðséð var af augum beggja
brúðhjónanna og ekki síst Sigríðar, að hún og Indriði höfðu ekki verið brösuð saman af
höndum Völundar veraldarinnar.

Hinn góði og guðhræddi postuli síra Tómas, er sat næstur brúðhjónunum, sá það án alls
efa og vantrausts og svo, að hann ekki þurfti að þreifa fyrir sér, að ást og ánægja
höfðu fyrir löngu 'byggt sér sterkan stað` í brjóstum nývígðu hjónanna.

Nú eru þau Indriði og Sigríður þetta kvöld því nær úr sögunni; aðeins glöddu þau sig af
því að veita boðsmönnum sínum vel og ríkmannlega og horfa á gleði þeirra og siðsama
skemmtun, síðan af því að fara að sofa og láta frammistöðumenn ráða öllum
eftirdrykkjum, eftir því sem hverjum geðjaðist að. Síra Tómas söng sálminn og sagði
fyrir brúðhjónabollanum.

Indriði vék honum afsíðis einhverju sinni og velti í vasa sínum einhverju af því, sem
meistari Jón kallar hinn þétta leir, og rétti að síra Tómasi. Vér vitum ekki, hvað það
var mikið. Prestur tók við fénu, en mælti um leið: Þetta eru ósköpin öll, Indriði minn!
Það er gjöf, en ekki gjald.

Nú mun flestum fýsilegt að heyra, hvernig Guðmundur Hölluson sat brúðkaup Sigríðar, sem
eitt sinn var á árunum konuefni hans. Guðmundur og maddama Rósa hlutu einhver hin
fremstu sæti í veislusalnum, eins og áður er á drepið. Ormur hélt öll heit sín vel og
drengilega, eins og þegar Ásgrímur Elliðagrímsson tók við Njáli; lét hann tvo menn
styðja Guðmund til sætis í stofu, fyrir því að Guðmundur hafði fengið riðu af reiðinni
eins og Njáll af elli. Ormur leiddi Rósu til bekkjar í stofu, og féll viðtal þeirra
létt og liðugt; sat Rósa þar mitt á milli lærifeðranna, Guðmundar bónda síns og Orms,
og voru þeir að flestu ólíkir. Það er áður greint, að borðsálmurinn og grauturinn
gjörðu þögn á þingi og að sálmurinn var góður og grauturinn spakur við alla, og var þar
ekkert þóf, nema skeiðarnar glömruðu dálítið við bræður sína djúpu diskana. Í þann tíma
varð fátt til tíðinda með þeim sessunautunum, maddömu Rósu, Guðmundi og Ormi, utan það
Guðmundur gjörði grautnum góð skil og sagði sem Halli, að hann væri góður matur; og er
hann gjörðist heldur heitur, tók Guðmundur bakföll mikil og spyrndi fast í borðstólpana
sem bestu ræðarar, og var eigi örgrannt um, að hann kæmi óþægilega við klæðafald konu
sinnar; orsakaðist hún til að segja, eins og venjulegt lagamál er til:

Hvað hugsarðu, maður? Ætlarðu, Guðmundur, að eyðileggja kjólinn minn með þessu béuðu
fótasparki? Kanntu ekki að sitja í samkvæmi? Veistu ekki, að hér eru siðaðir menn og
það aðrir eins og hann Ormur, sem hefur séð allt svo pent á Suðurlandi og er þar að
auki stúdent?

Hún hnippar þá í sama bili í bónda sinn, og var það varúðarregla. Bóndinn hét bót og
betrun og mælti fátt, er í frásögur sé færandi, en hætti að éta grautinn, þó
sárnauðugur, af því sem varð séð af svip hans og öllu útliti.

Fyrir glaumnum í veislusalnum heyrðist ekki manns mál og því síður Búrfellshjónanna; en
Ormur Bjarnason, sem var sessunautur þeirra, hlustaði og íhugaði allt það, er hann varð
áskynja um hjónabandslífið, með svo mikilli athygli sem hinn goðumlíki Odysseifur, þá
er hann kom úr leiðangri frá Trójuborg, settist á þrepskjöldinn og leit hóp biðla
Penelópu konu sinnar, er sátu í salnum og átu mat hans og drukku af hans dýrasta víni,
en hann ætlaði að vega þá næstu nótt.

Nú kom steikin í brúðarsalinn. Það er annar þáttur borðsögunnar. Hinn sami leikur
gjörðist hjá systrum, bræðrum og svo öllum sessunautum. Frammistöðumenn gengu um kring
og framreiddu fæðuna.

Guðmundur frá Búrfelli gleymdi því ekki að taka álitlegustu kjötbitana; en samt var
eftir að vinna þá, svo hann fengi fullan sigur yfir þeim. Hann var vopnaður vel, því
hann hafði sverð gott, spjót og skjöld steindan. En vopnin voru hnífur, matkvísl og
diskur. Guðmundur var ekki nærri því eins fimur sem Gunnar á Hlíðarenda, að hann gæti
kastað vopnum í loft upp og gripið þau síðan, áður en niður kæmi. Guðmundur vill þá
reyna íþrótt sína; tekur hann þá matkvíslina tveim höndum og hóf hana mjög hátt; kom
hún á diskinn og klauf hann að endilöngu; mörgum þótti það ekki rétt, að Guðmundur
skífði svo hlífar sínar, en Rósu varð ekki annað að orðum en að gefa Guðmundi bónda
sínum ílagsgott olbogaskot og segir um leið:

Hvað hugsarðu, Guðmundur? Hvaða rustíkus eða dónsi ertu? Gjörðu mér þetta ekki aftur,
svo menn sjái.

Hvað þá! sagði Guðmundur. Mér varð þetta óvart; en þetta eru allt einber svik úr
kaupmanninum.

Er það kaupmanninum að kenna, þó þú sért aulabárður? sagði Rósa.

Guðmundur ætlaði að svara einhverju, en kona hans hnippaði í hann og mælti svo: Berðu
þig að þegja, góðasti, ef þú getur.

Ormur heyrði viðtalið. Gat hann þá ekki orða bundist og sagði hálfbrosandi: Með leyfi,
maddama Rósa, má ég ekki leggja orð í tveggja manna tal?

Með mestu ánægju, herra stúdent Ormur.

Mér virðist þá, að þér séuð nokkuð ströng við manninn yðar. Signor Guðmundur segir það
satt, þetta er allt sprunginn og fúinn fjandi, leirruslið, sem blessaður kaupmaðurinn
flytur oss að framan. Þetta þolir ekkert. Mundi það ekki betra að afla sér trédiska úr
Trékyllisvík eða Hornströndum, vel rennda úr rekavið? Þér sjáið, maddama Rósa, að ég
get orðið prestur og prédikað nokkurn veginn, þó ekki sé ég stúdent enn.

Rósa þagnar um stund, en segir síðan: Ég er nú svo dönnuð, að ég skil, fyrri en skellur
í tönnunum.

Ormur ansaði engu, en bað frammistöðumenn hljóðlega að færa Guðmundi annan disk, fullan
vistum, úr tini eða tré; hlýddu þeir því, og gjörðist nú ekki neitt sögulegt, þar til
borð voru upp tekin.

Pönnukökum og öðru sælgæti gjörði Guðmundur bestu þegnskyldu, og var það ráðið með þeim
Rósu og Ormi, að hann þyrfti eigi annarra vopna við en þeirra, sem eru á hvers manns
hægri hendi, og tókst honum vel að beita þeim. Nú stóðu menn upp frá borðum, en þá var
eftirdrykkjan eftir. Þá er síra Tómas hafði vel og guðrækilega sagt fyrir
brúðhjónabollanum og brúðhjónin voru farin til hvílu, eins og áður er á drepið, skemmti
hver sér og sínum vinum, og enginn varð vínskortur. Rósa reis nú úr sæti sínu og sagði
hljóðlega:

Ósköp er það leiðinlegt, að menn skuli ekki geta dálítið lyft sér upp og dansað.

Þá sagði Ormur: Þér kunnið, maddama góð, að dansa, það veit ég fyrir víst, þar sem þér
eruð upp alin í kaupstað. Á Bessastöðum lærum við ekki þess háttar, en ég hef við og
við skotist til Reykjavíkur, og þar hef ég numið fyrstu aðferðina, og væri yður,
maddama Rósa, skemmtun í því, að við færum að reyna einn snúning, þá skulum við koma á
gólfið.

Maddama Rósa neitaði ekki góðu tilboði, og dönsuðu þau Ormur og Rósa saman um hríð, en
aðrir gláptu á það sem tröll á heiðríkju, því slíkt hafði ekki sést áður í héruðum
Austurlands. Þau Ormur og Rósa dönsuðu lengi, og fór þá yngra fólkið einnig að hoppa að
dæmi þeirra, og varð þar af hin mesta skemmtun. Loks leiddi Ormur Rósu aftur til sætis,
og þakkaði hún Ormi innvirðulega, en um leið og hún settist, sagði hún og stundi við:

Hvaða kvalræði haldið þér, Ormur, að mér sé ekki í því, að maðurinn minn kann enga
agnarögn að dansa? Það hefur verið hugsað oftar um annað hjá honum Bárði gamla en að
kenna dansleiki eða eitthvað, sem maður getur haft gaman af.

Hér er mikil bót í máli, maddama góð, svaraði Ormur; þér kunnið sjálf ágætlega að
dansa, og þá getið þér smátt og smátt kennt honum það í heimahúsum.

Haldið þér virkilega, að það sé mögulegt, Ormur?

Sem ég er lifandi er það mögulegt fyrir yður, því ætli ekki það! Ég hef þekkt marga,
sem lært hafa ýmsar listir, þó þeir væru eldri en signor Guðmundur, hvað sem máltækið
gamla segir um þau efni.

Heyrðu nú, Guðmundur! sagði Rósa; hann Ormur, sem er útlærður að sunnan, segir, að ég
geti kennt þér að dansa.

Guðmundur hafði setið grafkyrr, á meðan á dansinum stóð, og eins og aðrir gestir
furðast feikilega og tekið ótal bakföll og bikara af víni. Hann gjörðist ölvaður, og er
það ekki tiltökumál í samkvæmi. Hann svaraði spursmáli konu sinnar svo: Æ, ég held, að
ég geti aldrei lært.

Vissulega, sagði Ormur, ég skal nú kenna yður, signor Guðmundur, fyrstu sporin, sem
allir byrja á, það er galoppade á dönsku; konan yðar kennir yður hitt heima, það er að
segja sagtevalsinn.

Í þessu bili grípur Ormur Guðmund og dregur hann fram á stofugólfið og hringsnýr honum,
þar til hann sundlaði og féll. Ormur reisti hann upp frá dauðum og færði hann að skauti
Rósu og gat þess með mörgum fögrum orðum, að Guðmundur bóndi hennar væri efnilegur til
dansleika; að sönnu hefði hann sundlað nokkuð á gólfinu, en þetta kvað hann ekki vera
neinar nýjungar, því svo færi jafnan um þá menn, er fátt hefðu numið í æskunni, en
síðan kæmust til hárra valda eða í góðan skóla. Rósa gat ekki hrundið ástæðum Orms og
sór þann eið, að annaðhvort mundi hún segja skilið við Guðmund ellegar hann skyldi læra
að dansa. Guðmundur hlýddi á eiðspjall konu sinnar og þagði, en sagði í hálfum hljóðum:

Hvað ætli hann Bárður fóstri minn segi, þegar ég fer að dansa á Búrfelli, en engin er
til smjörskafan og allt er farið úr sánum?

Menn skemmtu sér vel og lengi fram á reginnótt við samtal og samdrykkju, og fór allt
vel fram; en af því tunglsljós var, riðu flestir boðsgestir heim um nóttina. Einstöku
maður, sem hafði tekið sér nóg eða næsta mikið neðan í því, hallaðist á hestinum eða
féll í arma móður sinnar; samt var það allt slysalaust.

Gróa varð kyrr með angana sína á Hóli og svo Þorsteinn, sem sálaðist um sinn í
skemmunni af saðningu, eins og áður er um getið. Þau Búrfellshjón riðu einnig heim.
Ormur leiddi þau til hesta, greiddi Guðmundi góða leið til ístaðanna og setti maddömu
Rósu í söðulinn og minntist við hana, og var síðasta viðtal þeirra svo:

Rósa segir: Haldið þér, að ég geti kennt manninum mínum að dansa?

Já, sannarlega segi ég yður það, svaraði Ormur.

Þér verðið þó ekki svo óartugur að koma ekki við hjá mér, áður en þér farið suður?

Það er sjálfsagt, að ég kem við á Búrfelli; það er í leiðinni; ég fer ekki svo um.

Morguninn eftir reis Gróa úr rúmi, fyrr en Sigríður var komin á fætur, því Sigríður var
í þetta skipti mjög morgunsvæf, venju fremur. En er þær höfðu tekið tali, sagði
Sigríður:

Þú manst eftir því, sem ég sagði þér í gær, Gróa mín, að þú ættir að koma til mín
einhvern tíma bráðum, og afsagði ég ekki að greiða eitthvað fyrir þér.

Já, það er nú eins og allt annað, elskan mín, tryggðin og trúfestin við mig; en ég veit
ekki, hvenær ég get staulast fram eftir með krakkana, því ekki er búið á Leiti betra en
svo, að við eigum eina meri fylfulla, sem varla getur gengið bæjarleið; svona er nú
búskapurinn; það þekkir enginn, sem ekki hefur reynt það að vera fátækur.

Ég veit það, sagði Sigríður; þú getur ætíð fengið málsverð hjá okkur Indriða mínum,
þegar þér liggur á, en hann annast núna svo sem vikuforða fyrir ykkur; hann Indriði
minn afhendir það; en svo er hérna skildingur, Gróa mín - það var spesía - sem ég
skulda þér, síðan þú barst fyrir mig bréfið forðum. Taktu við honum, og svo erum við
sáttar.

Gróa tók við peningnum og kyssti Sigríði um leið. - Æ, ég skammast mín að taka á móti
þessu öllu saman. - Hún strauk síðan dúki um augun - engir vita, hvort hann var
drifhvítur eða flekkóttur - kvaddi síðan Sigríði sína og hét því að hitta hana og segja
henni margt fornt og nýtt, er enginn skyldi hafa eftir sér, en ólygnir menn hefðu sagt
henni.

Nú var brúðkaupi þeirra Indriða og Sigríðar lokið.

Um veturinn eftir voru þau Indriði og Sigríður að Hóli í góðum fagnaði, og tókust
þeirra ástir góðar. Einu sinni, er á leið veturinn, kemur Indriði að máli við konu
sína:

Það er ætlun mín, segir hann, að best muni vera fyrir okkur að fara að reyna búskapinn.
Víst er um það, að hér erum við í góðra foreldra húsum; en réttast álít ég þó fyrir
hvern ungan mann, sem hefur nokkur efni, að ráðast í eitthvað það, sem megi verða honum
til gagns og sæmdar og fósturjörð hans til nota; og hver er þá vegurinn fegri og
skemmtilegri en að reisa bú?

`Því vænt er að kunna vel að búa,
vel að fara með herrans gjöf`,

og það eigum við að nema, og getum við þá treyst því, að jörð gefur arð eftir
atburðum.

Ég fellst á það, sem þú segir, elskan mín! sagði Sigríður og klappaði með hendinni á
vangann á manni sínum; en hvar ætlar þú okkur að fara að búa?

Margur mundi mæla það, að við þyrftum ekki að vera jarðnæðislaus, þar sem við eigum
fjórar jarðir og allar vænar, sagði Indriði.

Ekki eru þær lausar sem stendur, og þó svo væri, mundi ég ekki hvetja þig til að taka
nokkra af þeim, og lengi hefur mig langað til að vera hérna í sveitinni; en nú er hér
ekkert jarðnæði laust.

Þá förum við að Fagrahvammi, sagði Indriði og brosti við.

Hvar er hann, heillin mín? sagði Sigríður. Þá jörð, man ég ekki til, að ég hafi heyrt
nefnda.

Þú skalt fá að sjá hana einhvern tíma bráðum; við ríðum þangað einhvern tíma eftir
sumarmálin.

Meira vildi Indriði ekki segja henni að því skipti; en einu sinni um vorið, þá er snjór
var úr hlíðum leystur, en geirar grænir, lætur Indriði söðla tvo hesta og biður konu
sína að búast til ferðar. Skulum við nú fara að sjá Fagrahvamminn, segir hann. Sigríður
bjó sig sem hún ætlaði í kirkju, og brosti bóndi hennar að því, en segir henni þó ekki
meira um áfangastaðinn. Stíga þau nú á bak, hjónin. En er komið var út úr túninu, þar
sem gatan beygist ofan með túngarðinum og liggur ofan í héraðið, snýr Indriði hestinum
á fjárgötur og fram í dal. Kátlegt þótti Sigríði þetta, en hugsaði, að þetta væri
leikur einn af Indriða og til þess gjörður að fá hana með sér á skemmtireið, er veður
var fagurt. Þau ríða nú fram dalinn, og var hann þá orðinn algrænn og næsta fagur um að
líta. Loksins komu þau í hvamm einn fagran; það var fremst í landareign Indriðahóls;
ekki hafði Sigríður þar fyrr komið, en þó kannaðist hún glöggt við sig, er henni varð
litið yfir ána; blasti þar við Álfhóll og hlíðin, sem hún hafði setið hjá í forðum. Í
miðjum hvamminum sté Indriði af baki og tók konu sína úr söðlinum. Landslaginu er svo
varið, að hvammur þessi myndast af tveimur lágum grasbörðum, er girða hann á þrjár
hliðar og skýla fyrir öllum vindum nema landsuðri. Fyrir neðan hvamminn liggja sléttar
grundir, er í við hallar ofan að ánni. Áin rennur þar um sléttan farveg og er lygn, en
nokkuð breið. Á þessa hliðina blasti við iðgræn hlíð, en tvö gil steypast þar
hvítfossandi ofan af brúninni og falla saman lítið eitt fyrir neðan miðja hlíðina og
mynda dálitla tungu. Eftir miðjum hvamminum rennur lækur, er sprettur upp undan stórum
steini þar í hlíðinni fyrir ofan, en upp með læknum og upp úr sjálfum hvammsbotninum
ganga smádældir, sem eru vaxnar aðalbláberjalyngi, eini og víðirunnum. Hvammurinn
millum barðanna er rennisléttur, nema ofurlítill ávalur bali eður hóll í honum miðjum,
fremra megin við lækinn. Hvammurinn er svo víður, að vel mætti búa þar til tíu kúa tún
eða meira. Grasið í hvamminum var eins og á öllu harðvelli, sem vantar rækt og áburð,
harla lágvaxið en kringum steinana og þar, sem kindurnar hingað og þangað voru vanar að
bæla sig, stóðu upp fagrir og þéttir grastoppar, grænir sem smaragð. Þar af mátti sjá,
hvílíkur frjóvgunarkraftur lá þar dulinn í jörðunni.

Veðrið var blítt og hvammurinn ofur hýr, og því var ekki að furða, að blíða og fegurð
náttúrunnar yrði að fá á hvern þann, er guð hafði gefið athugasöm augu og viðkvæmt
brjóst til að skoða og dást að hans handaverkum. Indriði víkur sér þá að konu sinni og
segir:

Elskan mín! Ég sé, að þér líst hér vel á þig. Þenna hvamm hefur guð ætlað til þess, að
einhver skyldi búa í honum og gjöra grundina þá arna að túni, eða heldurðu ekki það?
Þetta er nú Fagrihvammur, sem ég hef talað um við þig, og hvergi vil ég búa annars
staðar en hér; skoðaðu, hérna á balanum sést enn fyrir tóftinni af húsinu mínu; nú
verður að reisa það við og stækka það, svo við getum bæði verið í því, því nú skilur
áin okkur ekki lengur.

Ónei, hjartað mitt, sagði Sigríður og hljóp í fangið á manni sínum og lagði báðar
hendur um hálsinn á honum; þökkum við guði fyrir, að hann hefur látið æskuóskir okkar
rætast.

Þau hjónin skemmtu sér um hríð og skoðuðu landið í og umhverfis hvamminn og riðu síðan
heim, og sagði nú Indriði konu sinni greinilegar frá fyrirætlun sinni, að reisa þar bæ
í hvamminum, og að faðir hans hefði gefið honum land þar fram um dalinn, og hefði þó
Indriðahóll ærið landrými eftir. Sigríður féllst á þessa ráðagjörð; og þegar um vorið
lét Indriði efna til bæjargjörðar og hafði að þeim starfa marga menn, og sjálfur telgdi
hann viðu alla; en til þess að koma sem fyrst rækt í túnstæðið og afla sér áburðar til
næsta vors, fékk hann af föður sínum að hafa selstöðu í Fagrahvammi um sumarið og hafði
þar færikvíar á vellinum, en lét kýrnar liggja inni um nætur.

Um haustið var Indriði búinn að koma upp flestöllum bæjarhúsum, en ekki fluttu þau hjón
þangað það haust, en höfðu þar um veturinn nokkra menn og allan þann pening, er þau
áttu; og næsta vor eftir fór Indriði frá Tungu alfarinn, og var þá bæjarsmíðinni að
öllu lokið.

Fyrstu tvö árin, sem þau Indriði og Sigríður bjuggu í Fagrahvammi, gátu þau ekki haft
þar nema tvær kýr, en sauðfé höfðu þau þar margt. Indriði lagði mesta stund á að koma
góðri rækt í túnið, og tókst honum það smátt og smátt; segja þeir svo frá, er komið
hafa að Fagrahvammi, að þar sé einhver hinn snotrasti töðuvöllur, enda sé það auðséð á
öllu utan og innan bæjar í Fagrahvammi, að þar búi góður efnamaður og þrifnaðarbóndi.
En óskandi væri, að margur vildi gjöra það að dæmi Indriða og forfeðra vorra að nema
þar land og reisa þar bú, sem enn er óbyggt á Íslandi; og víst er um það, að enn þá er
þar margur fagur blettur óræktaður, sem drottinn hefur ætlað mönnum til blessunar og
nota. Og ljúkum vér hér að segja frá þeim Indriða og Sigríði.







MAÐUR OG KONA



FYRRI HLUTI

I. KAPÍTULI
Hér segir frá ýmsum mönnum, er síðar koma til sögunnar

Maður er nefndur Sigvaldi, hann var Árnason, Sigurðarsonar, Hjaltasonar, Gunnarssonar
glænefs, úr Grafningi. Móðir Gunnars glænefs var Þorgerður í rauðum sokkum,
Eyjólfsdóttir hins digra, Jónssonar, Finnssonar, Bjarnasonar skyrbelgs; hann dó í
svartadauða og andaðist, eftir að hann hafði étið í einu átta merkur af ólekju. Þessi
ætt verður ekki lengur rakin, því að fáar ættartölubækur ná fram yfir svartadauða.
Sigvaldi var prestur og bjó þar, sem heitir að Stað; það er prestsetur og staður góður,
og á þeirri tíð, er sagan gjörðist, kirkja vegleg, og liggja til hennar þessir bæir, er
nú skal greina: Holt og Hjalli, Háls og Hamar, Vatn og Vogur, Tunga og Tangi, Hóll og
fleiri bæir. Hlíð heitir og einn bær þar í Staðarsókn; þá jörð átti Sigvaldi prestur,
og bjó þar sá maður, er Sigurður hét Jónsson; hann var borgfirzkur að ætt. Kona hans
var Þórdís Bjarnadóttir. Hún var kona vitur vel og hinn mesti kvenskörungur. Sigurður
bóndi var búsýslumaður mikill og átti vel lausafé, en ekki aðra fasteign en jörð eina,
sem Hamar heitir; það er næsti bær við Hlíð og þrjátíu hundruð að dýrleika. Helmingur
jarðarinnar var konuarfur, en hinn helminginn hafði Sigurður keypt af þeim manni, er
Þórir hét og þar bjó. Var það í skilmálum með þeim Sigurði og Þóri, að Þórir skyldi
eiga heimilt að búa á Hamri, meðan hann lifði og kysi að vera þar. Þau Sigurður og
Þórdís voru hnigin á hinn efra aldur; ekki áttu þau barna á lífi; höfðu þau átt börn
saman, en þau dóu ung.

Það var einn vetur, skömmu eftir þrettánda, að heimilisfólk í Hlíð var gengið til
rökkursvefns, sem vandi er til á bæjum, nema sauðamaður; hann var úti. Húsum í Hlíð var
svo varið, að þar var baðstofa í fimm stafgólfum og þiljuð sundur uppi, og var lofthús
í öðrum enda; það var herbergi þeirra hjóna, Sigurðar og Þórdísar, og voru rúm þeirra
sitt hvorum megin, langsetis undir hliðunum, og borð eitt lítið á millum fyrir miðjum
gafli. Fram á baðstofuloftinu og fyrir framan lofthúsdyrnar voru rúm griðkvenna og svo
vinnumanna, en fyrir þverum gafli var flet kerlingar nokkurrar, sem Þuríður hét; hún
var hreppsómagi og gömul mjög. Ekki þótti hún dæl viðureignar, ef hún skipti skapi.
Þetta sama kvöld, sem fyrir skömmu er frá sagt, hafði Sigurður bóndi gengið til svefns
sem aðrir heimamenn; lá hann í rúmi sínu og svaf fast og hraut mjög. Húsfreyja hafði og
lagzt niður, en sofnaði ekki. Tekur nú að dimma, og líður fram að dagsetri, og sofnar
hún ekki; leiðist henni að liggja svo lengur vakandi; stendur hún þá upp og gengur fram
í húsdyrnar; þær voru opnar, því ekki var hurð fyrir húsinu. Húsfreyja hlustar eftir,
hvort allir sofi fram á baðstofuloftinu, og heyrir hún þá ekki annað en hrotur og
svefnlæti í hverju rúmi nema í rúmi Þuríðar kerlingar, og verður hún þess vís, að hún
sefur ekki, situr hún uppi í rúmi sínu og tautar eitthvað fyrir munni sér, en ekki
heyrir Þórdís nein orðaskil. Loks heyrir hún, að kerling stekkur upp hart og títt og
hleypur fram eftir loftinu allt fram að loftsgati, hrækir hún þar og skyrpir ofan í
gatið og segir: Svei þér, sneypa, svei þér, andstyggðin! Svei, skratti, farðu, fjandi,
tu! Á, varstu feginn að hrökkva undan mér? Og svei þér, tu!

Hvað gengur nú á fyrir þér, Þuríður gamla? sagði húsfreyja. Þuríður heyrði ekki, hvað
Þórdís mælti, eða gaf því engan gaum, gengur hún aftur til rúms síns og sezt þar niður
og tautar sem áður eitthvað í hálfum hljóðum; snýr þá húsfreyja til rúms Þuríðar og
kastar á hana orðum og segir:

Það hefur þá farið líkt fyrir þér, Þuríður mín, eins og mér, að þér hefur ekki orðið
svefnsamt í rökkrinu.

Segir kerling svo vera, að ekki hafi hún sofnað í það skipti, enda hafi það verið
hentast, að einhver vekti. Innir húsfreyja hana þá eftir, hvort nokkuð hafi borið fyrir
hana; lætur kerling í fyrstu fátt yfir, sér sé nú tekin að glapnast sýn, segir hún,
enda muni fáir trúnað á leggja, þó hún segði, að eitthvað bæri fyrir hana - en ekki mun
mér þykja undarlegt, segir hún, þó einhver ókunnugur komi hér, áður kvöldið er á enda.
Húsfreyju fýsti að heyra, hvað það væri, sem kerling lét svo drjúgt yfir, og spyr hana
ýtarlega eftir, hvað henni hafi sýnzt; lætur Þuríður þá loks til leiðast.

Ég sat, segir kerling, eins og ég er vön og morraði hérna á bólinu mínu, þangað til það
var sofnað fram á loftinu; fannst mér eins og mig sækti einhver eyðilegleiki, og ætlaði
ég að halla mér út af, kelli mín, tók skinnkoddableðilinn, sem þarna var í auðarúminu,
og ætlaði að stinga honum undir mjaðmargreyið á mér, ef ég kynni heldur að hafa
eitthvað viðþol - æ, æ! - ekkí! ekki ertu enn þá búin að yfirgefa mig! - nú hleypur hún
í mjóhrygginn á mér, æ, æ! - en í því varð mér litið þarna fram á skörina - æ, æ! nú
lætur þér! - og þá sá ég þar einhverjar he.... béaðar eldglæringar, og færðust þær
smátt og smátt upp á skörina, þetta leið hægt og hægt inn eftir miðju loftinu og þangað
til það kom hérna að fremri gaflinum á auðarúminu, þá fór mér ekki að verða um sel - æ,
æ! ætlar hún að drepa mig þarna ! - ég stóð upp, kelli mín, hastaði á það, en mér hefur
verið svo varið, að þess háttar sneypur hafa hrokkið undan mér, og þá valt þessi
skratti aftur fram eftir loftinu eins og hnykill ofan í stigann, þar skildi ég við það,
það var á stærð við meðal spordall, eldrauður ósómi, og tindraði úr því á allar hliðar.
Þú mátt eiga von á því, Þórdís mín, hér kemur einhver skrattinn í kvöld, þó ég sé orðin
gömul og glámskyggn.

Hver heldurðu það geti verið, sem komi hér í kvöld? sagði húsfreyja.

Og það veit ég ekki, Þórdís mín, sagði kerling, en helzt held ég, að það sé einhver
utansveitar, því ekki man ég eftir neinum hér í sveit, sem þessi skolli fylgir, nema ef
það er strákurinn, sem kom í vor þar að Leiti, ekki man ég, hvað hann heitir, Ásmundur
eða Ámundi, trúi ég, þó hef ég heyrt, að honum fylgi hrútur, sem dregur eftir sér
gæruna, en hann Jón á Grundum á hund með ljósi í rófunni, og strákurinn þar í Hvammi á
tvo hálfmána. Það er víst eitthvað, sem ég þekki ekki, kelli mín, en ekki hef ég séð
leiðari sneypu undan nokkrum manni.

Það mun vera sem þú segir, Þuríður mín, ef hér kemur einhver í kvöld, þá verður hann
eitthvað lengra að, en þess vil ég biðja þig að láta fátt yfir þessu, því annars fæ ég
ekki stúlkurnar til að fara í fjósið í kvöld, sagði húsfreyja.

Þær eru þó ekki svo litlar á lofti, blessaðar ekki nótentáturnar hérna, það er líklegt
þær þori um þvert hús, þó ekki sé allt hreint. Ekki kveinkaði ég mér á árunum, á meðan
ég var og hét, þó ég vissi af einhverjum slæðing í kringum mig; það gekk heldur ekki
framan að mér, á meðan heimakonuskrattinn var ekki búin að fara með mjöðmina á mér og
drepa mig, æ, æ!

Við þetta slitu þær Þuríður talið; sat Þuríður gamla eftir á rúmi sínu, seildist á
hillu fyrir ofan rúm sitt, tók þar fiskþunnildi og tók að fást við það og tautar við
sjálfa sig í hálfum hljóðum, en húsfreyja gekk fram á loftið og að rúmi vinnukonu
einnar, er þar svaf, vakti hún hana og bað hana fara til eldhúss og kveikja, því nú
væri mál að bregða rökkursvefni, segir hún. Vinnukonan vaknar skjótt, og er hún hefur
klórað sér um stund og geispað og akað sér allri, sem venja er til, stendur hún upp og
gengur fram og kveikir. Vaknar þá hver af öðrum í baðstofu, og setjast konur á rúm sín
og taka til vinnu. Þar voru þrjár vinnukonur, Sigríður, Guðrún og Ástríður, og spunnu
þær, en vinnumaður einn, sá er Hrólfur hét, sat þar allskammt frá á kistli, og var
honum ætlað það verk að kemba fyrir þær á kvöldum. Ljósið var hengt í dyrastafinn á
húsinu með þeim hætti, að gat eitt var borað í dyrastafinn ofanverðan og haldinu á
lampanum smeygt þar í. En því var ljósið þar sett, að það mætti lýsa inn í húsinu og
svo fram á loftinu, að ekki þyrfti nema eitt ljósið í baðstofunni. Undir dyrastafnum á
lofthúsinu að innanverðu, þeim megin, sem ljósið var, var settur stóll einn og lagður
svæfill á ofan; þar var húsfreyja vön að sitja á kvöldum, er hún var að saumum eða
gjörði eitthvað annað, sem ljósvant þótti. Hinum megin við húsdyrnar, að framanverðu og
á þá hlið, er vissi að loftslánni, stóð pallkistill lítill og breitt yfir samanbrotið
brekan; það var sæti Þorsteins vinnumanns, sat hann þar um vökur og fékkst við smíðar,
bætti og gjörði við fötur og dalla, bjó til hagldir og hornspæni, skar rúmfjalir og
asklok, holaði innan tóbaksbauka eða fitlaði við annað þess konar, en þess á millum
hafði hann þann starfa að lesa sögur og kveða rímur, því hann var maður allvel læs og
kvæðamaður hinn mesti. Þorsteinn var á fimmtugs aldri. Hann var í hærra lagi
meðalmaður, jarpur á hár, fölleitur og grannleitur og óhraustlegur og þó eigi
óálitlegur. Sigurður bóndi virði hann mest allra hjúa sinna, var Þorsteinn honum og
mjög fylgisamur og vann hvert verk með trúleika og var hinn mesti þrifnaðarmaður. Ekki
hafði Þorsteinn kvongazt, en barn hafði hann getið við bóndadóttur einni, er síðan var
gefin öðrum manni og þá önduð. Barnið hét Sigrún, og var hún á vistum með föður sínum
þar í Hlíð og þá níu vetra gömul og mjög mannvænleg. En er kveikt var og búið var að
setja ljósið í dyrastafinn, settist hver í sitt sæti; sat húsfreyja í stóli og saumaði;
Þorsteinn settist hinum megin dyra og skefti nafar. Sigurður bóndi vaknar nú einnig og
litast um, sér hann þá, að fólk er setzt að vinnu; spyr hann húsfreyju, hvort langt sé
þegar liðið af vöku; segir hún honum sem var, að fyrir skömmu væri búið að kveikja;
gengur hann síðan þar í horn eitt á húsinu og tekur hrosshársfléttu eina og bregður
öðrum enda undir sperrukjálka gagnvart rúmi sínu, sezt síðan niður og tekur að flétta.
Líður svo fram nokkra stund af vökunni, að fátt er talað í baðstofu. Kemur nú
smalamaður heim. Ekki var honum ákveðið neitt verk á kvöldum, enda kunni hann lítið til
ullarstarfa; lá hann jafnan um vökur og svaf eður gambraði við konur, og þótti vel
sækjast vinnan, ef hann vatt af einni snældu allt kvöldið eða prjónaði nokkrar umferðir
neðan við sokk sinn. Nú kemur smali inn, gengur hann að rúmi sínu, það var gagnvart
loftsuppgangi, tekur hann hatt sinn og vettlinga, hendir því til fóta í rúmi sínu,
fleygði sér síðan endilangur uppíloft um þvert rúmið og lét býfurnar liggja fram á mitt
loftið. Enginn mælti orð til hans, enda yrti hann á engan. Líður nú svo um hríð, að
allir þegja í baðstofu, og situr hver þar; sem hann er kominn, við vinnu sína. Loks
tekur húsfreyja svo til orða við Þorstein:

Mér virðist, segir hún, ofur dauft og þegjandalegt hérna, Þorsteinn minn, í kvöld.
Ljúktu samt út af við nafarinn þinn; en svo lízt mér á stúlkurnar mínar sem þær vænti
venjunnar, að þú lesir eða kveðir eitthvað fyrir þær.

Þorsteinn segir, að lítil mundi þess von, því nú hefði hann nálega lesið upp allar þær
sögur, er til væru þar á bæ. Húsfreyja sagði, að ekki mundi kveðskapurinn síður þeginn
-enda hefur þú sjaldan kveðið fyrir okkur í vetur, en gnægð er til af fallegum rímum.
Heimilisfólk gjörði góðan róm að máli húsfreyju og sögðu hana hafa vel mælt og
skörulega, og báðu allir Þorstein að kveða. En er um það var rætt, hverjar rímur kveða
skyldi, urðu menn í fyrstu ekki allir á eitt sáttir. Bónda þótti bezt til fallið að
kveða rímur af Rollant eða Ferakut, sagði, að þeir hefðu verið hinir mestu garpar og
kappar miklir. Griðkonur sögðu, að fáar rímur mundu betri en Brönurímur. Hrólfur
vinnumaður lagði allfátt til þeirra mála, sagði, að enginn fornmanna væri sér jafnkær
sem Grettir, kvaðst þó ógjörla vita, hvort af honum væri gjörðar rímur nokkrar.
Smalamaður lá í rúmi sínu og heyrði á umræður manna, leggur hann í fyrstu fátt til
málanna, en svo kemur, að hann þykist ekki lengur afskiptalaus hjá þeim málum sitja
mega; rís hann nú upp og segir:

Eru rímur af Herrauði og Bósa hér til, Þorsteinn? - Þorsteinn brosti við og mælti, að
það væri ekki.

Þá vil ég, að kveðnar séu Jannesarrímur, segir hann og hallaði sér út af aftur. Meðan
menn eiga tal um þetta, hefur Þorsteinn gengið inn í svefnhús þeirra hjóna og kemur
bráðum aftur með skrifaða rímnabók allþykka, sezt niður, blaðar í henni um hríð, veltir
vöngum, tekur af öll tvímæli og hóf að kveða:

Cýrum nefna milding má,
margra er gætti láða,
Persju allri og Asíá
átti fyrir að ráða.

Það er upphaf fyrstu rímu í rímum Úlfars hins sterka, en mansöngnum fyrir þessari rímu
varð Þorsteinn að sleppa, af því að fremsta blaðið í kvæðabókinni var ólesandi.
Þorsteinn kvað hátt og snjallt, það var hin bezta skemmtan; þögnuðu nú allir í
baðstofunni og hlýddu, og var sem allir yrðu hýrari og kviklegri í bragði en áður.
Nálin hjá húsfreyju gekk tíðara og liðugra. Ástríður vinnukona kvað undir með
Þorsteini, lagði undir flatt og dillaði og var öll sem á hjólum. Þær Sigríður og Guðrún
teygðu þriðjung lengra úr lopanum en áður. Sigurði bónda sóttist og betur verkið,
fléttaði hann nú miklu hraðara en áður og hnykkti fast á við hverja hendingu, eftir því
sem kvæðamaður hóf og herti á röddina. Kveður nú Þorsteinn lengi og vel, og kemur svo,
að hann hefur lokið hinni fyrstu rímu; tekur hann þá hvíld nokkra, áður hann byrjar
hina næstu rímu, og fara konur að tala um söguna. Verður þá sá atburður, að smali
spratt upp hart og títt, kveðst hann glöggt hafa heyrt, að barið hafi verið eitt eða
tvö högg á bæjarhurðina, og segir, að einhver muni vera kominn. Ástríður vinnukona
kvaðst og heyrt hafa, en aðrir sögðu sitt hvað, þóttust nokkrir heyrt hafa, en aðrir
neituðu; segir bóndi, að ekki sé vert að ganga til dyra, segir hann það ekki sið
kristinna manna að knýja hurðir eftir dagsetur og fara ekki á bæ og guða á glugga, enda
séu það fjandar og forynjur einar, sem ekki berja þrjú högg. Ræða menn nú um þetta, og
heyrast þá enn barin þrjú högg; segir þá bóndi, að víst skuli ganga til dyra; hleypur
smali fram, dvelst honum um hríð frammi, og er hann kemur aftur, segir hann, að hann
hafi ekki orðið var við neinn mann, kveðst hann hafa gengið í kringum allan bæinn, en
ekki séð neinn mann, en hundarnir hafi allir hlaupið út með gelti og spangóli. Þetta
þótti mönnum allkynlegt, en ræða þó fátt um. Tekur Þorsteinn enn að kveða og kveður um
hríð, og líður á seinni hlut vöku. Heyra menn þá, að hundar taka að gelta ákaflega í
bæjardyrum, og líður ekki á löngu, áður menn verða þess varir, að klifrazt er upp á
baðstofuhliðina hina syðri, og þessu næst er lagzt ofan að glugga þeim, sem var yfir
sæng húsfreyju; hleypur Sigurður bóndi þangað, en komumaður kallar á gluggann og segir:
Hér sé guð! Sælt veri fólkið!

Guð blessi þig, svaraði húsbóndi og stakk nefinu sem þéttast verða mátti út að
glugganum - hvað heitir maðurinn?

Hallvarður Hallsson.

Hallvarður, sagði bóndi, Hallsson; þekkirðu hann nokkuð, gæzka? sagði bóndi við konu
sína.

Nei, sagði húsfreyja, spurðu hann, hvar hann eigi heima.

Bóndi stakk enn nefinu að glugganum og kallar út: Hallvarður, segir þú, hvar áttu
heima?

Ha? Ég ætla að biðja að lofa mér að vera í nótt, sagði aðkomumaður, því ekki heyrði
hann, hvers Sigurður spurði.

Það skal verða komið ofan til þín, hvar áttu heima?

Sunnan af landi, sagði komumaður.

Sunnan af landi segist hann vera, sagði bóndi. Þórdís mín, láttu hana Ástríði koma á
eftir með ljós, ég fer til dyranna.

Bóndi gjörir nú svo sem hann hafði sagt, gengur til dyra, og fer Ástríður vinnukona
brátt eftir honum með ljós. Kemur bóndi að skammri stundu liðinni aftur og leiðir
komumann. Gestur ber í annarri hendi hatt sinn og vettlinga, en í annarri þverbakspoka
lítinn og röndóttan, og jafnskjótt sem hann skýtur höfðinu upp um loftsgatið, kastar
hann kveðju á heimilisfólk og segir: Hér sé guð, sælt og blessað fólkið! -gengur síðan
fyrir hvern mann og heilsar með kossi; hefur hann lokið því jafnsnemma sem Sigurður
bóndi er upp kominn; vísar hann gesti til sætis, og leiðir húsfreyja hann að rúmi
Sigurður bónda og spyr, hvort hann sé eigi votur; neitar gestur því. Þessu næst spyr
hún hann, hvort hann vilji ekki fá að drekka, og segir gestur þess ekki þörf, en
húsfreyja skilur samt svo svar hans, að hann muni geta þegið það, ef honum sé boðið
það, og sækir honum mjólk. Á meðan teknr bóndi gest tali og segir:

Þér heitið Hallvarður? Rétt er það.

Já, Hallsson, sagði gestur.

Hallvarður Hallsson, rétt er það, og átt heima í Borgarfirði; rétt er það, sagði bóndi.

Nei, Kjalarnesinu, sagði gestur.

Á, já, já, Kjalarnesi, sagði bóndi, rétt er það, það mun þá vera hérna nær?

Það kemur allt an uppá, hvern veginn maður fer; fari maður Sand og Kaldadal, þá get ég
trúað, að það sé jafnkortara, sé farið fyrir Ok og Arnarvatnsheiði, þá munu verða áhöld
um, en skemmst verður að fara eins og ég er vanur að fara; ég set mig sumsé, karl minn,
oftast undir eins upp á fjall beint af Kjalarnesi eða úr Kjósinni, ellegar ég fer inn
með Hvalfirði, dríf mig upp Þyrilinn, tek síðan kóssinn og trekki mig fjallasýn fram
hjá öllum jöklum og kem svo hvergi til byggða fyrr en í Skagafirði eða einhvers staðar;
en ekki leika það allir eftir mér.

Ofan í Skagafjörð, rétt er það, er það ekki feikna fjallvegur og ákaflega villugjarn?
sagði bóndi.

Hann er það, beztur fyrir mig, en ekki hef ég villzt á honum, enda hefur annað oftar
komið fyrir mig en að villast, þó ég hafi verið svona á ferðum stundum; hann sagði svo
tíðum, prófasturinn heitinn: Ekki veit ég, Hallvarður, hver þremillinn hjálpar þér til
að rata alls staðar. Það var og sannast að segja, að ég man ekki eftir, að kæmi nokkurn
tíma það veður í þau tíu ár, sem ég var hjá honum, að ég færi ekki allra minna ferða,
hvað svartur sem hann var.

Rétt er það, segir bóndi, fóruð þér þá fjallasýn núna?

Nei, nú fór ég með sveitum, en ég varð að fara svo, af því ég þurfti að finna mann í
Miðfirði um leið; annars er ég norðlenzkur, þó ég hafi verið lengi fyrir sunnan.

Hugsið þér langt að ferðast? frétti bóndi.

Ég er nú á heimleið, ég var sendur með bréf frá sýslumanninum okkar hingað að staðnum
til hans séra Sigvalda míns, þar voru með peningar, arfur eftir konu, sem dó fyrir
sunnan í haust eð var, en þeir eru kunningjar og skólabræður, sýslumaðurinn og hann
séra Sigvaldi minn, og því beiddi hann prestinn að koma þeim til skila, en þess háttar
er ekki sent á skotspónum eða með óvissum mönnum; ég held það hafi verið fram undir 100
dalir eða því nær eftir þyngdinni - hann fékk mig til að fara með þá, af því hann vissi
til þess, að ég hafði einhvern tíma áður verið sendur með peninga og ekki orðið að
slysum, held ég.

Sendur með peninga, rétt er það, sagði bóndi, eru nokkur tíðindi úr yðar för?

Ég verst allra frétta, sagði gestur.

Allt meinhægt og ósjúkt?

Það frekast ég til veit, nema það er víða krankfellt, þó hafa engir nafnkenndir dáið
nema börnin, eins og vant er, og skiptapinn, sem varð á Akranesi núna skömmu fyrir
jólin, þar drukknuðu þrír menn af bát, en fjórði komst af; þeir fóru úr Reykjavík á
áliðnum degi, gjörði þá á þá suðaustan hrinu, en sjógutlandi var, báturinn slæmur og
varði sig ekki, en til allrar ógæfu höfðu þeir gleymt austurstroginu og höfðu ekkert í
bátnum til að ausa með nema einn legil, sem var á brennivín; þá vildi einn þeirra
brjóta botninn úr leglinum og ausa svo með honum, en fékk því ekki ráðið fyrir
formanninum, því hann átti brennivínið; það er haft eftir honum, að hann hafi átt að
segja: Heldur drep ég mig en láta úr leglinum, því það er ekki gefið, sem á honum er -
og þarna fyllti hjá þeim og hvolfdi; en þessi, sem af komst, komst á kjölinn, sást
daginn eftir úr Engey og varð bjargað.

Það tókst hraparlega til að vinna það fyrir bannsett brennivínið. Ég kalla þér segið
fréttir, segir bóndi.

En hitt hafið þið víst heyrt, um hollenzku dugguna? sagði gestur.

Nei, það höfum við ekki heyrt.

Nú, ég hélt það hefði frétzt, hana rak upp í haust vestur á Seyðisfirði, er mér
fortalið, á Dröngum, ég kann að nefna það, í norðanveðrinu, sem hann gjörði litlu eftir
réttirnar, þegar hann hljóp upp úr vestangarranum upp í landnorðanofsann; hún hafði
liðazt sundur þar við klettana.

En komust mennirnir þó af?

Nei, biddu fyrir þér, ekki því líkt, ekkert mannsbarn nema kokkurinn og hundurinn
skipherrans, sem var syndur og kvað bera sig hörmulega og ekki vilja þýðast nokkurn
mann, en horfir með tárin í augunum út á sjóinn. Því segi ég það, þær vantar ekki
skynsemina, skepnurnar, þó þeim sé varnað málsins. En það var ekki að búast við, að það
færi öðruvísi fyrir þessu skipi, því það kvað vera sannfrétt, að þetta var sama skipið,
sem kom inn fyrir austan árið fyrir það í hitteðfyrra og hafði mannaket í beitu, þeir
voru alls staðar að fala rauðbirkinn strák og vildu láta fyrir hann tvær tunnur af
grjónum, tvær tunnur af brauði, 8 færi og 10 sökkur, sem er helmingi meira en þeir eru
vanir að gefa fyrir beztu skurðarkú, það er að skilja mötuna, því skinninu skila þeir,
og nú höfðu þeir ætlað að taka kokkinn og beita honum.

Margur ætlar, fyrst ekki strax
á fellur hefndin sama dags,

segir bóndi; en varð nokkru bjargað af fjármununum?

Og það trúi ég, en það kvað nú hafa verið aðgangur í þeim þar; ég talaði við mann, sem
kom að vestan og vissi það allt greinilega; þarna fengu þeir eins og þeir gátu komizt
með, færin, strengina, grjónin lítt skemmd, röndóttar skyrtur og klútana eins og feldi
- það er satt, þeir eru ónýtir - og hollenzku ostana kvað ekki eiga að aka úr spesíu
hjá þeim, en sírópið jusu þeir með höndunum í hattana sína upp úr fjörunni, og þetta
fyrir alls ekkert, því þegar sýslumaðurinn loksins kom, sem kvað nú sjálfur hafa séð um
sig, var ekki annað eftir en skrokkskriflið, sem þó ekki varð dýrt, og heila seglázían
á fjóra duggarabandssokka og sykur og járnið fyrir ekkert.

Ég vildi ég hefði verið kominn að fá mér járnmola, sagði bóndi, já, ég kalla þér segið
fréttirnar! Nei, ekki höfðum við frétt þetta, rétt er það, og þetta fréttist ekki hér;
- á Dröngum, segið þér mér, er það ekki nálægt Drangajökli einhvers staðar?

Jú, fyrir vestan hann, held ég; ég hef aldrei komið í þá paufa, þar kvað vera fullt af
galdramönnum og alls konar óþjóð; - en meðal annarra orða, sagði gestur og þreifaði
hendinni ofan í vasa sinn, ég var nærri því búinn að gleyma bréfi, sem presturinn bað
mig að skilja hér eftir, ég held það sé til yðar; - gestur lítur utan á bréf, er hann
tekur úr bréfabagga: Heitið þér ekki signor Sigurður Jónsson á Hlíð?

Jú, svo vænti ég það eigi að heita, sagði bóndi og saug upp í nefið.

Gestur fær honum þá bréfið, var kveðjan utan á því skrifuð með alllæsilegri snarhönd og
þannig:

Eðlagöfugum
Sgr. Sigurði Jónssyni
á Hlíð.

Sigurður bóndi tók við bréfinu, leit utan á það og horfði á um hríð, les síðan kveðjuna
í hálfum hljóðum: Eðlagöfugum Sgr. Sigurði Jónssyni á Hlíð, rétt er það, það er til mín
og höndin hans séra Sigvalda míns; hvað skal hann nú vilja, góði maður? - Ég ætla að
láta bíða að lesa það, þangað til konan mín finnur fyrir mig gleraugun mín.

Í þessari svipan kemur húsfreyja og ber gesti mjólkurkönnu. Stendur þá bóndi upp og
sýnir húsfreyju bréfið og biður hana um gleraugu; finnur húsfreyja þau og fær honum, og
er hann hefur komið þeim fyrir á nefinu eins og honum líkar, lítur hann enn þá eitt
skipti á kveðjuna, brýtur það síðan upp, heldur því upp við ljósið sem næst verða mátti
og tekur að lesa í hálfum hljóðum, og var það þannig:

Stað, 13. Jan. 17..

Elskulegi eðlagöfugi tryggðavin! Næst því að þakka yður, ásamt elskulegri hústrú, fyrir
margauðsýnda og í té látna tryggðreynda vináttu, velvild og góðsemi við mig og mína,
sem og fyrir viðfelldna, skemmtilega og ástríka samfundi og ógleymanlegar velgjörðir á
yðar heiðraða, góðfræga heimili síðast, er það einasta efni þessa fáorða miða að
minnast á það, sem þér nefnduð við mig fyrir yðar hönd að útverka og umgangast,
nefnilega kýrkaupin, og er þá í stuttu máli frá að segja, að kýrin, sem þér töluðuð um
og báðuð mig að útvega, reynist eftir kunnugra manna frásögn lastagripur, seigmjólk,
tannslæm og mesta stritla, og gekk ég því fyrir yðar hönd frá kaupunum, en nú hef ég
fengið ádrátt um kú fyrir yður, og kýrin kvað, eftir sögn seljanda og nákunnugra, vera
allvænn gripur, sjö vetra gömul, ekki stórmjólk, en dropsöm og mesta happaskepna, og ef
hún hafnast að venju, stendur hún til að verða snemmbær; samt sem áður þorði ég ekki að
fullgjöra kaupin, fyrr en ég talaði við yður; en maðurinn, sem selur, vill hafa það
afgjört sem fyrst, þar fleiri af honum téða kú falað hafa. Ég hef sagt honum að koma
hingað næsta sunnudag að færu veðri; verður því nauðsyn, að þér gjörðuð svo vel á
greindum tíma hingað að koma og áður áminnzt kýrkaup við hann að slúttera; ítem þarf ég
margt fleira við yður að tala mér til ánægju og gagns og skemmtunar. Fyrirgefið
flýtislínur þessar. Verið þér svo með ástkærri konu kærlegast kvaddir af yðar þénustu-
skuldbundnum elskandi vin og velunnara.

Sigvaldi Árnason.

Þegar Sigurður bóndi hafði vel og vandlega lesið bréf þetta, sýnir hann það húsfreyju,
og ræða þau um það um hríð. Ber nú ekkert til tíðinda það eftir var kvöldsins annað en
það, að gesti er reiddur kvöldverður, og er hann hinn kátasti og segir af ferðum sínum
og stórvirkjum. Er nú lesinn húslestur að venju, en síðan er Hallvarður til sængur
leiddur, og var honum búin hvíla í auðarúmi því, er þar var í baðstofunni skammt frá
rúmi Þuríðar kerlingar. Það sáu menn, að Þuríður renndi engum vinaraugum á gest,
tautaði hún að venju eitthvað fyrir munni sér og var allófrýn, en lét þó allt vera
kyrrt, og gengu menn nú að sofa í Hlíð, svo að ekki bar fleira til tíðinda.



II. KAPÍTULI

Lofa skal mey að morgni,
en veður að kveldi.

Málsháttur

Daginn eftir að Sigurður bóndi hafði fengið bréf það, er vér gátum um, fór Hallvarður á
stað og hélt áfram för sinni, og er hann úr sögunni. Líður nú fram til helgarinnar, en
sunnudagsmorguninn hinn næsta á eftir vaknar Sigurður snemma, og er það nokkru fyrir
dögun. Tungl var í heiði og kastaði ljósi inn um loftsglugga, en allir voru enn í
svefni í baðstofunni nema bóndi; tekur hann nú klæði sín og fer hljóðlega og gengur út
og lítur til veðurs. Engin dagsbrún var enn á lofti, en af sjöstirni og öðrum
merkistjörnum sá Sigurður, að skammt var þess að bíða að dagaði. Veður var hið fegursta
sem verða má, himinninn alheiður og svo mikil vindstilla, að ekki blaktaði hár á höfði.
Bóndi gengur því næst inn aftur og að rúmi Þorsteins; það var rétt við loftsuppganginn,
og svaf Sigrún litla dóttir hans þar til fóta hans. Sigurður stingur hendi við
Þorsteini, og vaknar hann skjótt. Segir bóndi, að nú sé mál að klæðast, ef þeir hugsi
til kirkjuferðar, eins og um var talað. - Veðrið er hið ágætasta, logn og blessuð
blíða. Farðu hægt, lagsmaður, ég vil ekki, að neinn vakni nema konan mín, og þegar þú
ert kominn á fætur, skaltu skreppa inn í húsið til okkar og grípa þér einhvern bita,
áður en við förum, sagði bóndi.

Að svo mæltu gengur Sigurður aftur inn í svefnherbergi þeirra hjóna; var þá húsfreyja
klædd; hafði hún vaknað við það, að bóndi hennar fór á fætur. Sigurður bauð henni góðan
dag með kossi, og tekur þá húsfreyja svo til orða:

Þið munuð ætla að fara til kirkju, eins og þið hafið gert ráð fyrir; ekki veit ég,
hvernig stendur á því, en vænst hefði mér þótt, að þú hefðir látið þessa kirkjuferð
vera, en þú munt ekki vilja brjóta það á bágann við prestinn, og því ætla ég ekki að
letja þig; er veðrið bærilegt?

Það er logn og blíða og rennihjarn.

Búðu þig samt vel, hjartað mitt! Það er gamalt orðtæki: fáir kunna sig of vel heiman að
búa - og þó veðrið sé gott núna, þá getur hann spillzt, áður en þið eruð komnir heim
aftur. Fórstu í hvorutveggju sokkana, sem ég lagði hjá þér? - já, ég sé þú hefur farið
í þá; hérna eru skinnsokkarnir þínir, það er verst, að þeir eru svo stuttir; þarna
hefur þú vettlingana þína, og sting þú þessum einhvers staðar á þig.

Æ, ekki get ég nú verið að hafa tvenna vettlinga, það er ekki til annars en ég týni
þeim.

Sem ég segi, þú skalt hafa þá, hinir geta orðið votir, ég læt þá þarna í vasa þinn;
mundu eftir treflinum þínum; sýndu mér, láttu mig láta hann á þig, ég vil vera viss um,
að þú gleymir honum ekki, það veitir ekki af að búa vel að hálsinum á sér í hörkunum.
Nú, þar kemur Þorsteinn uppbúinn; takið ykkur nú dálítinn bita, áður en þið farið, og
berið ykkur að borða vel, langur er dagurinn, og það er ekki víst, að það verði undir
eins borið á borð fyrir ykkur á Stað.

Húsfreyja setti þá fyrir þá tinfat eitt með hangikjöti, og tóku þeir Sigurður og
Þorsteinn að matast, og er því var lokið, stóðu þeir báðir upp og taka vettlinga sína
og hatta; húsfreyja kvaðst mundi fylgja þeim út. Sigurður bað Þorstein fara hljóðlega
um baðstofuloftið, svo að heimamenn vöknuðu ekki. Húsfreyja gekk ofan á undan þeim, en
Sigurður bóndi minntist þess, að honum hafði gleymzt að stinga á sig tveimur
sendibréfum, er fara áttu að Stað og lágu inn í húsinu, og sneri því aftur inn í loftið
og fór að leita þeirra. Þorsteinn gekk að rúmi sínu og segir um leið við sjálfan sig í
hálfum hljóðum: Æ, ég verð að kveðja hana Rúnu litlu, þó hún sé sofandi. Mærin var enn
í fasta svefni og hafði ekki orðið vör við, þegar faðir hennar klæddist; hún lá, eins
og börnum er tamt, heldur óskipulega í sænginni; höfuðið var fyrir neðan allan kodda,
niðrí miðju rúmi, og rekkjuvoðin í snargarði utan um herðarnar og hálsinn; brekanið lá
að mestu leyti fram á palli, en fæturnir á Sigrúnu litlu voru þar, sem höfðalagið hafði
verið kveldið áður. Þegar faðir hennar sá, hvernig rúmferðin var, segir hann: Æ, nú fer
illa um litla skinnið mitt, ég verð að laga þetta dálítið, Rúna. Síðan tekur hann
Sigrúnu og lyftir henni upp í fang sér, snyrtir með annarri hendi og hressir við
koddann, sem lá allur í böggli fram á stokk, leggur meyjuna niður aftur á koddann,
breiðir vandlega ofan á hana síðan og segir: Vertu nú sæl, litla yndið mitt, og gráttu
nú ekki, þegar þú vaknar og sér, að hann babbi þinn er horfinn. - Ekki vaknaði Sigrún
við allt þetta, en aðeins mátti sjá, að hún ofurlítið losaði svefninn, af því að
dálítill roði færðist í kinnarnar á henni. Þegar Þorsteinn hafði kysst og kvatt dóttur
sína svona sofandi, gekk hann ofan. Sigurði dvaldist nokkuð inn í húsinu, er hann fann
ekki undir eins bréfin, en síðan snýr hann aftur, og er hann kemur fram fyrir
húsdyrnar, eru orðin þau umskipti, að allir í baðstofunni eru glaðvaknaðir allt í einu,
og bar það til, að Þuríður kerling lét svo illa í svefni, að enginn gat notið svefns
eða værðar fyrir hennar illum látum; æpti hún ýmist ámátlega eða það korraði í henni
sem hrút á blóðvelli og brauzt um svo hræðilega, að hún ýmist stóð á hæl eða hnakka;
þetta gekk um hríð, þar til allir voru vaknaðir, sem voru í baðstofunni; tóku menn þá
að æpa á hana, en hún vaknaði ekki að heldur. Í þessari svipan var það, að Sigurður
bóndi kom fram á loftið, og heyrir hann þá, hvað um er að vera, og kallar hann þá á
einhverja stúlku, sem hann sá að var vöknuð, og segir:

Hana dreymir eitthvað illa, Þuríði gömlu; kallaðu til hennar, Sigga, og láttu
kerlinguna hætta þessum ólátum.

Ég hef kallað í hana, en hún verður ekki vakin, kerlingargreyið, sagði Sigga, en nú
skal ég ýta við henni. Og í því tekur Sigríður báðum höndum rúmfjölina og seilist með
hana yfir í rúm Þuríðar og rekur fjalarendann í síðuna á henni; við það vaknar kerling;
hún reis þá upp og blæs mjög mæðilega og segir síðan: Varst það þú, frenjan þín, sem
rakst fjölina í síðuna á mér, Sigga? Gaztu ekki látið vera að vekja mig, tæfan þín?

Þú lézt ekki eins og maður, sagði griðkonan, það hafði enginn frið fyrir þér í
baðstofunni, og því vakti ég þig.

Og það er verst, að ég hef haldið fyrir þér vöku, kindin þín!

Ég sagði henni að vekja þig, mælti Sigurður, því ég heyrði, að það sótti að þér, þig
hefur dreymt eitthvað illa, Þuríður gamla?

Það er lítið að marka, hvað mig dreymir, en haldið hefði ég það, að þetta yrði fyrir
einhverju, tautaði kerling í hálfum hljóðum, en bóndi nennti ekki að hlusta á, hvað hún
sagði, kastaði í skyndi kveðju á heimilisfólkið og fór ofan, og er hann kemur á hlaðið,
stendur Þorsteinn þar ferðbúinn með broddstaf í hendi. Bóndi tekur og staf sinn og
gengur síðan að húsfreyju og kveður hana, og segir húsfreyja, áður þau skildu:

Þess ætla ég að biðja þig, Sigurður minn, að fara ekki út í slæmt og ekki seint á stað
í kvöld; vertu heldur kyrr á Stað en að fara undir nóttina á hálsinn; veðrið núna er
gott, en hann getur spillzt, áður en kvöld er komið; þú veizt, að mér er ekki rótt,
þegar þú ert í burtu, og lofaðu mér því að leggja ekki út í neina tvísýnu; Þorsteinn
minn, mundu eftir að eggja ekki manninn minn út í slæmt útlit, það þarf ekki að eggja
hann, hann er nógu framhaldssamur samt.

Vertu óhrædd um það, Þórdís mín, sagði Sigurðar, við skulum ekki fara út í neina ófæru,
og vertu nú blessuð.

Já, vertu viss um það, Þórdís mín, sagði Þorsteinn. Vertu sæl; ég ætla að biðja yður,
eins og vant er, að líta eftir henni Sigrúnu litlu, hún á engan að, skinnið, þegar mín
missir við, nema guð og þig.

Eftir það héldu þeir félagar á stað, og stóð húsfreyja á hlaðinu og horfði eftir þeim,
þar til þeir hurfu fyrir túnið; lengra varð ei séð; gekk hún þá inn.

Skammt fyrir neðan túnið liggur háls nokkur, sem kallaður er Hlíðarháls; yfir háls
þenna liggur leiðin að Stað; hálsinn er allbrattur á þá hliðina, sem veit að Hlíð, og
að því skapi hár, og þótti það vel gjört að ganga í einum spretti hvíldarlaust neðan af
jafnsléttu og upp á hálsbrún, og var það mál manna, að þann leik léki ekki aðrir en
léttustu göngumenn. Sigurður var talinn með hinum færustu mönnum; á yngri árum hafði
hann oft gjört það að ganga neðan frá Hlíð og upp á háls hvíldarlaust og bera fjögra
eða sex fjórðunga þyngd á bakinu, en eftir það að hann fór að eldast og lýjast, lék
hann það ekki, ef hann bar nokkuð, en gengi hann laus, breytti hann ekki venju sinni um
það að taka ekki hvíld, fyrr en hann kom á brún. Þorsteinn var þrekminni til göngu, en
þótti þó óvirða að hvíla sig fyrr en bóndi, og dróst hann heldur aftur úr, þegar á að
gizka þriðjungur brekkunnar var eftir. Framan í hálsbrúninni stóð varða, sem kölluð er
Dagmálavarða, af því að á henni eru dagmál frá bænum í Hlíð; þar settist Sigurður niður
og beið Þorsteins, og kom hann skjótt og settist niður hjá Sigurði. Þá var dagur um
allt loft. Þorsteinn situr um hríð, styður hönd undir kinn og lítur yfir bæinn og túnið
í Hlíð og segir:

Sárt þótti mér nú, Sigurður minn, að skilja við litla skinnið mitt sofandi í rúminu. -
Þá þagnar hann um hríð og tekur síðan aftur til máls: Ef ég hef einhvern tíma unnið hjá
þér handarvik með trú og dyggð, Sigurður minn, þá vona ég þú látir hana Sigrúnu litlu
heldur njóta þess, þegar ég er dauður.

Það væri ekki meira en skylt, sagði Sigurður, en því talar þú um það fremur nú en
endrarnær?

Af því, segir Þorsteinn, að ég veit, að ég á nú ekki langt eftir ólifað, og taktu eftir
því, að það er satt, sem ég segi, Sigurður minn. Og um leið sér Sigurður, að nokkur tár
hrjóta af augum Þorsteins, en hann sprettur upp skjótlega og heldur áfram sem leiðir
liggja yfir hálsinn og var heldur hljóður, og segir ekki af ferðum þeirra Sigurðar,
fyrr en þeir koma að Stað; var það í það mund, sem tíðamenn voru þar komnir að kirkju.
Var nú gengið í kirkju, og hlýddu þeir Sigurður messunni. Að liðinni embættisgjörð gekk
Sigurður að hitta prest, og töluðu þeir um mál sín; er þess ei getið, hvað þeir
hjöluðu; lét prestur síðan bera fyrir þá Sigurð mat og annan beina; en ekki þáði
Þorsteinn þar annað en eitt eða tvö staup af brennivíni. En er Sigurður bóndi hafði
matazt og lokið erindum sínum, vildi hann þegar snúa heimleiðis. Prestur bað hann vera
þar um nóttina, sagði sem var, að dagur væri skammur og nú þegar komið að kvöldi; en
Sigurður kvaðst það víst ekki vilja, væri og veður gott og stjörnubjart að kvöldinu.
Varð það þá svo, að þeir félagar sneru heimleiðis, og var Þorsteinn hinn glaðasti og
svo þeir báðir; halda þeir nú skemmstu leið frá Stað og stefna svo sem leið liggur fram
hjá Tungu og svo á mýrarnar millum Holts og Tungu. Þar voru á mýrunum afætur margar og
lækir og ísinn víða ótraustur. Báðir voru þeir Sigurður og Þorsteinn vel skúaðir og í
skinnsokkum upp að hné; bað þá Sigurður Þorstein fara þar varlega og reyna jafnan fyrir
sér - því hér er, segir hann, viðsjált, ef ógætilega er farið, og þekki ég það, síðan
ég var í Holti, að hér eru sums staðar djúpir skurðir og vatn í, sem ekki leggur fram
eftir öllum vetri nema í mestu aftökum. Og í þeirri svipan komu þeir að læk nokkrum.
Lækurinn var að sjá lagður og nokkur snjóföl á ofan. Sigurður gengur á lækinn og reynir
fyrir sér með stafnum, og finnur hann, að þar er traust, sem hann gekk. Þorstein bar
nokkru neðar að, reynir hann og fyrir sér ísinn, en er hann er kominn út í miðjan
lækinn, verður hann þess var, að ísinn er þar ekki svo traustur sem skyldi, og vill nú
snúa aftur og þangað að, sem Sigurður fer; en í sama vetfangi brestur ísinn undir fótum
honum, og fellur hann í lækinn. Lækurinn var bólginn upp og vatnsmegn í, nær Þorsteinn
ekki niðri með fótunum, og sekkur hann upp undir hendur, en fær gripið annarri hendinni
í skörina og kemst svo með illan leik að landi; lætur hann nú síga úr fötum sínum um
stund og fæst ekki um svaðilfarirnar, heldur síðan áfram leið sína. Sigurður telur það
óráð, að þeir haldi lengra áfram en til næsta bæjar, er svo illa hafi til tekizt, að
Þorsteinn hafi orðið votur. Ekki vildi Þorsteinn það heyra, kvað sig ekki mundi saka,
því veður væri frosthægt, væri hann og slíku vosi vanur, enda mundu þeir geta gengið
sér til hita; skipta þeir félagar um þetta nokkrum orðum, og leizt sinn veg hvorum, en
þó verður það, að Þorsteinn hlýtur að ráða, og halda þeir nú áleiðis og stefna upp að
hálsinum og gagnvart bænum á Seli - það er næsti bær undir hálsinum Staðar megin; er þá
farið að rökkva, en veðrið tekur heldur að dimma og verða ískyggilegra, og jafnframt
tekur að smádrífa; var þó enn vel vegljóst, því bjart var í lofti af stjörnum. Þeir
félagar halda nú þannig upp hálsinn, svo þeir eru komnir á að gizka upp í hann miðjan,
þá dagsett er orðið. Hálsinum er svo varið, að hann á þá hliðina, er veit að Stað, er
jafnt álíðandi með smábrekkum og dældum, en uppi er hann stuttur og sléttur, en
snarbrattur ofan þeim megin, sem snýr að bænum í Hlíð, og allur skemmri á þann veginn.
Skammt fyrir ofan þá brúnina, er veit að Seli, er holt eitt mikið, sem kallað er
Þrívörðuholt; það skilur Selsland frá Hlíðarlandi. Þar segja menn hálsinn hálfnaðan
bæja á milli, og þykir þá jafnskemmra þaðan að Hlíð en að Seli. Þessir tveir bæir áttu
að halda uppi vegabótum á hálsinum, er hann liggur í landareign beggja landeigenda, en
með því bóndinn á Seli ekki var mikill lögskilamaður, voru allar vörður niður fallnar
þeim megin á hálsinum og ekki eftir nema brot ein, er þegar fóru í kaf í fyrstu snjóum,
og þar að auki var vörðubrotunum, sem enn sáust, svo óhaganlega fyrir komið, að þau
fremur voru til þess að villa ferðamenn en að færa þá á rétta leið. Frá Þrívörðum og
allt ofan að Hlíð var hálsinn svo ágætlega varðaður, að vart mundi koma svo svört hríð,
að menn ekki gætu haft nægan leiðarvísi til mannabyggða; vörðurnar voru bæði stórar og
svo þéttar, að vel mátti sjá frá einni til annarrar, hversu dimmt sem var. Þeir
Sigurður voru nú á að geta komnir miðja vega upp undir hálsbrúnina, þá er dagur þraut,
og í þessum svifum skelldi á allt í einu þreifandi moldviðri, og fylgdi því bæði geysi
frost og svo mikið fannfergi, að fádæmum þótti sæta. Þeir félagar voru staddir á einu
litlu holti, er hríðinni laust á; verður Sigurður nú fyrri til máls og segir við
Þorstein:

Nú eru tveir kostir fyrir hendi, og er þó hvorugur góður: sá annar, að við höldum áfram
upp brekkurnar, á meðan við megum, og freistum svo, hvort við náum ekki Þrívörðum; veit
ég það, að verði okkur þess auðið, verður hann vart svo dimmur, að við villumst úr því
þangað er komið, og værum við þar nú, mundi ég með herrans hjálp halda áfram, en óvíst
er, að við náum þeim, er við eigum að sækja á brekkuna, en höfum veðrið í fangið; hinn
annar er sá, að við snúum nú þegar aftur og reynum til að komast heim að Seli, og til
þess vil ég ráða; eigum við þá bæði að halda undan brekkunni og veðrinu, og fer þá
varla svo hraparlega, að við rekum okkur ekki einhvers staðar þar á túngarðinn eða
fjárhúsin; eða hvað segir þú hér til, Þorsteinn minn, sýnist þér það ekki tiltækilegast
úr því, sem gjöra er?

Þú skalt ráða, Sigurður minn, sagði Þorsteinn, en þó sýnist mér ekki með öllu örvænt
um, að við náum Þrívörðum; við erum enn þá á réttri leið, og ef við setjum vel á okkur
veðurstöðuna, þá trúi ég því vart, að við getum ekki komizt upp á hana Illubrekku, og
þá verður hann varla svo svartur, að við rofum ekki upp í klettinn; þaðan veiztu, að
ekki verður villzt á Þrívörðuholtið; en ef við finnum ekki klettinn, er okkur ætíð hægt
að snúa aftur, þegar við viljum, enda er það ekki trúlegt, að hann dimmi úr því, sem nú
er.

Þú skalt ráða, sagði Sigurður, en þó grunar mig, að nú tökum við það ráð, sem miður
gegnir; en til hverrar sögu verður nokkuð að bera; hef ég og aldrei látið eggja mig
lengi til framhalds, og áfram þá í drottins nafni.

Að svo mæltu snýr Sigurður aftur gegn veðrinu og þreytir á brekkuna. Gengur svo um
hríð, að þeir félagar halda upp hálsinn og hafa veðrið á móti sér, og sér nú nær því
ekkert frá sér. Sigurður var maður hraustur og þrautgóður og þreytir sterklega gegn
veðrinu. Það fundu þeir brátt, að frostið harðnaði, eftir því sem á leið. Föt Þorsteins
voru öll gegnvot og frusu þegar, varð honum því erfiðara en Sigurði um gönguna, en
vildi þó fyrir hvern mun eigi láta á sér finna, að hann gæti ekki fylgt honum. Þannig
gengu þeir félagar um hríð, og er þeir höfðu farið um stund, urðu þeir varir við
forbrekki mikið og kenndu, að það var Illabrekka, höfðu þeir mikið erfiði, áður þeir
kæmust upp á hana; nema þeir þá staðar og skyggnast eftir, hvort ekki grilli í klett
þann, er Þorsteinn hafði um getið og þeir vissu, að standa átti framan í efstu
hálsbrúninni; en svo var hríðin þá dimm, að ekki rofaði fyrir honum; tekur þá Sigurður
aftur til orða og segir:

Svo er nú komið, Þorsteinn félagi, sem mig grunaði, að ekki mundi för okkar greiðari,
þó við hingað kæmum; höfum við nú haft erfiði mikið að komast hingað og sjáum þó ekki
klettinn, eða treystir þú þér til að hitta héðan á Þrívörður?

Enga færu sé ég nú til þess, sagði Þorsteinn, að halda lengra áleiðis, og tak nú það
ráð fyrir okkur, er þér þykir sæmilegast, og er þó líkast til, að til eins dragi um
vort ráð.

Betra er seint en aldrei, en betra var, að ég hefði ráðið fyrri, sagði Sigurður, en þó
tjáir nú ekki að æðrast, eða hvort ert þú nú að þrotum kominn, félagi?

Þorsteinn sagði, að svo væri að vísu ekki, en þó tæki honum heldur að kólna fætur, því
vart gæti hann með vissu sagt, hvort hann fyndi til þeirra eður ei.

Snúa þeir nú við og leita eftir, hvort þeir geta rakið brautina ofan hálsinn, sem þeir
höfðu upp farið, en svo er fannmegnið þá mikið, að þegar hafði fokið í hana, og sást
hvergi fyrir henni. Leitast Sigurður nú við að átta sig og taka stefnu ofan hálsinn, en
svo var harðviðrið þá mikið, að þeir höfðu fullt í fangi að stjórna sér undan veðrinu,
að þá hrekti ekki af þeirri stefnu, er þeir höfðu tekið; tekur Þorsteinn nú að dasast,
og getur hann ekki lengur fylgt Sigurði, og verður hann að hafa alla vareygð við, að
hann missi ekki sjónar á honum; sér Sigurður þá ekki annað sýnna fyrir en að hann leiði
hann, og við þetta komast þeir ofan hálsinn á jafnsléttu, að því þeir halda, og ráða
það af því, að ífram var fyrir fæti, en svo var hríðin enn svört, að ekkert vita þeir,
hvar þeir eru. Þannig fara þeir um hríð, gjörist Þorsteinn þá svo máttvana, að Sigurður
verður að standa við nær því í öðru hverju spori og lofa honum að setja sig niður. Loks
koma þeir á holt eitt lítið, og vill Þorsteinn þar láta fyrir berast, enda er hann þá
svo dasaður, að hann má ekki ganga, og stendur Sigurður þar um hríð yfir honum;
skyggnist hann þá um út í dimmuna, og er hann hefur um stund svipazt um, virðist honum
sem við og við móti fyrir hæð nokkurri ekki langt frá þeim, og gjörir hann sér í
hugarlund, að þetta muni vera húsaþyrping nokkur eða bær. Nú þótt hann væri þegar
orðinn mjög svo þreyttur og kalinn á úlfliðum og í andliti, tekur hann það ráð, að hann
gengur að Þorsteini, þar sem hann liggur á fönninni, og vegur hann upp á herðar sér og
heldur þangað, sem hann sá móa fyrir húsinu. Þorsteinn var maður stór vexti og
líkamaþungur, og veitir Sigurði allörðugt að bera hann; en er Sigurður kemur þangað,
sem hann þóttist hafa séð bæinn, sér hann, að ekki var sem honum hafði sýnzt, var þar
holt eitt og stór steinn á, sem í kafaldinu álengdar leit út sem hús. Sigurður leggur
Þorstein þá niður í skjólið undir steininum, og verður hann þess þá vís, að Þorsteinn
er svo máttdreginn, að fyrir engan mun mátti hann ganga og varla uppréttur standa, og
sá hann þá eigi annað fyrir en að hann mundi þá og þegar andast, og naumast gat hann
talað svo skýrt, að Sigurður mætti skilja hann. Verður þá Sigurði það til orða, að hann
segir:

Hér munum við nú verða að hafa næturgisting, þó hún sé ekki góð, því hvorki sé ég nú
nokkurt færi á, að við komumst lengra, enda veit ég nú ekki, í hverja átt er að leita
mannabyggðar, þó svo væri, að við gætum lengra komizt, og er það líklegt, að til eins
dragi fyrir okkur báðum.

Svo mun það að vísu, sagði Þorsteinn og reis um leið upp að steininum, að hér mun minni
ævi lokið, og kom mér það ekki óvart, og hefur svo verið um flesta mína frændur, að
þeir hafa hlotið skjótan og skyndilegan dauðdaga; afi minn hrapaði úr Drangeyjarbjargi,
faðir minn varð úti á Holtavörðuheiði, og bræður mínir tveir drukknuðu undir Jökli; hef
ég nú lifað hið fegursta ævi minnar, verður ei feigum forðað eða ófeigum í hel komið,
og af því að ég hygg, að þínir dagar, Sigurður minn, séu ei allir, þá skalt þú, vinur,
láta mig verða hér eftir og freista, hvort þú getur ekki komizt til mannabyggða; en ef
þér verður lengra lífs auðið, þá er það tvennt, er ég vil biðja þig um, það fyrst, er
ég áður hef á minnzt, að þú látir ei Sigrúnu litlu dóttur mína fara á flæking, en sú er
önnur bónin, ef bein mín finnast og þeim verður auðið leg að kirkju, að þau verði
jörðuð út undan miðjum suðurvegg kirkjunnar á Stað - þar liggur móðir Sigrúnar; hér
munum við þá skilja, og haf þökk, vinur, fyrir samveru okkar og . . .

Meira gat Sigurður ei heyrt, því Þorsteinn hné máttlaus upp að steininum; þó sá
Sigurður, að enn var lífsmark nokkuð með honum, en í þessum svip sér hann, að nokkuð
grisjar í kafaldið, svo hann sér góðan kipp frá sér, og í sama bili bregður fyrir
ljósi, og sýndist honum ekki langt til að sjá; hann verður harla glaður við, því nú
þykist hann mega ráða, að þá séu þeir ekki langt frá einhverjum bæ, því ekki gæti ljós
þetta komið annars staðar frá en úr einhverjum glugga; hann starir á ljósið um hríð og
er að hugsa um það hann skuli vandlega setja á sig, hverja stefnu hann skuli taka til
að ganga á ljósið, en í því lýstur hríðinni aftur á, að því sem Sigurði virðist enn þá
svartari en nokkurn tíma áður, og í sama vetfangi er ljósið horfið. Sigurður stóð
nokkra hríð og starði út í dimmuna, en það var til einkis; gekk hann þá nokkra stund
aftur og fram hjá steininum, en aldrei gat hann komið auga á ljósið aftur. Harkan og
veðurhæðin var þá svo grimm, að ekki gat hann haldið á sér hita, og tók hann nú bæði að
kala á höndum og fótum; honum dettur þá í hug, að hann hafði heyrt, að margir hefðu
bjargað lífi sínu með því að grafa sig í fönn; verður honum litið á dæld nokkra hjá
holtinu, nokkra faðma frá steininum; í dæld þessa hafði dregið skafl, og var hún þegar
hálffull af fönn; tekur hann nú það ráð, að hann gengur þangað, sem Þorsteinn liggur
undir steininum, var hann þá mállaus og allur sem staur, þó hugði hann hann enn með
lífi, er hann enn þá hafði roða í kinnum og klakinn þiðnaði frá vitum hans; hann vegur
nú Þorstein upp á handleggina og ber hann ofan í dældina og leggar hann þar á skaflinn,
en síðan tekur hann að róta upp skaflinum með höndum og fótum og býr til gröf ofan í
fönnina svo stóra, er honum virtist næg fyrir tvo; skaflinn var mjúkur og nýskefldur,
og tókst honum því greitt að grafa hann; þó varð hann að hafa sig allan við, að gröfin
ekki fylltist jafnóðum aftur, svo var fannfergjan og moldin þá áköf; og er hann hafði
gjört gröfina á að gizka hálfrar annarrar alinar djúpa, tekur hann Þorstein aftur og
ber hann í gröfina, síðan tekur hann staf Þorsteins og rekur hann niður í fönnina hjá
gröfinni upp að miðju, og loks gengur hann sjálfur í gröfina og leggst niður hjá
Þorsteini og bíður þess, að skefli yfir þá, og leið ekki á löngu, áður gryfjan var
skafin full og þykkur skafl lagður yfir höfuð þeirra. Af hita þeim, sem lagði af þeim
Þorsteini, þiðnaði fönnin í kringum þá, en veðrið þjappaði og barði fönnina svo fast að
ofan, að skaflinn hélzt uppi, og myndaðist eins og hús í kringum þá. Það fann Sigurður,
að ekki skorti þar í skaflinum nægan hita, en brátt varð hann þess var, að eftir því
sem skaflinn að ofan þykknaði og þéttist, eftir því minnkaði andrúmið, og að hann fyrir
þá sök ekki mundi þar lengi lífi halda; hann hafði tekið með sér staf sinn, hann var
bæði langur og gildur, og dettur honum það í hug, að hann rekur annan enda stafsins upp
í gegnum skaflinn, þar til að hann finnur, að hann nær upp úr að utanverðu, og býr
þannig til glugga eða holu, og streymir þar inn nýtt loft. Sigurður vill nú forvitnast
um, hvort Þorsteinn muni enn með nokkru lífi, og þreifar um fætur og hendur hans;
finnur hann þá, að fötin utan um hann eru svo freðin, að hann var eins og klakastokkur.
Hann grúfir ofan að andliti Þorsteins og vill vita, hvort hann heyri hann nokkuð anda,
og getur hann ekki fundið neinn andardrátt, og hyggur hann því Þorstein dauðan vera
munu. Nú þótt þar væri dauflegt í gröfinni, ásetur Sigurður sér að vaka um nóttina og
bíða svo þess, að dagaði, og vita þá, hvort hríðinni létti, og freista, ef hann mætti
koma til einhverra bæja. Eftir því sem hann hélt, gizkaði hann á, að skammt mundi til
miðnætur, þegar hann gekk í skaflinn, mundu því fáar stundir til dags. Líður nú nokkur
tími, að Sigurður situr og vakir, en er farið er að líða á nóttina, tekur Sigurð að
sigra svo mikill svefn, að honum þykir sem hann fyrir engan mun geti vakað, rís hann þá
upp og rær ákaflega, en hversu mikinn andvara sem hann bar sig að hafa á sér, sé þó við
og við að honum svefnmók nokkuð, en svo óvært, að stundum vissi hann ekki gjörla, hvort
hann hafði sofið eða vakað. Inn um gat það, er Sigurður gjörði með stafnum, lagði ofan
í gjótuna dálitla glætu, svo að Sigurður gat aðeins grillt í kringum sig, virðist honum
þá eitt sinn svo sem Þorsteinn liggi ekki kyrr, færist hann í hraukana og sezt upp til
hálfs, snýr andlitinu nábleiku að Sigurði, og þóttist Sigurður sjá, að hann hvessti
augun að honum og kvað:

Manngi veit
vettvang þann,
þar sem lífi lýkur;
förum, förum,
finnumst hvítir
bústað alvalds í.

Vísu þessa kvað Þorsteinn með lágri og dimmri röddu, en hallast síðan út af aftur.
Sigurði þótti ekki aldæla, er hann sér Þorstein rísa upp, því hann hugði hann nú með
öllu örendan, og svo hefur Sigurður frá sagt, að á meðan Þorsteinn kvað vísuna, hafi
sigið að sér svo mikið ómegin, að hann ekki mátti hreyfa legg eða lið, en er Þorsteinn
var aftur lagztur, leið ómegið af honum; ráðgast hann þá um við sjálfan sig, hvort hann
ekki skyldi freista þess að komast úr skaflinum, því ekki þótti honum gott þar að vera,
en er hann vill upp standa, finnur hann, að fætur hans voru svo aflvana, að hann fyrir
engan mun mátti brott komast; verður hann nú að láta þar fyrir berast, sem hann er
niður kominn, og líður svo fram nóttin, og segir ekki fleira af Sigurði að sinni.




III. KAPÍTULI

Svo, þegar dagur úr dökkvanum rís,
dauð er hún fundin á kolbláum ís;
snjóhvíta fannblæju lagði yfir lík
líknandi vetur - en miskunnarrík
sól móti sveininum lítur.

J. H.

Þenna hinn sama sunnudag, sem þeir Sigurður fóru til kirkjunnar, bar fátt til tíðinda
heima að Hlíð. Þar var að venju lesinn húslestur, og að því loknu gekk smali að gæta
fjár, en aðrir sinntu heimilisönnum, sem venja er til, húsfreyja tók sér bók til
skemmtunar, og griðkonur fóru sitt að gjöra hver, annaðhvort að sauma eða lesa, nema
eldakona, hún tók að elda miðdagsmatinn. Leið svo fram til rökkurs, gekk þá húsfreyja
fram og fór að skammta. Þuríður gamla sat upp í rúmi sínu um þveran gafl og raulaði
eitthvað fyrir munni sér, sem enginn heyrði hvað var. Það var auðséð á Þuríði gömlu, að
hún í það skipti var í þungu skapi; lét hún brúnir síga og var heldur ófrýn undir augu
að sjá. Enginn maður í baðstofunni yrti á hana, hafði húsfreyja skipað þeim griðkonum
að eyða ekki mörgum orðum við hana, er misjafnt lægi á henni; þessu skipti varð því
enginn fyrir reiði Þuríðar nema kisa. Þar var á bænum læða ein gulbröndótt. Þegar hinn
betri flöturinn var uppi á Þuríði gömlu, lá kisa oft í rúmi Þuríðar og bældi sig við
fætur hennar og malaði, og strauk hún hana þá alla frá trýni og lengst aftur á stýri og
talaði við hana sem maður við mann; aftur, þegar miður lá á henni, hrakti hún kisu og
hrjáði og barði hana ofan úr rúminu, svo að kisa átti þá hvergi friðland annars staðar
en lengst fram á palli. Nú þótt að Branda væri allra katta vitrust um margt, var þó
ekki jafnan, að hún af hugviti sínu gæti séð, í hverju skapi Þuríður kerling var í
hvert skipti, og svo var að þessu sinni. Hún hafði verið einhvers staðar fram á lofti
og ætlar nú að venju að hvíla sig nokkra stund í rúmi Þuríðar og labbar hægt og stillt
að rúminu, leggur framlappirnar upp á stokkinn og ætlar að lyfta sér upp. En er Þuríður
gamla sér tilræði kisu, grípur hún þegar annarri hendinni ofan í hnakkadrambið á kisu
og fleygir henni öfugri fram á pallinn. Kisa var ef til vill ekki öllu skapbetri en
kerling; hún stendur skjótlega upp aftur, hvessir fyrst augun á Þuríði gömlu og dinglar
rófunni af mikilli reiði, og í því tekur hún undir sig stökk eigi alllítið og hendir
sig upp í rúm til kerlingar og neglir klónum svo fast sem hún getur ofan í brekanið,
eins og hún búist við, að Þuríður gamla muni ekki láta svo búið standa. Gáta Bröndu var
heldur ekki röng; því jafnótt og Þuríður gamla sér, að kisa er komin aftur, fyllist hún
bræði mikilli og segir: Á, ertu kominn aftur, vargurinn þinn? - og leggur um leið báðar
krumlurnar ofan í hrygginn á kisu og þrífur hana í háa loft og sendir hana með miklu
afli lengst fram á pall og segir: Þó ég sé orðin gömul og farin, þá get ég samt ráðið
niðurlögum þínum; gæti ég eins ráðið við hyskið hérna, þá skyldi það finna til handanna
á mér. Kisa réði ekki í þriðja sinni til uppgöngu á Orminum langa, í rúm Þuríðar; mun
hún þegar hafa séð, að kerling ekki í þetta skipti var góð viðureignar, og labbaði nú
að öðru rúmi og bældi sig þar. Um þetta leyti var húsfreyja farin að skammta, og bar
ein af griðkonum askana jafnóðum frá henni og setti upp á pallskörina. Ekki hægðist
Þuríði gömlu við það fyrir brjósti, og þá er hún sér fyrsta askinn koma, tekur hún í
hálfum hljóðum að tala við sjálfa sig, og var það helzta umræðuefnið, að ekki mundi
askur hennar koma fyrstur, slíku mætti hún venjast, að hún væri minnst metin, hún mætti
muna fífil sinn fegri, að henni hefði ekki verið skammtað síðastri af fólkinu. Voru nú
allir askarnir inn bornir smátt og smátt, og á meðan lét Þuríður dæluna ganga. Síðastur
kom askur kerlingar, en sú, sem askana bar, rétti hann upp á skörina og kallar um leið
til Þuríðar og segir:

Þarna er askurinn þinn, Þuríður gamla!

Geturðu ekki skeint honum lengra en á skörina, skitan þín, sagði kerling, heldur þú mér
sé léttari fóturinn en þér, trippan þín, til að sækja hann?

Vinnukonan lét sem hún heyrði ekki, hvað Þuríður sagði, og fór þegjandi ofan aftur, en
kerling bröltir þá fram úr bóli sínu og staulast fram að pallskörinni og tekur askinn
og sezt síðan aftur í hnipur í rúmi sínu, tekur úr litlum stokk, er stóð á bitanum
fyrir ofan hana, hrútshyrning og sjálfskeiðing, lýkur síðan upp askinum og skyggnist í
hann og segir:

Hér er þá sumsé kjötsúpugutlið gamla, þunnt er þetta, drottinn minn! Þá held ég ketið
sé burðugt, ójá, einn horaður hryggjarliður og ekki ljós tægja á! Þetta er þá allur
skammturinn sumsé, ekki sýnist mér betur - það er réttast ég gefi því það aftur, hver
veit, nema hún Sigga hafi krækt úr askinum, hún er vís til þess, ég trúi því varla, að
húsmóðirin hafi ekki gefið mér nema eina bitatætluna - ég skal ekki snerta á honum, það
skal sýna sig.

Í þessari svipan kom Þórdís húsfreyja innar og bar í hendinni köku og dálitlar
smjöröskjur, gengur síðan til Þuríðar og segir:

Ertu búin að borða úr askinum þínum, hróið mitt?

Ónei, hann stendur þarna með því, sem í honum var, segir kerling.

Ég held þér hafi, sem von var, þótt lítið koma til miðdagsmatarins í dag, það
skammtaðist illa hjá mér, og varst þú svo útundan, en taktu við, ég gjörði
kökubleðilinn þann arna handa þér til að bæta það upp, borðaðu hann, Þuríður mín, meðan
hann er volgur, ég kom með hann rétt af glóðinni.

Þegar Þuríður kerling sá kökuna og smjörið, tók hún heldur að hýrna í bragði, breiddi
út báðar hendur og tók við og fór þegar að maula kökuna. Húsfreyja settist á kistil
fyrir framan rúm Þuríðar og tók að tala við hana:

Hvernig líður þér, Þuríður mín, ertu nokkuð skárri í öxlinni en í gær?

Og heldur hef ég þolað ögn við í dag, en aldrei skilur hún við mig, heimakonufjandinn,
algjörlega, fyrr en hún gjörir út af við mig, nú er hún hlaupin ofan í mjöðm, og síðan
í gær er kominn þarna - finndu, Þórdís mín - stóreflis hnútur, hann er stærri en
nokkurt barnshöfuð - æ! - æ! - fallega læturðu núna. Það mundi einhver, sem er
hraustari en ég, kveinka sér eins mikið og ég gjöri, og verst ólmast hún í skrokknum á
mér undan hverju illviðri, mig skyldi ekki furða, þó hann gjörði eitthvert skaðræðis
áhlaupið bráðum.

Hefur þig nokkuð dreymt fyrir því, eða hvað var þig að dreyma í morgun? Ég heyrði það
hefði sótt að þér.

Ég segi fáum frá, hvað mig dreymir, kelli mín, það tekur enginn mark á, hvað mig
dreymir, nema ég sjálf, það kemur samt stundum fram seinna, og ekki kemur mér ætíð allt
óvart, Þórdís mín.

Hvað var þá, sem þig dreymdi?

Og það segi ég ekki, ég get ekki sagt frá því, en svo mikið er víst, að hér kom einhver
slæðingur upp á loftið í nótt; taktu nú eftir, annaðhvort er einhver skammlífur hérna á
heimilinu, ellegar þess er ekki langt að bíða, að hann gjöri eitthvað manndrápsveður,
það slæðist margt óhreint undan slæmu veðri, Þórdís mín!

Það er nú ekki ólíklegt, sagði Þórdís, að hann breyti sér bráðum, þar svo lengi hefur
gott gengið, en það vildi ég, það segi ég satt, að hann gjörði ekki neitt áhlaupið,
þangað til hann bóndi minn er kominn heim; ég veit ekki, hvernig á því stendur, oft
hefur maðurinn minn farið út af heimilinu og það lengri ferðir en þessa, en aldrei man
ég, að neitt hafi lagzt eins þunglega í mig eins og þessi kirkjuferð; vegurinn er þó
ekki langur, en mér stendur alltaf beygur af hálsinum hérna síðan um árið, að hann
Sveinn heitinn varð úti á honum.

Já, sagði Þuríður, hann var sá nítjándi, sem varð úti á honum. Það er ekki langur
fjallvegur hann Hlíðarháls, en hann hefur þó séð fyrir mörgum. Síðan ég man fyrst til,
hafa fjórir farizt á honum og hann Sveinn sá fimmti. Fyrst fórust þeir Tungubræður þar,
Jón og Bjarni, báðir efnilegustu menn, annar var 18 vetra, en hann Bjarni var
jafngamall mér - ég var þá á tvítugasta árinu - eða nokkrum vikum eldri, því hann var
fæddur á þorranum, en ég kom til á einmánuði sama árið. Þeir fóru seint á stað og
ætluðu hér yfir í dal, en þegar þeir komu upp á hálsinn, skelldi á þá austnorðan byl,
svo að þeir villtust, en héldu sér of mikið vestur á og hröpuðu ofan í gljúfrin á
Illagilinu, og þar fundust þeir fáum dögum síðar. - Nokkrum árum seinna, um það leyti,
sem ég fór frá foreldrum mínum sælu þar að Holti, varð úti maður eða mannræfill á
honum, sem Einar hét, það var hálf-umrenningur, menn héldu hann hefði króknað úr kulda;
það var skafrenningur og harka um daginn, en ekki ofankafald, ég man það, eins og það
hefði verið í gær, en þetta var linjumaður, og sama daginn fór maður neðan úr sókn um
hálsinn, Jón nokkur, sem lengi var á Hamri, Ingjaldsson, og fann hann dauðan undir einu
vörðubroti, en sagði ekki til hans. Það fennti yfir hann og fannst ekki fyrr en seint
um vorið, eftir að alla snjóa var leyst upp, og var þá allur skaddaður og vargbitinn,
en þekktist af stórum koparhnapp, sem var á nærbuxnastrengnum hans.

Því sagði ekki mannfýlan til hans?

Hann nennti sumsé ekki að gjöra sér þann krók að ganga heim að einhverjum næsta bænum
undir hálsinum; þetta var líka aumingi, sem í hlut átti, og gilti einu, hvernig fór um
hann; og það var sagt hann hefði látið sér um munn fara, þegar menn álösuðu honum
fyrir, að hann hefði ei sagt til mannsins, að það skemmdist ekki til vorsins í
fönninni. En guð borgar fyrir hrafninn, kelli mín, það fór svo fyrir honum Jóni
sjálfum, að það hefur ekki enn leyst upp af honum; varst þú ekki komin hingað í
sveitina, Þórdís mín, þegar hann hvarf?

Jón Ingjaldsson, nei, en mig rofar í, að ég heyrði eitthvað talað um það, að hann hefði
horfið skyndilega - hvernig bar það til? Ég hef ekki heyrt greinilega sagt frá því.

Og ég man það glöggt allt saman eins og eftir því, að þú gafst mér kökuna áðan og ég er
hérna á rúminu, kelli mín! Ég átti heima á næsta bæ við hann. Það var um haustið,
hálfum mánuði eftir göngur, fimm heldur en sex árum eftir það, að hann Einar heitinn
stautari varð úti. Hann ætlaði inn yfir háls hingað að Hamri að sækja tvo sauði; hann
átti þá þar, höfðu þeir gengið með fénu um sumarið; hann fór um kvöldið frá Leiti undir
rökkur í góðu veðri, það var þíða og allt marautt; já, tarna man ég, því þá var ég
komin að Leiti; við sáum til hans upp undir hálsinn, en niðamyrkur var um nóttina;
daginn eftir var bezta veður, þó kom hann ekki, eins og hann hafði gjört ráð fyrir;
síðan var hans leitað og sent að Hamri að spyrja um hann; hann hafði þá aldrei komið
þar; þeir leituðu eftir honum í þrjá daga tuttugu manns alls staðar þar, sem nokkrum
manni kom í hug, en fundu hann ekki; en hátturinn hans og annar vettlingurinn fannst
undir sama vörðubrotinu, sem hann Einar stautari króknaði undir.

Það var undarlegt.

Já, það þótti mörgum kynlegt, kelli mín, og engin vegsummerki sáust þar, en tveir
blóðdropar sáust þar á einni hellu.

Var þá getið til, að hann hefði verið drepinn?

Nei, enginn gat þess til, að nokkur lifandi maður hefði grandað honum, en á þá leið
dreymdi hana móður hans hann sem að það mundi ekki þurfa að leita að honum.

Það er margt undarlegt, sem við ber, ég hef líka heyrt annan viðburð svipaðan þessu -
en guð hjálpi mér, því syrtir svona allt í einu á gluggann? Sigga mín, hlauptu ofan og
gættu að veðrinu og kveiktu um leið.

Sigríður fór fram og kom von bráðar innar aftur með ljós í hendi.

Komstu út? sagði Þórdís.

Ójá, hann er allur orðinn kafþykkur allt í kring og farinn að drífa.

Það var auðséð, að húsfreyju brá við þessar fregnir, en fékkst þó ekki um; gengur hún
þá inn í svefnherbergi þeirra hjóna og sezt þar, en varla hafði hún setið þar svo sem
svaraði drykklangri stundu, áður öll baðstofan í einu vetfangi fór að hristast og
skjálfa, svo að hrikti í hverju tré. Um þetta leyti kemur vinnumaður og smali í
baðstofu, og voru þeir allir fannbarðir frá hvirfli til ilja. Vinnumaðurinn hét
Hrólfur, og í því hann skýtur höfðinu upp um loftsgatið, kallar hann:

Stúlkur, ljáið þið mér sóp að ná af mér mesta klakanum, sér er hvað bölvað áhlaupið.

Hann mun ekki vera fallegur úti núna, sagði húsfreyja.

Nei, sagði vinnumaður og hristi höfuðið, hann er ekki frýnilegur, Þórdís mín. Ég hef
varla komið út í verra veður í þessi tíu ár, sem ég hef verið hér, og það svo
hastarlega, hann skelldi moldinni næstum því á allt í einu. Við vorum að enda við að
láta inn, og á meðan ég var að láta aftur húsið, var hann kominn á með bylinn, og það
er ekki frost, ég veit ekki, hvað það er, það er bölvaður brunanístingur, en ekki
frost, því meðan ég skaust úr húsinu heim að bænum, frusu fötin svona á mér, og eftir
því er fannfergjan.

Er ratljóst?

Biddu fyrir þér, blessuð, mér vildi það til, að ég þekki hverja þúfuna hérna í túninu,
annars hefði ég ekki komizt til bæjarins, og er það ekki langt.

Hvað segirðu þá um hann Sigurð minn, er nokkur von til þess, að þeir komi lifandi af
hálsinum, ef þeir hafa lagt á hann?

Ekki fyrir mínum sjónum; það er ekki spaug að vera upp á fjalli í þessu veðri, vondur
er hann hér, en þó er grimmdin og veðurhæðin tvöfalt meiri á fjallinu; en þeir eru
kunnugir, það er satt, og húsbóndinn þekkir hvern steininn á hálsinum -en þó þeir hafi
farið á stað frá Stað, þá hafa þeir aldrei verið komnir svo langt.

Ég hugga mig nú við það, að þeir hafi aldrei farið á stað þaðan, því ég beiddi hann
fyrir það að fara ekki seint á fjallið; en það verður að taka því, sem að höndum ber,
sagði húsfreyja.

Við þetta hættu þau talinu. Ekki var mikil skemmtan á ferðum þar í Hlíð um kvöldið, og
kom það einkum af því, að menn sáu, að húsmóðirin var heldur ókát og áhyggjumikil. Leið
svo fram kvöldið og til þess menn voru vanir að ganga til svefns. Húsfreyja háttaði
síðast allra. Ekki varð henni svefnsamt þá nótt, og leið svo fram eftir allri nótt, að
hún ekki gat fest neinn svefn, og bar fleira en eitt til þess, það fyrst, að stormurinn
og ofviðrið hristu svo alla baðstofuna, að hún nötraði eins og hrísla, það annað, að
hverju sem hún reyndi að sporna á móti því, var henni aftur og aftur að fljúga í hug
frásagnir þær, sem Þuríður gamla hafði sagt henni um kvöldið, og spádómur kerlingar um,
að einhver þar á bænum mundi vera skammlífur. Hyggur hún nú, að ekki muni renna dúr á
auga sitt þá nótt, en ætlar þó að liggja svona vakandi í rúminu, þar til dagaði. En er
á að gizka fjórðungur lifði nætur, fellur hún allt í einu í fastan svefn, og dreymir
hana þá, að henni þótti maður koma á gluggann yfir rúminu, sem hún svaf í, og guða, og
þóttist hún glöggt kenna af málrómnum, að það var Þorsteinn og kvað vísu, og við það
hrökk hún upp, og hefur hún svo frá sagt, að henni heyrðist í því hún vaknaði sem
einhver renndi sér ofan baðstofuhliðina, og hefði það verið því líkast sem blaut húð
væri dregin ofan eftir þekjunni. Hún mundi vísuna, sem kveðin var fyrir henni, og þótti
henni sem hún heyrði eiminn af síðustu hendingunni í því hún vaknaði. Vísan er svona:

Sat ég forðum foldu á
í flokki svanna prúðum;
nú er ég dapur og dauður nár,
dauft er í Heljar búðum.

Ekki vissi húsfreyja, hvað lengi það hafði verið, sem hún svaf, en þau áhrif hafði
draumur þessi haft á hana, að hana fýsti eigi að leggja sig aftur til svefns. Á lítilli
hillu fyrir ofan rúm Þórdísar var dálítill stokkur með eldfærum, tundri, tinnu og
eldstáli, fálmar hún nú til þeirra og freistar, ef hún mætti kveikja ljós; tekst henni
það greiðlega, en síðan klæðist hún og hyggur skammt muni þess að bíða, að dagur renni;
lætur hún nú biðleika við, þar til birta tók á gluggann, þá gengur hún út, og er nú
hríðinni nokkuð tekið að slota, rofaði til í hálofti, en skafmold á láglendi og með
fjöllum, en ekki ofankafald; virðist henni svo, að ef veðrið ekki versni aftur úr því,
sem þá var, muni fært bæja á milli fyrir vel klædda og röska karlmenn; gengur hún nú
til og vekur Hrólf vinnumann og biður hann klæðast sem skjótast - og vil ég, segir hún,
senda þig að Hamri, og berðu Þóri kveðju mína og segðu honum, að ég biðji hann að koma
hingað með þér og ætli ég að biðja hann að fara fyrir mig bæjarleið, ef fært er byggða
á milli þegar fullbjart er orðið af degi. - Hrólfur klæddist snarlega. Frá Hlíð og að
Hamri var örskammt og ekki lengra en stuttur stekkjarvegur. Segir nú ekki af því, fyrr
en Hrólfur kemur aftur, og er þá Þórir bóndi í för með honum; þá var enn ekki orðið
fullbjart; fagnar húsfreyja honum vel.

Svo er mál með vexti, Þórir minn, segir hún, að Sigurður bóndi minn og Þorsteinn fóru í
gær til kirkju að Stað, og er mér grunur á, að þeir í gærkvöldi hafi lagt á hálsinn,
áður en hríðinni skelldi á; þekki ég þá svo að kappi og áframhaldi, að þeir varla munu
hafa náttað sig fyrir handan, einknm þar eð hríðinni laust svo seint á. Þú veizt, hver
fádæmi hafa á gengið í nótt, og segir mér svo hugur um, að eitthvað muni tálma för
þeirra, er þeir eru ekki hér komnir. Nú hef ég enga ró, nema þeirra sé leitað, og með
því ég veit, að þú, Þórir minn, ert bæði ötull og greindur maður og hefur hingað til
reynzt mér og bónda mínum vel, þá sendi ég eftir þér til þess að fara fyrir mig, ef þér
sýnist ekki ófært.

Ég sé ekki betur, Þórdís mín, en að hann sé slarkandi eins og stendur, hann lítur líka
heldur út til að fara dagbatnandi.

Já, sagði Hrólfur, hann er slarkandi bæja á milli, en ekki er hann almennilega fær á
fjallið.

Og ekki er hann það verri á hálsinum, Hrólfur minn, hann er þar nokkuð frostharðari og
veðurhærri, en undir eins og kemur ofan í hana Illubrekkn, þá á hann að vera allur
hægri, ef hann er við þessa áttina.

Hvað sem um það er, þá álít ég hann lítt færan; það er vissasta markið, þegar ekki
grillir í Lágafell, þá er hann ógóður á hálsinum, sagði Hrólfur og latti heldur
fararinnar.

Ekki hefur mér reynzt það neitt víst mark, og hef ég verið hér í dalnum, síðan ég var á
tólfta árinu, og hitt veit ég, að þegar ekki byrgir Skarðið, þá er hann fullfær, en það
gjörir hann ekki núna. Ég segi fyrir mig, Þórdís mín, ég vil reyna það fyrir yður að
fara, því ég get getið því nærri, að yður sé ekki rótt, þegar eins stendur á; en hvern
ætlið þér að láta fara með mér? - því betra er, að það séu tveir.

Ég hef nú ekki öðrum á að skipa en honum Hrólii þarna, en ég heyri honum er ekki um að
fara.

Og ekki er ég að telja það úr, sagði Hrólfur dræmt, en mér sýnist þetta, að það hefði
mátt fresta því þangað til á morgun, og hefðu þeir þá ekki komið í dag, að fara þá
tímanlega í fyrramálið, það er líklegt hann verði þá skárri.

Annaðhvort farðu umtölulaust eða sittu heima, sagði Þórdís og hvessti röddina, og var
auðséð, að henni þótti miður, en treystir þú þér ekki út í það, sem hann Þórir álítur
að vera fært, þá er ekki annað en ég biðji hana Sigríði hérna að fara, hún getur búið
sig í karlmannsföt, og þá ætla ég, að það muni teygjast úr henni á við suma, sem eru í
brókum.

Nú þykir mér, sagði Þórir og hló við, húsmóðirin heldur sauma að spjörunum okkar,
Hrólfur minn, farðu nú og búðu þig, karl minn góður, og láttu hana ekki heyra þessi
ummæli oftar.

Hrólfur gekk þá í brott, þó hálfólundarlegur, en fór að búa sig til farar, og er því
var lokið, matast þeir af skyndingu og kvöddu húsfreyju og héldu á stað. Veðrið fór
dagbatnandi, eftir því sem á morguninn leið, og varð allgott. Þeir héldu sem leið
liggur yfir hálsinn; ekki sáu þeir neina braut eða merki þess, að þar hefði verið
nýfarið, enda var snjór yfir öllu. Þeir komu að Seli og fundu menn að máli; ekki höfðu
þeir Sigurður þar komið, en þar var þeim sagt, að sézt hefði til tveggja manna kvöldið
fyrir, skömmu áður en hríðina gjörði, og haldið upp að hálsinum. Þeir Þórir fara frá
Seli og ætla að Stað, en um leið koma við í Holti; sá bær stendur á flatlendi og
mýrarflákar allt um kring með smáholtum upp úr hingað og þangað; nú var því nær
jafnslétta ein yfir allt, og yddi aðeins sums staðar ofan á hæstu holtin. En er þeir
félagar áttu allskammt að túninu í Holti, verður Þóri litið á holt eitt kippkorn frá
þeim, og sér hann þar eitthvað standa upp í loftið í utanverðu holtinu því líkast sem
stöng, er menn stundum reisa upp við brunnvakir eða vatnsból. Hann staldrar lítið eitt
við og segir við Hrólf:

Hvað er það, sem stendur þarna upp utan til á holtinu, þarna sem ég bendi á?

Það er einhver stöng, sýnist mér, sagði Hrólfur, þeir í Holti hafa þar líklegast vök
til að brynna í hestunum.

Þarna, nei, það getur naumast verið, það er rétt utan í holtinu, við skulum ganga
þangað og sjá, hvað það er.

Þeir gjöra nú svo, og er þeir koma á holtið, sjá þeir, að þetta er göngustafur, er
stendur næstum upp að miðju niðri í fönninni. Þórir gengur að stafnum og kippir honum
upp, lítur síðan á hólkinn og húninn og segir:

Svo virðist mér sem einhver þau tíðindi hafi hér að borið, er margur mundi óska, að
ekki hefði orðið; þetta er göngustafurinn hans Þorsteins, ég seldi honum hann í haust,
og mun hann vart hafa lifandi skilið hann við sig, og segir mér svo hugur um, að hans
sé ekki langt héðan að leita; en hvað er þarna á baka til við þig, þar er annar
stafurinn og er næstum sokkinn í fönnina.

Þetta er stafurinn húsbóndans, sagði Hrólfur, hann þekki ég, eikarstafur með stórum hún
á og látúnshólk fyrir neðan. Guð hjálpi mér, hér hafa þeir orðið úti.

Mér virðist, að hér sé ekki um mikið vafamál að gjöra, hér má leita þeirra undir
skaflinum, hvort sem þeir hafa heldur grafið sig sjálfir eða þeir hafa orðið hér til og
fennt. Það er ekki úr mörgu að ráða, farðu sem fljótast heim að Holti og heilsaðu
ekkjunni frá mér og segðu, að ég biðji hana undir eins að senda hingað alla þá
karlmenn, sem til eru á bænum, með rekur og tvö brekön; á meðan mun ég bíða þín hér, og
flýttu þér nú.

Hrólfur átti skammt heim að Holti, hann finnur þar húsráðanda og segir henni orð Þóris,
og bregzt hún vel við og lætur tvo verkamenn sína fara með honum, og finna þeir brátt
Þóri, og hefur hann á meðan rótað til nokkru af fönninni, en finnur ekki þá Sigurð.
Eftir fyrirsögn Þóris taka þeir nú að grafa skaflinn, þar sem stafirnir höfðu staðið,
og er þeir hafa grafið á að geta meðalmanni í bringu, finna þeir lík þeirra Sigurðar og
Þorsteins, voru þau bæði köld og stirðnuð, og eru þau borin heim að Holti. Húsfreyja,
er þar bjó, var kona vitur og vel að sér og læknir góður. Hún vissi það, að hjá mönnum,
sem drukkna eða verða úti, leynist oft líf furðu lengi, þó ekki finnist með þeim
lífsmark, og væri þess mörg dæmi, að þeir hafi orðið lífgaðir, ef hæfileg aðferð er við
höfð. Húsfreyja lætur taka bæði líkin og flytja í útihús eitt og fletta þau
svo voru föt öll freðin, að skera varð hverja spjör utan af þeim. Síðan lætur hún færa
þar inn nýjan snjó og líkin nakin lögð þar í og fengnir til tveir menn að sitja yfir. Á
öðru dægri taka menn eftir, að nokkur ylur tekur að færast í líkama Sigurðar, er hann
þá tekinn úr snjódyngjunni og lagður í beztu sæng og dúðaður voðum, og verður hann á
þenna hátt lífgaður, en lá þó lengi þar í Holti í sárum, því hann var mjög kalinn á
höndum og fótum. En af Þorsteini er það að segja, að hann varð ekki lífgaður, og var
hann nokkrum dögum síðar jarðaður að Stað, og lét Þórdís húsfreyja gjöra útför hans
virðulega.



IV. KAPÍTULI

Móðir og faðir
mjúk og ástríkur
yfirgáfu þig
á æsku skeiði,
en guð þín geymdi
og gæða fjöld,
lán og lífsfögnuð
ljúflega veitti.

J.H.

Eins og nærri má geta, var lengi dauft í Hlíð eftir þenna atburð. Þorsteinn hafði verið
maður vinsæll, og varð hann harmdauði öllum á heimilinu og víðar, er menn höfðu nokkur
kynni af honum. Þó fór hér eins og vant er, að blóðnæturnar eru hverjum bráðastar.
Veturinn leið fram, og vorið nálgaðist, og smátt og smátt fóru menn aftur að taka kæti
sína. Sigurður bóndi var gróinn sára sinna og varð svo að kalla alheill; raunar hafði
hann orðið að láta taka af sér eina tána á vinstri fætinum, og því nær missti hann hið
hægra eyrað, en slíkt er varla í frásögur færandi; missir táarinnar var honum ekki til
neinnar fyrirstöðu, að hann ei gæti gengið eins óhaltur eftir sem áður; ekki verður það
varið, að eyramissirinn var honum til nokkurra lýta, og gárungarnir þar í sveitinni, er
sjaldan fara að lögum eða gjöra greinarmun á því, hvort eitthvað er einum ósjálfrátt
eða ekki, gáfu honum kenningarnafn eftir biskupssveini þeim, sem Pétur sveiflaði forðum
að sverðinu, og kölluðu hann Malkus, en það var hvorttveggja, að þeir sjaldan gengu svo
í berhögg við hann, að þeir hreyfðu slíku hrópi upp í opið geðið á honum, og á hinn
bóginn var hann ekki maður spéhræddur.

Sigrún litla dóttir Þorsteins heitins hafði verið mjög elsk að föður sínum og mátti
varla stundu lengur af honum sjá. Fyrsta daginn eftir andlát Þorsteins var Sigrún
þráspurul um, hvar babbi hennar væri, en af því menn héldu, að hún mundi verða
óhuggandi, ef henni væri sagt satt frá um afdrif hans, tóku menn það ráð að skrökva því
að henni, að hann hefði farið ferð suður á land, en að hans væri brátt von aftur. Þetta
ráð dugði um stund, en fljótt sáu menn, að það ekki nægði til langframa. Sigrún var svo
skynug, þó að hún enn væri barn að aldri, að hún varð ei til lengdar dregin á tálar með
þeirri skreytni; kom þeim hjónunum því saman um að segja henni hið sanna um þetta efni;
hún var búin að fá það vit, að hún vel vissi að gjöra greinarmun dauða og lífs, varð
hún af þessum fregnum mjög harmbitin og grét hástöfum; en bráð er barnslund, og svo fór
um Sigrúnu litlu, hún grét sárt, en gladdist skjótt og gleymdi bráðum föðurmissinum;
harmur hennar var af ást og söknuði, en ekki af eigingirni, því hún vissi ekki, hvaða
afleiðingar hann hafði fyrir hana og að hún var munaðarlaus, er hún missti föður síns
við.

Þegar hér er komið sögunni, var það eitt skipti seint á útmánuðunum, sama veturinn sem
Þorsteinn varð úti, að þau hjónin í Hlíð sátu tvö ein inni í húsi sínu á baðstofulofti.
Húsið stóð opið, en engir menn voru í baðstofunni, nema Þuríður gamla kúrði þar í hinum
enda baðstofu í rúmi sínu. Sigurður bóndi lá upp í rúmi sínu upp við herðadýnu og lagði
olbogann á rúmbríkina og studdi hendi undir kinn og las í sögubók, er hann flettir við
og við, eftir því sem hann las áfram, með þeirri hendinni, sem laus var. Húsfreyja sat
á kistli, sem var á milli rúmsins og borðs þess, er var fyrir gaflinum í húsinu; hún
vaf í spjöldum og hafði tekið skóinn af hægri fætinum og brugðið þar upp á slöngunni og
lagt hann á annan minni kistil, er stóð fyrir framan hana; hún hélt slöngunni með
annarri hendinni og hafði fingur í skili, en sneri spjöldunum og gaf í með hinni og
þagði, en af áhyggjusvip þeim, sem á henni var, mátti sjá, að hún var eitthvað annað að
hugsa en um spjaldavefnaðinn einungis. Þannig sat hún um hríð og vaf, en loks lagði hún
slönguna frá sér, styður hönd undir kinn, en síðan yrðir hún á Sigurð bónda sinn og
segir:

Ekki vil ég nú, Sigurður minn, hindra þig í að lesa þér til skemmtunar, en þó langar
mig til að tala um nokkuð við þig, fyrst hér er fátt um; ég hef þessa dagana verið að
hugsa um það, en það hefur hingað til ekki orðið neitt úr því.

Hvað er það, Þórdís mín? sagði Sigurður og lét bókina síga ofan í rúmið og færði sig
betur upp á koddann.

Ég ætlaði að spyrja þig að, hvað þú hugsaðir fyrir henni Sigrúnu litlu framvegis.
Verður hún hjá okkur?

Ég hef ekki hugsað annað en hún yrði að vera hér þetta árið, sem kemur; það er hvort
sem er orðið of seint að koma henni fyrir í ár, þó einhver kynni að vilja taka hana í
dvöl.

Heldurðu þá, að nokkur muni taka hana í dvöl, eins og hún er? - hún er þó ekki fullra
níu áranna enn.

Nei, mér datt það nú heldur ekki í hug, Þórdís mín, í vor, eins og ég sagði, en hitt
vorið verður hún tíu ára, og þá gæti það vel verið, að einhver, sem þarf að halda á
léttastúlku eða til að sitja hjá kindum að sumrinu, vildi dvelja fyrir henni, því hún
er orðin skollans geðuglega ötul, greyið.

Og það er hún eftir aldri, skinnið; hefurðu augastað á nokkrum þess háttar samastað
fyrir hana?

Ekki hef ég nú það að sönnu sem stendur, þó þætti mér ekki ólíklegt að hann Jón í Tungu
tæki hana; hún er orðin hölt og biluð, kerlingin hans, og dregur eftir sér lærið og
kemst ekki út og inn um bæinn; ég held henni væri ekki vanþörf á að hafa einhvern
ungling að snúast í kringum sig.

Þú ætlar þá að koma henni þar fyrir?

Það veit ég þó ekki, sagði Sigurður dræmt.

Það er sjálfsagt, sagði húsfreyja, að föðurleysingjar og munaðarlausir verða að taka
allt með þökkum, sem á þá er lagt, en ekki held ég nú, að þeir, sem eiga sér einhverja
betri úrkosti, mundu keppast eftir slíkum vistum, að þeim Tunguhjónum ólöstuðum, og
satt er það, hart hefur hún átt hjá okkur, greyið, en þó held ég henni, ef til vill,
mundi bregða við, garminum, að fara í ekki betri samastað en þar er sagður; en ef ég
segði eins og mér býr í skapi, sýndist mér réttast, að við hrektum hana ekki frá okkur,
á meðan hún ekki getur unnið ofan af fyrir sér sjálf. Hún er efnileg eftir aldri,
barnið, en eigi hún nú að komast á flæking og fara í misjafna samastaði, þá held ég
verði líkt um hana og suma aðra munaðarleysingjana, sem missa foreldra sína á unga
aldri og komast á hrakning mann frá manni, enginn leggur rækt við þá, verða þeir
afstyrmi til líkams og sálar alla sína ævi.

Þetta er nú sannleiki, sem þú segir, en ég hugsaði, Þórdís mín, að þér þætti nógu margt
hjá okkur samt, við höfum hennar ekki þörf; öðru máli var að gegna, meðan hann
Þorsteinn heitinn lifði, þá, varð hún að vera hér, því þó það væri þungt að halda hann
með ómaga, þá vissirðu það, að ég vildi vinna það til heldur en missa hann frá okkur,
því ekki var að tala um verkin hans og trúmennskuna - og mesti þrifnaðarmaður á heimili
og aldrei óvinnandi - annars hefði ég ekki haldið hann með ómaga í sjö ár; eða voru það
ekki átta ár, sem hann var hjá okkur?

Jú, hún var þriggja vetra, hún Sigrún litla, eða á þriðja ári, þegar hann fór til
okkar, og nú er hún þetta á það tíunda síðan með slættinum í sumar eð var; en þar sem
þú talar um trúmennskuna hans Þorsteins heitins, þá verður aldrei ofsögum af henni
sagt, hann reyndist okkur stakur dyggðamaður, og við sýnum það þá í verkinu, hvað okkur
hefur fundizt til handarvikanna hans, ef við rekum hana Sigrúnu litlu frá okkur, undir
eins og öndin er skroppin úr honum og hann getur ekki lengur slitið sér út hjá okkur;
enda held ég, að margur muni segja, að þér séu mislagðar hendur, þar sem þú leysir
hvern vinnustrákinn, sem hjá okkur er nokkur ár, úr garði með stórgjöfum, en látir þér
farast svo lítilmannlega í þessu.

Það er nú meira þér að kenna, að sá vani er kominn á, sagði Sigurður; en húsfreyja lét
dæluna ganga og segir:

Það munu og nokkrir mæla, að hún Sigrún litla eigi að okkur föðurmissirinn, er svo illa
tiltókst, að hann dó í ferð með þér, og víst er um það, að þó að ég fái það aldrei guði
fullþakkað, að hann gaf mér þig aftur heilan á hófi, þá tekur mig samt sárt um dauða
Þorsteins heitins, því það hefur aldrei fyrri viljað svo hraparlega til í okkar búskap,
að maður hafi dáið eins voveiflega frá okkur, og mér er svo varið, að mér finnst það
heldur hvöt fyrir okkur að hlynna einhverju góðu að henni Sigrúnu litlu, svo minnistætt
er mér það, að guð leiddi þig aftur úr háskanum.

Um leið og Þórdís sagði þetta, brá hún svuntuhorninu um augu sér og þagnaði; bóndi sá,
að henni vöknaði um augu, og segir þá blíðlega:

Þú veizt það, Þórdís mín, að ég er ekki vanur að taka fram fyrir hendurnar á þér í því,
sem þú vilt gjöra; mér er ekkert móti skapi, að við dveljum framvegis fyrir henni,
krakkaskinninu; ég segi þá hreppstjóranum frá því, að hann megi ekki gjöra mér
sveitarútsvar fyrst um sinn; það getur ekki heitið meðgjöf, þó ég hafi útsvarið mitt
svo sem í því skyni, sem ég skýt skjóli yfir hana, þangað til hún er fær um að ganga í
vist.

Æ, gjörðu það fyrir mig, heillin mín! sagði húsfreyja og brýndi raustina, að láta mig
ekki heyra þenna ósóma; mér er svo varið, að annaðhvort gjöri ég hlutinn eða gjöri hann
ekki; ætlir þú að fara að taka með henni af hreppnum eða hún eigi að vera hér í
sveitarskyni, þá skal hún ekki vera hér eina viku lengur en til krossmessu.

Hvernig ætlast þú til, að hún sé hjá okkur?

Það skal ég segja þér; ég ætlast til, að við tökum hana að okkur og breytum eins við
hana og við ættum hana, og hrekjum hana ekki frá okkur, á meðan hún vill vera; hún
hefur verið elsk að mér, síðan hún var svolítill angi, og ég veit ekki heldur, hvort ég
ætti svo hægt með að slíta hana frá mér; þú manst, að þú hafðir gaman af henni líka,
þegar hún var lítil; hún var ætíð svo flíruleg við þig og kallaði þig mömmubabba sinn.

Jæja, já, hún var ætíð skýr og skrýtin, fiðrildið að tarna, sagði Sigurður og brosti
við; jæja, það er þá réttast, að við hrekjum hana ekki frá okkur; manstu, þegar við
lokuðum hana niður í kistlinum hjá kettlingnum? - ha! ha! - hún var undir eins svo
skynug og skýr, greyið.

Hún er það enn, mesta skýrleikstelpa og þar að auki þæg og góðlynd, ég trúi ekki öðru
en að það mætti gjöra úr henni kvenmann, og eins er hún lagleg til handanna, og er þó
mesta minnkun að því, hvað litla rækt ég hef lagt við að kenna henni nokkuð, en ég skal
heita því að hafa meiri alúð á því; og þó við þyrftum að koma henni einhvers staðar
fyrir um tíma, þá er guði svo fyrir þakkandi, að við höfum efni á því, enda höfum við
ekki fyrir mörgum að hyggja eða fyrir marga saman að draga, fyrst guði mínum góðum
þóknaðist að taka þá til sín, sem menn eru vanir að vilja helzt unna þess litla, sem
maður á.

Við þessi seinustu orð þagnaði Þórdís um stund og gat engu orði upp komið fyrir kjökri;
bóndi hennar varð þess var og sagði, um leið og hann strauk hendinni um kinn hennar:

Við skulum ekki minnast á það, gæzkan mín! Við fáum að sjá þá aftur í eilífðinni.

Verði hans vilji, sagði Þórdís nokkuð málhressari og strauk tárin úr augunum á sér, og
fyrst hann blessaður fóstrar þá og annast, svo að þeir ekki þurfa með þessara
veraldarmuna, hvað er þá í rauninni réttara en að verja því litla, sem við eigum, fyrir
þá, sem hann hefur fengið okkur til fósturs, og það eru munaðarlausir, er engan eiga
að; eða hvað ætli við mundum gjöra betur við þessar reytur en að gefa þær eftir okkar
dag einhverjum, sem okkur væri hlýlegt til og væri eftir okkar geði, eins og ég vona,
að hún Sigrún litla yrði?

Já, hefði hún verið drengur, sagði Sigurður og dró heldur niður í sér - en það er ekki
fyrir það, hélt Sigurður áfram ræðunni og tók upp tóbakspontuna sína, leit upp í loftið
og sló tappanum á bumbuna á pontunni, þó það sé lítið, sem við eigum, þá mun einhver
verða til að þiggja það; þú veizt nú, Þórdís mín, að presturinn okkar hefur látið hann
Sigurþór sinn heita í höfuðið á okkur, hann mun, ef mig grunar rétt, ætlast til þess,
að við víkjum nafninu eitthvað, vænt'eg.

Og ég beiddi hann aldrei, góða mann, að láta heita í höfuðið á mér; hvort þú hefur
gjört það, veit ég ekki.

Nei, mér gat aldrei dottið það í hug; hann mun hafa tekið það upp hjá sjálfum sér, en
hitt er það, að það mun þykja töluverð virðing fyrir okkur hérna, karl og kerlingu, að
hann góði maður hefur látið einkason sinn heita í höfuðið á okkur; og þeir segja það
hérna í sveitinni, að það séu ekki margir, sem hann karlinn hefur í sömu hávegum og
mig; þeir öfundast nú sumir yfir því, sagði Sigurður og saug mjög upp í nefið.

Já, við þekkjum það, hérna okkar á milli að segja, Sigurður minn, hvernig honum er
varið, karlinum, og mig furðar ekki á því, þó hann sé blíðmáll við þig, ef það býr
undir að ná í þessar reytur, sem við eigum, því ef hann getur gjört sig allan að smjöri
fyrir einn lítilfjörlegan pússunartoll, þá furðar mig ekki á því, að hann sé blíður, ef
til einhvers er að vinna.

Já, hvað sem sumir segja um hann góða mann, þá hef ég ekki, Þórdís mín, að segja af
því, að hann hafi reynt til að fá meira hjá mér en hann hefur átt; það er satt, að hann
hefur tekið við því, sem ég hef gefið honum fram yfir, en hann hefur þá ætíð sagt: Ég á
þetta ekki, og stungið því í vasa sinn, sagði Sigurður, og stundum hefur hann þá gefið
okkur meir en því numdi.

Það er satt, Sigurður minn, hann hefur stundum vikið okkur smálega, en sá vill ekki
eiga fiskinn, sem sér eftir beitunni; og sé svo, að ekkert búi annað undir vinamálum
hans, þá erum við meiri lánsmenn en sumir aðrir, en oft hefur mér dottið hitt í hug, er
ég hef séð, hvað mikið far hann hefur gjört sér um að kjassa þig, að til þess yrðu
refarnir að vera skornir, að hann á endanum ætlaði sér að verða skaðlaus; eða hefur
hann aldrei látið þig ráða í, að hann eða hans yrðu njótandi að því, sem við eigum?

Nei, sagði Sigurður bóndi, hann hefur ekki, það ég man, nunnað að því einu orði, en
hitt hefur hann stundum sagt við mig, að hann vissi ekki, til hvers við værum að búa,
barnlaus og ómagalaus, það væri réttast fyrir okkur að fara til sín í húsmennsku og
hafa svo sem eina kú í heyjum og nokkrar kindur, og á þann hátt gætum við átt eins
náðugt og við vildum.

Og rétt segir hann, guðsmaðurinn! En það er ekki víst honum verði kápan úr því klæðinu,
sagði Þórdís - en sleppum nú þessu, og svo að ég víki nú málinu aftur að því, sem við
vorum að tala um áðan, þá skilst mér, að við séum ásátt um það að hrekja ekki hana
Sigrúnu litlu frá okkur, á meðan hún vill hírast hjá okkur.

Og ekki mun það verða okkur að sundurþykkju, að þú fáir ekki að ráða svo litlu, Þórdís
mín, sem að gefa einum ungling að éta - og ekki skal ég amast við henni hróinu.

Í þessu bili heyrðu þau hjónin, að komið var upp á loftið, og þá létu þau talið falla,
en sá, sem kom upp, gengur inn í húsið til þeirra, og var það Sigrún, hún gengur þar
að, sem Þórdís sat, og segir við hana:

Fóstra mín - svo var hún vön að kalla hana - hún Sigga beiddi mig að sækja til þín
búrlykilinn, hún er búin að taka ofan pottinn, hún ætlar að setja hann yfir í búrið.

Þórdís þreifaði í vasa sinn og tók þar lykilinn og fær Sigrúnu og segir um leið:

Hérna, en komdu inn aftur, ég ætla að tala við þig.

Sigrún fór, en Þórdís lítur á eftir henni og segir:

Óvart kemur mér það, ef ekki liggur fyrir þessari telpu einhver hamingja, sem okkur er
hulin; ekki þykist ég hafa séð telpu lánlegri á svipinn en hana, ef nokkuð er að fara
eftir því; en nú er bezt, að við spyrjum hana, hvort hún vill vera hjá okkur, því vilji
hún fara frá okkur, krakkinn, og heldur hún muni eiga skárra annars staðar, þá held ég
ekki í hana.

Hún ber nú víst ekki mikið skynbragð á það, sagði bóndi.

Það er jafngott að vita, hvað hún segir.

Það stóðst á, að Þórdís hafði sagt þetta og að Sigrún kom aftur og var þá rjóð út undir
eyru, og var það annaðhvort af því, að hún hafði flýtt sér svo mikið, eður þó heldur af
því hún gjörði sér í hugarlund, að fóstra hennar ætlaði að ávíta hana fyrir eitthvað,
sem henni kynni að hafa orðið á. Hún gekk þegjandi innar loftið og nam staðar við hlið
fóstru sinnar, horfði í gaupnir sér og stóð þar eins og lamb til slátrunar leitt.
Þórdís leit til hennar nokkuð þurrlega, en tekur síðan til orða:

Sigrún litla, sagði húsfreyja, þú hefur nú verið hjá okkur hjónunum síðan þú varst á
þriðja árinu; þú hefur hingað til verið hér í skjóli hans föður þíns heitins, en nú er
hann dáinn, eins og þú veizt, og okkur hjónunum er ekki skylt að hafa þig lengur; þú
átt, það ég veit til, engan að, sem getur tekið þig, og þá liggur ekki annað fyrir þér
en að fara á sveitina eða fara til einhvers, sem vill taka þig í dvöl; viltu í vor fara
til hans Jóns í Tungu, þú þekkir hann? --- Í þessu leit hún hálfglottandi framan í
Sigurð.

Ætlar þú að láta mig fara til hans, fóstra mín? sagði Sigrún og lét höfuðið slúta.

Ég læt þig þangað ekki, en þú ert nú munaðarlaus, og það getur verið, að hann vilji
taka þig til að snúast í kringum kerlinguna sína, ég held hún yrði þá góð, tötrið.

Sigrún litla hélt, að þetta mundi vera alvara, að hún ætti að fara frá Hlíð, og fór nú
að daprast yfir henni, en tárin tóku að hrynja ofan eftir kinnunum á henni; hún vildi
ekki svara já til þess, sem hún var að spurð, en þorði ekki að neita og sagði því svo
lágt, að varla heyrðist, snöktandi:

Ég veit það ekki.

Heldurðu þú getir ekki smátt og smátt vanið þig við, þó lítið verði stundum í askinum
þínum?

Sigrún svaraði engu, og leit þá Þórdís framan í hana og sá, að hún var öll grátin og
gat ekki komið upp orði fyrir ekka; þykist hún þá hafa gjört heldur mikið að verkum og
segir nú blíðari rómi:

Okkar hjónanna þarftu ekki að sakna, og það getur þú verið óhrædd um, að ekki slær hún
Ingibjörg þig, eins og ég hef gjört.

Sigrún svaraði engu, en grúfði sig með andlitið að handleggnum á fóstru sinni og lagði
hægri höndina klappandi á herðarnar á henni.

En ef þú ættir kost á, sagði Þórdís, vildir þú heldur hírast hérna hjá okkur hjónunum
og þola ljúft og leitt með okkur? -en þæg yrðirðu að vera.

Sigrún svarað kjökrandi: Já, fóstra mín, og klappaði fóstru sinni aftur á herðarnar; en
Þórdís hélt ræðunni áfram:

Við ætlum þá ekki, skinnið mitt, að hrekja þig frá okkur fyrst um sinn, en þér mun fara
eins og öðrum, þegar þú eldist og þarft okkar ekki lengur með, að þú munt vilja komast
frá okkur.

Ónei, fóstra mín góð, ég vil aldrei fara frá ykkur, sagði Sigrún og tók báðum höndum um
hálsinn á henni og kyssti hana.

Vertu ekki að vola lengur, garmur minn, þetta var ekki alvara, sagði Þórdís, maðurinn
minn vill ekki hrekja þig héðan, meðan við getum gefið þér eitthvað að borða, kysstu
hann fyrir það.

Sigrún gjörði eins og henni var sagt.

Svona, láttu mig ekki sjá, að þú sért að gráta lengur, þetta var allt gaman; heldurðu,
skinnið mitt, að við viljum missa þig, sem ert svo falleg stúlka; - en fyrst ég hef nú
grætt þig, Rúna litla, þá held ég verði nú að gleðja þig dálítið aftur. Þarna, ljúktu
upp kistunni minni - hún réttir að henni lykilinn, en tekur sig aftur - nei, það er
bezt ég gjöri það sjálf - gengur síðan að kistu, sem þar var í loftinu, og lýkur henni
upp og tekur þar síðan upp dálítinn skorinn kistil og leitar um hríð fyrir sér; loks
tekur hún samanvafið bréf eitt, þar var í margs konar kvensilfur; þar voru meðal annars
sex ermahnappar, allra mesta gersemi, þeir voru settir gamaldags víravirki,
logagylltir, og hnappur með þremur laufum.

Eigðu nú þetta, Rúna mín, ég verð að víkja þér einhverju, um leið og ég ræð þig heima;
ég skal geyma þá fyrir þig, þegar þú ert nú búin að skoða þá eins og þér líkar, sagði
Þórdís, um leið og hún rétti þá að henni.

Sigrún kyssti fóstru sína fyrir gjöfina og fór nú skjótt að gleðjast af henni aftur, og
leið ekki á löngu, áður öll tár voru horfin úr augum hennar og andlit hennar orðið svo
hýrt sem glaðasti vordagur. - Hún var nú langan tíma að skoða hnappana og hampa þeim,
og varð hún að sýna þá hverjum manni, sem var á bænum, og gat ekki slitið þá frá sér,
fyrr en komið var undir rökkur; fékk hún þá fóstru sinni þá aftur og bað hana
varðveita. Fleira gjörðist ekki til tíðinda þann dag, og endaði hann þannig með gleði
og kæti fyrir Sigrúnu litlu.




V. KAPÍTULI

Gaman, gaman, gleðjumst nú,
gott er að koma á prófasts bú.

J. H.

Þegar menn lesa sögur, er það gömul og góð venja, að lesarinn staldri ögn við, þegar
kaflaskipti verða og áður en að hann leggur út í hinn næsta kafla, ljúki af hinum
bráðustu nauðsynjum sínum, til að mynda hósta, ræskja sig, taka í nefið; en heyrendur
orðsins tala þá á meðan um efni sögunnar og sögumennina, lofa hreysti þeirra og
afreksverk, gizka á, hvað fyrir þeim muni liggja það eftir er ævinnar. Ég efast ekki
um, lesari góður, að þú hafir haft þessa reglu og staldrað dálítið við, þegar
kaflaskiptin urðu síðast; en ég vildi óska, að viðstaðan hefði að þessu skipti orðið í
lengra lagi, svo að þú betur gætir ímyndað þér, hvað langt er frá því, að þú skildir
við sögumennina í seinasta kaflanum hér að framan, þangað til þú hittir þá aftur í
þessum kafla. Það eru sumsé liðin sjö ár síðan, og þú verður að meðtaka það með trúnni
sem sannleika. Á þessum sjö árum gjörðust í heiminum stór tíðindi, en vér skeytum ekki
öðru en því, sem kemur við söguna, og getum aðeins þeirra atburða, sem snerta þá menn,
sem hún er af gjör.

Það er þá fyrst að segja, að á þessu tímabili varð prófastaskipti þar í sýslu, kusu þá
nokkrir prestar séra Sigvalda Árnason á Stað, og var hann nærri orðinn prófastur og
þjónaði því embætti sem settur þrjá mánuði, tvær vikur og tvo daga, en svo atvikaðist
samt, að ekki öðlaðist hann þá tign; látum vér oss litlu varða, hverjar orsakir til
voru, enda höfum vér fáar sögur um embættisstörf séra Sigvalda eður hluttekning hans í
alþýðlegum málum, því ekki er hans getið í Eftirmælum átjándu aldar eða Árbókum
Espólíns eða kirkjusögum þeirra Finns eða Péturs; nema það sé sá hinn sami, sem nefndur
er prestur til Holts; en það getur varla verið, því eftir þeim annál, sem vér höfum
fyrir oss, var séra Sigvaldi Árnason á Stað aldrei prestur að Holti, og það verðum vér
að hafa fyrir satt, þar til vér sjáum glögglega grein fyrir, að hann hafi nokkurn tíma
annars staðar verið.

Að Hlíð urðu á þessum árum þau umskipti, að Sigurður bóndi hafði tekið að velli gömlu
baðstofuna og reist hana af nýju, og má það óhætt telja einhver hin mestu tíðindi, sem
orðið geta á bóndabæ; að öðru leyti stóðu þar allir steinar í stéttum, og allt fór þar
fram á venjulegan hátt. - En þótt að þetta hvorutveggja, sem vér nú höfum talið, sé
harla merkilegt; höfum vér samt mestar fréttir að segja af Sigrúnu Þorsteinsdóttur. Hún
hafði á þessum sjö árum tekið svo miklum og margbreyttum umskiptum og framförum, að
lesarinn getur varla þekkt hana aftur. Þar sem vér hættum að segja frá henni í seinasta
kafla, var hún munaðarlaus tíu vetra gamall unglingur, en nú er hún orðin gjafvaxta og
göfug heimasæta. Að vexti var hún orðin svo þroskuð sem meðalstúlkur, þær er náð hafa
tvítugs aldri. Hún var í hærra lagi meðalkvenmaður, réttvaxin og herðabreið, miðmjó og
brjóstamikil, útlimagrönn og fótsmá, handstutt, en höndin fremur holdug, svo að þegar
hún rétti höndina, mynduðust smábollar fyrir hnúunum, fingurnir voru skammir og þó
jafnt framdregnir og svo hvítir sem nýfallinn snjór, neglurnar litlar og gagnsæjar.
Sigrún var fríð kona yfirlitum og nokkuð toginleit, hver hluti andlitsins var fagur;
ennið miðlungi hátt, nefið rétt, eins og það hefði verið höggvið í marmara í Aþenuborg
löngu fyrir Krists burð af myndasmiðum; munnurinn smár og varirnar fram standandi;
tennurnar jafnar og hvítar, lágar og breiðar; hakan lítil og hvít með ofurlitlu skarði
í. Augu hafði hún svartblá og heldur í stærra lagi. Yfirliturinn var hraustlegur og
skiptist fagurlega. En þó að sérhvað í andliti Sigrúnar væri mjög svo fagurlega myndað,
mundi enginn hafa orðlagt fríðleik hennar, ef það hefði ekki aukið á fegurð hennar,
hversu allt í andlitinu samsvaraði hvað öðru, og svo vöxtur og hár, og hvað svipurinn
var hýrlegur, viðfelldinn, fjörugur og blíður. Það var og eitt, sem mest prýðir hvern
kvenmann, að hún hafði svo mikið hár, að það tók ofan fyrir kné, er hún stóð upprétt,
og vel gat hún fléttað það og brugðið fléttunum um mitti sér,, svo að saman næði, en þá
var eigi sá siður að fjötra fagra lokka, heldur láta þá leika sér lausa. Eins og Sigrún
hafði tekið framförum að vexti og vænleik, eins hafði henni fleygt fram í allri
kunnáttu og kvenlegum íþróttum. Frá því að þau hjónin í Hlíð urðu ásátt um það að taka
Sigrúnu að sér, hafði Þórdís lagt alla stund á að manna hana, kenndi hún henni sauma og
matreiðslu, sem tíðkast á bóndabæjum, og með því að Sigrún var bæði góðum gáfum gædd og
á hinn bóginn hlýðin og ráðþæg við fóstru sína, kom svo, að hún í þessu fékk þær
framfarir, að hún þótti um flest jafnoki heldri bændadætra eður meira. En eftir því sem
Þórdís sá, hversu vel henni heppnaðist að mennta Sigrúnu, þess meiri alúð varði hún til
að frama hana í öllu og lagði jafnframt svo mikla ást á hana, að hún gat varla séð af
henni stundu lengur; lét hún hana nú jafnan vera sér við hönd, en hlífði henni við
öllum stritverkum, nema þegar eitthvað þurfti fljótlega til að taka, en hélt hana
jafnan sæmilega í klæðum, enda var Sigrúnu eins varið og flestum ungum stúlkum, þeim er
hafa fengið þá hugmynd kvenna, að þær muni ekki vera í tölu hinna ófríðustu, að hún
hafði gaman af því að snotra klæði sín og láta þau fara laglega og sérílagi á
mannfundum, og var hún þá jafnan á íslenzkum búnaði vönduðum, sem fóstra hennar gaf
henni. Hvern dag var hún svo búin, að hún var í vaðmálspilsi bláu, skósíðu,
klæðisupphlut dökkum með silfurmillum á og reimuðum saman að framanverðu, og þar utan
yfir var hún í prjónapeysu blárri, nærfelldri, og að framan var krækt með krókapörum,
en þó voru nokkur, er hún sjaldan krækti, það voru þrjú efstu pörin, annaðhvort af því
hún þoldi ekki að þrengja svo að sér, eða hitt, að hún hirti ekki um, þó að brjóst
hennar tækju sig svo út sem unnt var; hún hafði dökkbláa húfu á höfði með svörtum
silkiskúf, sem jafnan féll ofan með hægri vanga hennar og nam við öxlina. Hárið lét hún
oftast leika laust niður um herðarnar en stundum brá hún á það lykkju upp undir húfuna
að aftanverðu, og fell þá tvöföld lykkjan ofan um herðarnar. - Það var tvennt, sem
Þórdísi húsfreyju þótti vanta á menntun og kunnáttu Sigrúnar fóstru sinnar, svo að hún
væri eins vel að sér í öllu því, sem þá var tíðkanlegt að kenna ungum stúlkum, þeim er
kallaðar voru góðir kostir. Það var eitt, að hún kunni ekki pellsaum og blómstursaum og
útsaum, og hitt annað, að hún kunni ekki að draga til stafs. Þetta treysti Þórdís sér
ekki til að kenna henni til fullnustu, og með því engir bæir voru þar í grennd, er svo
stæði á, að þessar listir yrðu numdar þar, nema á prestsetrinu Stað, tóku þau hjón það
ráð að koma henni þangað um tíma hjá prestskonu, er var annáluð fyrir hannyrðir og
bókmenntir, og þar eð allgóð vinátta var með því Hlíðarfólki og prestskonu, var máli
þessu vel tekið, og skyldi Sigrún fara að staðnum um aðventuleytið og vera þar fram á
vorið eða svo lengi sem þurfa þætti, og var hún flutt þangað á ákveðnum tíma og var
þegar sett við sauma.

En nú verðnm vér að geta þeirra manna, sem þá voru á staðnum, og lýsa þeim fyrir
lesendunum; vonum vér þá, að þeir þekkist betur af sögunni. Fyrst skal frægan telja, og
það er prestur, hann hét séra Sigvaldi Árnason, eins og áður er greint. Séra Sigvaldi
hafði lært í Hólaskóla og var útskrifaður þaðan árið 17..; sama ár var hann vígður, og
gjörðist hann fyrst aðstoðarprestur hjá föður sínum og hélt því embætti þar til faðir
hans andaðist árið 17..: var honum þá veitt brauðið að Stað og gengu um það ýmsar
sögur, með hverjum atburðum það hafði orðið. Aldrei þótti séra Sigvaldi neinn afburða
kennimaður, enda sögðu kunnugir hann fremur æfa sig í að lesa ræður, með hvaða hönd,
sem þær væru ritaðar, en í því að semja þær sjálfur; að öðru leyti var hann allárvakur
í prestsembættinu og húsvitjaði næstum hvert ár; en sá var munur hans og annarra presta
um þær mundir, að hann lét aldrei neinn mann skjótast undan fræðalestri fyrir
brennivínspela - því slíkar syndir verða ekki af þvegnar, sagði hann, nema með þriggja
pela flösku eða heilu ríkisorti að minnsta kosti. Sigvaldi prestur var maður vel
auðugur af jörðum og lausafé og öllu, sem til bús heyrir, nema bókum; af þeim var hann
ekki ríkari en millum húsgangs og bjargálna. Hann átti nauðsynlegustu húslestrarbækur
og Biblíu og Nýjatestamenti, en fræðibækurnar voru ekki til í hans eigu aðrar en gamall
Núkleus, skrifaður Dónat og fáeinar ævagamlar skólaskruddur eða réttara sagt miðstykkið
úr þeim, því á flestar vantaði bæði tálknin og sporðinn. Nú þótt að séra Sigvaldi
hvorki væri neitt afbragð í stólnum eður stundaði mjög bókmenntir, luku samt allir upp
sama munni um hann, að ekki þyrfti að frýja manninum vits, og þá er hann átti í skiptum
við aðra menn, vannst honum oftast á við þá, er áttu fleiri bækur en hann, einkum ef um
fé eða jörð var að deila. Hann var maður blíðmáll og kallaði jafnan þá, er hann átti í
tali við, vin sinn, en ef það var kona, sagði hann jafnan: ljúfa. Sigvaldi prestur var
maður lágur vexti og þrekvaxinn. Á yngri árum hafði hann verið ljós á háralit og rauður
á kampa. Nú var hann orðinn sköllóttur næsta, en kamparnir stóðu eftir og þó harla
gráir fyrir hærum. Hann var grannleitur og fölleitur, varaþunnur og nefbjúgur og um
flest heldur óálitlegur nema til augnanna, þau voru dökkblá og allsnarleg og hefðu átt
betur við að sitja í einhverju öðru höfði, hefði ekki nokkurs konar lymskusvipur skinið
út úr þeim. - Kona Sigvalda prests hét Steinunn; hún var nær því fimmtíu ára gömul; það
var góð kona og hæglát og vel að sér um flest. Hún hafði á yngri árum verið fríð sýnum.
Hálfbróður átti hún, þann er Þórarinn hét, og var þeirra svo mikill aldursmunur, að
hann var aðeins tuttugu og tveggja ára. Þórarinn hafði alizt upp hjá mági sínurn séra
Sigvalda, og tók hann við arfi hans og lét setja Þórarin til mennta í Hólaskóla; dvaldi
hann þar fimm vetur og var nú útskrifaður; fór hann þá heim til mágs síns og var með
honum þenna vetur, og var það almæli, að séra Sigvaldi mundi taka hann fyrir
aðstoðarprest, þá er hann hefði aldur til fengið. Þórarinn var fríður maður sýnum, hár
maður vexti og þrekinn að því skapi, réttleitur og breiðleitur, svartur á hár og
dökkbrýnn, munnfríður og nokkuð nefstór og þó réttnefjaður, hann var fagureygur, rjóður
í kinnum og að öllu hinn mannvænlegasti. Þórarinn var maður einarðlegur, þó fálátur
nokkuð og seintekinn þeim, er honum voru ókunnugir, en ræðinn og alúðlegur við alla þá,
er tóku að kynnast honum. Hann var glaðvær og smáskemmtinn, en þó fáskiptinn á heimili;
þótti hann jafnan koma fram til góðs, ef hann hlutaðist til um nokkuð. - Þar á staðnum
var stúlka ein, sem Guðrún hét og bróðurdóttir prests; hafði faðir hennar verið
lögréttumaður, en að móðurinni var hún ættuð úr Hrútafirði. Guðrún var uppfóstruð á
Staðarbakka hjá presti þeim, er þar var, en er hann deyði, var hún nær tvítugu; fór hún
þá vistferlum til séra Sigvalda, og tók hann um leið við fjárforráðum hennar, því hún
átti eignir nokkrar þar nyrðra, og var hún síðan á staðnum; og með því kona séra
Sigvalda var farin að eldast og hafði aldrei verið mikið löguð fyrir búskap, gjörðist
Guðrún ráðskona þar á staðnum og þótti jafnan ötul og rösk, og fyrir þá orsök var hún í
miklum dáleikum hjá séra Sigvalda, er hann var búsýslumaður mikill. Guðrún hafði á
yngri árum verið talin með fríðari konum, og þó að hún nú væri komin yfir þrítugt og
farin að fella fegursta æskubrumið, varð þó ekki annað sagt en að hún enn þá væri
fulleiguleg kona, nema hvað vöxtinn snerti, hann var fremur óliðlegur, er hún var öll
jafndigur og nokkuð luraleg á velli; hún var fótstór og óliðleg til handanna og
hendurnar jafnan rauðar og sem bólgnar væru. Kenningarnöfn átti Guðrún sér, og var hún
ýmist kölluð Staða-Gunna eða Presta-Gunna, og var það dregið af því, að Guðrún hafði
jafnan verið á Stöðum og hjá prestum.

Eftir að vér nú stuttlega höfum getið hinna helztu manna, sem voru á prestsetrinu,
þykjumst vér ekki geta leitt hjá oss að drepa nokkuð á húsaskipun á staðnum, því það er
stundum eins nauðsynlegt fyrir lesanda að þekkja vel afstöðu og leg þeirra staða, þar
sem sagan gjörist, eins og að þekkja sögumennina sjálfa. Staðurinn var allvel húsaður,
eftir því sem þá var títt á landi hér. Húsin voru að sönnu flestöll orðin nokkuð forn,
og séra Sigvaldi hafði látið reisa þau á fyrstu prestskaparárum sínum, en öll voru þau
þó vel stæðileg, því þau höfðu verið gjör af góðum efnum, enda var það þá tízka að
reisa hús sterk og rambyggð og meira löguð til hlýinda en til fegurðar einnar, sem nú á
tímum er tíðara. Bæjardyrnar sneru gegn hásuðri, og höfðu menn það fyrir víst dagsmark,
að þegar sólargeislann lagði inn um dyrnar og inn á mölunarkvörn þá, er stóð hægra
megin inn frá dyrum, að þá væri rétt hádegi. Fyrir bæjardyrum var standþil sterklegt og
í bæjarhurðinni stór koparhringur, sem tekið var í, þegar loka skyldi eða upp ljúka;
þvers fyrir ofan hurðina að utanverðu var felld dyrafjöl, stóð þar á skorið með
rómverskum tölustöfum ártalið, nær bærinn hafði verið reistur síðast. Upp á
bæjarbustinni stóð stöng á að gizka álnar há, á henni var veðurviti, það var spjald
lítið, er snerist um járnmöndul, sem var efst upp úr stönginni; spjaldið var gagnskorið
og innan í nafn prests skammstafað. Spjaldið snerist eftir vindi, og tísti hátt í,
þegar hvasst var, og sögðu gárungar, að fé væri jafnan fóstra líkt, því spjaldið hefði
sama tónunarlag sem prestur, og drógu það af því, að séra Sigvaldi var veikraddaður.
Bæjaranddyrið var hér um 5 álna langt frá dyrum, inn af því gengu dyr til beggja handa,
voru aðrar að stofu; hún var í þremur stafgólfum. Á þeirri hlið stofunnar, sem sneri út
að hlaðinu og til suðuráttar, voru tveir glergluggar, og þar undir stóð stórt borð og
sinn stóll hvorum megin með leðursetum. Bakhluti stólanna var mjög hár og mundi hafa
tekið hverjum meðalmanni í hnakkagróf, er hann sat; fyrir gaflinum í stofunni var
skápur stór opinn, í hann var raðað ýmislegum borðbúnaði úr tini og leiri. Að
norðanverðu í stofunni héngu tvö myndaspjöld, og fyrir miðjum vegg sama megin stóð
dragkista ein mikil úr eik og tók nær því upp undir loftið; fyrir framan dragkistuna
stóð stór fatakista, og fremst í horninu var skápur læstur. Hinum megin úr anddyrinu
var inngangur til skálhúss; það var og í þremur stafgólfum; það var og þiljað, en
ekkert fjalagólf í, og á þeirri hliðinni, sem vissi út að hlaði, voru nokkrir
kringlóttir skjágluggar. Í skálhúsinu sváfu vinnumenn prests, og var rúmum þeirra
skipað þar með báðum hliðum. Inn frá anddyrinu og beina stefnu úr bæjardyrum lágu
göngin, og var skammt að ganga, þar til að komu sínar dyr á hvora hönd, gengu aðrar að
búri, en aðrar að eldhúsi, er þar voru hvort á móti öðru. Hér um bil fjórar álnir fyrir
innan þessar dyr þrutu göngin, og var þá gengið á baðstofugólf mitt rétt við
loftsuppganginn. Baðstofan var stórt hús og allsnotur. Niðri á gólfinu var vefstaður
gagnvart baðstofudyrum, og í öðrum enda baðstofu, til hinnar vinstri handar, var
gestaherbergi og í tvær hvílur; en í hinum endanum var herbergi í tveimur stafgólfum,
vel þiljað. Það hafði verið ætlað fyrir svefnherbergi fyrir gesti þá, er þóttu í heldri
manna röð, og voru þar tvö rúm, en þá hafði Þórarinn mágur séra Sigvalda þar aðsetur
sitt og svaf þar um nætur. Sá helmingur baðstofuloftsins, sem vissi til austnorðurs,
var ætlaður fyrir vinnufólk, og sat það þar á kvöldum við vinnu, en griðkonur sváfu þar
einar á nóttum, en vinnumenn í skála. Í hinum enda baðstofu var fyrst hús dálítið í
einu stafgólfi, og voru í því tvö rúm, sitt hvorum megin; í öðru svaf Guðrún ráðskona,
en í hinu sváfu sjaldan nokkrir nema við og við aðkomukonur; í því var Sigrún látin
sofa, meðan hún var á staðnum. Innar af þessu húsi var annað herbergi, það var á að
gizka hálfu stærra en hið fyrra; það var herbergi þeirra hjóna, í því voru tvö rúm,
sitt við hvora hlið og ekki allskammt á milli, því annað stóð sem fremst verða mátti,
sunnan til í loftinu, en höfðalagið á hinu náði út að stafnglugga þeim, sem á var
baðstofunni. Fyrir framan höfðalagið á þessu rúmi og rétt undir glugganum stóð dálítið
borð örskammt frá rúminu. Þegar séra Sigvaldi var að skrifa, sat hann á stól hinum
megin borðsins; en oftast, er hann var í baðstofu, var hann vanur að sitja á rúmi sínu
og halla sér stundum upp að höfðalaginu og reykja af tóbakspípu, en fyrir framan hann á
borðið var sett glóðarker, og kveikti hann þar við í pípu sinni, er hann þurfti, og til
þess að prestur því betur gæti talað við komumenn eður aðra, sem hann vildi ræða við,
var við fótabrík rúmsins settur stóll og þar á ofan lögð flossessa, er gestir skyldu
sitja á. Engin hurð var fyrir dyrum þeim, sem voru á millum herbergjanna. Í fyrstu
hafði þó verið þar hurð á járnum, en einhvern tíma bar svo við, að skráin geggjaðist og
lykillinn týndist, og fórst það jafnan fyrir, að við það væri gjört; var hurðin síðan
svona skráarlaus um hríð, en loks lét prestur með öllu taka hana í burt og bar það
fyrir, að kötturinn hlypi oft um nætur milli herbergjanna og skelldi þá hurðinni svo
hart, er hann træðist út eða inn um dyrnar, og gjörði þeim, sem svæfu þar í
herbergjunum, hið mesta ónæði.

Það var venja þar á staðnum á vetrum, að jafnan var sofið í rökkrum nokkra stund fram
yfir dagsetur eða lengur, og lá þá hver í sínu rúmi. Prestskona var svefnstygg mjög, og
var hún því vön að leggja sig upp niðri í húsi bróður síns, og þótti henni trúrra um,
að hún ekki heyrði þar neinn hávaða, á meðan hún væri að festa svefninn, heldur en ef
hún svæfi upp á loftinu. Sigrún var og vön rökkursvefni, og lagðist hún jafnan í
rökkrinu sem aðrir í rúm sitt í fremra loftherberginu. Það var eitt kvöld, fáum dögum
eftir að hún var komin að staðnum, að hún hafði lagt sig þar út af. Allir fram í
baðstofunni voru fast sofnaðir og hrutu. Sigrún grúfði sig niður í rúmið og hafði
breitt brekanið ofan á sig og snerist til veggjar og reyndi til að sofna. Guðrún sat
enn inni í húsi þeirra hjóna, en prestur gekk þar um gólf og reykti, en húsfreyja var
gengin að venju að sofa niðri í húsi, og var þá vel hálfrokkið. Sigrún getur nú fyrst
um sinn ekki fest svefn, og líður svo nokkur stund, að hún liggur vakandi; tekur hún þá
eftir því, að prestur gengur fram í húsdyrnar og stendur þar við um stund, og þykir
henni því líkast sem hann hlusti eftir nokkru, en síðan gengur hann innar í húsið og
sezt á rúm sitt, en Guðrún ráðskona situr þar á stól fyrir framan rúmið; heyrir Sigrún
þá, að þau prestur og Guðrún taka tal saman og þó lágt. Sigrúnu var eins varið og
mörgum öðrum, að hún hafði nokkurn snefil af forvitni, og fýsir hana að heyra, hvað
umræðuefnið muni vera. Henni dettur það þá í hug, að hún hafði tekið eftir því, að úr
þilinu við höfðalag hennar var fallin dálítil fjöl, og stóð rifan eftir opin; hún ýtir
sér nú hægt og hægt að rifunni og leggur eyrað við hana, en þó ekki væri talað hærra en
í hálfum hljóðum, heyrir hún samt öll orðaskil og samhengi þess, sem talað er, og var
það upphaf ræðunnar, að prestur segir við Guðrúnu:

Sofa allir hérna fram á loftinu, systir?

Það heyrist mér, bróðir minn góður, sagði ráðskona.

Hum, hum, sagði prestur, og eins hún þarna Hlíðarpíkan fram í húsinu?

Og það held ég, ekki heyrist mér betur, svaraði ráðskona.

Ég verð þá, Guðrún systir, að segja þér fréttir af því, sem ég einhvern tíma hef minnzt
á við þig; við Þórarinn minn áttum nú í fyrsta skipti tal saman í gær um hitt.

Já, já, og hvað sagði hann? sagði ráðskona nokkuð þurrleg.

Við sátum lengi tveir einir fram í stofu og töluðum fyrst svona á víð og dreif - hum,
hum, er glóðarkerið hérna? - og seinast hné ræðan að því, sem ég oft hef ætlað mér að
tala um við hann; ég lét hann ráða í, hvers hann kynni að mega vænta, ef hann vildi
fara að mínum ráðum; sumsé, að ég mundi ekki vera ófús á að taka mér hann fyrir kapelán
og fá honum helming hérna af staðnum til ábúðar, allt að þriðjungi af öllum föstum
tekjum og fyrir extraverk eftir samkomulagi, þó með því skilyrði, að hann reyndist mér
sem hlýðinn og auðsveipur sonur - hum, hum - og ætti þá stúlku, sem mér væri ekki á
móti skapi, efnagóða, honum að öllu samboðna, ráðsetta og reynda - hum, hum, taktu
eftir - utan húss og innan í hverju, sem er; ég þarf ekki að segja þér, við hverja ég
átti; það hefur lengi verið hugur minn að koma því svo í kring, að þú fengir
viðunanlega giftingu, þegar þú ferð úr mínum húsum.

Guðrún saug upp í nefið og mælti: Já, þér hafið nú lofað mér því fyrri, og hvernig tók
hann undir - fálega?

Þetta kom, eins og þú getur nærri, flatt upp á hann, hum, hum, hann tók þó af engu og
játaði heldur ekki neinu, en engin eik fellur við fyrsta högg; ég bauð honum að láta
þetta vera svona fyrst um sinn, hann skyldi hugsa sig um, en þó yrði allt að vera
skellt og fellt fyrir fardaga í vor sökum jarðarinnar, ef hann hugsaði upp á búskap í
ár; ég er farinn að letjast að þjóna þessu örðuga, vesæla og mér í mörgu tilliti
óhallkvæma brauði, hum, hum, og því sagði ég honum, að ég hefði ásett mér að fresta því
ekki lengur að taka einhvern geðfelldan mann mér til aðstoðar; sjálfsagt léti ég hann
njóta þess fremur en aðra vandalausa, ef hann vildi fylgja mínum ráðum, en hann yrði að
segja annaðhvort af eða á í seinasta lagi fyrir messur - hum, hum.

Nú, ég kalla hann eigi þá að fá nægan umhugsunartímann, fyrst þetta á að bíða fram á
mitt sumar, sagði Guðrún og þó nokkuð þurrlega, mér hefði sýnzt, að hann gæti bráðum
sagt annaðhvort og þér jafnvel, bróðir minn, skipað honum það.

Vertu þolinmóð, systir góð! Flas er ekki til fagnaðar; ég hef skoðað þetta allt vel -
hum, hum - ég þekki Þórarin mág og hvernig hann er skapi farinn, það tjáir ekki að
beita hörku við hann, hann er þrár, þybbinn, ef geyst er farið að honum; hann lætur oft
til leiðast með góðu; hann vill athuga sjálfur, hvað hann gjörir, áður en hann
framkvæmir; en ef mig grunar rétt, þá mun sú raunin á verða, að hann á endanum gengur
ljúft að öllu; hann mun sjá, hvers hann fer á mis, ef hann hafnar því, sem hann á kost
á, og hvað er í aðra hönd, ef hann vill fylgja mínum ráðum, tekur hér við og á þig; en
skoða þú nú til, systir, viljugan er hvern bezt að kaupa, við vinnum þetta með laginu -
hum, hum - hinu er beitt, ef á þarf að halda, hum, hum.

Þér sögðuð það líka um árið, viti menn, þegar það kom til orða um okkur Jón, en hvernig
fór, það dróst og dróst og beið og beið, og þér ætluðuð að vinna hann með laginu, og
seinast varð ekki neitt úr neinu, eins og ekki var heldur við að búast, þegar aðrir
fengu tíma til að komast í brauðið.

Annað mál var það, sagði prestur, hann átti aldrei að vera annað en varaskeifa, og
hverjum var það að kenna, að það dróst í sundur? Þú varst aldrei áfram um það að eiga
hann, með fleiri ógreindum orsökum - hum, hum.

Ég hefði þó átt hann á endanum, held ég, og hvernig fer nú, ef Þórarinn þakkar yður
fyrir góð boð?

Hum, hum, hvar er glóðarkerið? - Vertu óhrædd, systir, þetta fer öðruvísi en þú heldur;
ég tók Þórarin minn, þegar hann var á tíunda árinu; ég hef kennt honum að hlýða, og það
er ekki ofsögum sagt, þó ég segi: Það, sem hann er, á hann mér að þakka.

Og það held ég sé óhætt að segja, nokkru hafið þér upp á hann kostað, ætli það sé ekki
svo?

Ójú, það væri samtals nokkrir skildingar - hum, hum - ef ég reiknaði það; ég hef það
einhvers staðar hjá mér ógleymt; fyrst uppeldið, þar næst meðgjöf með honum í
heimaskóla í tvo vetur, 10 krónur hvort ár og 10 fjórðungar smjörs.

Og hvað var hann lengi í skóla?

Það voru fjórir vetur, þar gaf ég með honum árlega 6 sauði gamla og tíu fjórðungana,
ítem talsvert til bóka, hestafóður, föt og sérhvað, að ótöldu ýmsu smálegu, allvæn
reiðtygi, ítem smásendingar og lítilræði í hans skyni til húsfrúarinnar með meiru, hum,
hum. Fyrir reglu sakir hef ég það allt uppskrifað, vona ég, en ekki af því, að ég ætli
að láta hann borga mér það aftur, sem ég hef til hans kostað, ef hann hallar sér hér að
og á þig, að öðrum kosti skal hann verða að borga mér hvern pening - en hvar á hann að
taka það, hróið, bláfátækur maður - eða sýnist þér það ósanngjarnt?

Nei, það held ég engum geti sýnzt.

Sér þú þá ekki, systir, að honum er nauðugur einn kostur að ganga að því, sem ég býð -
en hver er þarna að rumska fyrir framan? - mér heyrist einhver vera vakandi.

Ónei, það er Hlíðarstelpan, hún lætur svona í svefninum, verður hún hér lengi?

Fram yfir sumarmálin, held ég, konan mín hefur tekið hana; þau Hlíðarhjónin hafa beðið
að lofa henni að vera hér um tíma, hvernig fellur þér hún í geð?

Ég skipti mér ekki af henni, ég sé hún situr þarna hjá húsmóðurinni eins og uppstrokinn
köttur og tekur ekki hendi sinni til neins nema að fitla eitthvað við sauma, það er nú
lag á því.

Hún fór hingað til þess að komast eitthvað niður í þess háttar, mér var samt, satt að
segja, ekkert um hérveru hennar, þó það yrði svo að vera, fyrst þau mæltust til þess;
því er svo varið, að ég má ekki afsegja þeim Hlíðarhjónum um það, sem þau mælast til.

Ég hef séð það fyrri, að þér viljið ekki gjöra þeim mikið til miska.

Ójá, það hefur verið fremur hlýlegt milli mín og Hlíðarfólksins, sagði prestur og lét
eins og hann vildi eyða þessari nmræðu, sér í lagi hans Sigurðar míns og mín. Monsér
Sigurður er ætíð dáindis karl, hann geldur ætíð reiðilega tíundir og ljóstollinn í ull
og tólg eða öðrum góðum aurum; ítem offur í góðu lagi - hum, hum.

Það eru nú fleiri, sem standa í skilum við yður, og hafið þér þá sarnt ekki í öðrum
eins hávegum og dekri og það Hlíðarfólk; ég hef aldrei getað skilið í þeirri vináttu,
sagði Guðrún.

Sérhvað á sína orsök, það getur verið mér hafi einhvern tíma dottið fleira en eitt í
hug, systir; það stendur svo á því, ég verð að viðra þau upp, hver veit, nema ég eða
mínir einhvern tíma kynni að geta haft einhvern hag af því, þegar fram líða stundir.

Hvernig þá eigið þér við?

Ég segi þér ekki frá því núna - réttu mér glóðarkerið, systir, svona, það er lifandi; -
þau eru vel efnuð, ítem er mér grunur á, að monsér Sigurður minn lumi á nokkrum
skildingum, og svo eiga þau þenna jarðarpart.

Já, þetta veit ég nú, sagði Guðrún.

Og barnlaus, ljúfa, eiga enga erfingja nema bláfátæka útarfa, sem lítið hafa að gjöra
með peninga eða jarðir; mér hefur dottið í hug, að það gæti lánazt, að þau arfleiddu
drenginn hann Sigga minn, og því heitir hann í höfuðið á þeim Sigurði og Þórdísi, eins
og þú veizt, systir.

Heitir hann ekki raunar eftir Sigurði sæla afa okkar og Þóru ömmu okkar?

Það getur verið, að svo hafi í fyrstu verið til ætlað, en ekki vita þau hjónin í Hlíð
annað en hann heiti í höfuðið á þeim. Nú hef ég sagt þér, hvernig í öllu liggur; það er
þetta tvennt, sem ég ætla að koma í kring, áður en ég skil hér við: að hann Sigurþór
minn gæti orðið aðnjótandi reytanna þeirra þar í Hlíð, því þá hefur hann heldur
eitthvað að að hverfa með þessu litla, sem hér er til, og að sjá þér borgið, að þú
fengir viðunanlega gifting, hum, hum, sem ég álít vera, ef Þórarinn mágur minn á þig.
Það getur orðið vænn og duglegur maður úr honum, og ég ann þér þess vel fyrir langa og
holla þjónustu - hum, hum - og frændskap, en nú látum við þetta vera svona að sinni; en
það þykist ég vita, að þú reynir til svona heldur að hæna hann að þér - hum, hum - og
þarf þér ekki ráð að kenna, kvenþjóð; eða hvernig er hann í viðmóti við þig? - ljáðu
mér glóðarkerið.

Hérna! - hann er þurr, skelfilega þurr.

Þú verður að viðra þig upp við hann, ítem, það er sömuleiðis, komdu þér við hann
Þórarin mág minn, hann er eins og aðrir, glaðvær í rökkrunum; - en nú held ég sé bezt
þú farir að kveikja, ég heyri þær eru vaknaðar, stúlkurnar fram á loftinu.

Við þetta létu þau talið niður falla; Guðrún ráðskona gekk fram á loft og tók að
kveikja og bar síðan ljós inn í herbergi þeirra hjóna. Sigrún hafði ekki sofnað í þessu
rökkri, en er Guðrún gekk um húsið, lét hún sem svefnlegast, og grunaði Guðrúnu ekki,
að hún hafði heyrt viðtal þeirra prests, enda gat Sigrún þess ekki við nokkurn, hvers
hún hafði orðið áskynja.



VI. KAPÍTULI

Fyrst er sjón, og svo er tal,
svo kemur hýrlegt auga;
þar næst ástar fagurt fal
Freyju hefst við bauga.

S. P.

Það bar til einn morgun, skömmu eftir viðtal þeirra prests og Guðrúnar, að prestur rís
snemma úr rekkju og lætur söðla hest sinn og ríður að bæ einum þar í sóknum að þjónusta
gamalmenni nokkurt. Guðrún ráðskona var enn niðri við búverk, en húsfreyja var setzt
við sauma á rúmi sínu, og var enginn þar í húsinu nema hún og Sigrún. Sigrún var nýlega
komin á fætur. Henni voru ekki ætluð nein ullarverk eða innanbæjarstörf, og var hún því
ekki vön að rísa fyrr úr rekkju en undir það, að saumabjart fór að verða. Hún sat á
stól við höfðalag á rúmi húsfreyju nálægt glugga þeim, er þar var á baðstofuhliðinni,
og lét húsfreyja hana sitja þar fyrir þá sök, að hún vildi hafa hana sem næst sér, svo
að hún við og við gæti litið eftir því, hvernig henni færist úr hendi það, sem hún var
að láta hana sauma, og sagt henni til þess, er henni þurfa þótti. Þær prestskonan og
Sigrún voru allkátar og ræddust við um hitt og þetta, og bar margt á góma. Þess er
getið hér að framan, að Sigrún var hverri konu fríðari og vænni að vexti og yfirlitum.
En þó að hún jafnan væri fríð, leit nú samt að þessu skipti svo út sem hún væri langtum
fegri og gjörvulegri en hversdagslega. Í drápu þeirri, er hinn blindi bragsmiður Hómer
hefur ort um Ódysseif konung borgarbrjót, segir svo frá, að jafnan, er Ódysseifur
konungur kom á mannamót nokkur eður þar, sem fyrir voru gjafvaxta meyjar eða heldri
manna konur, steypti gyðjan Aþena yfir hann mikilli fegurð og gjörði hann jafnan stærri
og mannborlegri en hann átti að sér, svo að menn fengju þokka á honum, greiddu erindi
hans og gjörði farir hans góðar. Ekki er ólíklegt, að svo hafi verið, að Sigrún hafi
átt að eitthvert verndargoð, er á líkan hátt og Aþena hafi aukið fegurð hennar, ef á
lá; þó höfum vér þess ekki sannar sögur, og sýnist oss því réttara að telja þær
orsakir, er vér hyggjum, að verið hafi til þess, að hún að þessu sinni virtist að vera
fegri og fríðari en hún var vön að vera. Það er þá fyrst að telja, að Sigrún var
nýrisin úr rekkju eftir hægan og sætan svefn, og því var hún, eins og allar rósir,
fegurst að morgni dags. Það teljum vér þá, að hún hafði baðað hendur og andlit úr köldu
vatni, en vatnið styrkir, lífgar og endurfæðir, og þó sólin ætíð sé fögur, sýnist
mönnum hún samt aldrei skína jafnskær eins og þá hún er nýstigin úr Ránarlaug. Hið
þriðja, sem studdi að því að gjöra Sigrúnu sem fegursta í þetta skipti, var það, að hún
lét hárið falla laust, sem því var lagið, ofan um herðar og axlir, og ekkert prýðir
fagra konu meira en fagurt hár, því það er eins og blómið á rósakollunum eða laufið á
eikinni, sem breiðist út og blaktir í sunnanvindinum. Húsfreyja tók eftir því, að
Sigrún var venju fremur glæsileg ásýndum, og gat ekki gjört að sér að stara á hana um
stund, en segir síðan brosandi:

Þú ert einhver blómarós í dag, Sigrún litla; hefði ég verið ung og átt unnusta að
fagna, þá hefði ég viljað líta svona út eins og þú núna.

En rétt í því að prestskona sleppti síðasta orðinu, gekk maður inn í húsið, það var
Þórarinn stúdent; hann ávarpar þegar systur sína blíðlega og segir:

Heil og sæl, systir góð, hvernig sæki ég að þér?

Velkominn, bróðir sæll, sagði prestskona, þú ert sjaldséður gestur um þessar mundir, þú
situr lon og don við lesturinn og sérð mig ekki, systurmyndina þína, nema höppum og
glöppum, nú skaltu gjöra svo vel, karl minn góður, og setja þig niður, þú skalt ekki
komast undan því í dag að standa við hérna; settu þig niður hjá mér, sætið er til
reiðu, hvort sem þú vilt til hægri handar eða vinstri eða hérna á milli okkar Sigrúnar,
og nú er ekki í kot vísað, og það viltu, ef ég get rétt til; helzt, já, þar skaltu
sitja, ég skal láta hérna kodda fyrir þig að sitja á.

Nei, nei, systir, hafðu ekkert fyrir því, ég sezt þar, sem ég kem fyrst að, skoðaðu,
hérna fer ágætlega um mig, sagði Þórarinn og settist á kistil við fótalag systur
sinnar.

Þú kannt ekki góð ráð að þýðast, þetta gjörði ég nú fyrir þig að bjóða þér að setjast
hérna, ég vildi þú hefðir eitthvað að una þér við.

Og það var, systir góð?

Ég á við morgungeislana, eru þeir ekki nógu fallegt leikfang fyrir þig? sagði
prestskona.

Ég skil þig nú ekki, systir, ég sé hér enga sólargeisla.

Á, sagði prestskona og lyfti um leið með lófanum undir hárið á Sigrúnu, sem féll ofan
um herðar henni og sat á höfðalagi rúmsins - hvað er þá þetta? Eru þær svona hárprúðar
á Hólum?

Þórarinn leit á og roðnaði við, og varð honum það ósjálfrátt, en lét þó sem honum
brygði ei við og sagði blátt áfram:

Hárfagrar eru þær Hólameyjar sumar, ekki er það að efa.

Prestskona leit framan í Þórarin og sá, að hann hafði tekið litaskiptum, hún kinkaði þá
kollinum framan í hann og sagði:

Nú, ekki ætlaði ég - en ég fyrirbýð þér að líta framan í hana.

Sigrún sat svo á kistlinum, að hún sneri andlitinu ívið meira að glugganum heldur en að
húsfreyju og laut ofan í saumana, og varð ekki séð nema utan á hægri vangann þaðan frá,
sem Þórarinn var setztur á rúmið, bæði af því að hún laut og sat nokkuð skakkt við, en
í því að húsfreyja sagði þetta, bar svo við, að Sigrún leit upp og um leið sneri
höfðinu þangað, sem Þórarinn var, og litu þau nú hvort framan í annað. Ekki var tillit
þetta langt, en svo var það lagað, að vel mættum vér trúa því, að þeir, sem vitað
hefðu, hvað í því lá, gætu betur ímyndað sér það en fært það í letur. Sigrún grúfði sig
undir eins aftur niður að saumunum, en prestskona hafði einlægt augun á Þórarni bróður
sínum og varð vör við, að hann leit við Sigrúnu. Hana rofaði naumast í það, hvað honum
flaug í hug; en af því vel lá á henni, hélt hún áfram í grannleysi og gamni því, sem
hún var byrjuð á, og segir:

Sjaldan vinnst vel varaður glæpur, ert þú búinn að sjá hana Sigrúnu mína? - ég bannaði
þér það þó, er hún samt ekki lagleg? Þykir þér ekki stúlkan hafa tekið stakkaskiptum,
síðan þú sást hana síðast, áður en þú fórst í skólann?

Ég man ekki, hvort ég hef séð hana fyrri en þegar hún kom hingað núna um daginn, sagði
Þórarinn mikið ólíkindalætislega, jú, það vænti ég hafi séð hana einhvern tíma.

Og ég held það, allténd þegar þú reiddir hana í fangi þér.

Hvenær var það, heillin góð? sagði Sigrún og leit upp aftur frá saumunum.

Það skal ég segja þér, það var, þegar þú varst svolítil, góða mín. Það var, þegar hann
faðir þinn heitinn fór þar að Hlíð, þá flutti hann þig með sér. Hann hafði með sér tvo
klyfjahesta, og þú varst bundin þar ofan á milli á öðrum, en þú varst óvær, auminginn,
sem von var, að ríða svona og varst öðru hverju að skæla, og kenndi ég í brjósti um þig
og bað hann bónda minn að lofa honum Þórarni að fara með honum föður þínum fram eftir
og reiða þig; það er ekki von, að þú munir eftir því, þú getur ekki hafa verið eldri en
á þriðja eða fjórða árinu.

Nú, mig minnir, sagði Sigrún og var blóðrjóð í framan, að hún fóstra mín hafi sagt mér,
að hún hafi reitt mig, þegar ég var flutt þar að Hlíð.

Og sussu, hana misminnir það; þú mátt trúa því, sem ég segi, það var enginn annar en
hann Þórarinn bróðir minn, sem reiddi þig þangað, ég veit þú verður að muna eftir því,
Þórarinn, þú varst orðinn 11 eða 12 ára gamall.

Og ekki man ég neitt eftir því, sagði Þórarinn hálfbrosandi.

Manstu þá ekki eftir því, að hann Þorsteinn heitinn gaf þér silfurbúna svipu? sagði
prestskona.

Jú, það man ég, að hann gaf mér einhvern tíma svipu, ég á hana enn, en hvenær það var,
sem hann gaf mér hana, það man ég ekki.

Það var, þegar þú fylgdir honum og reiddir hana Sigrúnu litlu fram að Hlíð, svona er
það, sagði prestskona og sneri málinu til Sigrúnar: Ekki hélt ég það þá, að það ætti að
liggja fyrir okkur, Sigrún litla, að vera saman, samt leizt mér undir eins vel á þig;
ég man, að hann faðir þinn tók þig af baki, á meðan hann stóð hér við, og þá var þér
lofað inn á loft; hún móðir mín heitin lifði þá, og man ég það ég sagði við hana, að
þetta væri laglegt stúlkubarn, og þó leiztu ekki út til að verða svo afbragðs falleg
eins og þú ert, og enn síður gat mér dottið í hug, að þú yrðir slík hannyrða-Steinka
sem þú ert orðin, góða mín, en lofaðu mér nú samt að sjá hjá þér.

Æ, verið þér ekki að spauga mig, heillin góð! Það er ekki gustuk, sagði Sigrún.

Öllu gamni fylgir nokkur alvara, það er ekki svo mikið háð, þó ég segi það; það má
kalla þú sért orðin prýðilega að þér, þó að einhverja megi finna, sem kann fleiri
sauma. Þórarinn bróðir! Ert þú ekki nokkuð kvenskur?

Það er skrýtin spurning, systir, sagði Þórarinn og brosir við, jú, ég held ég sé það,
ég hef einu sinni út úr kvenmannsleysi fest á mig einn axlabandahnapp, og það er víst,
að enginn hnappur hefur loðað betur á mér en sá.

Segðu ekki lengur, þú kannt þá að sauma, og þá hefur þú vit á að sjá, hvort vel er
saumað eða ekki; skoðaðu! ég ætla að bera undir þig, mér þykir gaman, að þeir dæmi, sem
hafa betur vit á en ég; hvor af þessum borðum þykir þér vera betur baldýraður? Það
hefur sín tilhaldsstúlkan gjört hvorn, en önnur er nú samt viðvaningur.

Um leið og prestskona sagði þetta, rétti hún að Þórarni tvo borða baldýraða, en þegar
Sigrún sér það, ætlar hún að grípa borðana, þegar Þórarinn tekur við þeim, og segir:
Verið þér ekki að sýna þessa ómynd! Hún nær í borðana, en verður heldur sein, því að
Þórarinn hefur þá fengið handfesti á þeim, og toguðust þau um hríð um þá, en bæði var
það, að Þórarinn hafði alla yfirburði, enda sleppti Sigrún fljótt og segir hálfömurleg:

Æ, þér áttuð ekki að vera að fá honum hann.

Þórarinn leit á báða borðana og segir: Þú ætlar, systir mín, að gjöra gys að
saumavitinu mínu, en ekki er það svo að skilja, að ég sjái ekki, hvor þeirra er betur
gjörður.

Vertu þá svo hreinskilinn að segja það, þó hún Sigrún sé við.

Það er auðséð, sagði Þórarinn og leit til Sigrúnar, af því hann hélt, að hún hefði
saumað þann, sem honum þótti lakari, að þessi er viðvaningslegri.

Þér þykir þá hinn fallegri, er ekki svo?

Jú, sagði Þórarinn og leit aftur framan í Sigrúnu, eins og honum þætti fyrir að verða
að styggja hana, því hann hélt, að hún ætti ljótari borðann - já, ég verð að dæma það,
og það eru ef til vill engin undur, þú hefur máske baldýrað þennan sjálf, systir.

Nei, ég sagði þér það, sagði prestskona, að tvær jungfrúrnar hérna nærindis hefði
baldýrað sinn hvor; þú ert ekki svo fráleitur, bróðir! Þú sérð það, sem allir sjá; hún
Sigrún mín hefur nú samt saumað þenna, sem þú segir sé skárri, og ég trúi það sé í
fyrsta sinni, sem hún hefur reynt til að baldýra, eða er ekki svo?

Svo má það heita, sagði Sigrún, fáið þér mér hann aftur, verið þér ekki að sýna hann,
það er ómynd.

Og ekki er það; en þú veizt ekki, bróðir, hver hefur hannyrðað hinn, sagði húsfreyja og
leit kímilega framan í Þórarin.

Það er, held ég, engin afbragðs hannyrðarófa, sagði Þórarinn, laufin eru öll ramskökk.

Og það held ég hún kunni nokkurn veginn fyrir sér til handanna, stúlkan sú, þú lastaðir
hana ekki, ef þú vissir, hver það væri.

Hver hefur þá búið hann til?

Nú, það segi ég þér ekki nema í eyra, komdu hérna með vangann, ég skal hvísla því að
þér - um leið og hún sagði þetta, hallaði hún sér að hliðinni á bróður sínum og hvíslar
að honum svo lágt, að Sigrún heyrði ekki: Konuefnið þitt, karl minn sæll.

Ha! sagði Þórarinn og kafroðnaði í framan, eins og hann ekki hefði heyrt, hvað hún
sagði.

Þú læzt þá ekki heyra það, ég skal hvísla því aftur, komdu!

Þess gjörist ekki þörf; ég heyrði, hvað þú sagðir, systir, en ég er litlu nær fyrir
það.

Æ, gjörðu það fyrir mig, Þórarinn bróðir, vertu ekki að þessum ólíkindalátum, það er
verst þú þekkir hana ekki!

Nei, hvernig á ég að þekkja hana?

Þá skal ég segja þér það - hún hvíslar nú aftur að honum: Þekkirðu ekki hana Staða-
Gunnu?

Og skrattinn fjarri mér, sagði Þórarinn.

Talaðu ekki yfir þig, bróðir, þú veizt, að það er betra að éta yfir sig; þú segir annað
að ári um þetta leyti og ef til vill fyrri, þegar þessar litlu hendur koma svona utan á
vangann á þér, bróðir minn! sagði prestskona og strauk um leið um kinnina á Þórarni.

Æ, láttu ekki svona, sagði Þórarinn önugur í svari.

Þá skal ég færa þig heim um sanninn síðar; það er sjaldan, sem ég gjöri að gamni mínu,
en fyrst þú vilt, að við sleppum þessu tali, þá skulum við ekki tala meira um það að
sinni.

Það lízt mér, systir, sagði Þórarinn, það er fremur þarfleysa þetta hjal.

Jæja, bróðir, ég skal ekki stinga á kaununum, en meðal annarra orða, við Sigrún mín
höfum verið að ráðgjöra að biðja þig bónar, en ég býst við, að hún geti ekki haft
uppburði á að nefna það við þig, sagði prestskona og leit um leið til Sigrúnar, því
ætla ég að bera það upp; settu þig, karl minn, snöggvast að borðinu og skrifaðu fyrir
okkur fallegt stafrof með snarhandarletri, við erum hérna, við Sigrún mín, við og við
að bera okkur að draga til stafs, en eigum enga forskriftina.

Þórarinn tók þessu máli vel; stóð hann nú upp, og gengur hann nú að borðinu, tekur þar
penna og pappír og sezt niður og tekur að rita forskriftina, voru það bæði óbreyttir og
breyttir snarhandarstafir, og þar neðan undir var skrifuð vísa, sem almennt er að setja
á forskriftir:

Skrifa áttu skýrt og rétt, svo skötnum þyki á snilli; orðin standa eiga þétt og svo bil
á milli.

Þegar Þórarinn hafði skrifað forskriftina, gekk hann til systur sinnar og fær henni
hana, og lítur hún á og lofar mjög, réttir hana síðan að Sigrúnu og segir um leið, að
Þórarinn væri þess verður, að hann væri kysstur fyrir. Sigrún neitaði því ekki og
játaði heldur ekki, og ekki vitum vér með vissu frá að segja, hvað hún hugsaði um það
mál, og hún roðnaði út undir eyru, en þar eftir verður ekkert með vissu sagt, hvort
henni var nær skapi, en það veit trúa mín, að ekki fékk Þórarinn kossinn í það skipti,
og var það bæði, að hann gekk ekki ríkt eftir, og líka er óvíst, hvað hann hefði
afráðið, þó hann hefði átt þess kost. - En nú bar annað til tíðinda, svo þau systkin
urðu að hætta öllum gamanræðum, því rétt í þessu var húsinu hrundið upp mjög
hvatskeytlega, kemur þar inn kvenmaður og fer allgeyst - er það Guðrún ráðskona; hafði
hún hlaupið svo hart upp loftstigann, að því nær var lokað fyrir allt andrúm, stóð hún
öll á blístri og gat í fyrstu ekki komið upp nokkru orði, en er hún náði að mæla, segir
hún:

Þórarinn, prest - presturinn gjörir yður orð að senda sér handbókina sína!

Þórarni varð nokkuð bilt við og segir: Handbókina?

Já, víst, handbókina, hann hafði gleymt að taka hana með sér í morgun og vissi ekki af
því, fyrr en hann ætlaði að fara að þjónusta kerlinguna, það er kominn piltur frá
Hálsi, sem á að sækja hana, hann segir presturinn hafi sagt hún mundi annaðhvort vera í
bókahillunni fram í stofunni eður í kjólvasanum hans, en í vasanum er hún ekki, þar er
ekkert nema klúturinn hans og tvær tóbakstuggur, þér verðið að fara fram, góður, og
vita, hvort hún er þar, því ekki þekki ég hana.

Þessi atburður gjörði enda á samræðu þeirra systkina, og varð nú Þórarinn að fara í
handbókarleitina með ráðskonu. Kvaddi hann systur sína og Sigrúnu og gekk þegar fram,
og er þess ekki við getið, að hann kæmi að máli við systur sína oftar þann dag.




VII. KAPÍTULI

Engi er svo ónýtur,
að einugi dugi.

Málsháttur.

Ekki var samdráttur þeirra Þórarins og Sigrúnar búinn að standa lengi, áður menn þar á
heimilinu fóru að hafa það í flimtingum sín á milli, að meiri kunnugleikar mundu vera
með þeim en svo, að ekkert byggi undir. Að sönnu höfðu þau alla þá varúð, er þeim
virtist nægja til að firrast orð og eftirtekt manna í því efni, en í einu atriði eiga
þjófarnir og þeir, sem unnast á laun, sammerkt, og það er, að hvorutveggju þurfa á sömu
list hvað mest að halda, og hvorutveggju flaska oftast á henni, ef til lengdar lætur,
en sú list er að kunna kænlega að fela. Þórarinn og Sigrún voru viðvaningar í þessari
list, og því var það, að menn þóttust verða margs þess vísir, sem þeim þótti ekki
grunlaust; nokkrir þóttust sjá, að þau Þórarinn litu hýrlegar hvort til annars en
karlmaður og kvenmaður, sem ekki hafa þel saman. Sumum þótti það bregða nokkuð kátlega
við, að Þórarinn nú oftar en áður vandi komur sínar upp á loftið til systur sinnar og
sat þar stundum saman og einkum sætti því lagi, er prestur var ekki við. Þá voru
nokkrir, sem sögðust geta svarið það, að þeir hefðu séð Sigrúnu oftar en einu sinni í
rökkrinu koma fram úr húsi Þórarins, er fáir höfðu umgöngur um nema hann og systir
hans. Þessar og þvílíkar sögur gengu mann frá manni þar á bænum, og þó fór flimt þetta
ekki hátt, enda höfðu menn getgátur einar og líkur, en enga vissu, við að styðjast; þó
var þar á staðnum piltur einn, er vissi nokkuð gjör um þetta efni en aðrir menn. Piltur
þessi hét Finnur og var Bjarnason, hann var alinn upp þar á Stað. Nú var hann orðinn
hálfvaxinn og kominn á átjánda ár, Finnur þessi var miðlungi vel þokkaður af
heimilisfólki, þótti hann heldur ófyrirleitinn og óvæginn í orðum og smábrögðóttur. Vel
var hann viti borinn og laglegur að smokka sér úr vandamálum, er fyrir hann komu og sem
stundnm voru ærið mörg. En með því nálega hver maður átti sökótt við hann, þóttist hann
ekki einhlítur úr að ráða vandræðunum; leitaði hann þá oft trausts hjá Þórarni og
skauzt undir skjaldarrönd hans, og skarst Þórarinn þá jafnan í og miðlaði málum og hélt
uppi sektum og fébótum, enda var Finnur ekki jafn trúr eða fylgisamur nokkrum manni þar
á bæ sem Þórarni. Það hafði eitt sinn borið við sem oftar, að Finnur þurfti fljótlega
að ráða úr vandamáli nokkru og vildi nú leita ásjár hjá Þórarni vini sínum og hljóp inn
í hús til hans; dyrunum var læst og lykill í að utan, rykkti hann í skyndi upp hurðinni
og flanaði inn, en þá hittist svo á, að Sigrún sat í kjöltu Þórarins og hafði lagt
handlegginn um háls honum. Nú var þá ekkert undanfæri, og sá Þórarinn, að ekki var
annað úr að ráða en að biðja Finn að þegja, og lofaði hann því, og hélt hann vel heit
sín, því aldrei lét hann á sér heyra við nokkurn mann, að hann þættist verða þess vís,
að þau Þórarinn og Sigrún hefðu nokkurn kunningsskap saman. Guðrún ráðskona var meðal
hinna fyrstu, sem þóttist sjá samdrátt þeirra Þórarins og Sigrúnar, enda fór það að
öllum líkindum, að hún öðrum fremur tæki eftir háttum þeirra. Leið nú ekki á löngu,
áður hún bar mál það upp fyrir séra Sigvalda og krafðist þess, að Sigrún væri þegar
flutt aftur til Hlíðar. Prestur varð í fyrstu afar reiður, en stillti sig þó vel og bað
Guðrúnu láta fátt yfir - og vil ég, segir hann, gjör vita, hvað í efni er um þetta mál,
og uggir mig, að þau muni ekki lengi fá dulizt, ef svo er sem þú hermir, en þess tel ég
alla von, að Þórarinn mágur muni segja þetta álygar einar, nema ég megi nokkur gildari
rök til færa, en síðan mun ég taka þau ráð, er þykja vænst, og skal þá Sigrún heim
fara. - Að svo búnu fella þau talið, og líkaði Guðrúnu þó hvergi vel, að Sigrún var
ekki þegar brott rekin. Hugsar prestur nú, hvernig hann megi bezt fá fulla vitneskju um
það, hvort nokkur tilhæfa sé í því, er menn voru farnir að flimta um þau Þórarin og
Sigrúnu.

Þar á staðnum var maður nokkur, ef mann skyldi kalla, hann hét Hjálmar og var kallaður
tuddi; hann var niðursetningur, og svo hafði hann verið alla ævi, eftir það foreldra
hans missti við, og var hann þá hálffertugur að aldri. Hann var ybbinn í skapi og
hverjum manni hvumleiður. Það var hvorttveggja, að Tuddi kunni lítt til verka, enda var
hann svo kargur og illur viðureignar, að nálega fékkst ekkert af honum til starfa;
vildi hann heldur þola högg og barsmíð en að vinna annað en það, sem honum líkaði
sjálfum, og svo var hann vandfýsinn og heimtufrekur um flest, að varla mátti gjöra
honum nokkuð til hæfis. Ekki þótti smábændum dælt að hafa Tudda á vist, og var hann því
jafnan ætlaður presti eður öðrum hreppsmönnum til framfærslu, þeim er voru í heldri
bænda röð, og fór á millum þeirra og var sitt árið hjá hverjum, enda vildi hann ekki
annars staðar vera en á stórbýlum, því þar þótti honum betra til fanga en á kotbæ. Ekki
var æði og látbragð Tudda sem þeirra manna, sem eru með fullu viti eða siðlátir heita,
og að öllum háttum og látæði líktist hann meira fífli og fordæðu en mennskum manni, og
fyrir því var það almæli, að hann væri umskiptingur. Foreldrar hans höfðu búið þar á
einum bæ í sveitinni og áttu son einn barna; hann var vatni ausinn og nefndur Hjálmar
eftir föðurföður sínum. Sveinninn óx og dafnaði vel og rann upp sem fífill í túni og
var bæði fríður sýnum og skýr vel, og héldu allir, að hann mundi verða laukur ættar
sinnar, þá er hann þroskaðist; en er hann var þriggja vetra, bar svo við eitt skipti
seint á engjaslætti um sumarið, að enginn maður var við bæinn nema sveinninn og móðir
hans; var hún að búverkum inn í bæ, en skildi sveininn eftir út á hól einum þar í
túninu, sem kallaður er Álfhóll, og lék hann sér þar að öðum og gimburskeljum. Skömmu
síðar vitjaði húsfreyja sveinsins; var glókollur sonur hennar þá horfinn af hólnum, en
þar kominn aftur piltur svartur á háralit og skeggjaður á höku; hann var líkur á stærð
því, sem sonur hennar hafði verið, en allur var hann ófrýnni og ylgjulegri. Var
Hjálmars glókolls leitað lengi, en hann fannst aldrei. Þeim hjónum þótti súrt í brotið
um sonarhvarfið og vissu, að sonur þeirra hefði heillaður verið, en ólu þó upp svein
þenna og nefndu hann Hjálmar eftir hinum, og var hann snemma stirður og óþjálgur og
varð ekki að manni. Þetta var hinn sami, sem vér höfum frá sagt, að kallaður var
Hjálmar tuddi. Ekki hafði Hjálmar annríki mikið á staðnum, þó var honum ætlaður sá
starfi að bera út ösku og sækja vatn, ef stór nauðsyn bar að hendi, og vann hann það
allajafna með nuddi og af nauðung. Korn skyldi hann mala hvern dag úr skál nokkurri, er
tók sex merkur, en ógjarna entist honum þó dagur til að afkasta þessu ætlunarverki
sínu, og kvartaði hann sífellt um annríki og áníðslu, ef hann var kvaddur til nokkurs
handarviks, enda var honum ærið frátafasamt möluninni, er hann hafði að mörgu að
hyggja: fyrst og fremst að gæta þess, að enginn annar en hann yrði aðnjótandi
skófnapottarins í hvert skipti, sem eldað var, og þessu næst varð hann að vera alls
staðar, þar sem nokkurs fengjar var að von, bæði í búri og eldhúsi. Nú þótt að Tuddi
hvorki væri mikil bæjarprýði eður störf hans væru til mikillar stoðar fyrir bú séra
Sigvalda, hafði þó prestur meiri not af honum en margan mundi gruna. Tuddi var alls
staðar nærri, snagaði niðri í hverri kirnu, sem til var á heimilinu, og nálega ávallt
aftan við vinnufólkið; og af því flestir töldu hann hálffábjána, vöruðust menn hann
ekki, og varð hann á þann hátt margs þess vís og margs þess áheyrandi, sem fara átti
dult. En Tuddi var ekki svo heimskur, að hann gæti eigi tekið eftir því, sem honum
leizt, og með því hann hafði komizt á snoðir um, að presti geðjaðist allvel að því, að
honum væri sagt frá hinu og þessu, sem við bar á heimilinu og leynt átti að fara, var
hann í nokkurs konar kærleikum hjá séra Sigvalda og þó heimulega, því hann gat oft
vonum framar greinilega skýrt presti frá ýmsu, er hann hafði séð og heyrt, og þáði
jafnan nokkur laun fyrir, en til þess voru allir refarnir skornir fyrir Tudda. Þenna
sama dag, sem prestur og Guðrún áttu tal saman og vér fyrir skömmu höfum frá sagt, komu
gestir nokkrir að Stað, og er þess ekki getið, hverjir það voru; þeir dvöldu þar til
þess fram um kveikingu, en fóru síðan; var prestur enn fram í stofu, og stóð ljós á
borði. Tudda hafði þann dag ekki tekizt sem greiðast mölunin, sat hann allan daginn á
palli og gambraði við griðkonur, en er tók að líða fram á vökuna, rak ráðskona hann
ofan og bað hann nú draga af sér slensíuna og mala úr skálinni, ella mundi hann ekki
mat hafa það kvöld. Ekki fór Hjálmar orðalaust til mölunarinnar, en þó varð svo að vera
sem ráðskona vildi; drattaði hann nú fram göngin, og er hann kemur gagnvart stofudyrum,
sér hann, að stofan er í hálfa gátt, og leggur birtuna fram í bæjardyrnar, en um leið
og hann kemur gagnvart stofudyrunum, verður honum litið inn í stofuna, og sér hann, að
þar stendur matardiskur einn á borðinu með nokkrum kjötleifum. Enginn kvennamaður lítur
nokkurn tíma hýrari augum á konur en Hjálmar leit til matar, og getur hann nú ekki
stillt sig um að staldra ögn við fyrir framan dyrnar og renna augum til disksins;
stendur hann þar um hríð þegjandi og stígur fram á fótinn, en er hann verður þess vís,
að prestur ekki verður var við komu hans, tekur hann það ráð, að hann hóstar. Prestur
sat við borðið í stofunni og var að lesa bréf, hann lítur upp, er hann heyrir hóstann,
og kallar fram og segir:

Er þarna nokkur?

Ójá, það er kvikindi; ég sá blessað ljósið.

Nú, það ert þú, Hjálmar minn, sagði prestur.

Ójá, það er greyið hann Tuddi; má ég setja lapparskarnið hérna inn?

Ójá, Hjálmar minn, en hvað er þér á höndum núna?

Það er nú margt, sem ég þarf að tala um við yður, blessaður húsbóndi minn, mér þykir
ekki allt réttilega við mig breytt af sumum, ég segi það eins og það er.

Hvað er það, Hjálmar minn?

Það er nú fyrst um skófnapottinn, ég man ekki betur en þér segðuð og hafið sagt, að
enginn ætti að hafa hann nema ég, þegar grautur er gjörður, og því þykist ég eiga hann
með öllum rétti og verð að lýsa þá þjófa að honum, sem ræna mig pottinum; ég skil ekki
það sé réttvísi, að það megi ekki standa, sem þér hafið talað.

Það getur verið, sagði prestur hálfhlæjandi, að ég einhvern tíma hafi sagt, að mér
þætti sanngjarnt, að þú fengir hann, eða færðu hann ekki, Hjálmar minn?

Misbrestur ætla ég verði á því - má ég setja lapparskarnið inn fyrir þrepskjöldinn? -
Já, ég vildi mælast til þess, að þér hlutuðuzt til þess, að ég mætti halda
skófnapottinum refja- og afdráttarlaust; en það er ekki til neins, þó ég nuddi og suði
um það, mér er ekki gegnt; ég hef nú í dagstæða tvo sólarhringa ekki séð svo mikið sem
naglsrótarstærð af skóf; í fyrrakvöld var béuð trippan hún Sigga búin að krafsa alla
skó'na úr honum, svo ekki voru eftir nema baugarnir utan með, og í gær voru
hundavargarnir búnir með alla lífstilveru úr honum, og var það af því ég gat ekki undir
eins við snúizt að taka hann, þegar búið var að skammta, en bágt er manni að vera alls
staðar í sömu andránni, og ekki mátti það, hyskið, gjöra svo mikið að láta mig vita af,
svo ég gæti tekið hann, það varast það eins og glóandi eld að gjöra manni nokkuð til
greiðviknis, hyskið hérna.

Þú verður að eiga það við ráðskonuna, Hjálmar minn, að þú fáir skófnapottinn reglulega,
sagði prestur.

Já, já, það er nú gott, prestur minn góður, að eiga við hana ráðskonuna hérna, ég ætla
það fari eins og um skálina. Það var nú annað, sem ég ætlaði að tala um og þér megið
ekki leiða hjá yður; mér finnst það eigi að fara að herða á mér með mölunarverkið, hún
er nú sumsé farin að taka upp á því, blessuð ráðskonan yðar, að láta skálina vera
kúfaða, ég veit ekki, hvaða lög eru til þess, að hún sé kúfuð; mér sýnist það vera
fullnóg, þó það sé ekki hrúgað í hana, svo að strýtan stendur upp í loftið eins og
tindur á fjalli eða fjallsgnípa; ég vil fá að heyra það af yðar eigin munni, hvað mikið
á að vera í henni gípu, þegar mér er fengin hún, og hvort það á að sálga mér
gjörsamlega, eins og það ætlar sér.

Á meðan Tuddi lét þessa dælu ganga, var hann smátt og smátt að mjaka sér innar eftir
stofugólfinu og um leið að skotra augunum að leifadiski þeim, er þar stóð; prestur sá
gjörla, hvar Hjálmar tíðast hafði augun, en lét samt sem hann sæi það ekki; en eftir
því sem Hjálmar færðist nær, þess starsýnna tók honum að verða á diskinn, og loks getur
hann ekki stillt sig lengur og segir:

Á, já, já, eitthvað sýnist mér blessaður húsbóndinn eiga fallegt fyrir framan sig núna!

Hvað er það, Hjálmar minn?

Á, já, já, blessaður presturinn sér þá ekki það, sem ég sé, sagði Hjálmar og sté fram á
fótinn og neri saman höndunum.

Nei, Hjálmar minn, sagði séra Sigvaldi og brosti.

Blessað kindarbrjóst.

Nú skil ég; þig mun gilda einu, þó þú fengir dálítinn bita?

Að svo mæltu tekur prestur þar af diskinum kjötflykki eitt og réttir að Tudda, en hann
tekur við báðum höndum og segir:

Látið þér í lúkugreyin, nú er að vita, hvort lúkuskörnin taka ekki við því, sem að er
rétt; en allt er ónýtt, nema blessaður húsbóndinn gjöri góðverkið líka.

Það skil ég ekki, sagði prestur.

Eitthvað mun nú blessaðan húsbóndann rofa í góðverkið; nú hefur enginn gjört góðverkið
síðan blessað lambið hann Þórarinn yðar gjörði það seinast.

Hvað áttu við, Hjálmar minn?

Að blessaður húsbóndinn gjöri ögn við sálarskarnið, vökvi ögn sálargreyið og helli
dropa á silfrið.

Um leið og Hjálmar segir þetta, lítur hann til þrífætts silfurstaups, er stóð þar á
borðinu; prestur sér það og veit nú, hvað Hjálmar á við; hann tekur þá flösku, er þar
var, og skenkir á silfurstaupið og réttir að Hjálmari og segir:

Þetta mun vera góðverkið, sem þú átt við.

Ójá, blessaður húsbóndi minn, sagði Hjálmar og setti á munn sér og rétti aftur að
presti - guð launi yður, nú hýrnaði brjóstið, ójá! - já, nú kom velgja fyrir brjóstið,
það var líka hærra í góðverkinu en um daginn, þegar hann Þórarinn minn lét í það, þá
var það ekki nema hálft, en nú var það fullt - eða nærri fullt.

Þér er víst vel til hans Þórarins fyrir það, Hjálmar minn, sagði prestur.

Mér er heldur hlýlegt við hann, hann er nú sá eini hérna á bænum, fyrir utan yður, sem
ekki leggur illt til mín; en það getur nú ekki, bannað hyskið hérna, látið hann vera í
friði, held ég.

Já, já.

Nú, ég held þér vitið það, blessaður húsbóndi minn, hérna um hann og dúfuna hérna,
nýkomnu dúfuna með gullhárið og konubrjóstin.

Nú, nú, ekki hef ég heyrt það.

Já, ég heyri það er að stinga saman nefjunum um það hérna, að honum þyki vænt um dúfuna
og blessuð brjóstin á dúfunni, he, he.

Hvað er þessi dúfa, Hjálmar minn?

Æ, ég kalla hana svo, dúfuna frá Hlíð, sagði Tuddi.

Nú, nú, þá skil ég, sagði prestur, heldurðu það sé þá satt, Hjálmar minn?

Nú, ekki veit ég það; - já, nú er ekki neitt í silfrinu, sagði Hjálmar lágt og leit í
staupið - ég heyri það segir það, hyskið.

Þig langar þá í meira, Hjálmar minn, ég held ég verði að gefa þér hálft staup í þetta
sinn, taktu við; hefurðu nokkurn tíma séð dúfuna hjá honum?

Já, lofið þér mér nú, blessaður prestur minn, að súpa úr silfrinu - já, ég sé, að dúfan
kemur stundum á daginn undir rökkrið fram í bæjardyrnar, og svo kemur einhver, ójá,
ónefndur á eftir, he, he.

Og hvað gjöra þau þar?

Æ, ekki veit ég það, ég held dúfurnar stingi svona saman nefjunum og kvaki þar saman.

Hvað tala þau þá, Hjálmar minn?

Það heyri ég ekki fyrir nuddinu í meinvættinu.

Hvaða meinvætti?

Meinvættinu henni kvarnarkind, sem er búin að drepa mig, og svo fara dúfurnar út.

Og hvert heldurðu þá, að þau fari?

Það gæti ég ekki vitað, nema að ég færi þá í humáttina á eftir.

Það ættirðu að gjöra, Hjálmar minn, sagði prestur í hálfum hljóðum, svo þú vissir,
hvert þau færi, og segja mér svo frá því - og þá hnippaði prestur í hann - og mundu mig
um það; þú þarft ekki annað en hósta þrisvar fyrir framan húsdyrnar; en nú held ég þér
sé bezt að fara að mala, svo þú getir orðið búinn í kvöld með ætlunarverkið.

Já, en hvað verður þá úttalað um skófnapottinn? - ég vil ekki eiga í þessu lengur, því
annaðhvort á ég hann með réttu eða ekki, og þá getur það regerað og rassakastazt með
hann, eins og það vill; en ég vildi mælast til, að þér skæruzt í, að það yrði betri
regla á þessu hér eftir.

Jæja, það verður talað um það við ráðskonuna, Hjálmar minn, en farðu nú að mala, og
mundu eftir því, sem ég sagði þér.

Við þessi orð gekk prestur út, en Hjálmar labbaði að kvörninni og sezt niður við hana
og segir við sjálfan sig: Já, nú kemur til hún strýta.

Um það mund, sem þeir Hjálmar og prestur áttu talið í stofunni, kemur Finnur Bjarnason
fram, verður honum litið inn í stofuna um leið og hann gengur fyrir og sér Hjálmar
stendur þar tvístígandi fyrir framan borðið; hann langar til að forvitnast um, hvað
þeir tali, og læðist að dyrunum og leynist við krók einn baka til við hurðina og hlerar
eftir viðræðu þeirra, og heyrir hann þá, hvað umræðuefnið er, og það með, að prestur
vilji veiða nokkuð upp úr Hjálmari um þau Þórarin og Sigrúnu. Dettur honum það þá í
hug, að gaman mundi það vera, ef hann gæti leikið á prest, og hugsar nú um það á allar
lundir, hvernig hann megi því fram koma; og er hann sér, að prestur og Hjálmar ætla að
ganga úr stofunni, víkur hann sér fram í anddyrið, og urðu þeir ekki varir við hann, en
dimmt var. Svo var varið vinfengi þeirra Hjálmars og Finns, að jafnan valt á ýmsu.
Stundum voru þeir svo miklir mátar sem þeir hefðu gengið undir jarðarmen og blandað
blóði saman; en aftur þess í milli börðust þeir og bitust sem graðhestar. En er Tuddi
var setztur að kvörninni og bjó sig sem bezt til mölunarinnar, skotrar Finnur fram úr
skotinu og þar að, sem Hjálmar situr, og verður hann ekki fyrr var við en gripið er með
báðum höndum ofan í höfuð honum og það heldur óþyrmilega. Tuddi hafði á höfði
sauðsvarta kollhúfu, en undir húfunni var ekki allt sem hreinast; hafði hann þar meiri
óværu en á þyrfti að auka, og verður hann nú ákaflega reiður og stekkur upp hart og
títt og segir:

Það vildi ég fjandinn sjálfur í neðsta horngrýti klipi þig og kreisti með glóandi
járntöngum fyrir bölvaða hrekkina.

Fallega syngur í tálknunum á þér núna, Tuddi, sagði Finnur.

Já, það vildi ég, að ég gæti formælt þér svo, að þú ættir ekki neins staðar vært,
hvorki á himni né jörðu né undir jörðu og hvergi nema hjá gamla karlinum, fyrst þú
lætur mig ekki í friði.

Láttu ekki svona, Tuddatetur; ég var að líta eftir því, að húfupottlokið festist ekki
niðri í skallaskömminni á þér.

Þú þarft ekki að gæta að því, hún er ekki svo föst við hann eins og skammirnar við þig.
Þú gengur eins og logi yfir akur, landeyðan þín, og hefur ekkert að gjöra annað en
áreita þá, sem eru eitthvað að basla og sveitast blóðinu eins og ég.

Heyrið á endemið, þykist þú sveitast blóðinu?

Já, verð ég ekki að ganga fram af mér dauðum við óvættið allan daginn? En hvað gjörir
þú?

Og garmskinnið! Þú átt þá eftir að mala úr skálinni, vænti ég, sagði Finnur.

Láttu sem þér komi það ekki við, eða varstu beðinn að spyrja að því? mælti Tuddi.

Nei, ég ætlaði að bjóða þér að snúa sundur tvær eða þrjár kvarnir.

Já, ég held þú gjörir slag í því.

Svei mér, ef ég skal ekki gjöra það, ef þú lætur eins og maður.

Það er þá ekki víst, hvort ég vil þiggja það af þér - en þá læt ég líka svo mikið sem
kemst í augað á meinvættinu.

Það mátt þú, sagði Finnur og settist á meis einn, er stóð þar hjá kvörninni og tók að
mala, en Hjálmar situr þar hjá honum og tekur úr barmi sér kjötstykki það, sem prestur
hafði gefið honum; rennur honum nú brátt reiðin, og á lítilli stundu eru þeir Finnur
orðnir sáttir og sammála og tala í mesta bróðerni hvor við annan um hitt og þetta; og
loks snýr Finnur ræðunni í þá átt, að hann spyr, hvar Tuddi hafi fengið kjötstykkið hið
mikla og hvað það hafi verið, sem prestur hafi verið að tala við hann þar í stofunni,
er Hjálmar var þar hjá honum. Tuddi er mjög dulur á því og lætur sem umtalsefnið ekki
hafi verið að miklu marki. Tekur Finnur til þess ráðs, sem hann vissi, að mundi verða
drjúgast, og segir:

Nú mala ég ekki ögn meira fyrir þig; ég er búinn með fjórar kvarnir, þú getur malað
það, sem eftir er.

Já, þú lætur þig ekki muna um það, sem eftir er í skálinni.

Nei, fari ég þá og veri, sagði Finnur, ef ég mala meira; lítill vegur hefði verið til
þess, ef þú hefðir viljað segja mér, hvað presturinn var að tala við þig.

Jæja, þá verður þú að sópa kvörnina og láta í skálina.

Finnur segir svo skuli vera:

Og lofa mér því upp á þína æru og trú að segja ekki frá því -hann var að spyrja mig að,
hvort ég hefði ekki séð hann Þórarin hérna kjanka neitt við dúfuna og hvert þau gengju,
þegar þau fara út fyrir rökkrið á daginn.

Þetta var þá allt leyndarmálið, sagði Finnur.

Já, en þú mátt nú ekki svíkja mig um það, sem þú lofaðir mér, að mala úr skálinni og
sópa.

Finnur lét sem hann hefði ekki unnið svo mikið til, ef hann hefði vitað, hve ómerkilegt
mál þetta var; en aftur þótti Hjálmari sem töluð orð yrðu ei aftur tekin; kýttu þeir
nokkuð um þetta, en svo fór, að Finnur malaði úr skálinni; sagði hann þá Hjálmari frá í
trúnaði, að hann væri búinn að komast eftir háttalagi þeirra Þórarins og Sigrúnar; væru
þau vön á hverju kvöldi að fara út í fjárhús eitt, sem var þar á túninu skammt frá
bænum, og dvelja þar um stund. Skildu þeir nú talið að svo búnu, að hvor hét öðrum að
láta ekki bera á viðtali þeirra. Tuddi vissi nú, að efndir ýmsra loforða eru, eins og
flest annað, komnar undir atvikum, og er hann skoðaði huga sinn um þetta mál, fannst
honum helzt á það lítandi, hvort Finni gæti orðið það að nokkru meini, þó fleiri vissu
af eða á; þetta gat hann ekki séð. Aftur gat honum vel skilizt, að það mætti verða sér
til hagnaðar, ef hann segði presti frá, hvers hann væri orðinn vísari um hagi Þórarins.



VIII. KAPÍTULI

Ei er forvitnin öllum hent,
einatt hún skaðar drótt.

Jón Þorláksson

Nú líður hinn næsti dagur eftir viðtal þeirra Finns og Hjálmars, og kemur annar dagur
þar eftir; veður var þá hreint og kalt. Bar nú ekkert til tíðinda, þar til líður að
úthalli, og situr prestur að venju í loftherbergi sínu, en Sigrún gengur ofan, og
skömmu á eftir heyrir prestur, að hóstað er þrisvar sinnum á baðstofulofti ekki
alllágt, og kennir prestur, að það er Hjálmar, sem hóstar, og skilur hann, hvar þá muni
vera komið málunum, og gengur fram. Stendur Tuddi þá tvístígandi hjá stofudyrum og
bendir presti, að hann vilji tala við hann. Er nú skjótt yfir sögu að fara, að Tuddi
segir presti, hvers hann sé vís orðinn um hagi þeirra Þórarins og Sigrúnar og að þau
séu vön að hittast í sauðahúsinu; segir hann og, að nú sé dúfan farin út, og muni þess
skammt að bíða, að Þórarinn komi á eftir, ef hann hafi ekki farið, meðan Tuddi gekk upp
á loftið að hósta. Presti virðist saga Tudda allkynleg; gjörir samt för hans sæmilega
og tekur síðan hatt sinn og vettlinga og gengur út; þótti honum engu í spillt, þó hann
prófi hvort nokkuð sé til í þessu, en vill fyrir hvern mun vita gjör um þetta efni.
Enginn maður varð var við ferð prests nema Finnur Bjarnason, hann hafði verið á
hnotskóg, og fór hann í humóttina eftir presti og sér, að hann gengur til sauðahúss og
fer þar inn og lætur hurðina falla að staf á eftir sér. Finnur læðist nú að húsdyrunum
og sér inn um rifu eina, sem var á hurðinni, að séra Sigvaldi gengur í garðanum fram
með jötunni og þangað, sem mætist geilin og jatan, og sezt þar niður. Dyraumbúningurinn
fyrir saðahúsinu var þannig, að dyratré stórt lá á kömpum, í það voru greyptir tveir
sterklegir dyrastafir og að neðan, felldir í aurslá. Hurðin var traust og á nýjum
járnum og í henni járnhespa mikil, er smeygð var upp á keng, sem var í öðrum
dyrastafnum; úr hurðinni hékk snæri og loka stór úr hvalbeini, og var henni stungið í
kenginn fyrir framan hespuna. Finni kemur það nú í hug, að hann tekur hespuna og læðir
henni hægt og hægt upp á kenginn og rekur síðan lokuna fyrir framan, gengur síðan til
bæjar og lætur sem ekkert hafi í orðið; líður svo fram til rökkurs, og gætir þess
enginn, hvar prestur er. Líður enn rökkrið, og eru ljós kveikt; tekur nú húsfreyju að
þykja kátlega við bregða um burtveru bónda síns og fer að skyggnast eftir, hvar hann
muni vera; finnst hann nú ekki, og þykist enginn til vita, hvert hann sé farinn; leitar
hún nú með ljósi um allan bæinn og finnur ekki að heldur; getur hún þess nú til, að
hann mundi hafa gengið sér til skemmtunar til næsta bæjar, þótt hann ekki væri vanur
því, er hattur var brott tekinn, og lætur hún nú um sinn frestað leitinni. En það er nú
að segja af séra Sigvalda, þar sem hann situr í geilinni, að hann hyggur fyrst gott
til, að á þenna hátt muni hann geta satt forvitni sína um háttalag þeirra Þórarins og
Sigrúnar, og bíður hann nú um stund í þeirri von, að þau þá og þá muni koma þar í
húsið. Loks kom þó svo, að honum virðist tvísýni á, hvort sú muni raun á verða, að hann
verði nokkru að vísari í það skipti; tekur nú mikið að rökkva. Hann bíður enn um hríð
og til þeirrar tíðar, sem hann átti von á, að smalamaður mundi koma og láta inn sauði;
vill hann nú fyrir hvern mun vera kominn úr húsinu, áður smalamaður kæmi. Honum datt
það þá í hug, að þar hann á annað borð hefði komið inn í húsið, skyldi hann hafa þau
not af ferðinni að skoða um leið til heyja. Heyið við húsið var alllangt og breitt, en
sigið mjög og flatt, er borið hafði verið á það grjót mikið að utan. Ekki var búið að
gefa heyið mjög, því vetur var góður, og stóð stabbi mikill í miðri tóftinni og sín
geil hvorum megin, náðu þær allt fram með veggjunum inn að gafli. Gengur prestur nú
fyrst í hina syðri geilina, og virðist honum þar alllítið gefið og snýr nú til hinnar
nyrðri geilarinnar. Þessi geil var dimm mjög og enginn gluggi á; hún var sýnu breiðari
en hin syðri og svo há, að hann mátti ganga þar því nær uppréttur. Sauðamaður hafði
gefið allt upp að torfi, og með því hann uggði, að torfið mundi ekki geta haldizt uppi
og falla niður í geilina, ef frostið hlypi úr, hafði hann lagt flata spýtu undir
torfið. sem var yfir geilinni, og rekið þar undir stoð eina. Prestur fór inn eftir
geilinni og fylgdi heykleggjanum; en er hann kom innar í geilina, verður hann var við
heyhrúgu nokkra og leggst á hné hjá henni og skoðar og finnur, að það er moðbingur, og
reiðist hann sauðamanni, er hann hafði skipað honum að bera moðið til hesta, en láta
það ekki safnast fyrir í tóftunum; en í þessum svifunum verður honum það, að hann
spyrnir óvart fætinum aftur fyrir sig, og lendir það í stoðinni og svo hart, að hún
skreppur undan þekjunni, og fylgir þar með öll torfspildan, er yfir var geilinni
framanverðri, og ofan á prest, svo honum lá við bana; verður klerkur þar sem mús undir
fjalaketti og getur lengi ekki hrært sig; loks tekst honum þó við illan leik að skríða
undan torfinu og innar í geilina, var þar fyrir autt rúm nokkuð, þar sem þekjan ekki að
öllu féll að heyinu; þó var rúm þetta ekki til hlítar fyrir líkama hans, því ekki mátti
hann þar uppréttur standa, og engu bolmagni gat hann þar við komið eða þokað torfinu
frá. Ekki þóttist séra Sigvaldi annað skipti í krappara komizt hafa, og varð honum það
nú fyrir, að hann ýmist bað fyrir sér eða blótaði torfinu, og ekki jók það heldur lítið
á hugraunir hans, að hann heyrði, að sauðamaður kom í húsið og byrgði sauðina. Séra
Sigvaldi kallar nú svo hátt sem hann mátti, en bæði var það, að honum lá ekki hátt
rómur, og þó hitt heldur, að svo hátt lét í sauðunum, er þeir ruddust á jötuna, að
sauðamaður gat ekki greint, hvað það var, er hann heyrði inni í tóftinni; virtist honum
það líkara ámátlegu ýlfri en mannsraust, enda átti hann þar ekki manna von; hugsar hann
því helzt, að þar væri fjandi eða forynja nokkur í tóftinni, verður hann fullur
felmturs og flýtir sér sem mest hann má að komast út og keyrir aftur húsið, en hleypur
síðan sem fætur toga til bæjar og hefur það í dylgjum um kvöldið, að eigi muni
smábörnum hent að vera í sauðahúsi þá nótt. En í annan stað er það að segja af séra
Sigvalda, að honum þykir sitt ráð taka að horfa óvænlega, er hann verður þess vís, að
sauðamaður er farinn aftur úr húsinu; hyggst hann nú enn að gjöra þess nokkra raun,
hvort hann megi ekki losast úr kvalastað þeim, er hann var í kominn; brýzt hann nú um
sem hann má í geilinni, en allt fór að einu; sér hann þá ekki annað sýnna en að hann
muni þar lífið láta um nóttina fyrir kulda sakir og þreytu, og þykir honum sá dauði
illur. Dettur honum þá í hug, að hann hafi lesið það í fornum bókum, að sumir menn, er
staddir voru í háska, hafi heitið á helga menn sér til athvarfs og árnaðar eður gjört
áheit að gefa nokkuð til kirkna eða klaustra, og hafi það jafnan komið að góðu haldi;
virðist honum eigi ólíklegt, að svo megi enn vera, og gjörir hann nú það heit, að hann
skuli gefa kirkjunni á Stað nýja altarisbrún, ef hann komist með lífi úr tóftinni.
Líður svo enn stund, að ekki liðkast um hag prests.

Nú víkur sögunni aftur þar að, sem Finnur hefur lokað fjárhúsinu, þá gengur hann til
bæjar og fæst ei um og situr á palli; kemur nú sauðamaður, en prest vantar. Það þóttist
Finnur skilja, að nokkuð hefði tálmað fyrir presti, þar til sauðamaður lét inn sauðina,
en hitt þykir honum kátlega við horfa, er klerkur kemur ekki með sauðamanni; hann vill
nú forvitnast um, hverju þetta gegni; gengur hann þá út og til sauðahúss og lýkur upp,
eru þá sauðir lagztir og jórtra með kyrrð og spekt. Hann smokkar sér þá inn á milli
þeirra og fer inn eftir garðanum, heyrir hann þá stunur miklar í tóftinni. Finnur
stígur upp í jötuna og vill innar eftir geilinni, þangað sem hann heyrir stunurnar, en
rekur sig brátt á torfdyngjuna, sem fallin var niður í geilina, þótt ekki vissi hann,
með hverjum atburðum það hefði orðið; grunar hann nú sem var, að prestur muni vera
fastur þar í geilinni. Kallar hann nú inn í geilina og segir:

Er það maður eða fjandi, sem er í geilinni, eða hvað?

Það er maður, svaraði sá, sem var í geilinni, allmæðilega.

Því læturðu svona, eða ertu fastur þarna, ha? sagði Finnur.

Já, ég er nærri dauður hérna undir bölvuðu torfinu; berðu þig að hjálpa mér til að rífa
það frá að framanverðu, var svarað í geilinni.

Ha, hvað segirðu?

Ég segi: Rífðu frá torfið, ef þú getur, sagði prestur.

Það get ég ekki, sagði Finnur og fór að vita, hvort hann gæti þokað nokkru til, en
fann, að hann gat ekki bifað við neinu, því öll spildan lá samföst og gaddfreðin niðri
í geilinni. -Það verður ekki bifað; en ég skal fara og kalla á piltana að hjálpa mér.

Nei, það banna ég þér, anzaði prestur í geilinni.

Þú getur þá setið þar svo lengi sem þér líkar, sagði Finnur.

Farðu heldur út og upp á tóftina að utanverðu, hérna er dálítil smuga, sem ég sé út um,
berðu þig að rífa þar til, svo ég komist út.

Finnur hleypur nú út og upp á tóftina, og heyrir hann þá til mannsins og leitar eftir
gatinu og finnur það. Gat þetta var ekki stærra en svo, að séra Sigvaldi gat stungið út
um það blánefinu og sér til fróunar við og við séð rönd af tunglinu, sem óð í skýjum.
Af hitanum, sem lagði upp af manninum, hafði torfið ögn þiðnað, svo að hann gat með
nöglunum búið sér til þessa smugu til að horfa út um. Nefið á séra Sigvalda var
einkennilegt mjög og auðþekkt, og þó holan væri ekki stór, gat þó Finnur glöggt séð, að
það var nef húsbónda hans, er lék þar við holuna. Þar á ég úlfs von, sem ég eyrun sé,
hugsaði Finnur, og dettur honum nú ekki framar í hug að efast um, að það sé húsbóndi
hans, er þar var svo nauðulega staddur, lætur hann samt sem sér komi það mjög á óvart
og segir:

Nú - það eruð þá þér, húsbóndi minn góður! Mér þykir verst, ég held ég hafi þúað yður
áðan, mér datt það ekki í hug né hjarta, að það væruð þér; hvernig gat bölvuð geilin
farið að detta svona ofan á blessaðan prestinn?

Skiptu þér ekki af því, Finnur, reyndu heldur til að rífa hérna til torfið, svo ég
komist út úr geilarskömminni.

Það er allt svo gaddað og freðið, prestur minn, ég get það ekki, nema ég sæki stóra
járnkarlinn og pjakki það. - Finnur hleypur nú á stað og kemur á vörmu spori aftur með
járnkarlinn. - Húsbóndi minn, segir hann, hvar á ég nú að höggva gatið? Hérna, sem ég
sé á nefið á yður, húsbóndi góður? Ég er svo hræddur um, að ég skaði yður í andlitið;
ég held það væri betra, að þér leggizt niður í geilina á meðan.

Séra Sigvalda þótti þetta þjóðráð; tekur nú Finnur að höggva torfið, og tekst honum það
heldur seint, en þó kemur svo um síðir, að hann hefur búið til hæfilega rauf; biður
hann nú prest upp að standa, og gjörir hann það og skýtur nú höfði og herðum upp í
gegnum gatið allt ofan til axla og vill freista að vega sig með handafli upp úr
geilinni, en með því maðurinn var gamall og stirður og hitt annað, að hátt var til
veggjar í tóftinni, verður það ógreitt; biður hann þá Finn að þrífa í herðar sér og
toga að ofan - en ég mun, segir hann, lyfta mér upp að neðan. Finnur gjörir sem fyrir
hann er lagt og þrífur báðum höndum í axlir prests; en jafnan, er prestur er kominn á
hálfa leið, tók skuturinn svo að frýja skriðar, að hann sígur jafnharðan niður aftur í
tóftina, og gengur svo þrisvar eða fjórum sinnum; tekur séra Sigvaldi mjög að dasast og
segir Finnur, að nú séu tveir kostir fyrir höndum, sá er einn að sækja menn til að
bjarga honum úr tóftinni, en sá er annar að hlaupa eftir reipum og bregða undir prest
og reyna svo að draga hann úr tóftinni sem grip úr dýi. Ekki vill séra Sigvaldi þessi
ráð hafa, og vill hann freista enn einu sinni; stekkur hann nú upp svo hátt sem hann
má, en Finnur þrífur til herðanna og togar af öllu afli, brestur þá þekjan, sú sem
eftir var uppi, sundur og ofan í geilina, og við það kemst prestur upp, en er þá heldur
óásjálegur; tekur hann að rétta hatt sinn úr brenglum, en Finnur að dusta moldina af
fötum hans; ganga þeir síðan til bæjar, og leggur prestur ríkt á við Finn, að hann segi
ekki frá, hvar hann hafi verið, heitir hann honum vináttu sinni, ef hann þegi, en ella
muni hann sæta afarkostum, og heitir Finnur því. Og er þeir koma í bæjardyr, er
húsfreyja þar fyrir og ráðskona með ljós og eru í óða önnum að búa út tvo karlmenn að
leita dauðaleit að presti. Verður þar nú mikill fagnaðarfundur, og segja þær honum frá,
hversu hræddar þær hafi verið orðnar um hann, og spyrja hann, hvar hann hafi verið;
prestur lætur fátt yfir, en segir þó, að í rökkrinu hafi hann gengið sér til
skemmtunar, en með því veðrið hafi verið svo fagurt og bjart, hafi honum dottið í hug
að ganga fram um hlíð og gæta þar til haga. Hjálmar tuddi sat þar í dyrunum við
kvörnina, er prestur kom, og er prestur tekur að segja frá ferðum sínum, stendur Tuddi
upp og tvístígur í kringum hann, sér hann þá, að moldarblettur nokkur er á
kyrtilskautum prests, hleypur hann þá til og vill dusta það af, er moldugt var, og
segir: Má ég ekki dusta moldarskarnið af dinglandanum? Prestur lítur heldur reiðulega
til hans, en yrðir þó ekki á hann; gengur síðan til baðstofu, kastar von bráðar klæðum
og gengur til hvílu og kvartar um, að að sér slægi nokkrum kuldahrolli eftir hitann og
gönguna, og lætur húsfreyja flóa nýmjólk handa honum til að taka úr honum skjálftann.

Ekki höfum vér neinar sannar fregnir um það, hvernig farið hafi um áheit það, er séra
Sigvaldi gjörði kirkjunni á Stað, ef hann kæmist lifandi úr tóftinni; þó getum vér ekki
borið á móti því, að oss virðist það ei alllítið vafamál, hvað orðið hafi um efningu
þess heits, en séð höfum vér vísitatíu herra .... biskups, og í henni er svo að orði
komizt um kirkjuna á Stað:

"... ítem á kirkjan tvær söngkápur, tvo sloppa og eina brún óbrúkanlega, hvar fyrir
pastor loci vildi hið allra bráðasta tilleggja kirkjunni eina nýja og sæmilega brún í
stað hinnar fornu, sem nú ei lengur má anstendug heita og því ekki kirkjunni framar
beþéna kann..." Nú er vísitatía þessi gjör 17.. eða ekki fullum 10 árum síðar en séra
Sigvaldi sleppti staðnum að Stað, og þar eð kirkjan þá átti enga viðunandi brún, lítur
að vísu svo út sem séra Sigvalda annaðhvort hafi gleymzt að efna heit sitt eða honum
hafi ekki enzt aldur til að koma því fram, því ekki getum vér skilið í því, hefði hann
gefið kirkjunni nýja altarisbrún, að hún hefði verið orðin svo útslitin á ekki lengri
tíma.




IX. KAPÍTULI

Margur er kviks voðinn.
Málsháttur.

Vér höfum í seinasta kapítula hér að framan sagt frá svaðilförum Sigvalda klerks, er
hann fór njósnarförina til sauðahússins. Hann hafði haft þar í tóftinni vos mikið, en
ekki orðið að vísari um það, er hann vildi vita. Slíkt vos getur fyrir gamlan mann oft
dregið illan dilk á eftir sér. Veður hafði verið kalt um kvöldið, og varð prestur
innkulsa, er hann lá svo lengi undir freðnu torfi í tóftinni. Innkulsi fylgja oft illir
förunautar, sem er hósti, höfuðverkur og beinverkir, köldusláttur og margir aðrir
ótætis kvillar, er oft og tíðum snúast í skaðvæna sjúkdóma og leiða margan til bana.
Eftir sauðahússförina hafði séra Sigvaldi ekki alllitla aðkenningu af sumum af þessum
leiðinda kvillum í nokkra daga, en þó varð honum ekki þyngra af, sem betur fór, því
hefði hann fengið banamein sitt þar í tóftinni, mundum vér hafa orðið að slá botninn í
söguna, og þeir, sem þá hefðu viljað auka Safn til sögu Íslands með æviágripi um presta
hér á landi, mundu þá ekki hafa getað sagt mikið annað um prest þenna en það, sem segir
í stökunni um Teit heitinn og einnig verður sagt um marga embættismenn og innifalið er
í þessum fáu og kjarngóðu orðum skáldsins:

Hann át og dreit sem eg og þú,
ekki veit eg meira.

En þetta fór ekki svo; séra Sigvalda varð lengra lífs auðið, og er því af honum gjör
meiri saga en af Teiti. Séra Sigvaldi hresstist bráðlega, en daufur var hann og
fátalaður nokkra daga eftir tóftarförina. Mörg eru manna mein, og ekki þarf ætíð mikið
til að gjöra mann óglaðari en hann á að sér. Þess er fyrir skömmu getið, að séra
Sigvaldi var óhraustur nokkra daga eftir vosið í tóftinni, og verið gat, að þetta hafi
valdið ógleði hans, en þó var annað meira tilefni hans, og var það einkum það, að honum
hafði svo hraparlega brugðizt von sú, er hann hafði um það að fá vissu sína um samdrátt
þeirra Þórarins og Sigrúnar. Sumum kann að virðast sem slíkt væri ekki mikið
ógleðiefni, en ekki getur oss svo virzt, því vér vitum þess mörg dæmi, að mönnum fellur
oft þungt, ef þeim bregzt eitthvað, er þeir hafa sterklega vonað eftir, þó lítið sé í
varið. Og til þess að sanna sögu vora, viljum vér geta eins manns, er vér höfum þekkt,
þó langt sé síðan. Það var bóndi nokkur og bjargálnamaður; hann átti sauð einn
mókollóttan, og hafði bóndi mestu mætur á honum. Eitt sinn kom Mókollur af fjalli og
var þá þrévetur. Hann var félegur og bragðlegur að sjá og föngulegur á velli. Bónda
leizt nú ofur vel á Koll, er hann kom af fjalli, og jafnan, er féð var heim rekið um
haustið, skoðaði hann sauðinn í krók og kring, þreifaði á bringunni á honum og tók hann
upp í fangi sér, og fannst honum þá ávallt, að aftari hluti sauðarins væri sýnu þyngri
en hinn fremri. Skaði er að skera hann svona fallegan, sagði bóndi við sjálfan sig, en
á ég að trúa því, að það verði ekki í honum góðir tveir fjórðungarnir af mör, ef ég
sker hann. Hann gjörir í blóðið sitt, sá mókollótti, viss hálfur þriðji í honum, ef
ekki þrír fjórðungar, Jón minn, sögðu allir, sem þreifuðu á sauðnum og tóku hann upp.
Þá skar bóndi sauðinn. Nýrmör og garnmör og netjan var látið saman, og hverri ljósri
ögn var haldið til mörsins, en þegar allt var vegið, vantaði réttar 20 merkur upp á tvo
fjórðunga. Það var um Mikjálsmessuleytið, sem Mókollur var skorinn; en frá því og
þangað til sunnudaginn fyrstan í aðventu heyrði enginn maður bónda tala eitt orð,
hvorki við konuna eða nokkurn annan mann. En þenna sama sunnudag heyrðu menn hann tala
fyrsta orðið, þá reis hann upp í rekkjunni, blés mæðilega og mælti: Æ, því lét ég
fjandann koma mér til að skera þann mókollótta!

Af þessu getum vér vel skilið í því, þó prestur væri um nokkurn tíma hljóður og
fátalaður við menn, er honum, eins og bónda, hafði brugðizt von sín. Enginn vissi þar á
staðnum, hvað olli fáleikum prests, nema ef Finn litla hefur rofað eitthvað í það, og
sízt skildi Hjálmar tuddi, hver umskipti orðin voru á hylli sinni hjá presti. Þegar
prestur var fram í stofu, slæddist hann að venju frá kvörninni og tvísté fyrir framan
stofudyrnar, hóstaði og hóstaði til þrautar, svo að prestur skyldi vita af sér, en
prestur var aldrei viðlátinn að sinna honum, eins og Hjálmar væntist eftir, og væri
stofan opin eða á hálfa gátt, hallaði prestur henni þegjandi aftur án þess að láta sem
hann sæi Hjálmar. Kynlega þótti Tudda þessu við bregða, og batnaði ekki við það
skapferli hans. Líða nú fram nokkrir dagar, en einn morgun var það, að Tuddi er rekinn
úr baðstofu og fram til kvarnar, og skal hann sópa hana, því kvöldið áður hafði hann
orðið seint fyrir að ljúka af ætlunarverki sínu, og er því loks var lokið, þóttist hann
hafa haft ærið mikið erfiði um daginn og réði það þá af að láta sópinguna bíða næsta
morguns, en nú var Tudda nauðugur einn kostur, því ráðskona hafði sagt honum, að hann
mundi ekki fá matar, fyrr en hann hefði sópað kvörnina og fært henni mélið skilvíslega.
Tuddi kjagaði því fram til kvarnar með stóra mélskál í hendi og býst til að sópa
kvörnina. Hann var aldrei vanur að ganga svo að nokkru verki, að hann eigi áður
athugaði allt vandlega og byggi sig sem bezt undir, eða hrapaði svo að nokkru, að hann
hefði ekki hentisemi sína og hægindi, og svo var enn. Setur hann nú fyrst mélskálina á
kvörnina og leggur í hana sporð þann, sem hann var vanur að hafa til þess að sópa með
kvarnarstokkinn. Eftir það sezt hann í sæti sitt hjá kvörninni og snýtir sér vandlega
og seilist til tóbaksíláts síns. Það var hrútskyllir einn mikill og vel eltur. Hjálmar
var vanur að troða kyllinum fram á handlegg sér millum skyrtunnar og peysunnar og bera
hann þar. Hann seilist nú til kyllisins og leysir frá honum, var bundið fyrir hann með
snærisþætti og næsta vel um búið og ekki færri en fimm eða sex rembihnútar. Nú, hér er
þá orðið lítið um suma hluti, sagði Tuddi við sjálfan sig og hvolfdi um leið því, sem
var í pungnum, ofan á vinstra handarbakið, og þá verður að leita prestsins eftir gömlum
vanda, en síðan lagði hann nefið ofan að hendinni og svo þétt, að vinstri nösin nam við
handarbakið, og sogaði að sér með miklu kvasi og hvalablæstri og svo miklu afli, að
allt tóbakið þyrlaðist saman og hvarf allt í einu í nasaholuna; lítur Tuddi á
handarbakið og sér, að þar er ekki korn eftir, starir hann nú um stund á höndina og
segir: Á, já, já, þetta var þá ekki nema í hana Mjónu - það var vinstri nösin - já,
ekki má ég vera svo lengi að hafa ekkert í henni Alvíð, ég er frádæmdur að geta sópað
kvörnina, fyrr en ég hef fengið eitthvað í hana; ég verð að reyna til að finna
prestinn, þó hann sé nú ekki tagltækur. Þegar Tuddi hafði tautað við sjálfan sig,
stendur hann upp og gengur að stofudyrum, sér hann, að lykill stendur í skránni, og
veit þá, að prestur muni þar inni; ekki ber Tuddi að dyrum, en tekur að rjála við
lykilinn, sem hann vilji upp lúka; prestur heyrir eitthvert hringl við dyrnar og lýkur
þegar upp. Tuddi bíður þess ekki, að honum sé inn boðið, og áður prestur geti sagt
nokkurt orð, tekur Tuddi svo til máls:

Já, nú held ég komi til yðar kasta, prestur góður, eftir gömlum vanda, hún er nú tóm
hún litla okkar hérna, hún tóbakshít, ég verð að biðja yður, húsbóndi minn, eftir
gömlum vanda að greiða svolegana lítið fyrir greyinu, sagði Tuddi og otaði um leið
tóbakskyllinum að presti.

Ertu orðinn tóbakslaus núna? sagði prestur nokkuð þurrlega.

Já, vita bláberlega tóbakslaus, það er áreiðanlegur sannleiki; ég varð að hlaupa frá
kvörninni ósópaðri til að finna yður upp á það, því ég gat ekki verið svona, að hafa
ekkert að láta í hana Alvíð, því þegar hún er tóm, þá er ég dauður.

Það er ekki svo langt síðan ég fékk þér tóbak, og þú átt að hafa það til vikunnar, sem
ég skammta þér, sagði prestur og byrsti sig.

Já, ég veit það, en það er líka meira en vika síðan; það var á föstudag, sem þér gáfuð
mér í punginn, og nú er fimmtudagsmorgunn.

Þú verður að bíða þangað til á morgun, ég held það sé ekkert til skorið hjá
kerlingunni, sagði prestur.

Nú, ég léti mér þá lynda, sagði Hjálmar og sté fram á fótinn, þangað til hún er búin að
nugga eitthvað í sundur, ef ég gæti fengið eitthvað óskorið laufblað á meðan.

Tekurðu upp í þig líka? sagði prestur.

Ónei, en ég sting því þá heldur svona óskornu upp í slóna á mér, því þá hef ég heldur
einhvern mannlegan frið.

Nú þótt ekki lægi sem allra glaðast á presti, gat hann samt ekki gjört að sér að brosa
að Hjálmari. Hann gekk þá að skáp þeim, sem þar var í stofunni, og lýkur honum upp og
tekur þar út rullustykki og leysir utan af því bréfið og myndar sig til að rekja ofan
af því enda handa Hjálmari. Tuddi verður þess brátt var, að nokkuð glaðnar yfir presti;
tvístígur hann nú þar á gólfinu, meðan prestur leysir utan af tóbaksbitanum. En af því
annaðhvort, að Tuddi átti örðugt með að þegja lengi í einu, eða þá af hinu, að hann
hugsaði, að tóbaksendi sá, sem séra Sigvaldi ætlaði að gefa honum, mundi heldur verða
lengri en skemmri, ef sér tækist að minnast á eitthvað, er hann hélt, að prest mundi
fýsa að heyra, þá tekur hann svo til máls:

Já, eins er það og fyrri, prestur góður, um dúfuna.

Hvað þá? sagði prestur þurrlega.

Á, já, dúfan flýgur út á kvöldin fyrir rökkrið og fuglinn á eftir, ájá, segir Tuddi og
skríkir og hlær um leið mjög ámátlega.

Nú veit ég, við hvað þú átt, sagði prestur, en þú ert svo mikill bjáni, Hjálmar, að þér
er ekki trúandi til neins.

Já, það verður nú hver að vera eins og hann er skapaður, held ég, sagði Hjálmar og
ranghvolfdi í sér augunum og nuggaði saman lófunum, og var auðséð á manninum, að honum
geðjaðist ekki alls kostar að því, sem prestur sagði, þó hann yrði að láta svo búið
standa - en ekki er ég svo heimskur, að ég þekki ekki dúfuna.

Það var þó ekki satt, sem þú sagðir mér um daginn, að þau færu á daginn út í fjárhús,
sagði prestur og rétti um leið að Hjálmari enda af tóbaki - það verður að duga þér,
þangað til kerlingin er búin að skera.

Auðséð var á augnatilliti Hjálmars, að hann hefði gilt einu, þó nokkuð ríflegar hefði
verið til tekið, og segir nokkuð hærra en í hálfum hljóðmm:

Já, það verður að gjöra það, þakka yður fyrir - en það held ég hafi þó verið satt, sem
ég sagði yður. Nú brýndi Hjálmar allt í einu raustina og segir: Ef einhver hefur sagt
yður annað um það, prestur minn, þá er það ósannindi; en ég sé það - við þessi orð varð
Hjálmari litið á tóbaksendann, sem hann hélt á - að það leitast við hérna, hyskið, að
rægja mig við yður; það vill allt ofan af mér skóinn á allar lundir, ég veit það, því
þykir ég vera í vegi fyrir sér, og það heldur ég komi upp um það klækjunum; það væri
fýsilegt að vita, hver hefur sagt yður, að ég hafi logið að yður.

Það hefur enginn sagt mér það, en ég hef rekið mig á það, að þú sagðir mér ekki satt,
eða hefurðu séð það sjálfur? sagði séra Sigvaldi og leit um leið nokkuð alvarlega
framan í Hjálmar. Hjálmar svaraði dræmt og sagði:

Raunar sá ég það ekki sjálfur, en því hefur þá verið logið að mér, og maður verður
lygari, ef maður hefur nokkuð eftir því hérna; ég skal hugsa eftir honum í annað sinn.

Hverjum þá? sagði prestur byrstur, hver sagði þér það?

Já, það má ég ekki segja, sagði Tuddi.

Þá skalt þú segja mér það, sagði prestur reiðulega og greip annarri hendinni í öxl
Tudda. Tuddi ranghvolfdi augunum að presti og sagði:

Æ, æ, ég skal segja það, hann Finnur sagði mér það.

Hann Finnur? sagði prestur dræmt - já, segðu mér það, sem þú sér sjálfur, en ekki það,
sem aðrir segja þér, karl minn, og þá erum við góðir vinir, og þá trúi ég þér, sagði
séra Sigvaldi og gekk um leið fram að stofudyrunum og lét Hjálmar sjá, að hann ætlaði
út.

Ég verð að biðja yður, prestur góður, að staldra við dálítið, á meðan ég tala við yður
nokkuð, sem mér ríður á, og það er um meinvættið hérna; ég verð nú að afsegja að mala
lengur í henni, ef ekki er gjört við hana; hún ætlar nú að rífa og slíta mig kvikan í
sundur lið fyrir lið og tægju fyrir tægju. Ég verð að mælast til, að þér skipið honum
Jóni að gjöra við hana. Það verður hana alla gjörsamlega að forbetra og rampónera, hún
er öll af göflunum gengin, ég vil ekki, að hún innporti mér það, að hún drepi mig. Ég
hef nuddað, nöldrað og jamlað um það óaflátanlega og eilíflega í allan vetur, en hann
er ekki farinn til þess enn samt og gjörir það ekki, fyrr en þér skipið honum það; en
ekki verður malað, á meðan á því stendur, að verið er að gjöra við hana.

Ég skal láta hann gæta að því, sagði prestur og gekk fram úr stofunni, en Tuddi
staulaðist á undan honum og að kvörninni og tekur nú að sópa hana, og er því var lokið,
gengur hann til baðstofu og slórir þar að venju fram eftir deginum og er fremur styggur
í skapi og lætur sína óþægðina skella á hverjum, sem á hann yrðir. Líður nú fram að
miðdegi, og þarf Tuddi ofan og slamrar fram göngin, og er hann er kominn gagnvart
búrdyrum, heyrir hann, að einhver kemur ofan loftsstigann, og lítur hann þá aftur og
sér, að það er kvenmaður, og gætir hún hans ekki, en gengur að húsdyrum Þórarins og
slær með fingrunum tvö högg lítil á hurðina og snýr svo fram til baðstofudyra. Tudda
grunar, að þetta muni vera Sigrún, þó hann sæi ekki, hver hún var, og að höggin muni
vera eitthvað merki; vill hann nú ekki verða á vegi fyrir Sigrúnu, og þó að Tuddi
venjulega væri ekki kvikur á fæti, stekkur hann nú svo fljótt sem kólfi væri skotið inn
í skuggann hjá búrdyrunum og lætur Sigrúnu ganga fram hjá sér, og verður hún ekki vör
við Tudda. Hún gengur fram í dyrnar og nemur þar staðar við bæjarstafinn og lítur inn
eftir göngunum, eins og hún vænti einhvers. Tuddi finnur, að búrdyrnar voru ólokaðar,
og fellur hurðin ólæst að stafnum. Hann tekur nú það ráð, að hann smeygir sér inn á
milli hurðarinnar og stafsins. Þar stóð baka til við hurðina kassi einn, og var reft
fjölum yfir. Tuddi stígur upp á kassann og lætur hurðina falla að dyrustafnum og leggur
andlitið við rifuna, er varð á millum hurðarinnar og dyratrésins að ofanverðu; má hann
þaðan sjá eftir endilöngum göngunum og svo fram um anddyrið. En þá er Tuddi hefur
þannig um búizt, sér hann, að Þórarinn kemur úr baðstofu og gengur fram göngin. Sigrún
sneri baki inn í bæjaranddyrið og litast um út á hlaðið, og heyrir hún ekki, er
Þórarinn kemur fram dyrnar, en er Þórarinn kemur gagnvart kvörninni, læðist hann og
grípur allt í einu báðum höndum undir hendur Sigrúnu, svo hún hrekkur skyndilega við,
og verður þá fangið að Þórarni, og sá Tuddi það, að Þórarinn sleppti ekki tökunum á
Sigrúnu, þá er hún hrökk við, en kippir henni nær sér og kyssir hana; en það sá Hjálmar
ekki glöggt, af því svo langt var til að sjá, hvort kossarnir voru fleiri en einn.
Spýtur þær, er reft var yfir kassann, er Tuddi stóð á, voru þunnar og þoldu ekki mikið
hnjask, og heyrir Hjálmar, að tekur að hrikta í þeim, og ætlar hann því að stökkva ofan
af kassanum, áður en þær brotni. Maðurinn var ekki fimur eða liðugur í snúningum,
missir hann jafnvægið og fellur öfugur aftur á bak. Ætlar hann þá að grípa annarri
hendinni í hurðina og taka af sér fallið, en af því að hurðin var ólæst, lætur hún
undan, og verður honum enginn stuðningur í henni. Fyrir innan kassann og baka til við
Tudda stóð sýruker eitt mikið og grafið í jörðu upp að miðju. Kerið mundi hafa verið á
að gizka tveggja tunnu ílát, og var hlemmur yfir. Fellur Tuddi öfugur á kerið og lendir
á miðjum hlemmnum og svo hart, að furðu þótti gegna. Hlemmurinn var feyskinn, maðurinn
þungur, en fallið mikið, og hrekkur hann þegar í sundur, hlemmurinn, en Tuddi fellur
tvöfaldur ofan í kerið og allt til botns, svo að vatnaði sýrunni yfir bol og herðar, en
hendur og fætur sátu við barma. Tuddi rak upp óp mikið, og það mundi hverjum öðrum hafa
orðið fyrir, er svo hættulega hefði verið staddur. Sigrún og Þórarinn heyrðu hljóðið
fram í dyrnar, en vissu ekki, hvað um var að vera, urðu þau mjög felmtruð og hlupu sitt
í hvora sundrungina, Þórarinn út á hlað, en Sigrún inn í baðstofu, og sögðu þau síðar
svo frá, að óp það, er þau heyrðu, hafi verið líkast því, er menn segja frá öskri í
nauthveli eða ef menn orga sem mest verður niðri í tómri tunnu eða öðru íláti. Nú er að
segja frá Tudda, þar sem hann liggur í kerinu, að hann brýzt um allt það, er hann má,
og vill fyrir hvern mun upp komast, en þess var engi kostur. Kerið var ákaflega djúpt,
en mjög þröngt, og lá Tuddi þar svo svínbeygður, að engu bolmagni varð við komið. Og þá
er hann á marga vegu hafði freistað að komast brott úr kerinu, sér hann, að eigi má
hann svo búið láta standa; tekur hann þá það ráð, er honum þótti líkast til nokkurra
bjarga, að hann grenjar sem hann mest má og svo hátt, að vel mundi hafa heyrzt
rastarlangt eður lengra í logni og vindstillu; enda mundi það og hafa dugað, ef
forlögin hefðu ekki ætlað honum meiri mæðu. Þó að hljóðið væri mikið, heyrðist það ekki
til baðstofu, og báru margar greinir til þess: það fyrst, að gluggi sá, er var á
búrinu, stóð opinn, og leitaði hljóðið meira þar að, sem opið var fyrir: það annað, að
búrhurðin var aftur, en baðstofudyrum hafði Sigrún skellt á eftir sér, er hún hljóp
inn. Þó mundi þetta eigi hafa verið því til fyrirstöðu, að hljóð Tudda heyrðust til
baðstofu, ef ógæfa hans hefði ekki verið svo rík, að rétt um sama leyti sem hann féll í
kerið hóf einn af vinnumönnum að kveða rímur á baðstofulofti og kvað hátt og snjallt,
en vinnukonur kváðu undir, og varð af glaumur mikill. Eru honum nú þessar bjargir
bannaðar, enda sækir hann nú svo mikill kuldi, að vart má hann við þola, því að sýran
var illköld mjög; tekur hann nú að skjálfa, og nötrar í honum hver tönn, og svo tekur
af honum að draga, að hann fyrir engan mun má hreyfa sig eður hljóði upp koma. Ekki
verður feigum forðað eða ófeigum í hel komið, segir málsháttur forn, og svo var enn.
Svo leit út sem Tuddi hefði látizt þar í kerinu við lítinn orðstír, ef honum hefði ekki
snarlega komið einhver óvænt bjargvættur. En með því honum var ætlað lengra líf, þá ber
svo við, að prest sækir mikill þorsti, og fer Guðrún ráðskona fram í búr að sækja honum
mjólk að drekka. Ekki var nema einn gluggi á búrinu, og þó hádagur væri, var þar aldrei
vel bjart, en nú var farið að halla degi og skuggsýnt, svo aðeins mátti greina hvern
hlut frá öðrum, en ekki sjá neitt grannt, þar sem skugga bar á. Ráðskona gekk innar
eftir búrinu og að hillu einni, er var um þveran gafl, og gætir hvorki til hægri né
vinstri. Á hillunni stóð stór skál með mjólk, gekk Guðrún þar að og tók að hella á
könnu þá, er hún hélt á; heyrir hún þá blástur mikinn og más fram í búrinu og því
líkast sem væri í ketti. Þar var á bænum steggur einn svartur, afar stór, það var
allgóður músaköttur. Þegar músagangur var mikill á staðnum, var Kolur hvervetna boðinn
og velkominn, en þess á millum var ráðskonu ekki um veru hans í búri, því Kolur hafði
þá venju að gjöra sig þar heimakominn, og þótti honum sér heimilt að hafa það af mat,
er honum líkaði, og var þá rjómatrogum ráðskonunnar jafnan ófriður búinn. Ráðskona
hyggst nú að taka stegginn og láta hann út; setur hún könnuna á búrhilluna og tekur að
svipast eftir Kol fram í búrinu, þar sem hún heyrði blásturinn, og kallar á kis kis;
verður henni þá litið til kersins, þar sem Tuddi lá, og sér þar nokkur vegsummerki á
orðin; glórir þá í glyrnur tvær við annan sábarminn, en hinum megin rísa upp býfur tvær
og eigi litlar. Það vildi til, að Guðrún ráðskona var engin heimótt eða veimiltíta,
ella mundi hún þegar hafa liðið út af í öngvit þar á gólfinu. Guðrún æpir upp yfir sig
og hleypur með ys og ósköpum til baðstofu, og fer þá sú fregn eins og eldur í sinu um
allan bæinn, að Hjálmar tuddi sé fundinn drukknaður og dauður í búrinu. Þýtur hver, sem
komast má, og er allt í uppnámi, þyrpast menn nú að kerinu og skyggnast eftir, hvort
Tuddi sé þar lífs eða liðinn, og sáu menn fljótt, að Hjálmar var enn ekki örendur, er
hann lygndi augunum upp á fólkið og blés ákaflega, en talaði ekki, annaðhvort af því,
að hann var orðinn svo dasaður, að hann mátti ekki mæla, eður hins vegar, að hann hafi
hugsað, að fæst orð hefðu minnsta ábyrgð. Ráðskona skipaði nú að draga Hjálmar úr
kerinu, og varð það með þeim hætti, að tveir vinnumenn gengu til, tók annar fætur
Hjálmars, en annar gekk að höfðinu, greip utan um eyrun, og hófu hann svo upp á milli
sín og fram á gólf. Reyndist það þá, að Hjálmar hvorki var svo máttfarinn, að hann
mætti ekki uppréttur standa, eða hann að öllu hefði misst málið. Þegar Hjálmar kom úr
kerinu, var hann heldur ófrýnn; þó gat engum komið til hugar að hlæja að honum, þar sem
hann stóð þar á gólfinu nábleikur í framan með úthverf augun og nötraði í honum hver
tönn. Ekki gátu griðkonur staðizt að sjá slíka sjón, og hlupu þær í ofboði til
baðstofu, en létu karlmennina stumra yfir Hjálmari. Varð þeim það fyrst fyrir, að þeir
færðu hann úr utanhafnarfötunum og sóttu síðan brekan og báru hann í upp á loft og
lögðu hann í ból sitt. Sagði þá einhver vinnumannanna, að ekki mundi Hjálmar lifna við,
nema tekið væri það ráð, er haft var við Gissur jarl, er hann gekk úr sýrukerinu forðum
eftir Flugumýrarbrennu; en með því engin af griðkonum var þess fús að taka að sér
starfa Þóru, var það afráðið að heita ofan í hann mjólk og búa um hann sem bezt. Næsta
dag eftir var Tuddi orðinn vel málhress og gat vel matazt, en ekki vildi hann upp
standa þann dag og ekki hinn næsta þar á eftir, en á fjórða degi reis Tuddi á fætur, og
sögðu þeir, sem lögðu flest út á verra veg fyrir Hjálmari, að ekki hefði mátt fyrir
sjá, hversu lengi hann hefði legið, hefði ekki svo við borið, að hinn sama dag, er hann
reis úr rekkjunni, bar upp á þriðjudag og sprengikvöld að aftni, en öskudagur að
morgni, en um þær mundir vonir góðra fengja, svo að betra væri að vera á faralds fæti
en að halda kyrru fyrir, því sveltur sitjandi kráka, en fær fljúgandi. En sjaldan er
ein bára stök. Undir eins og menn sáu, að Hjálmar tók að hressast, fóru menn betur að
íhuga atburði þá, er orðið höfðu um slysfarir Tudda; þótti mönnum það ekki grunlaust,
að Hjálmar hefði verið staddur í búrinu, þá er hann fékk áfallið, og kom þá upp sá pati
þar á staðnum, að Hjálmar mundi hafa farið í búrið í þeim vændum að krækja þar í
eitthvað matarkyns; en jafnan, er hann var fréttur um það, í hverjum erindagjörðum hann
hefði verið, er hann féll í sáinn, svaraði hann ekki öðru en skætingi einum og kvaðst
ætla, að það varðaði lítt, enda væri hann sjálfráður ferða sinna. Kom svo, að ráðskona
tók að rannsaka málið, en Hjálmar veitti jafnan hin sömu svör og fór undan í flæmingi.
Ekki vildi ráðskona láta svo búið standa, og bar hún sökina fyrir prest, kvað sér ekki
grunlaust um, að Hjálmar gengi í búrið og stæli þar slátri og öðru, er hann hafa vildi,
og sagði það til jarðteikna, að hann hefði verið staðinn í kerinu, og beiddi prest að
láta líta eftir lásum, en gefa Hjálmari nokkra ráðningu. Prestur lét sér í fyrstu fátt
um finnast, en svo kom loksins, að hann þóttist ekki mega sitja afskiptalaus af þessu
máli. Stefnir hann nú Hjálmari eitt sinn fram í stofu, og segir prestur, hverjar
sakargiftir ráðskona bar á hendur honum. Eigi vissu menn, hvað þeir töluðu, en það
höfum vér þó fyrir satt, að Tuddi hafi sagt presti af hið sannasta, hverjir atburðir
urðu til þess, að hann féll í sáinn, svo og frá því, hvað hann hafi séð þeim Þórarni og
Sigrúnu fara á milli, áður en honum hlekktist á. Brá svo við eftir viðræður þeirra
Tudda og prests, að búrstuldarmálinu var eytt, og er Hjálmar kom aftur úr stofunni frá
presti, sáu menn það, að hann var hinn kátasti og lék alls oddi.



X. KAPÍTULI

Ráðagjörð Sigvalda prests

Sigvaldi prestur tók nú ógleði mikla og áhyggjur stórar; vakti hann löngum um nætur í
hvílu sinni og varð ekki svefns auðið, þá er aðrir menn sváfu. Ekki vissu menn gjörla,
hverju það sætti, hugðu sumir, að hann hefði tekið krankleika nokkurn, en enginn þorði
eftir að inna. Gekk svo fram um hríð, að prestur var fámáll og áhyggjufullur. En er
fram liðu stundir, fór prestur smám saman að hressast; skipti þá mjög í tvö horn um
lundarfar hans, að nú gjörðist hann hinn glaðasti og lék við hvern fingur sinn. En
jafnan, síðan þeir Hjálmar áttust við, gætti hann svo til, að ekki gafst þeim Þórarni
og Sigrúnu færi á að finnast eða talast við annað en það, sem hver mátti heyra.

Það var eitt skipti, nokkru eftir það, að prestur hafði tekið aftur gleði sína, að hann
var staddur í stofu; sat hann þar við borðið og las bréf nokkurt; ekki voru fleiri þar
í stofunni nema Guðrún ráðskona og fægði tindiska. En er prestur hafði lesið bréfið,
brýtur hann það saman, tekur síðan Guðrúnu tali - og nú vil ég, segir hann, að þú lítir
eftir nærfötum og klæðum Þórarins mágs míns og hafir þau hrein og á reiðum höndum,
hvenær sem til þarf að taka.

Guðrún svarar, að svo skuli vera - en hverju sætir það, segir hún, að þér innið til um
slíkt, og eruð þér ekki vanur, bróðir minn, að hlutast til um þess konar eða spyrja um
þjónustubrögð karlmanna.

Prestur sannar það satt vera - en því aðeins hlutast ég nú til um þetta mál, segir
hann, að mér þykir miklu varða, að allt verði greiðlegt um afgreiðslu fata Þórarins,
því nú er það skjótast af að segja, að ekki mun vera hans héðan af verða hér til
langframa um stund, og er burtför hans ráðin eftir fáa daga, eða mun ekki sá beztur, að
hann leiti héðan um hríð?

Guðrún roðnaði við og segir: Svo er nú komið, að ég mun láta mig litlu varða, hvert á
land hann fer, það er nú komið í það horf, en það held ég, að hér séu einhverjir á
bænum, sem þurfa að halda eins mikið á tröfunum að strjúka á sér augun, og gilti einu,
þó hann væri hérna fyrst til sumarmálanna, eða hefur Hlíðarheimasætan verið spurð til
ráða um þessa fyrirætlan? Hvernig ætli henni geðjist að þessu? En sé það satt, þá er
mér forvitni á að vita, hvert hann fer.

Hann fer suður til Borgarfjarðar, segir prestur, og er það af mínum toga spunnið; hann
skal ekki ílengjast hér í héraði um hríð. Ég er búinn að komast að hinu sanna, systir,
og tek nú til þess, sem ég hafði löngu hugsað, ef svo færi, sem ég hélt ekki yrði, að
hugur Þórarins hneigðist í aðra átt en ég hafði ætlað, hum, hum, hum! - og þarf ég ekki
að tala ljósara, því víst skilur þú, við hvað ég á. En með því fyrirætlan mín um hagi
Þórarins hefur frá öndverðu verið öll önnur en að hann ætti þessa Hlíðarjungfrú, þá hef
ég hugsað þetta mál vandlega, og gildir mig einu, þó hann fari héðan úr sveit um hríð;
en sé svo, að nokkuð meira búi undir þessu flangsi þeirra Þórarins og Sigrúnar, þá mun
hér um fara sem mælt er, að svo fyrnast ástir sem fundir, ef þau eru ekki saman; enda
mun ég búa svo um hnútana, að annaðhvort skal Sigrún ekki verða hér í sveit að
langdvölum, eða þó hitt heldur, að hún þurfi að giftast, þá skal ég styrkja hana til
þess. Hér er í sveitinni góð völ á vinnumönnum og kotkörlunum, sem eru við hennar hæfi.

Þá gat Guðrún ekki að sér gjört að skjóta orði inn í ræðuna og segir: Og held ég,
bróðir minn, þér segið satt, því ekki er nú slektið göfugra en svo. - En prestur hélt
áfram og segir:

Og því verður annað tveggja, að Þórarinn kemur hér aldrei, eða hitt, að hann hlítir
mínum ráðum og boðum sæmilegum, tekur hér við staðnum af mér og verður aðstoðarprestur
minn og á þig; eru þetta allt mín ráð, og ritaði ég því til fornkunningja mínum og
gömlum skólabróður. Hann er sýslumaður í Borgarfirði og heitir G...., vissi ég, að hann
nú sem stendur er þénaralaus, og bað ég hann að taka Þórarin, og er nú hér komið bréf
frá honum; tekur sýslumaður því máli vel, segist hann hafa góða afspurn af Þórarni,
skuli hann hafa kaup gott og vera haldinn sæmilega að klæðum og fæði, en áskilur, að
hann komi nú þegar; og biður mig að bregða skjótt við og fá honum hesta og mann til
fylgdar, svo að hann verði kominn þangað suður fyrir sumarmál; eða hvernig lízt þér á
þessa ráðagjörð?

Guðrún verður nokkuð svo sein til svara, en segir þó eftir litla þögn:

Fyrst þér spyrjið mig, bróðir minn, hvernig mér lítist á þessa ráðagjörð, skal ég segja
eins og mér býr í brjósti, og sýnist mér hún allgóð; því þó mér segi svo hugur um, að
það eigi ekki fyrir mér að liggja að verða Þórarins aðnjótandi, þá er mér samt svo
varið, að ég hef ekki skaplyndi til að horfa lengur á það, að Hlíðartrippan trani sér
framan í hann; og skuluð þér vita, að sumir hafa ekki ætíð verið með hýrri há eða
heilir innanrifja, síðan hún var tekin hingað í vetur, sem aldrei skyldi verið hafa, og
séð, hvaða dálæti sumir hafa haft á henni, þó sumir kannist ekki við það, en ekki veit
ég, hvar sumir geta litið á hana til þess að sjá á henni fegurðina og kostina, sem ekki
á að vera á sumum; en það er þá ekki þar fyrir, sumir geta þó þótzt of góðir fyrir
suma, og ekki ætla ég mér að ganga með grasið í skónum eftir neinum, sem þykjast of
góðir fyrir mig.

Tíminn og lagið vinnur það, en þolinmæðina verður að hafa.

Já, þér sögðuð svo um árið, þér munið, hvað þér lofuðuð mér, þegar ég fór til yðar, en
hvernig fór það, og var þó lengra komið, sagði Guðrún, og ætli það fari ekki líkt enn?
En hvað um það er, ég vil allt til vinna að horfa ekki upp á það lengur; - en eruð þér
nú viss um, að Þórarinn vilji fara þangað suður, og hvað lengi á þessi drós að sitja
hér?

Hún verður hér til krossmessunnar, segir prestur, eins og lofað var; ég verð að eiga
vingott við þau Hlíðarhjón að svo stöddu; maður verður að hafa fleira en eitt járnið í
eldinum; - en ég tala nú ekki meira um það að þessu sinni, það kemur fram síðar, ef ég
lifi. - En svo ég svari hinu, sem þú spurðir um, þá er ég viss um, að Þórarni mínum mun
þykja þetta ráð fýsilegt, sem honum er boðið; ég hef jafnan heyrt það á honum, að hann
mundi taka þann kost, ef honum stæði til boða, að ganga í þjónustu göfugra manna, þar
til hann hefur aldur til að taka við prestsvígslu, enda kemur honum það ekki óvart, þó
hann héðan fari, því svo höfum við áður um talað, að hann skyldi vera sér úti um
samastað og atvinnu að sumrinu, en hverfa hingað á vetrum, ef hann ætti ekki annars
úrkosta; en þó að hann fari nú héðan nokkru fyrr en ætlað var, þá verður svo að vera,
og vil ég; að það verði brátt, og því kvaddi ég þig til þess að sjá um, að allt, sem
til ferðarinnar þarf, sé til, þegar til þarf að taka.

Guðrún sagði, að ekki skyldi standa á því, sem hún ætti fram að leggja, sagði sem var,
að föt Þórarins væru í góðum þrifum og öll til reiðu, að sönnu væru nokkur nærföt í
þvotti, en ekki mundi á löngu líða, áður þau yrðu þurr; tvennir nýir sokkar, er honum
væru ætlaðir, væru enn óþæfðir, en einhver vinnumanna skyldi þegar að næsta kvöldi þæfa
þá; þessu næst sagði prestur, hvernig hann ætlaði að haga ferðinni og hvað hann vildi
til hennar leggja; sagði hann, að maður skyldi fara með Þórarni, svo skyldi og sjóða
ein sauðarskammrif og nokkra magála, láta saltað smjör í dall og baka kökur og láta það
allt ráðvíslega í malsekk einn; skyldi þetta vera nesti þeirra kompána. Kveðst ráðskona
mundu sjá fyrir því eftir fyrirskipun prests, og að því skildu þau talið, og sást það
á, að Guðrúnu líkaði þessi tilhögun allvel.

Næsta dag eftir kom prestur að máli við Þórarin og sagði honum fyrirætlun þessa, og
tjáir honum frá bréfi sýslumanns og segir honum, hverju honum er heitið; sátu þeir
lengi dags tveir á tali í stofu, en ekki segir af því, hvað þeir ræddust við um þetta
mál, en hvort er þeir töluðu það lengur eða skemur, þá lauk svo, að brottför Þórarins
var ráðin.




XI. KAPÍTULI

Brottför Þórarins og suðurferð

Ekki vitum vér gjörla, hvað prestur ræddi við Þórarin um brottför hans, en á þriðja
degi eftir að þau prestur og Guðrún töluðust við, var hver hönd á lofti á Stað, ys og
þys, hlaup og köll um allan bæinn; sitt iðjaði hver, og allir unnu nokkuð að
brottbúningi Þórarins; ein griðkona drap smjöri í dall, önnur steikti kökur, þriðja
varp skó fyrir Finn Bjarnason; húsfreyja saumaði stafi í skyrtur bróður síns. Sigrún
sat í húsi hjá húsfreyju og þvengjaði skó Þórarins og skóf þvengina vandlega og
smábleytti þá aftur með tárum sínum, er við og við hrundu ofan af kinnum hennar á
þvengina og skóna, en enginn sá það, því enginn var í húsinu nema húsfreyja, er
annaðhvort var svo önnum kafin við verk sitt, að hún gætti þess ekki, eður hitt, að hún
lét sem hún sæi það ekki, þó hún hefði eitthvert veður af. Þórarinn var í herbergi
sínu, og stóðu þar á gólfi koffort tvö ekki alllítil, er ætluð voru til ferðarinnar;
raðaði Þórarinn niður í þau bókum sínum og klæðum, en Guðrún ráðskona bar jafnóðum
fötin til hans, samanbrota sokka, keflaðar skyrtur, bleikt og strokið hálslín; lét hún
sem sér væri annast um, að allt væri sem þrifalegast af hendi leyst, sem Þórarinn átti
að hafa, og fékkst mikið um; ekki gaf Þórarinn því mikinn gaum, og var hann venju
fremur svipdaufur og fámálugur. Á hlaði voru húskarlar prests í mestu óða önn að járna
hesta og söðla þá, en prestur sat í stofu og ritaði langa rollu til sýslumanns G....

Þegar Þórarinn eftir áskorun prests hafði afráðið að taka þjónustu hjá sýslumanni
G...., tjáði hann undir eins Sigrúnu frá fyrirætlun sinni, sagði og það með, að ekki
vildi hann vera lengur þar að Stað á móti vilja mágs síns og í óþakklæti, en jafnframt
tjáði hann henni, að það stæði við sama er þau hefðu talað sín á milli, þó hann
fjarlægðist, og mundi hann ekki slíta tryggð sína við hana og ekki bindast einkamálum
við nokkra aðra stúlku, meðan hann vissi hana á lífi eða ógefna. Sigrúnu hryggði mjög
brottför Þórarins, þó hún sæi, að svo yrði að vera, og var hún jafnan sorgbitin, er
leið að því, að Þórarinn skyldi fara. En þá er hér var komið sögunni og að því kom, að
Þórarinn bjóst til brottfarar, var hún mjög döpur, en bar sig þó svo mikið sem hún
mátti að láta ekki aðra menn sjá það, er henni í brjósti bjó; það var og eitt, er hún
kveið mest fyrir, en það var, að Þórarinn kveddi hana svo, að nokkur væri nærstaddur,
þóttist hún sjá það fyrir; að hún mundi ekki geta stillt sig um að gráta, og mundi það
þá ekki geta dulizt þeim, er við væru, að hún hefði Þórarin kærari en augljóst var; og
er hún hugsaði um þetta allt, táraðist hún ofan yfir skóna Þórarins. Þó réðist betur úr
þessu en á horfðist í fyrstu. Þegar Sigrún hafði þvengjað skóna og snotrað þá sem henni
líkaði, gengur hún til prestskonu og fær henni þá, þakkar húsfreyja henni fyrir og
segir henni að færa Þórarni þá; verður henni þá um leið litið framan í Sigrúnu og sér,
að hún er dapureyg mjög, og með því hún vissi nokkuð til um samdrátt þeirra Þórarins,
skilur hún brátt, hver orsök muni til vera; strýkur hún þá hendinni um kinn Sigrúnar og
segir, að það muni eitthvað ama að henni og sé ekki ólíklegt, að hið sama hryggi þær
báðar - og það skaltu vita, að ekki eru þetta mín ráð, Sigrún mín, en huggaðu þig við
það, að drottins vilji mun koma fram. -Sigrún þagði og grét, kyssti húsfreyju og
gengur, sem henni var boðið, til Þórarins og færir honum skóna; hittist þá svo á, að
enginn maður var þar hjá Þórarni; ætlar Sigrún þegar að snúa aftur úr herberginu, er
hún hefur lokið erindi sínu, en er hún er komin gagnvart dyrum, snýr Þórarinn eftir
henni og tekur í hönd henni og segir: Lofaðu mér að kveðja þig hér, Sigrún mín góð!
Grípur hann hana þá og þrýstir henni í arma sína og kyssir hana og biður hana muna sig,
en bréf skuli hún fá frá sér, jafnskjótt sem hann geti því við komið. Að því búnu
skreppur Sigrún út og hleypur þegar úr bæ og upp á tún og gengur þar inn í hesthús
eitt, er þar stóð á túninu, og felur sig þar, þar til Þórarinn er á brott riðinn, og
grætur lengi fögrum tárum brottför Þórarins; en svo var mikill ys og þys á bænum að búa
Þórarin á stað, að enginn saknaði Sigrúnar úr bænum. Eftir að þau Sigrún höfðu kvaðzt,
býst Þórarinn mjög af skyndingu, og líður ekki á löngu, áður hann er búinn að stíga á
hest, og þyrpist nú hvert mannsbarn, er var á staðnum, út á hlað til að kveðja hann, og
gengur hann fyrir hvern mann og kveður allt fólkið með kossi; biðja hann allir heilan
fara og glaðan aftur koma, því Þórarinn var svo vel þokkaður, að nálega unnu honum
allir hugástum; Guðrún ráðskona var og á hlaði, og lítur hún nú yfir heimilisfólkið, er
allt stóð í röð á bæjarstéttinni, og saknar hún brátt Sigrúnar, að hún er þar ekki hjá
öðrum bæjarmönnum. Tekur þá Guðrún svo til orða og allkímilega, svo Þórarinn mátti vel
heyra mál hennar, er hann stóð allnærri:

Er jungfrú Sigrún hér ekki? Líklegast vill þó Þórarinn kveðja hana eins og aðra.

Þórarinn hváaði við, sem hann hefði ekki heyrt, hvað Guðrún mælti; tekur hún þá aftur
til orða:

Ég var að tala um, að þér munduð vilja kveðja hana jungfrú Sigrúnu, á ekki einhver að
kalla á hana? - sagði Guðrún og leit framan í Þórarin, líklega í því skyni að vita,
hvernig honum brygði, en Þórarinn sá þegar, hvað Guðrúnu var innanbrjósts, og lætur sem
sér verði ekki bilt við, en svarar undir eins og glottir við:

Og ekki gjörist þess nú þörf, það er nóg, að þér berið henni kveðju mína, og munið þér
þá eftir að segja, að ég biðji ástsamlega að heilsa henni.

Þegar Þórarinn hafði þetta sagt, kveður hann Guðrúnu og minnist við systur sína og mág
sinn, og skiljast þau öll með hinni mestu blíðu; stígur Þórarinn á hest sinn, og er þá
Finnur Bjarnason fylgdarmaður hans farinn skammt út í túntraðirnar, og í því Þórarinn
keyrir hest sinn úr hlaði, tekur hann ofan svo sem til þess síðast að kasta kveðju á
fólkið allt saman; raðar fólkið sér þá í þyrpingu á stéttinni, er það vissi áður eftir
undirlagi prests, hvað fram skyldi fara. Tekur prestur ofan skotthúfu sína, er hann var
vanur að hafa heima, og syngur Þórarin úr garði, og var það alltítt, er einhver flutti
sig búferlum og mikið skyldi við hafa, og var þá til þess valið annaðhvort eitthvert
sálmvers, er vel þótti við eiga, eða eitthvað, sem ort var í þann svipinn og ætlað var
við slíkt tækifæri. Söng nú fólkið, það sem á stéttinni stóð, undir, en prestur hafði
forsönginn, og hafði hann sjálfur ort brottfararstefið, og var það þannig:

Fylgi þér, mágur, farsæld nú,
fagnaðar kerin hljóttu,
þess óskum vér af ást og trú,
allt eins um dag sem nóttu;
gæfan þig jafnan geymi frá
glötunar skerja boða
og villu voða,
ört til sanns þar til augun fá
þig aftur dýrðlegan skoða.

Þegar burtfararversið var sungið og Þórarinn riðinn út fyrir tún, sneri prestur og
heimilisfólk til baðstofu; um sama leyti gægist Sigrún út úr hesthúsinu, og sér hún þá,
hvar hillir undir þá Finn á melunum suður frá túninu, starir hún lengi eftir þeim, en
síðan tekur hún að þurrka tárin úr augum sér, er lengi höfðu flotið viðstöðulaust, og
tekst henni það um síðir að hyggja svo af harmi sínum, að gráturinn hætti og tárin
stöðvast; gengur hún bráðum til bæjar og upp á loft og settist þar á rúm sitt, og bar
ekki á öðru en hún væri allkát, nema venju þótti bregða, hversu rauðeygð hún var og föl
yfirlitum. Guðrún ráðskona var hin glaðasta, ekki bar hún Sigrúnu kveðju Þórarins, en
það var eins og hún hefði einhvern grun á því, að ekki lægi sem bezt á Sigrúnu og að
tilefnið mundi vera það, að henni þætti brottför Þórarins ekki alls kostar góð, enda
notaði Guðrún sér það þann dag allan; var henni uppsigað að tala um Þórarin og hafa
hann jafnan á vörunum, og rakti hún allan forlagaferil hans á Suðurlandi; þar mundi
hann, sagði hún, komast í mikinn veg og gengi, og mundi það vart liggja fyrir honum að
koma þar á slóðir aftur eða í Staðarhrepp; það væri sýnt, að hann mundi staðnæmast þar
syðra; fyrst mundi hann verða skrifari nokkur ár hjá sýslumanni G.... og komast í
kærleika við hann; þá kveðst hún hafa sannspurt, að sýslumaður ætti sér, eins og segir
í þulunni, tvær dætur og tvær hvalsmjörstunnur, eða með öðrum orðum: tvær gjafvaxta
dætur og auð mikinn til að gjöra þær vel úr garði; væri ekkert líkara en Þórarinn bæri
sig að krækja í aðra hvora þeirra dætranna, enda væri það líklegt, að sýslumaður vildi
unna honum þess kvonfangs, er maðurinn væri álitlegur og vel að sér í mörgu. Það má
geta nærri, að slíkar ræður geðjuðust ekki Sigrúnu alls kostar, og jók það áhyggjur
hennar og harma; og þó hún á annan bóginn gæti ekki trúað því um Þórarin, að hann mundi
bregða heit sín við hana, þótti henni þó á hinn bóginn ekki ólíklegt, að þar að mundi
draga, að svo færi sem Guðrún gat til, að Þórarni þætti fýsilegra að staðnæmast þar
syðra en hverfa aftur til átthaga sinna, mundi það og að sönnu verða, að mikið reyndi á
tryggð hans, þar sem líkindi væri til, að honum byðist góð kvonföng og álitlegar og
auðugar stúlkur, en hún fátæk og lítils háttar. Allar þessar hugsanir vöktu fyrir henni
og gjörðu hana harmþrungna og hugsjúka nótt og dag.

Af ferðum þeirra Þórarins og Finns segir ekki annað en þeir fá færð góða og veður hin
beztu; tekst þeim svo greiðlega, að þeir koma á fimmta degi til sýslumanns G.... Er
þeim þar vel fagnað. Bíður Finnur þar um kyrrt í tvo daga og hvílir hesta sína. Á meðan
ritar Þórarinn mági sínum og systur og segir þeim frá suðurferð sinni og svo, hvernig
sér hafi verið fagnað, er hann þar kom, og lætur vel yfir, að hann muni brátt una þar
vel hag sínum. Þá skrifaði hann og Sigrúnu til og selur bréfið í hendur Finni vini
sínum og biður hann gæta þess vandlega og segir honum að láta það ekki fara fleiri
manna á milli en hans og Sigrúnar, og heitir Finnur honum því, en Þórarinn heitir
vináttu sinni á móti. Síðan snýr Finnur aftur heimleiðis, og kemur hann að Stað og
skilar þar bréfum þeim, er hann átti að flytja til prests og húsfreyju. Sigrúnu fékk
hann bréf Þórarins svo, að enginn maður annar varð þess vís. Tekur Guðrún eftir því, að
henni virtist yfirbragð Sigrúnar öllu hýrlegra en áður, eftir það Finnur kom að sunnan,
og dregur hún þar af líkur til, að svo gæti verið, að hún hefði fengið bréf frá
Þórarni, og vill fyrir hvern mun komast eftir, hvort nokkuð í væri; og einn morgun
gjörir hún sig mjög vinalega við Finn Bjarnason og dregur hann með sér inn í búr, læsir
síðan búrinu og setur þar fyrir hann súrsaða lundabagga og hrútskjamma mikinn og annan
fagnað og biður hann að fá sér þar bita, sezt síðan á dall einn þar í búrinu og tekur
að spyrja Finn ýmsra tíðinda af Suðurlandi, og þar kemur loks, að hún fréttir hann að,
hvort Þórarinn hafi sent Sigrúnu nokkurt bréf, og neitar Finnur því; þá spyr hún hann,
hvort hann hafi ekki átt að skila kveðju til hennar, og segir Finnur nei við því, hafi
hann engum beðið að heilsa sérílagi nema þeim hjónum og svo Guðrúnu, og verður Guðrún
harla glöð við það og innir hann oftlega að, hvort hann segi það nú satt, og kemur svo,
að Finnur skammar sig, sver og sárt við leggur, að svo sé sem hann segi; ljúka þau svo
talinu, að Guðrún trúir því, en Finnur þykist vel hafa veitt og óskar þess með sjálfum
sér, að hann kæmi á hverjum degi af Suðurlandi.

Sigrún las bréf sitt og varð því forkunnar fegin; sagði Þórarinn henni þar frá
suðurferð sinni, en einkum því, hversu mikið hann saknaði hennar og hversu heitt hann
elskaði hana og að hann hugsaði oft um hana og dreymdi hana á hverri nóttu, hversu
ófarsæll og ógæfumaður hann mundi verða, ef hann fengi ekki hennar að njóta, og allt
annað, sem unnustar eru vanir að rita unnustum sínum; bréfinu fylgdu og vísur nokkrar,
er Þórarinn hafði kveðið til Sigrúnar á suðurferðinni; lærði Sigrún þær skjótt og hafði
þær upp fyrir munni sér kvöld og morgun sem Faðirvor og oft þess á milli; vísur þessar
voru þannig:

Sé ég í fjarska fjöllin blá,
er fyrrum glaður sat ég hjá,
þar sem fasta tók ég tryggð
tinda við og sælu byggð.

Sé ég í fjarska fjöllin blá,
þau firrast mig og vilja ei sjá
sveininn þann, er enn þeim
ann öllu af hjarta bezt sem kann.

Þau hylja mína Hlíðar rós,
mitt hugumblíða augna ljós;
hrímdögg víst sú vökvuð er,
vinur hennar burt þá fer.

Veit ég, að þið tryggða tröll,
hin traustu og gömlu Íslands fjöll,
hlýið minni Hlíðar rós,
hún er minnar ævi ljós.



XII. KAPÍTULI

Í tali daglegu temdu þér list þá
(því lævís henni hann Lucifer kom á)
sem greiðast biblíugreinum sletta.

S. P.

Annar sunnudagur eftir páska, Markús í 17.- æ, hvað er ég að þvaðra? - Jóhannes í 9.,
sá góði hirðirinn; enginn kemur nú til kirkju í dag, það er ég viss um, sagði séra
Sigvaldi og gekk um gólf í stofu sinni, klæddur á kjól og með hvítan kraga um hálsinn -
samt mun betra til vonar og vara að taka eitthvað til, til að fara með á stólinn, ef
rækallinn rekur það á mig. - Þegar séra Sigvaldi hafði sagt þetta við sjálfan sig,
gengur hann að skáp einum, er stóð þar í stofunni. Skápurinn var litaður dökkgrænn með
rauðum listum og læst hurð fyrir, en á hurðinni framanverðri stóðu tvær línur af
höfðaletri: "Þenna skáp á Árni Einarsson með réttu", og ártalið, nær hann hafði verið
smíðaður. Bæði bókstafirnir og tölustafirnir voru rauðir, og var auðráðið af nafninu,
að þessi skápur væri erfðafé Sigvalda prests, því séra Sigvaldi var Árnason. Prestur
tekur upp úr vasa sínum lyklakerfi, og var þar á einn lykill, er gekk að skápnum. Innan
í skápnum voru sex rennihvolf, dregur prestur eitt af þeim út og gengur með það að
stofuborði og setur það þar og sezt síðan niður við borðið. Í rennihvolfinu voru á að
geta 10 eða 11 baggar eða bindini af skrifuðum kverum, og um sérhvern bagga var hnýtt
annaðhvort hvítum eltiskinnsþvengjum eður svörtum reimartygli. Í bögglum þessum var
sálarforði sóknarbarna Sigvalda prests, er hann var vanur að útbýta þeim á hverjum
löghelgum degi, ef óveður eður önnur lögmæt forföll bönnuðu ekki. Ýmislega voru bindini
þessi löguð að líkamlegum skapnaði, voru sum í átta blaða broti, sum voru áþekkust
almanökum; þá voru sum löng og mjó og ekki ósvipuð markatöflum eða hústöflunni gömlu,
sem prentuð var á Hólum. Þá er prestur var setztur við stofuborðið, tekur hann að blaða
í ræðubögglum sínum, leysir bandið utan af hverjum fyrir sig og leitar í sérhverjum,
bindur utan um þá aftur og leggur síðan hvern, sem búinn var, hjá sér á borðið og
raulaði eitthvað erindi fyrir munni sér, eins og menn eru vanir að gjöra, er þeir dunda
við eitthvað verk, er ekki þarf mikillar umhugsunar; en eftir því sem honum sóttist
verkið og fækka tóku bögglarnir, þeir sem óskaddaðir voru, mátti sjá það á svip prests
og öllum látum, að líkt fór fyrir honum og manninum forðum, þá er konungur veitti honum
leyfi til að kjósa tréð, er hann skyldi hanga á, að hann fann það ekki svo bráðlega.
Eru nú aðeins eftir tveir bögglar óskoðaðir. Lítur prestur þá ofan í rennihvolfið og
segir: Hér er þá ekki um auðugan garð að gresja og ekki annað eftir en skræðurnar, sem
ég fékk hjá honum séra Sveini heitnum, tröll hafi nú tóbakið, hum, hum! - Á ég engar
skræður, sem þéna þessu guðspjalli? -Það verður þó að vera eitthvað hér, það átti að
vera heill árgangur, ég gaf honum þrjú hundruð af þorskhöfðum, því hafa þeir
gárungarnir - það heyrir enginn til - haft það nafn á þeim að kalla þær
þorskhöfðapredikanir. - Í þessu tekur prestur annan baggann, sem eftir var í hvolfinu,
leysir utan af honum og fer að leita, og er hann hefur um stund blaðað í bagganum,
lítur hann á eitt heftið og segir: Það lá að, hér kemur hún - ræða á annan sunnudag
eftir páska - óþarfa langt exordium - látum oss sjá, hvað leggjum við út af? sagði
prestur og lét augun hlaupa yfir fremstu blaðsíðurnar af ræðunni og les síðan í hálfum
hljóðum:

Vér viljum því, kærir bræður, á þessu litla stundarkorni í kortleika og eftir vorum
brostfeldugu efnum yfirvega út af þessa dags evangelio: primo eða í fyrsta máta, að vér
allir séum vankaðir - rétt er það, sagði prestur, og secundo eða fyrir það annað - já,
þar hef ég nú ítem - að vér, rétt er það, etc., hum, hum - en hér er galli á gjöf
Njarðar, vantar sumsé tvö eða þrjú blöð aftan af ræðunni, og svo mun ég hafa fengið
hana - skaði er, hvernig allt fúnaði og skemmdist hjá honum sauðnum, hum, hum - og
bænina, hum, hum, en úr því er nú betra að ráða - en hitt var verra - en látum samt
sjá, hér getur verið amen eftir efninu, hum, hum.

Í þessum svifum var stofunni lokið upp, og kom Guðrún ráðskona inn, fer þá prestur að
hraða sér að láta aftur niður í hvolfið bindinin, en stingur ræðunni í vasa sinn og
varpar um leið orðum á Guðrúnu og segir:

Sést til nokkurs kirkjufólks, jungfrú Guðrún?

Einhverjar tvær karlmannshræður eru að koma hérna neðan túnið; mér sýndist annar þeirra
líkur meðhjálparanum.

Já, hann er allténd að þessu rölti, karlhólkurinn, sagði prestur, þó enginn komi; og
ekki nema einn með honum?

Nei, ekki sýndist mér það vera; það kemur varla margt í þessari færð, og nýafstaðnir
páskarnir.

Það hefur nú fengið nokkuð af messum, held ég, og seinast á sunnudaginn að var. - Þú
vísar honum hingað inn, meðhjálparanum, sagði prestur og stakk rennihvolfinu inn í
skápinn og læsti.

Hann mun rata, vænti ég, sjálfur, vanur er hann því, sagði Guðrún ráðskona og gekk
aftur út; en að lítilli stundu liðinni er stofunni lokið aftur upp, og kemur inn maður
nokkur. Það var meðhjálparinn. Hann var meðalmaður á hæð, þéttvaxinn og þreklegur,
rjóðleitur í andliti, kringluleitur og þó mikilleitur nokkuð og svo til svipsins sem
hann hefði sjálfur fulla vissu um það, að hann væri spekingur að viti; hann hafði hár
mikið og greitt aftur beggja megin við eyrun, og sást ennið allt, og var það ekki
alllítið. Hann var svo klæddur, að hann var á blárri peysu silfurhnepptri, bol
tvíhnepptum og svörtum hnébuxum, og var klauf á neðan og þar í þrír hnappar, á
ljósbláum langsokkum brugðnum og mosaböndum. Hann bar hátt höfuðið og velti vöngum,
gekk djarfmannlega, og var ljóst á öllu látbragði, að maðurinn þóttist eiga nokkuð
undir sér. En er hann kom á mitt stofugólfið, kveður hann prest og segir:

Heilir ávallt, prestur góður; ég á að minnast þess, að konan mín óskar yður góðs.

Sælir og blessaðir, Grímur minn, sagði prestur, sjaldan látið þér standa á yður.

Mér ber, prestur góður, að minnast orða postulans: Hver embætti hefur, hann gæti þess.
Það væri ekki alllítil minnkun, ef það stæði á meðhjálparamyndinni, sagði Grímur og
velti vöngum.

Komuð þér einsamall, monsér Grímur?

Nei, nei, prestur góður, ég lét einn af drengjunum mínum ganga með mér, sagði
meðhjálpari.

Viljið þér ekki setja yður niður, meðhjálpari minn, sagði prestur.

Þökk er mér á því, en með leyfi yðar, prestur góður, ætla ég að bregða mér fyrst út í
kirkjuna og líta að altarispípunum, ef messað kynni að verða, og þeirra orsaka vegna
verð ég að biðja um lykilinn.

Hann er að venju, Grímur minn, í glugganum, sagði prestur.

Grímur meðhjálpari gekk að glugga og tók þar lykilinn, spennti hann báðum höndum og
vagaði fram gólfið og hélt honum svo á brjóstinu, og var auðséð, að honum þótti ekki
vegur sinn minnka, er hann hafði í höndum skýrar jarðteiknir embættis síns og ágætis.
Líður nú lítil stund, og kemur Grímur aftur; veltir hann enn vöngum og segir:

Nú vona ég, að allt sé tilbúið í kirkjunni, ef á þarf að halda, prestur góður; en ég
held, prestur minn, að þér í dag megið segja um okkur sóknarbörnin yðar eins og
spámaðurinn Jeremías til hinnar harðsnúnu kynslóðar Ísraelslýðs: Húsið Ísrael skeytir
mér ekki líka svo sem sú kvinna, sem ekki sætir sínum unnusta lengur, sagði Grímur og
velti vöngum -hér mun verða fátt um heyrendur orðsins í dag.

Já, ég vænti það verði fátt um kirkjufólk í dag, sagði prestur, ég hafði þó búizt við,
að það hefði orðið messað -gjörið þér svo vel, meðhjálpari minn, að setja yður niður og
fá yður dálítið tár í staupinu.

Um leið tók prestur silfurstaup, er stóð í glugganum, og flösku og hellti á staupið,
tekur það og setur á munn sér og drekkur það ofan til hálfs, skenkir síðan á það aftur
fullt og býður Grími; gengur hann að borðinu, hneigir sig, veltir vöngum og setur á
munn sér og drekkur þó ei nema rúman þriðjung; prestur sér, að hann hefur drukkið lítið
af, og segir:

Þér gjörið þessu harla lítinn kostnað, meðhjálpari minn.

Og er það þó eigi af því, prestur minn, að ég fyrirlíti gáfu drottins eður álíti það
vanvirðu vín að smakka, því Salomon segir: Hóflega drukkið vín gleður mannsins hjarta.
En hitt er það, prestur góður, ég lét konuna mína skenkja mér vænt staup, áður en ég
fór að heiman; - en fyrst þér af örlæti yðar viljið svo vel gjöra, þá er mér þökk á, að
ég mætti kalla á drenginn minn til að fá svo sem hálft staup.

Já, sjálfsagt, sagði prestur, það er ekki orða vert. Hver er sá, sem með yður er?

Það er sonur minn Egill, hann er kominn aftur til mín fyrir fám dögum; en eins og yður
er kunnugt, hefur hann nokkur ár verið hjá móðurfrænda sínum Árna mínum á Völlum, sagði
Grímur.

Og er hann kominn með yður? - mér þykir vænt um að sjá hann -ég hef heyrt þess getið,
að hann væri kominn heim til yðar aftur. Þér áttuð, Grímur minn, að láta hann undir
eins koma inn með yður; þér vitið það, meðhjálpari minn, að þér og allir yðar eru
velkomnir í mínum húsum, sagði prestur. Grímur gekk fram eftir stofugólfinu; en er hann
var kominn hér um bil fram á mitt gólfið, segir prestur í hálfum hljóðum, en þó svo
hátt, að vel mundi Grímur hafa mátt heyra: Sómafólk allt það fólk. Grímur sneri sér við
að presti og sagði: Hvað þóknast yður, prestur minn?

Og það var ekkert, sagði prestur dræmt, látið þér piltinn yðar koma inn.

Grímur lauk upp stofunni og stóð á þrepskildi, situr Egill þar í anddyrinu og talaði
við einhvern af vinnumönnum. Egill var maður um tvítugsaldur, hár vexti og mundi skorta
alllítið á þrjár álnir, hábeinn og herðalítill, toginleitur og grannleitur, ljóshærður,
og féll hárið ofan um hálsinn og þverstýft að neðan; að framanverðu hékk það ofan á
mitt ennið og var þar einna þykkast. Hann var að öllu eins klæddur eins og faðir hans
nema það eina, að vesti hans og hálsklútur voru ljósleitari. Grímur stóð í stofudyrum,
eins og áður er sagt, kallar hann á Egil og segir:

Egill litli, kondu! Prestinum þóknast að sjá þig - heilsaðu prestinum, drengur minn.

Egill gekk innar stofugólfið og þar að, sem séra Sigvaldi sat, tók í hönd honum, kyssti
hann og hneigði sig. Prestur bað hann taka sæti þar við borðið hjá föður sínum og
skenkti honum á staup; tók Egill það og saup í stað upp, tók í hönd presti og hneigði
sig á þann hátt, sem kvenmenn hneigja sig nú á dögum, og settist síðan niður aftur; tók
þá prestur til orða og snýr málinu til Gríms og segir:

Mér sýnist, meðhjálpari minn, að pilturinn sé farinn nokkuð að togna, þér verðið að
fara að hætta að kalla hann lítinn.

Og ekki er hann stór, drengurinn, sagði meðhjálpari og velti vöngum, en hann er enginn
afturkreistingur, heldur svona við sig á sínum aldri; hversu gamall ertu, sonur?

Ég, faðir minn? - ég var nítján vetra um jólin í vetur, sagði Egill.

Svo mun það vera, hann er frumburður sinnar móður, sagði meðhjálpari.

Allt mannvænlegt fólk, sem að honum stendur, sagði prestur, munu fáir hér um sveitir
vera efnilegri á hans aldri, held ég.

Þetta er rengla enn þá, prestur minn, og óharðnað, sem von er til, sagði Grímur, það er
heldur ekki allt komið undir styrkleikanum, því vizkan er betri en styrkleikinn, og
einn vitur sonur gleður sinn föður, en fávís sonur er móður sinnar hryggð, segir
Salomon; en svo er guði fyrir að þakka, að þau eru ekki heimsk, krakkarnir mínir.

Þau eiga heldur ekki neina heimskingja í ætt sinni, sagði prestur, allt skýrleiksfólk,
hum, hum.

Ekki sæmir mér að miklast af vitinu, sagði Grímur og velti drjúgum vöngum, því hvað er
það, maður, sem þú ekki hefur þegið; en það lítið, sem hann kann, drengurinn, til
munnsins, þá er það honum Árna mínum á Völlum að þakka, og það veit ég, að hún móðir
hans vill, að hann stæði ekki á baki annarra í þess konar. Meðal annarra orða, prestur
minn, ég ætla að minnast á það, meðan ég man: Má ég láta drenginn sitja hjá mér í
kórnum? - mér þykir það svo sem si svona hýrara, þar ég á að heita meðhjálparamynd. Þá
gæti hann séð á Gradúalið hjá mér, hann hefur að minni hyggju ekki ólagleg hljóð,
drengurinn, og ef hann vanaði söng, gæti hann einhvern tíma tekið undir vers.

Það er sjálfsagt, Grímur minn, að þér látið hann sitja hjá yður, sagði prestur, ekki er
of mikið um söngmennina í kórnum.

Það var gáta mín, sagði Grímur, en má ég enn fremur leyfa mér að spyrja yður: Mundi
yður mislíka, þó ég við og við léti hann taka í klukkustrenginn fyrir mig á helgum? -
en á stórhátíðum öllum hringi ég sjálfur.

Þér gjörið sem yður þóknast með það, meðhjálpari minn, sagði prestur.

Í þetta mund kom einhver í stofu og sagði, að nú sæist til allmargs kirkjufólks; varð
presti nokkuð bilt við þá fregn, en Grímur stóð upp, velti vöngum og sagði:

Látum oss þá ganga í kirkju og breiða á altarið, og kondu með, Egill litli, það er
jafngott, þó þú lítir eftir, hvernig ég fer að breiða á altarið; hvar lét ég
kirkjulykilinn?

Hann er hérna, faðir minn, segir Egill, á ég ekki að halda á honum út?

Hann ber ég sjálfur, drengur minn, þú ert of ungur og óráðinn að fara með þann hlut,
sagði Grímur og tók um leið lykilinn, spennti hann greipum, hneigði sig fyrir presti og
gengur til kirkju.

Ekki kom margt kirkjufólk þann dag, en þó taldist svo til, að messufært varð.
Tíðagjörðin fór að venju reglulega fram. Prestur var ekki eins langorður eins og hann
var vanur, og sögðu sumir á eftir, að ræðan hefði orðið nokkuð snubbótt í endanum og
bænagjörð prests styttri en venja var til, en þó allhjartnæm. Önnur tíðindi höfðu menn
ekki frá kirkjunni að segja nema það, að nýr maður hefði verið settur í kórinn þann
dag, og það væri sonur meðhjálpara, hann hefði allra fallegustu dillandi hljóð og hefði
sungið svo hátt, að það hefði verið allt eins og aðrir hefðu þagað í kirkjunni. Hann
mundi með tímanum eiga að verða meðhjálpari eftir föður sinn, því meðhjálparinn hefði
látið hann klykkja út í fyrsta sinni; en svo hafði illa til tekizt, að
klukkustrengurinn hafði hrokkið sundur, svo að hætta varð að hringja í miðju kafi.
Eftir messuna tók kirkjufólk smám saman að fara heim, en sumt staldraði við, þar til
búið var að gjöra því nokkurn greiða. Meðal annarra, sem komið höfðu til kirkju, var
Sigurður bóndi frá Hlíð; hafði hann ekki komið, fyrr en farið var að byrja stólsvers.
Eftir messu gekk hann til stofu og kvaddi prest, og tók prestur kveðju hans blíðlega;
ber Sigurður síðan upp erindi sín, að hann ætli að biðja þar næturgistingar, og tekur
prestur því líklega og biður Sigurð að gjöra sig þar heimakominn; er prestur hinn
kátasti. Eftir þetta gengur prestur til baðstofu og hittir prestskonu og Sigrúnu. Um
þetta leyti höfðu þeir feðgar Grímur og Egill ærið að starfa: slökkva ljósin í
kirkjunni, koma fyrir skrúða og láta hvern hlut á réttan stað. En er því var lokið,
gengur Grímur til stofu og lætur Egil koma með sér; tekur Grímur í hönd presti, hneigir
sig og segir:

Guðsást fyrir kenninguna, prestur góður!

Haldið þér til góða, meðhjálpari minn, segir prestur, og setjið þér yður niður, Grímur
minn, ítem þér, ungi maður, Egill minn, tyllið þér yður niður, ég held kvenfólkið komi
hér með volgan sopa fyrir okkur, hum, hum, sagði prestur, og varla var hann búinn að
sleppa orðinu og þeir feðgar niður setztir, fyrr en stofunni er upp lokið og tveir
kvenmenn koma inn; sú, sem á undan gekk, var húsfreyja og bar kaffibolla í hægri hendi,
en sú, sem síðar gekk, var Sigrún frá Hlíð, og hélt hún á sínum bolla í hvorri hendi.
Sigrún nemur staðar rétt fyrir innan dyrnar og stendur þar með bollana, en húsfreyja
gengur innar og setur þann bollann, er hún heldur á, fyrir prest; presti verður ekki
litið á Sigrúnu, þar sem hún stóð, og segir í hálfum hljóðum:

Kemur ekkert fyrir meðhjálparann?

Jú, hér er sopi fyrir þá feðgana, sagði prestskona og sneri sér við og tekur við
bollunum af Sigrúnu og setur þá fyrir þá feðga og gengur út og segir við Sigrúnu um
leið:

Bíddu hérna og komdu með bollana, þegar þeir eru búnir að drekka.

Sigrún varð því eftir og stóð í stofuhorninu, en prestur og meðhjálpari taka tal saman,
og hnígur viðtal þeirra helzt að veðráttu og hvernig vora mundi. Egill lagði ekki til
þeirra mála, en það sér prestur, að honum verður tíðara litið fram í stofuhornið en
áður, og grunar prest, þó hann gamall sé, hvert tilefni þess var. Drekka þeir nú
kaffið, og sér Sigrún það og gengur að borðinu og heimtar saman bollana; fer enn svo,
að Agli verður nokkuð starsýnt á hana. Egill var maður ungur og óráðinn og lítt
kunnugur því siðalögmáli, sem nokkrir kunna vel að halda. Hið fyrsta og æðsta boðorð í
lögmáli þessu er þannig: Þú skalt ekki einblína fyrir augum allra á stúlku þá, sem þér
lízt vel á og vilt ástir af fá, það er óráðlegt og henni óþægilegt, sættu heldur
ráðvíslega lagi; lát sem þú takir ei eftir henni, meðan menn hafa augun á ykkur báðum,
en skotra augum til hennar, þegar engan varir, vertu aftur fljótur að koma andliti þínu
í sömu fellingar og stellingar og snar og sniðugur að snúa augunum í aðra átt, áður
þeir líta við.

Þessa íþrótt kunni Egill ekki, því hann var sannkallað barn í lögum. Hann starði svo
lengi og stöðugt á Sigrúnu eins og hann ætlaði að krækja hana að sér með augunum, og
var hverjum heilskyggnum hægt að sjá og vita, hvað hann hugsaði, það er í fám orðum: Á
þessa stúlku lízt mér vel, ég vildi ég ætti hana. Sigrúnu gat ekki dulizt, hvað Agli
var innanbrjósts; hún roðnaði út undir eyru, flýtti sér að taka saman bollana á borðinu
og skauzt út í skyndingu. Prestur leit eftir henni, gekk um gólf þegjandi um hríð og
hummaði, eins og hann væri eitthvað að hugsa, en segir síðan:

Þekkið þér, Grímur minn, þessa stúlku, sem inn kom?

Ég er nú, prestur minn, farinn að gefa þeim minni gaum, ungu meyjunum, en þegar ég var
í broddi lífsins, sagði Grímur, velti vöngum og brosti í kamp, var það ekki
fósturdóttir hjónanna í Hlíð? - ekki man ég, hvað hún heitir.

Sigrún, svaraði prestur, ein fríðleiksstúlkan, hum, hum.

Ekki er á það að líta, fríð er kvensniftin, hún er, eins og Salomon að orði kemst, blóm
í Saron og rós í dalnum.

Slíkt er nú ungra manna, sagði prestur og hálfbrosti og leit til Egils, að sjá, hvað
þeim líður, þessum ungu og upprennandi konuefnum - ég verð eitthvað að gjöra mér til
gamans við hann Egil minn, sagði prestur og kinkaði kolli framan í hann, hver veit,
nema hann sé nú farinn að líta í kringum sig einhvers staðar; þetta veit enginn, fyrr
en það kemur upp úr kafinu allt í einu fyrir þessum ungu og efnilegu mönnum, hum, hum.

Og ekki held ég það, sagði meðhjálpari og velti vöngum, ég býst við það sé eins fyrir
honum drengnum enn þá og þar stendur: Sjá, ég leitaði um nóttina í sæng minni eftir
henni, er sál mín elskar, og ég leitaði og fann ekki - þó getur hann betur sagt frá
þessu sjálfur.

Ég held þér megið óhætt fullyrða það, babbi, sagði Egill.

Já, ég hugsaði svo mundi vera - þó er það satt, sem þér segið, prestur góður, slíkt er
ungra manna, og ekki veit ég, hvort hann er öllu óefnilegri, drengurinn, þó ég eigi
hann, en sumir, sem kvongast nú um stundir; það veit ég og, að hver, sem finnur eina
eiginkonu, hann finnur góðan hlut og meðtekur velþóknun af drottni; en mér virðist, að
sumir, sem taka sér eiginkonur, séu ekki allir færir um það.

Dagsanna er það, sagði prestur - en svo að við sleppum nú þessu gamni: þér eigið nú,
Grímur minn, fjóra syni, alla efnilega og mannvænlega.

Svo er sem þér segið, sagði Grímur, fjóra á ég strákana, og sex eru heimasæturnar; ég
má undir taka með Davíð og segja: Sá maður er sæll, sem guð gefur mikinn fjölda barna -
og svo er fyrir þakkandi, að ég hef hingað til haft nægilegt fyrir þau að leggja, svo
þau eru engir afturkreistingar, barnahróin; ég hef aldrei ríkur maður verið, enda hef
ég aldrei eftir auði sótzt, heldur, eins og Agúr, beðið: Gef mér hvorki skort né
auðæfi, en láttu mig hafa minn deildan verð.

Þér hafið, Grímur minn, sagði prestur, gjört það eins og annað með sóma að koma börnum
yðar fram, það má segja, hum, hum.

Ekki mun ég hrósa mér sjálfur, því Salomon segir: Láttu aðra en þinn eigin munn hrósa
þér, sagði Grímur og velti vöngum, en prestur hélt áfram og segir:

Já, það hrós eigið þér skilið, þér hafið verið fyrirmynd annarra að venja börn yðar til
góðra siða, og ávöxturinn er sá, að nú sækjast allir eftir þeim.

Það getur verið, að þeir fengi dvöl, drengirnir; en þó þeir eigi hart hjá mér og hafi
skort á mörgu, þá viljum við ekki, foreldramyndirnar, að þeir flækist frá okkur, til
þess þeir fari í misjafna eða óvandaða samastaði, því á syndara samkomu brennur eldur,
segir Sýrak; en byðist þeim góðar vistir, mundi ég ekki fyrirmuna þeim að fara frá mér,
því ekki þarf ég þeirra allra með.

Hér ber þá vel í veiði, segir prestur, það er hér einn bóndi í sveitinni, sem hefur
beðið mig að útvega sér vinnumann, ráðvandan og duglegan, og ég ber ekki á móti því, að
hann hefur helzt tilgreint einhvern af sonum yðar - samastaðurinn er góður, það skal ég
ábyrgjast, og bæjarbragurinn er hinn bezti, það ég frekast til veit, annars mundi ég
ekki mæla fram með því; annað eigið þér að mér en að ég réði yður nokkuð Lokaráð - og
svo ég ekki orðlengi þetta mál fremur, þá hafa þau Hlíðarhjón mælzt til þess, að ég
útvegaði þeim vinnumann í vor; þau hafa fáa verkamenn, en kvikfénað mikinn. Sigurður
minn er farinn að lýjast, hann vantar einkum verkstjóra, er hans missir við, því hann
er ekki farinn að geta fylgt fólki sínu í misjöfnu veðri. Hvað segir þú, Egill minn,
ætla að þú mundir vilja fara þangað eitt ár, ef faðir þinn vildi sleppa þér, hum, hum?

Egill verður ekki seinn til svara og mælti: Fyrir mitt leyti held ég það gæti lagazt,
það kemur samt mest undir því, hvað faðir minn vill.

Það var auðséð á Grími, að honum þótti Egill svara þessu máli helzt til bráðlega;
Grímur stóð þar á gólfinu skammt frá Agli, veltir vöngum, strýkur saman höndum og mælti
mjög áminnilega:

Þann skortir vit, sem strax lofar, segir Salomon; fyrir því, son minn, viljir þú mína
ræðu meðtaka og mínum boðorðum hjá þér halda, þá áttir þú að heyra orð föður þíns, áður
en þú svaraðir nokkru hér um - þér fyrirgefið, prestur minn, þó ég siðsæmi son minn -
en það er ekki fyrir það: sæmilegan stað álít ég það vera fyrir son minn að fara að
Hlíð, þar er sæmdarkona, en konunnar vísdómur reisir húsið, segir Salomon. En heyra vil
ég fyrst, hvað sæmileg boð Sigurður bóndi gjörir syni mínum, áður en ég heiti nokkru
hér um eða sleppi honum úr mínum kofum, þó lakir séu.

Prestur sagði þá sem var, að þar sem hann hefði vakið máls á þessu efni og væri þess
fýsandi, væri sér skylt að sjá svo fyrir, að Agli væri boðnir þeir kostir, er þeim
feðgum báðum þætti sæmilegir og vel mættu þeir við una; væri það ekki oft, sem hann
hefði hlutazt til um vistarráð manna, en þá sjaldan hann hefði það gjört, hefði það
jafnan vel tekizt, mundi svo enn fara, enda segði sér svo hugur um, að Egill mundi þar
af heill hljóta; kynni hann og ekki mann á velli að sjá, ef Egill yrði ekki gæfumaður
mikill, og mundi þetta upphaf hamingju hans; talaði prestur hér um mörgum fögrum orðum.
Fannst það brátt á Agli, að honum þótti þetta fýsilegt; Grímur lét sér í fyrstu fátt um
finnast, en þó kom svo, að Sigurður í Hlíð skyldi koma til viðtals við þá feðga, og
gekk prestur til baðstofu til fundar við hann, en á meðan töluðust þeir feðgar Grímur
og Egill við í stofu, og tók Grímur þá svo til orða:

Ég þykist nú hafa orðið þess áskynja, sonur sæll, að þér sýnist það allfýsilegt að
ráðast til Hlíðar, og má það vera, að það verði þér að gæfu, eins og prestur getur á,
því spá er spaks geta, en það grunar mig nú, þó ég sé gamall og glapsýnn orðinn, að hér
búi nokkuð meira undir af þinni hálfu, sonur sæll, en þú enn hefur mér sagt; datt mér
áðan, er Sigrún Þorsteinsdóttir kom hér í stofuna, í hug orð hins vísa Sýraks, er
þannig hljóða: Hafðu enga umgengni við söngkonuna, að þú verðir ekki fangaður af hennar
brögðum, og skoðaðu ekki meyjuna, svo þú verðir ekki lokkaður af hennar yndisleik. Nú
vil ég, sonur sæll, að þú segir mér, hvort svo er sem mig uggir, að þér lítist vel á
mey þessa, og ef svo er, mun ég það ekki lasta, því svo getur hér verið sem Salomon
segir: Þú rænir mig mínu hjarta, mín systir, með einu tilliti þíns auga - og ekki vil
ég fyrirmuna þér þann ráðahag, því mér sýnist meyjan efnileg vera, og er ekki ólíklegt,
að þau Hlíðarhjón gjöri hana vel úr garði, þar sem hún er fósturdóttir þeirra.

Ójá, faðir minn, sagði Egill mikið skrækhljóðaður, mér lízt dável á hana, og ætli henni
lítist ekki líka á mig, ha?

Það er mér ókunnugt, en gjör þú, drengur minn, sem þitt hjarta lystir, en þó skal það
vera í skilmálum milli okkar Sigurðar, sagði Grímur, að hann gifti þér meyjuna, ef það
er hennar fús vilji og þér snýst ekki hugur, er þið kynnizt betur.

Egill þakkaði föður sínum fyrir tillögur hans og kvað sér þetta vel líka. Um sama mund
kom prestur aftur í stofu, og var Sigurður í för með honum, býður hann Sigurði þar til
sætis; taka þeir nú allir tal og ræða fyrst á víð og dreif um veðráttu og fjárhöld, en
síðan víkur prestur talinu aftur að því, sem þeir Grímur höfðu haft að umtalsefni.

Hér er nú, segir hann, kominn Sigurður minn í Hlíð, og hef ég sagt honum frá umræðu
þeirri, er við höfðum hér fyrir skömmu, meðhjálpari minn - sagði ég honum, að þér
munduð ef til vill gjöra það fyrir mín orð og milligöngu að ljá honum son yðar Egil
fyrir vinnumann eitt ár eða lengur, eftir því sem lagast og mönnum um semur; hér eru nú
allir, sem hlut eiga að máli, viðstaddir, og er þá bezt, að hver segi sinn góðan og
velbeþenktan vilja.

Mér er stærsta þökk á, sagði Sigurður, viljið þér, Grímur minn, ljá mér son yðar eitt
ár? - ég veit það mun vera efnilegur maður, og vinnumann vantar mig; en hverjir eru
skilmálar, sem þér setjið upp fyrir hans hönd?

Já, ég ætla að gjöra það, Sigurður sæll, fyrst presturinn minn hefur heldur talað að
því, því svo segir postulinn: Hlýðið yðar kennifeðrum og látið að orðum þeirra - en
ekki verður það skilmálalaust, því annt er mér um drenginn; hver sæmdaboð býður þú,
Sigurður minn? sagði meðhjálpari og velti vöngum að venju.

Hvað sýnist yður, prestur minn? sagði Sigurður; ég sting upp á fimm vætta kaupi fyrst.

Það gjöri ég mig ánægðan með, þó það sé ekki mesta kaup, sem orðið getur, en meira lít
ég á hitt, að hann hafi atlæti gott, því ég met það mikils, af því mér finnst það
sannast oftast, sem predikarinn segir: Betri er einn hnefi með ró en báðar hendur
fullar með sorg og armæðu - og það veit ég, að illa mundi hann kunna við það,
drengurinn, ef hann væri settur undir tortuna á hinum vinnumönnunum, því svo þekki ég
hann, að hann sver sig í þá ættina; og loksins áskil ég það, að fari svo, að sonur minn
girnist á ærlegan hátt fósturdóttur þína, Sigurður minn, hana Sigrúnu, þá skalt þú,
Sigurður sæll, gifta honum hana.

Sigurður þagði fyrst, en sagði síðan eftir litla þögn:

Ég á nú lítið með hana, en ekki skal ég vera meinsmaður þess, ef hún vill það sjálf.

Seinlega þykir mér þú, Sigurður sæll, taka því máli, eða veizt þú eigi, hvað Sýrak þar
um segir: Hafir þú dætur, svo gæt þú að þeirra líkama, og ven þær engum óvanda - og enn
fremur: Gift þína dóttur, svo hefur þú gjört mikið verk, og gift hana skynsömum manni -
eða hyggur þú hana vangefna syni mínum?

Sigurður kvaðst að vísu hyggja, að það væri gott ráð, en hún mundi þó vilja mestu sjálf
um ráða, enda væri hún nú hér, og væri bezt að bera það mál undir hana. Átti þá prestur
hlut að máli, kvað hann það mundi þykja nokkuð brátt að undið að bera það mál þegar
fyrir hana, væri og sumar konur svo dular í fyrstu um vilja sinn, að þær létust ekki
vilja allbrátt játa því, sem í skyndingu væri borið fram, og væri hitt ráðlegra, að
Egill réðist til Hlíðar og kynntust þau þar; mundi það þá brátt verða, ef Agli
geðjaðist að Sigrúnu, að saman mundi draga með þeim, og gæti ekki hjá því farið, að
Sigrún sæi sóma sinn, slíkur maður sem Egill var, mundi þá ekki þurfa það mál lengur að
túlka, skyldi Sigurður aðeins heita því að eiga góðan hlut að þeim málum og, að svo
miklu leyti hann gæti, stuðla til þess, að þau ráð tækist; þótti öllum prestur hafa vel
mælt, og verður það, að þeir binda þetta allt fastmælum, eins og prestur hafði ráð til
lagt; hummaði þá prestur lengi, gekk um gólf, brosti í kamp og var hinn glaðasti.




XIII. KAPÍTULI

Skarphéðinn og postulinn Páll,
það eru mínir menn.

Máltak Ísleifs Einarssonar

Á meðan prestur og Grímur áttu þessa ræðu í stofu, var kirkjufólkið smátt og smátt að
tínast á stað, og urðu nú engir eftir nema þeir, sem ætluðu að vera þar um nóttina.
Einn af þeim var maður nokkur, er Bjarni hét og var Ásgrímsson, hann bjó á þeim bæ, sem
Leiti heitir, það var yzti bær í sókninni. Bjarni þessi var ekkjumaður, og átti hann
börn nokkur, og voru þau öll frá honum komin; var Finnur Bjarnason á Stað einn sona
hans. Hann var að efnum talinn með hinum betri bændum þar í hrepp; átti hann jörð þá,
er hann bjó á, og allmikið gangandi fé. Kona Bjarna var dáin fyrir fjórum árum, og bjó
hann síðan með systur sinni, er Þórunn hét. Hann var búhöldur góður í betra lagi, og
með því hann var ómagalaus maður, en hafði fjölskyldu litla, var það almanna rómur, að
heimilisástæður hans væri svo góðar, að vel mætti honum græðast fé eða að minnsta kosti
svo mikið sem svaraði því, er hann þurfti meiri mat en aðrir menn; en því tóku menn svo
til orða, að menn vissu, að honum nægði ekki minni matur en tveimur eða þremur körlum,
þeim er röskir voru, og hvar sem hann kom og menn þekktu hann, var aldrei settur fyrir
hann minni matur en vant er að bera fyrir tvo eða þrjá; en eftir því sem hann var
matmaður, eftir því var hann mikilvirkur til allra starfa. Hann var hár maður vexti og
að því skapi þreklegur; allra manna var hann hraustastur; var það almæli, að aldrei
hefði honum orðið aflfátt. Bjarni var ekki fríður maður yfirlitum, en þó ekki
ókarlmannlegur, stórskorinn í andliti og brúnamikill, breiðleitur og nefstór. Hann var
gæfur hversdagslega og óáleitinn, en reiddist illa, ef hann skipti skapi. Bjarni var
fremur vel greindur í andlegum efnnm og ýmsu, er fyrir kemur í daglegu lífi, og bjó
hann mest að því, er hann hafði numið í æsku; hann var og mjög fastheldinn við það, og
ekki þótti honum varið í aðrar bækur eða fræði en þá, sem tíðkuð hafði verið, þegar
hann ólst upp, og hafði því mestu andstyggð á öllum nýjum ritum og kallaði það hégiljur
einar og trúarvillur, en þó var hann allra manna trúgjarnastur á allt það, er öðrum
mönnum þótti ótrúlegast og mestum sætti fádæmum og hindurvitnum, einkum um aflraunir
fornmanna; hafði hann jafnan yndi af því að heyra allt þess háttar og segja frá því
aftur og stóðst ekki reiðari en ef einhver dró efa á frásagnir hans. Fyrir þessu þótti
hann nokkuð kátlegur, og var ekki trútt um, að hinir yngri menn hentu gaman að
auðtrúmennsku hans. Bjarni var daglega svo klæddur, að hann var í gráum stuttbrókum og
hvítum sokkum, með rósabönd og á síðum bol bláum, tvíhnepptum með renndum beintölum;
jafnan hafði hann riðtrefil um hálsinn, og yzt fata bar hann kufl gráan, er náði
liðlega ofan fyrir mittið. Á helgidögum og mannfundum var hann svo klæddur, að hann var
í blárri mussu silfurhnepptri og á röndóttum bol síðum og bláum prjónbuxum með klauf og
þremur flötum silfurhnöppum í; sokkarnir voru ljósbláir, brugðnir. En hvort er hann var
heima eður á mannfundum, hafði hann jafnan á höfði röndótta húfu, og þar yfir steypti
hann stundum hatti miklum og barðastórum. Þetta skipti ætlaði Bjarni að fara frá
kirkjunni á Stað í erindagjörðir nokkrar á bæ nokkurn, er var þar í sókninni ekki
allskammt frá Stað, en með því nokkuð var farið að líða á dag, þegar messugjörð var
úti, réði hann það af að biðja sér næturgistingar; var honum vísað til sætis í húsi
þeirra hjóna, og sat hann á rúmi húsfreyju og krosslagði fæturna fram á loftið, tók
ofan hattinn og setti á rúmið hjá sér, en sat með húfuna á höfðinu, því hann tók hana
sjaldan ofan nema í kirkjunni. Ekki var þar annað manna í húsinu en hann og vinnumaður,
er Þorsteinn hét, og svo einn aðkomumaður og ein griðkona, og ræddu þeir við hann, og
var Þorsteinn þó meira fyrir svörum; var þetta eitt af ræðunni, að Bjarni tekur svo til
máls:

Meðal annarra orða, Þorsteinn góður, hvað sagði þessi langferðamaður í fréttum, eða
hvaðan kom hann?

Vestan af Vestfjörðum.

Af Vestfjörðum, aldrei hef ég á Vestfjörðu komið, en það hef ég sannfrétt, að þar eru
ákaflega miklir galdramenn og sérlega máttugir; þar var Látínu-Bjarni eða Djöflabani,
Þormóður í Gvöndareyjum, er bylinn gjörði að honum Oddi lögmanni; þar voru
Baulhúsabræður, Hallur á Horni og fleiri, og þaðan var hún komin, skrattinn hún
Hvítárvallaskotta. Er nokkuð að frétta þaðan?

Ekki nema að þar kvað hafa verið í vetur þau hörku grimmdar aftök, sem enginn man dæmi
til annars eins, því þegar hann fór að vestan, var gengið af Horni langt fyrir framan
alla fjörðu og beint á Látrabjarg, og þaðan var farið með lest undir Snæfellsjökul; þá
var lagt allt sem augað eygði út á haf, og tveir menn gjörðu það að gamni sínu að ganga
fram á skörina, og þeir sáu Grænland og sögðu, að ekki hefði verið nema ein lítil vök
eftir órennd, sem þeir komust ei yfir.

Já, geysimikil frost hafa komið þar í vetur, og það vissi ég aldrei dæmi til þvílíkra
frosta, en hitt vissi ég, því sannorður maður hefur sagt mér það, að árið 1694 eða 5
var svo mikill fannkomuvetur í Norðurlandi, að það voru átján tröppur ofan að burstinni
á dómkirkjunni á Hólum, skaflinn, og þá var herra Steinn þar biskup heldur en Björn
heitinn.

Þó eru það meiri fréttir um hvalinn, sem þeir fengu þar vestra í haust eð var.

Já, hvað er um þann hval? sagði Bjarni.

Hann kvað hafa verið svo stór, að menn þykjast aldrei hafa séð annmn eins fisk.

Hvað er til merkis um það?

Þeir fundu niðri í þessum hval annan hval heilan og óskertan, og sá hvalur var mældur
og var áttatíu faðmar á milli skurða.

Voru það ekki álnir?

Nei, faðmar er mér fortalið.

Já, ákaflega stór hefur sú skepna verið, sem gat gleypt svo stóra skepnu í heilu líki,
og aldrei hef ég heyrt getið um svo stóran hval, og satt er það, feikilegum vexti geta
sumar skepnur í sjónum tekið; en það vissi ég, að á Suðurnesjum veiddist einu sinni,
nokkrum árum áður en ég fór að róa í Grindavík, svo stór þorskur, að hann var hertur
gildustu baggar upp á hest, en höfuðið var látið ofan á milli, og þá sligaðist
hesturinn og var þó mesti úlfaldagripur, tveggja grjónatunnuhestur; en hvað ætli
mennirnir hafi getað gjört við allan þenna hval, því furðu mikið spik hefur orðið af
þvílíkum fiski, þeim hefur orðið helmingurinn af honum ónýtur?

Nei, þeim vildi það til, að þar kom um sama leyti einn Karkari, sem keypti af þeim allt
spikið, en rengið hirtu þeir mestallt sjálfir, og sá Karkari var á svo stóru skipi, að
þegar hann var búinn að taka við öllu spikinu, sást lítill eða enginn hleðslumunur á
því.

Ojá, stórt hefur það verið nokkuð, en þó hefur það ekki verið svo geysilega stórt eins
og sum skip kvað vera í útlöndum, og það kalla ég stórt skip, sem ég hef heyrt getið
um, það voru á því átján þúsund átta hundruð áttatíu og átta menn.

Það hafa sjálfsagt verið átján hundruð menn, því svo stór skip eru til, sagði
vinnumaður.

Og langt frá, barn, langt frá! Það kalla þeir kænur, sem 1800 eru á, það voru 18888;
það voru þetta tvær og tvær fjölskyldur í hverju einasta hjóli í reiðanum og áttu þar
heimili; en í körfunni var staður með og tvær annexíur með tilheyrandi kirkjusóknum, og
fjögur hundruð áttu heima við stýrið; ég hef talað við mann, sem þekkti einn, sem hafði
verið á þessu skipi, það var Indíafar og átti að sækja náttúrusteina til Kappadosiu.

Náttúrusteina, já, sagði vinnumaður.

Já, það eru margs konar steinar til í náttúrunni, barn, einkum í Blálandi, Serklandi og
Grikklandi; það er til að mynda: lausnarsteinninn, hulinhjálmssteinninn og
óskasteinninn; lausnarsteinarnir, þeir eru svartir, það á að leggja þá undir
tunguræturnar á konum, og þá geta þær fætt; ég hef séð þess háttar stein, þegar ég var
ungur, þeir eru í rauninni ekki steinar, en það eru augnasteinar úr villimönnunum á
Blálandi; þeir kristnu slátra þessu svarta fólki eins og fé til þess að ná úr þeim
augnasteinunum, hroðalega er nú að farið, he, he; síðan eru þeir þurrkaðir lengi og
hertir og eru seldir dýrum dómum; hulinhjálmssteininn hef ég aldrei séð, hann kvað vera
líkastur fékvörn, ekki heldur óskasteininn, en þann stein vildi ég þó eiga helzt af
öllum steinum; því mikil er náttúra þess steins, og ekki þekki ég neinn, sem þann stein
á hér nálægt.

Á, þekki þér engan?

Nei, ekki með vissu, sagði Bjarni, en rétt í því hann sagði þetta, kom Sigrún þar inn í
húsið og bar í hendinni fisk einn mikinn og sex kökur og smjörkúpur allgjörvulegar og
víkur sér að Bjarna og segir:

Húsmóðirin bað mig, Bjarni minn, að bjóða þér dálítið að borða; á ekki að setja það á
borðið fyrir þig, eða viltu taka við því hérna, þar sem þú ert?

Og láttu það koma hérna, stúlkukind, ég get látið kúpuholuna vera hérna á milli fóta
minna, á meðan ég gjöri mér gott af því, það var dásamlega gjört af húsmóðurinni að
gefa mér að borða núna, því nú finn ég, að ég hef nokkurn veginn matarlyst, því ekki
hef ég smakkað mat síðan snemma í morgun, og af því ég fór fyrr á fætur en ég er vanur,
gat ég ekki borðað, eins og ég á að mér, ég greip tvo hryggjarliði og bringu af
lambkettling, og hvaða matur er það allan daginn?

Eftir það tekur hann við kúpunum og setur þær í kné sér og leggur síðan fiskinn og
kökurnar ofan í þær, tekur síðan ofan húfuna og signir sig og segir síðan:

Ég verð að hafa borðsálminn í styttra lagi í þetta sinn, og gefið þér mér í guðs friði!

Eftir það tók hann til matar, og var auðséð, að maðurinn var bæði fimur og fljótleikinn
að því verki, tók hann fyrst kökurnar og lagði hverja tvöfalda saman og stýfði svo, og
voru þær allar sex systur horfnar á svipstundu. Þar næst lagði hann að fiskinum, var
það og ljóst, að hann var slíkum piltum vanur, enda leið ekki á löngu, áður hann hafði
gjört honum lögskil, var þá og feitmetinu lokið; litlu áður kom Sigrún með leirskál,
fulla af súru skyri hnausþykku og mjólk út á, urðu menn þess varir, að Bjarni leit
allhýru auga til skálarinnar og hraðaði sér að setja frá sér kúpurnar. Skálin var átta
marka ílát, og tók hann við henni tveim höndum og knésetti; varð þeirra aðgangur bæði
harður og langur, en svo lauk, að hann hafði ágætan sigur, og til merkis um það
þurrkaði Bjarni hana innan með sleikjufingri sínum, tók síðan roðin af fiskinum, sneri
þau vandlega saman og stakk þeim ofan í smjörkúpurnar og lét þær síðan ofan í skálina
og setti síðan skálina á kistil við rúmið og segir við Sigrúnu, er staðið hafði þar í
húsinu hjá þeim Þorsteini, á meðan Bjarni var að mjaða ofan í sig skyrinu úr skálinni:

Hérna, stúlka góð, færðu húsmóðurinni það, og skilaðu þakklæti og segðu, að ég hafi
fengið sæmilega nóg.

Sigrún tók skálina, og fór Bjarni þá að lesa borðsálminn og var nú sýnu lengur með
þenna en hinn fyrri; signir sig síðan og setur upp húfuna og segir við vinnumann:

Já, ég inni til þess aftur, sem við vorum að tala um, Þorsteinn góður, um
náttúrusteinana; enginn af þessum náttúrusteinum er eins þarflegur eins og
óskasteinninn; þarna fær maður allt, sem maður óskar sér, ef maður hefur hann; langi
mann til að mynda í kjöt, þá kemur kjöt, eða ef menn hefðu lyst á huppi eða bringukolli
- og ekkert er eins ljúffengt af skepnunni eins og bringukollurinn - nú, þá þarf maður
ekki annað en að óska sér hans, og þarna er hann undir eins kominn; - jú, ef ég ætti
þann stein, þá held ég maður óskaði sér margs, og ég er raunar sæmilega saddur núna, en
þó held ég mér yrði fyrst fyrir að óska mér einhvers ljúffengs bita að mýkja kverkarnar
svona eftir á, til að mynda síðubita af holdgóðum fimm vetra gömlum dilksauð; en hér
sést nú aldrei sauður, sem ætur biti er á, þetta eru allt rytjur, því hvaða fita er það
á fjögra og fimm vetra gömlum sauðum hérna, þó þeir skerist með tveimur fjórðungum bezt
og þetta tveggja og hæst þriggja fingra þykk himnan utan á rifbeinunum; en ættu menn
sauði, sem hafa gengið í Ódáðahrauni - það eru molar, sem uppalast þar - þar eru
sauðirnir eins og tveggja vetra stærri en stærstu vetrungskálfar á haustnóttum í
byggðinni; hann sagði mér það hann maður, Þórólfur hét hann, ég þekkti hann suður í
Grindavík, hann hafði verið í Ódáðahrauni þrjú ár, þrjá mánuði, þrjár vikur og þrjá
daga: það þykir afstyrmis aflaki tvævetur og varla gjöra í blóðið, skili hann ekki
hálfvættinni á tvo mörvana, en síðurnar af þeim eru gildasta þverhönd og þar yfir í
sárið, soðnar, hangnar og beinharðar ofan úr eldhúsi, og svo bráðfeitar, að það makast
af þeim hnífurinn köldum eins og af góðum, hálfkæstum bakhákalli - já, ekki má ég hugsa
til hákallsins, það er einhver hinn ágætasti, gómsætasti, ljúffengasti og kjarnbezti
átmatur, vel orðinn og nógu gamall.

Nú gaf Bjarni nokkra málhvíld; þá segir vinnumaður:

Þú getur þá, Bjarni minn, sagt okkur eitthvað frá Ódáðahrauni, fyrst þú talaðir við
mann, sem hafði verið þar meira en þrjú ár.

Hann var þar þrjú ár, þrjá mánuði, þrjár vikur og þrjá daga, þú átt að taka rétt eftir!
- já, margt hef ég heyrt um Ódáðahraun, þar eru átta stórar sveitir og æði ribbungar,
sem þar búa, láta þeir ekki allt fyrir brjósti brenna, enda eru það piltar, sem hafa
eitthvað í kögglum, sem ekki er að furða, að lifa á jafnkjarngóðri fæðu; en ekki hef ég
tíma til að segja þér frá öllu, sem ég hef heyrt þaðan, og engan veit ég fleiri sögur
þaðan kunna en mig og Þuríði gömlu, sem nú er niðurseta í Hlíð - ég skal einhvern tíma
láta hana segja mér seinna söguna, sem hún sagði mér einu sinni úr Ódáðahrauni; -en nú
fer ég snemma á stað á morgun, og því ætla ég með leyfi þeirra, sem með eiga, að snara
mér hér út af, þangað til farið er að skammta í kvöld, og talaðu nú ekki meira við mig,
drengur!

Að því búnu lagði Bjarni sig endilangan aftur á bak í rúmið, en með því maðurinn var
ákaflega langur, svo að óvíst var, hvort hann hefði getað legið allur í rúminu án þess
að svínbeygjast, og það annað, að hann nennti ekki að leysa skó sína, þá lét hann
fæturna liggja fram á loftið. Sofnaði hann skjótt og hraut ákaflega. Svaf Bjarni svo,
þar til komið var að háttatíma, var hann þá vakinn og vísað til gestaherbergis þess, er
var undir baðstofulofti og ætlað var fyrir hina óæðri gesti. Í herberginu voru tvö rúm,
sitt fyrir hvorri hlið, en fyrir gafli stóð borð eitt allmikið og neglt niður í gólfið
og sín kista hvorum megin við það til að sitja á. Var svo til ætlazt, að gestir þeir
allir, er þá voru komnir að Stað og vér höfum áður um getið, skyldu taka kvöldverð í
herbergi þessu og sofa þar um nóttina, og áttu sínir tveir að vera í hvorri hvílu. Þeir
feðgar, Grímur og Egill, og Sigurður voru fyrir þar í herberginu, þegar Bjarni kom, og
höfðu þeir tekið sér sæti á kistunum, en Bjarni settist á kistil, sem stóð hjá öðrum
rúmgafli, og tóku þeir allir að ræða um ýmislegt, sem þá þótti mestum tíðindum sæta þar
í héraðinu. Leið nú ekki á löngu, áður matur var á borð borinn. Það var saltkjötssúpa,
og voru borin föt tvö allmikil. Annað fatið var tréfat, afar stórt og sýnu meira en
hitt, er var af tini. Setti griðkona sitt fatið hvorum megin á borðið og lagði
nautshyrninga tvo hjá hvoru fatinu. Spænirnir voru afar miklir og allvel gjörðir og
höfðaletur skorið á sköftin. Síðan bar griðkona fram leirskál eina mikla og setti á
mitt borðið, átti sá matur, er þar var í, að vera til vara, ef þrot bæri að höndum í
annarri hvorri skálinni. Var svo til ætlazt, að sínir tveir gestanna skyldu vera um
hvort fatið. En þegar framreiðslunni var lokið, vísaði griðkona gestum til sætis, og
áttu þeir Bjarni og Grímur að borða úr tréfatinu, en Egill og Sigurður úr hinu; spurði
griðkona þá félaga, hvort þeir ekki hefðu á sér hnífa, því ekki voru borðfæri önnur
fram lögð en spænirnir, og játtu þeir því allir. Síðan settust þeir til borðs, eftir
því sem þeim var til vísað. Gjörðist fátt til tíðinda hjá þeim Sigurði og Agli; en með
þeim Grími og Bjarna varð það títt, að þegar þeir eru niður setztir, þrífur Bjarni
nautshyrning einn annarri hendi, krossar sig í skyndingu og myndar sig þegar til að
hafa ár á borði. Grímur lagði hendurnar í kross á brjóstið og bjóst til að lesa
borðsálminn, en er hann lítur tilræði Bjarna, getur hann ekki gjört að sér að varpa
orðum á hann, veltir nú vöngum og segir:

Ertu ekki vanur, Bjarni sæll, að meðtaka fæðu þína með þakkargjörð?

Ekki er ég vanur, sagði Bjarni, að lesa borðsálm, þó ég lepji súpusopa, en signa mig er
ég vanur, það er fljótgjört, en bæn þú þig, Grímnr minn, bíða skal ég á meðan, svo að
við göngum jafnsnemma að verkinu.

Grímur lét sér það að góðri kenningu verða, leggur aftur hendurnar í kross og les
eitthvað í hljóði, og er því var lokið, krossar hann sig á brjóstið og tekur síðan
hornspóninn, þann er þar lá hjá honum, í hönd sér og segir um leið:

Svo far þú og et þitt brauð með gleði, og drekk þitt vín með góðu geði, segir
predikarinn.

Hvað varst þú að tala um predikunina í dag, Grímur bóndi? segir Bjarni, hún var allgóð
fyrir þá, sem hefðu getað munað hana.

Ég var ekki að tala um ræðuna í dag, sagði Grímur og velti vöngum og brosti í kamp,
heldur um predikara Salomonis.

Já, já, þú varst að minnast á Salomon, já, það var maður á sinni tíð, og geysilegur
fjörmaður hefur það verið, því það hef ég sannfrétt, að hann átti 900 konur og þrjú
þúsund frillur; en maðurinn hefur átt ærlega gott og var heldur ekki blásnauður, og þó
þótti honum gaman að drottningunni frá Arabíu, þegar hún heimsótti hann; með henni átti
hann tvo tvíbura, mestu þrekmenni, og af öðrum þeirra var Úlfar sterki kominn.

Á meðan Bjarni lét þessa dælu ganga, var hann ekki iðjulaus; ruddist hann fast um í
skálinni með hornspæni sínum og veiddi upp hvern bitann eftir annan, og hurfu þeir á
svipstundu, en ekki sinnti Bjarni súpunni. Tóku brátt að þynnast fylkingar kjötbitanna
í fatinu, því svo drengilega framgöngu veitti hann, að ekki mátti við standa. Grímur
hafði fyrst lagt að súpunni og fór að öllu stillt og ekki óðslega, en er hann sér, að
slíkt aðgjörðaleysi mundi ekki hlíta, réðist hann að einum kjötbita, og var það hnúta
mikil og torsótt, og varð honum ekki greitt að sigrast á henni, svo á meðan hafði
Bjarni séð ráð fyrir 3 eða 4 rifjabitum og talaði þó jafnframt, og snýr hann nú allt í
einu ræðunni frá Salomon kóngi til Gríms meðhjálpara og segir:

En Grímur sæll, þú verður að sjá svo fyrir, að þú hafir þinn skerf af matnum, því nú
bíð ég ekki, ég er fljótur að taka fæðuna, á meðan hún er til, en súpuna er ég vanur að
sötra á eftir.

Grími hafði ekki þótt aðfarir Bjarna með öllu góðar, þó hann í fyrstu léti kyrrt um, en
þá er Bjarni hófst máls á, virðist honum, að hann yrði að svara; sleppir hann um stund
hnútunni frá munni sér og segir síðan:

Ég fer að öllu sem hægast, Bjarni sæll, ég hef jafnan haft fyrir augum það, sem hinn
vísi Sýrak segir: Vertu ekki óseðjanlegur af ljúfmeti, og ráðstu ekki gírugur til
fæðunnar.

Það hefur verið seinlætismaður, þessi Sýrak, sem þú segir frá, því það hef ég
staðreynt, að þeir, sem eru æði lengi að éta, eru þungir og daufir og slinnalegir,
þegar þeir eiga að vinna, og svo hugsa ég þessi Sýrak hafi verið, sem þú talar um,
hvaða mannskepna var það?

Talaðu virðulega um drottins útvalda, Bjarni góður, sagði Grímur.

Ég tala virðulega um manninn fyrir það, þó ég kalli hann skepnu, því allir menn eru
skepnur, og þó ég haldi hann hafi verið seinlátur; en varla mun hann hafa verið meiri
vitmaður en Grettir heitinn Ásmundsson, og vildi hann hafa mat sinn á Reykhólum, en
engar refjar, sem von var, því maðurinn var ákaflega stór og eftir því hraustur, eins
og sést af Grettistökunum á Miðfjarðarhálsi og víðar; ætli Sýrak hefði getað sett þá
pilta á hlóðir í fangi sínu, sem þar standa? -Það var mikið, hvað sá maður orkaði, enda
hefur sannfróður maður og sannorður sagt mér, að Grettir hafi verið þrjár álnir danskar
og þrjú kvartil um herðarnar.

Sá einfaldi trúir öllu, en hygginn maður athugar sinn gang, segir Salomon; hver hefur
sagt þér það, Bjarni sæll, að Grettir hafi verið þrjár álnir danskar um herðarnar og
þrjú kvartil? Ég held það hafi einhver sagt þér það, sem hefur gaman af því að glettast
við þig og gabba og skrökva að þér, af því þú ert sagður nokkuð trúgjarn, sonur sæll,
sagði Grímur og velti vöngum.

Hugsar þú, Grímur góður, að telja mér trú um, að það sé lygi, sem sannorðir menn hafa
sagt mér um Gretti Ásmundsson, að hann væri þrjár álnir og þrjú kvartil um herðarnar,
og betur trúi ég því en þínum orðum; þú hefur aldrei maður verið og getur ekki ímyndað
þér, að til hafi verið meiri maður en þú.

Það var nú ekki að furða, þó Grími þætti þessi orð heldur óviðfelldin; hann leggur
spóninn frá sér á borðið og segir:

Hvar fyrir upphefur sig sú en arma jörð og aska?

Í þessum svifum grípur Bjarni tveim höndum fatið hið mikla og setur barminn á munn sér
og svolgrar í tveimur teygum það, sem eftir var í því af súpu, kastar því síðan frá sér
á borðið, stendur upp og er þá allreiður, en Grímur er þá kominn fram á gólf og segir:

Réttvís maður etur, svo hann seðst, en kviður óguðhræddra hefur aldrei nægju.

Bjarni er þá og kominn fram á gólfið, og er þá við sjálft búið, að hann muni ganga að
Grími, en í því bili hleypur Sigurður og Egill milli þeirra, svo þeir ná ekki saman;
hafði þá og hávaði nokkur heyrzt upp á loft, og kom prestur á vörmu spori ofan og vill
vita, hvað í hafi skorizt, en er þeir sjá prest, sefast þeir nokkuð, en ekki skorti þó
heitingar og frýjunaryrði af beggja hálfu, en svo lýkur, að þeir sefast, og setur hann
grið á milli þeirra, meðan þeir eru þar á staðnum. Er Guðrún ráðskona þá komin í
herbergi og ræðir um, að mál sé til hvílu að ganga, segir hún það með, að svo hafi
verið til ætlazt, að þeir Bjarni og Grímur skyldu vera hvílunautar, en Egill og
Sigurður lægi saman í hinu rúminu; en Grímur aftekur það með öllu að þeir Bjarni sofi
saman, og kveðst heldur þegar á brott fara, og vildi hann ekkert samneyti hafa við
Filisteann; varð svo að lyktum, að þeir feðgar Egill og Grímur sváfu saman, en Bjarni
og Sigurður lágu í öðru rúmi. Voru þeir Bjarni og Grímur sáttir að kalla, en þó skorti
ekki heitingar, ef þeir fyndust í góðu tómi; gjörði Grímur helzt ráð fyrir að kalla eld
af himni og steypa honum yfir Bjarna; en Bjarna þótti ráðlegast að fá öxina Grimmugýgi
og kljúfa Grím í herðar niður. Sváfu þeir nú allir af um nóttina, en um morguninn
snemma fór Bjarni á stað, sem hann hafði ætlað, og var lengi kalt
Bjarna eftir þetta, sem síðar mun sagt verða.



XIV. KAPÍTULI

Sigrún fer heim að Hlíð - Kvonbæna umleitan Egils

Mánudaginn þriðja í sumri kom Sigrún aftur heim að Hlíð, og var henni þar allvel
fagnað. Þórdís húsfreyja var hin kátasta um daginn og lék alls oddi og kyssti fóstru
sína og klappaði henni allri utan og skoðaði hana í krók og í kring, eins og hún hefði
ekki séð hana í mörg ár. Það, sem eftir var dagsins, og svo hinn næsta dag hafði
húsfreyja nóg að gjöra að spyrja Sigrúnu frétta og segja henni aftur þau tíðindi, er
gjörzt höfðu þar á heimilinu, síðan hún fór. Branda hafði borið rétt fyrir páskana og
komizt í 18 merkur; hún hafði átt kvígukálf ofur félegan, svarthúfóttan, öldungis eins
á litinn og hún Gullbrá heitin amma hennar. Þórdís hafði ekki tímt að láta skera hann,
af því hann væri af því kyni, og ætlaði hún að ánafna Sigrúnu kvíguna og vita, hvað hún
yrði farsæl. Skjalda væri orðin nærri því þurr, en Ljómalind hreytti enn að vonum.
Lítið hefði orðið úr innivinnunni, eftir það hún fór; það hefði orðið æði skarð fyrir
skildi, þegar hennar hefði misst við frá spunanum. Vel hafði rakizt hnyklakippan, sem
Sigrún spann vikuna, áður en hún fór, og betur en þær höfðu gizkað á. Úr ljósbláu
bandviðunum, sem hún hefði átt, hefði hún og Sigríður prjónað nærpeysu fyrir Sigurð, þó
hefði það ekki dugað, og hefði hún því orðið að prjóna gráu framan við ermarnar. Sigrún
hafði og ærið margt að segja fóstru sinni frá af högum sínum, á meðan hún hafði dvalið
á prestsetrinu; sýndi hún henni eitt og annað, er hún hafði hannyrðað þar, og lét
húsfreyja vel yfir, og þótti henni Sigrún framaför þangað farið hafa. En þótt margt
bæri á góma millum þeirra fóstra, gat þó ekki Sigrún neitt um samdrátt þann eða
kunningsskap, sem verið hafði á millum þeirra Þórarins og hennar, enda var sá orðrómur,
sem lagzt hafði á þar á staðnum um það efni, ekki kominn svo langt, að húsfreyja hefði
heyrt nokkuð hop á því.

Laugardaginn næsta eftir, að Sigrún var aftur heim komin að Hlíð, var skildagi Egils
Grímssonar. Lét faðir hans Grímur ferja hann þangað og fylgdi honum sjálfur í vistina
og var þar um nóttina, en daginn eftir bjóst hann til heimferðar; hafði hann áður falið
þeim Hlíðarhjónum hann á hendur með mörgum fögrum orðum. Skildust þeir feðgar með
miklum kærleikum fyrir utan tún, þar lagði Grímur hendur yfir son sinn og blessaði hann
og bað, að fyrirætlun hans hefði gæfusamlegan framgang og farsællega endalykt - og ætla
ég, segir hann, sonur góður, að skilnaði að kveðja þig með þessum orðum Salomonis: Son
minn, hlýð þú aga föður þíns, og yfirgef ekki boð þinnar móður. - Eftir það skildu þeir
feðgar.

Egill var einn vinnumanna heima í Hlíð um vorið. Aðrir húskarlar Sigurðar voru við
sjóróðra; starfaði Egill með bónda að húsagjörðum og vallarvinnu og öðrum
heimilisönnum, og var hann bónda allfylgisamur. En ekki hafði hann verið langa hríð í
Hlíð, áður húsfreyja og griðkonur þóttust taka eftir því, að Agli þótti kærast jafnan
að vera þar, sem Sigrún var, og í kringum hana. Ávallt, er Sigrún fór til útivinnu á
túni, vildi hann ekki vera annars staðar að verkinu en sem næst Sigrúnu, og ef færi
gafst á, gætti hann svo til, að þau sem oftast yrðu tvö saman út af fyrir sig; beiddi
Sigrún hann að víkja hendi eða fæti fyrir sig til einhvers, var hann jafnan eins og á
hjólum, en stigramur og sporlatur þótti hann hinum öðrum vinnukonum. Þegar hann hafði
lítið að starfa og var heima við bæinn, mátti svo að orði kveða, að hann nálega elti
Sigrúnu út og inn. Væri Sigrún inni við, sat hún jafnan inni í húsi hjá fóstru sinni á
rúmi sínu og saumaði eða spann, var fleiri mönnum ekki ætlað þar sæti á dögum en þeim
hjónum og henni. Egill átti rúm fram á baðstofulofti, en stæði svo á, að hann hefði
ekki útivinnu, sat hann sjaldan í sæti sínu, tók hann þá upp á því í fyrstu, að hann
gjörði sér upp ýms erindi til þeirra hjóna inn í húsið og sat þar, á meðan hann aflauk
erindum sínum, og smátt og smátt tók hann að venja þangað komur sínar, þó ekki hefði
hann erindi á reiðum höndum, og varð þetta bráðum að vana, að hverja stund, sem hann
ekki þurfti að sinna útiverkum, tróð hann sér inn í herbergi þeirra hjóna og sat þar
löngum, valdi hann sér þá jafnan sæti á pallkistli einum, er stóð við rúmstokk
Sigrúnar, og krosslagði fæturna fram á loftið. Á hverjum sunnudagsmorgni, er hann var
kominn á fætur, flýtti hann sér jafnan að kemba sér, þvo sig og ræsta allan frá hvirfli
til ilja; skrýddist hann þá bezta spariskrúða sínum, það var mussa silfurhneppt,
sortulituð, og féllu barmarnir mjög út á báða vegu, en vasar á hvorutveggju hlið;
framan á ermunum voru uppslög ljósblá; mussan náði vel ofan fyrir mjaðmir og stigli á
báðum megin; standkragi var á mussumi Egils, og var hann eins litur og uppslögin. Þá
voru svartar stuttbuxur og sokkar svartir og rósabönd um í hnésbótum. Þá er Egill hafði
skoðað sig vandlega og svo um búizt sem honum líkaði, var hann vanur að ganga til
herbergis þeirra hjóna, bauð þeim góðan dag og settist síðan niður hjá rúmi Sigrúnar og
sat þar og masaði eitt og annað, á meðan Sigrún var uppi, horfði á hana, á meðan hún
greiddi hár sitt, og tók eftir öllu sem vendilegast. Allhvumleiðar þóttu Sigrúnu komur
Egils þangað og setur hans, en þorði þó ekki um að ræða; var það hvorttveggja, að henni
þótti maðurinn hvorki fagur álitum eða heldur viðræður hans skemmtilegar. Fór svo fram
um hríð, að Egill hélt fram uppteknum hætti um komur sínar, og líkaði Sigrúnu því lakar
sem lengur var, svaraði honum þó jafnan hógværlega, er hann ræddi við hana. Ekki líkaði
Þórdísi heldur vel háttalag Egils, þótti henni Egill helzt til framur, en fann þó ekki
að að sinni, og ekki hafði hún neinn grun um, hvað undir bjó af hans hálfu; gat hún
þess helzt, að þar sem Egill var þar nýkominn og lítt kunnugur, mundi hann enn ekki
samþýðast heimilisfólki og hefði því helzt afþreying og yndi af því að aðhyllast
húsbændur sína og Sigrúnu, enda hefði hann þar til verið í foreldra húsum. Sigrún sá
betur, hvar fiskur lá undir steini, og vildi hún fyrir hvern mun venja Egil af komum
sínum þar í húsið og þaulsetum; hugsar hún nú upp það ráð, að jafnan, er hún var komin
á fætur hvern morgun, tekur hún kistil þann, er Egill var vanur að sitja á, og setur
hann upp í rúmið til fóta; eru Agli nú þau sund lokuð að sitja á kistlinum; sér hann
þá, að eitthvað verður til bragðs að taka, og sezt hann nú jafnan á rúmbríkina hjá
Sigrúnu, og þykir henni nú sýnu verr en áður, og færir hún nú aftur kistilinn á sama
stað næsta morgun, enda sezt Egill þar.

Þegar Egill hafði verið nær því fjórar vikur í Hlíð, hittast þeir feðgar Grímur og
Egill eitthvert skipti; spyr Grímur Egil, hvernig hann uni hag sínum þar í Hlíð. Egill
segir sem var, að hann er þar allvel haldinn og að þau hjón séu vel til hans. Þessu
næst innir Grímur eftir um kvonbænirnar og hvort honum sé jafnt hugleikið sem áður um
ráðahaginn, og segir Egill, að honum er það nú öllu hugfastara en áður og lítist sér
því betur á Sigrúnu sem hann kynnist henni betur.

Hefurðu þá, sonur, borið það mál upp fyrir meyjunni? segir Grímur.

Ekki enn nú, segir Egill, er það bæði, að ég hef sjaldan fengið færi á að mæla við hana
í einrúmi, en þó ber hitt heldur til, að í hvert skipti, er við höfum verið tvö saman
og ég hef ætlað að ráðast í að nefna það við hana, hvort hún vildi eiga mig, þá hefur
mér aldrei dottið í hug, hvað ég ætti að segja eða hvernig ég skyldi hefja máls á því,
og því meira sem ég hef hér um hugsað, því meira vefst það fyrir mér, hvernig ég skal
til haga um bónorðið, því það bögglast fyrir mér, babbi, á hverju ég á að byrja, sagði
Egill.

Það sannast á þér, drengur minn, sagði Grímur og velti vöngum, sem Sýrak segir: Fávíss
manns hjarta er líka sem einn pottur, sá eð lekur og kann engum lærdómi að halda. Svo
hélt ég, sonur sæll, þig uppfræddan vera í garði föður þíns, að þú þyrftir eigi að vera
í vandræðum með að haga svo tungu þinni, að það gæti þér til auðnu orðið; en svo
gjörast nú þeir hinir ungu menn, yður þykir allt fært, en kunnið þó ekki ráð til neins,
ef á herðir.

Þér hafið nú aldrei sagt mér, faðir minn, svaraði Egill, hvernig ég, ha, ætti að fara
að, ef ég beiddi mér stúlku, eða hvað, ha? - En hvernig fórst þú fyrst að, faðir minn,
þegar þú beiddir hennar móður minnar, ha?

Það man ég ekki, drengur minn, það atvikaðist öðruvísi, að ég færði móður þína í hús
föður míns, mælti Grímur og velti vöngum.

Viltu ekki segja mér, faðir minn, hvernig ég á að byrja, eða vilt þú ekki nefna það
fyrir mig við hana? segir Egill.

Ekki mun ég það gjöra, sagði Grímur, að fara á fund Sigrúnar, en túlka skal ég mál þitt
við fóstru hennar Þórdísi, þegar þú hefur komizt eftir vilja Sigrúnar sjálfrar; en nú,
fyrst þú hefur mig þar til kvaddan að segja þér, hvernig þú skalt bera fram mál þitt
við meyjuna, þá mun ég þér það að vísu segja: Still þú þá svo til, að þið séuð tvö
saman; gakk þú svona, eins og ég gjöri - Grímur spennti greipum saman á brjóstinu og
velti vöngum - gakktu stillilega og alvarlega framan að meyjunni, tak þú hönd hennar,
og mæl þú síðan með alvörugefni: Þú hefur fangað mitt hjarta, mín systir, með þínu auga
(Lofkvæði Salomons, 3. kapítula, sagði Grímur lágt), halla þér síðan að meyjunni, sem
þú vildir kyssa hana, og seg: Hunangsseimur drýpur af þínum vörum, mín systir, hunang
og mjólk er undir þinni tungu, og ilmur þinna klæða er Líbanons ilmur. Munt þú þá
fljótt verða þess áskynja, hvort hugur meyjarinnar hneigist til þín eður ekki. Hugfest
þú þessi orð, sonur minn, og lát mig síðan vita, hverju fram fer, mun ég og brátt koma
að Hlíð og fullgjöra þetta mál við þau hjón.

Egill þakkaði föður sínum tillögur sínar góðar, og er Grímur hefur nokkrum sinnum haft
fyrir syni sínum þenna formála og Egill hyggur sig fullnuma orðinn, snýr hann aftur
heim til Hlíðar og hyggur nú vel til síns máls. Leið nú svo enn nokkra hríð, að ekki
ræðst Egill að flytja bónorðið; ber tvennt til þess, það fyrst, að sjaldan ber svo
undir, að hann fengi færi á að hitta Sigrúnu eina, því þó Egill héldi venju sinni um
það að snaga inn í svefnherbergi þeirra hjóna og sitja þar, þegar hann ekki sætti
utanbæjarstörfum, þá voru jafnan fleiri menn viðstaddir; og það annað, að honum þótti
miklu varða, að hann gæti flutt erindi sitt með svo mikilli stilli, kunnáttu og
kurteisi, er svo mikilvægu máli sómdi; var hann helzt áhyggjufullur um það, að sér
mundi í nokkru skjátlast að bera fram þau ummæli, sem faðir hans hafði fyrir hann lagt
og boðið honum við að hafa, þá er hann í fyrsta skipti birti Sigrúnu vilja sinn.

Það var einn dag um þessar mundir, að Egill átti að starfa nokkuð að moldarverkum, það
var að hlaða fjárhúsvegg einn, er rifinn hafði verið um vorið; var hann þegar búinn að
leggja undirstöður og hlaða eitt eða tvö hnausalög á ofan; lá verkefni það, er hafa
þurfti til vegggjörðarinnar, þar hjá vegghliðinni utanverðri, var það bæði rof og
kvíahnaus nýstunginn og garðtorf gamalt, er hann hafði til að binda vegginn með; þar
stóð og moldarhrúga allmikil, og bar Egill þaðan moldina í trogi, jafnóðum og hann hlóð
og moldaði vegginn. Egill gekk fast að verkinu á milli og nær því hamaðist, en er hann
hafði gjört skorpu harða, hvíldist hann aftur langa hríð, settist á vegginn, brýndi ljá
sinn, sat og hugsaði og var þá alláhyggjufullur. Þenna dag varð húsfreyju gengið til
fjárhúsa, ætlaði hún að líta þar eftir sauðataðshlöðum nokkrum, er nýlega voru saman
bornir af túni, og gæta að, hvort griðkonur hefðu þrifalega við skilizt. Fjárhúsin
stóðu þrjú saman og hvert við hliðina á öðru, var Egill að verki við það húsið, sem
first var bænum, en taðhlaðarnir stóðu undir hlið þess hússins, er að bænum vissi, og
mátti ekki sjá þaðan þangað, sem Egill var, þó gengið væri frá bæ til húsanna, því
fjárhúsin, þau sem uppi voru, báru af. Þórdís húsfreyja gekk til taðhraukanna og
svipaðist þar um, en þá heyrir hún mannamál fyrir utan húsin, þar sem Egill var; hugsar
hún, að einhver utanbæjarmaður sé kominn, því ekki vissi hún von neinna annarra manna
hjá Agli, og vill hún skyggnast eftir, hver það sé; gengur hún út með húsgöflunum; en
er hún kemur að því veggjarhorni, sem næst var því enu rifna húsinu, sér hún, að Egill
er þar einn manna; þykir henni atferli hans nokkuð kynlegt. Egill sneri baki að henni
og verður ekki var við hana, nemur hún nú staðar við húshornið og forvitnast um, hvað
Egill aðhafist. Sér hún þá, að Egill stendur þar hjá moldarhrúgunni; hefur hann tekið
reku eina mikla, er þar var hjá honum, og sett hana niður í moldarbinginn á þann hátt,
að tindinum var stungið ofan í moldina, en skákarnar vissu upp. Egill stóð berhöfðaður
fyrir framan rekuna og mælir síðan fyrir munni sér:

Nú ímynda ég mér, að þetta sé hún og að við séum tvö ein, hvað gjöri ég þá, ha? - Ég
geng öldungis óhræddur, eins og hann faðir minn gekk, til hennar, gríp um höndina á
henni og segi: Þú hefur fangað mitt hjarta, mín systir - já, nú fipast mér - með þínu
auga, Lofkvæði Salomonis, 3. kapítula - svona var það. Síðan segi ég: Hunangsseimur
drýpur af þínum vörum, mín systir, og ilmur klæða þinna er Líbanons ilmur - og nú
myndaði Egill sig til, sem hann vildi faðma meyjuna, og sló út báðum höndum utan um
rekuna, sem hann ætlaði að faðma hana að sér, en rekan stóð ekki vel föst í moldinni,
og hraut hún út af við tilræðið, og lenti varið framan á hökunni á Agli, svo hann greip
til hökunnar og bölvaði um leið. Þórdís gat þá ekki stillt sig um að hlæja ekki upp úr,
en kreisti þó niður í sér hláturinn með hósta, en gekk síðan fram undan húshorninu til
Egils og lætur sem hún hafi einkis orðið áskynja og segir:

Ég sæki þá ekki rétt vel að þér, Egill minn, hefurðu meitt þig?

Ónei, húsmóðir góð, sagði Egill, ég sló óvart rekutindinum framan í mig og hruflaði mig
hérna á hökunni, það er ekkert.

Það fór betur, sagði Þórdís, komdu samt heim, ætli það sé ekki betra að leggja eitthvað
við það?

Þess þarf ekki, sagði Egill og tók hnaus mikinn og gekk til tóftarinnar og fór að
hlaða. Þórdís gekk þá heim.

Ekki sagði Þórdís öðrum mönnum frá nema Sigrúnu fóstru sinni; henni segir hún, hvers
hún hafi vís orðið, og svo, hver ummæli Egill hafi haft, er hann stóð frammi fyrir
rekunni, sé Egill þessi afkáralegur mjög, er hann stæði svona út á víðavangi og talaði
við sjálfan sig; höfðu þær fóstrur þetta í skimpingi sín á milli og hentu þó mest gaman
að því, sem Egill las yfir rekunni; segja þær, að Egill ætli nógu snemma að æfa sig í
þeirri íþrótt að biðja sér stúlku og bera það mál flysjungslega upp; ekki létu þær
fóstrur samt neinn heyra flimtan þessa, og vildi Þórdís fyrir hvern mun ekki, að Egill
væri hafður að skopi þar á bæ, en það vissi hún mundi verða, ef saga þessi kæmist á
loft.

Líður nú nokkur tími, að ekki vekur Egill til um bónorðið við Sigrúnu, en eftir því
þóttist hún taka, að það var ekki einleikið, hversu fylgisamur hann var henni, hvort
sem hún var úti eða inni; en ekki gat hún um það við Þórdísi fóstru sína, hverja ætlun
hún hefði þar um.

Það var um vorið, að Sigurði bónda hafði lengi verið vant tveggja geldinga, er sloppið
höfðu í ullu og urðu ekki rúnir; fundust þeir ekki, þó þeirra væri leitað, en einu
sinni sem oftar hafði smali farið að leita geldinganna og fann þá í dalverpi einu litlu
á Hlíðarhálsi, og hafði þeirra þó áður leitað verið um hálsinn, en jafnan gengizt yfir
þá; rekur smali sauðina til Hlíðar og lætur þá inn í kví eina þar á túninu, gengur
síðan til bæjar og segir bónda frá, að geldingarnir séu fundnir - og er nú ráð, segir
hann, að láta þá ekki sleppa aftur í ullinni. Ekki voru þá aðrir menn við bæinn en þau
Egill og Sigrún, og biður hann þau að ganga til kvíar og rýja sauðina. Þau Egill fara
til kvíar, og rýir Sigrún sauðina, en Egill stendur í kvíadyrum og heldur í þá á meðan
og stingur höfði milli fóta sér. Sigrún kastar ullinni upp á kvíavegginn, jafnóðum og
hún rýir. Egill var hljóður, á meðan á verkinu stóð; en er þau hafa rófurakað
geldingana, sleppir Egill þeim út úr kvínni, en Sigrún safnar saman ullinni, þeirri er
lá á kvíaveggnum, og lætur í svuntu sína, og var henni eigi laus nema önnur höndin, er
hún hélt svuntunni með hinni. Egill gengur þá til Sigrúnar, tekur um hönd hennar og
segir:

Þú hefur fangað mitt hjarta, mín systir, með þínu auga, segir - en þá stendur nokkuð í
honum.

Sigrúnu dettur þegar í hug ævintýri Egils og rekunnar, var það þá rétt komið á varir
hennar að segja: segir Egill við reku, en hún stillti sig þó og brosti við framan í
Egil. Egill fékk þá nýjan dug og djörfung og heldur áfram: Hunangsseimur drýpur af
þínum vörum, og ilmur klæða þinna er Líbanons ilmur - og í sama vetfangi ætlar Egill að
leggja hendur sínar um háls Sigrúnu, en hún sá þegar tilræðið; verður henni það þá
fyrir, að hún hrindir Agli frá sér með þeirri hendinni, sem hún hafði lausa, og segir
hlæjandi:

Hvað á þetta flangs við mig, Egill, og þessi biblíulestur, sem þú hefur? og hljóp þegar
á leið heim til bæjarins.

Egill herðir nú upp hugann, hvetur sporið og gengur á svig við hana og segir:

Ég hef lengi ætlað að tala við þig, Sigrún mín.

Já, já, sagði Sigrún.

Lízt þér ekki á mig, ha?

Svona, hvorttveggja og bæði, sagði Sigrún.

Viltu þá ekki eiga mig, ha? sagði Egill.

Ænei, hróið mitt, svaraði Sigrún.

Fyrir hverju þá? sagði Egill og blíndi framan í Sigrúnu, eins og hann gæti með engu
móti skilið í því, að svo mætti vera.

Fyrir hverju? át Sigrún upp eftir honum - fyrir hverju, sem það er.

Hann faðir minn ætlar þó að nefna það við hana fóstru þína, og húsbóndinn hefur lofað
honum því, og af því fór ég hingað.

Það er rétt, segir Sigrún, nefndu það þá við þau, en hugsaðu þér það samt aldrei, hróið
mitt, að ég eigi þig.

Þegar svo langt var komið talinu, voru þau Sigrún komin að baðstofuhorninu, og tók
Sigrún þá sprett mikinn og hljóp sem fætur toguðu inn í bæ og upp á baðstofuloft og var
þá kafrjóð í andliti. Af Agli er það að segja, að hann dundaði um stund fyrir ofan bæ
og var í fyrstu harla óglaður og nagaði neglur; en síðan gekk hann burt og kom ekki í
baðstofu fyrr en um háttatíma. Morguninn eftir reis hann snemma úr rekkju og var heldur
fálátur þann dag, en þá er nokkuð frá leið, tók hann aftur kæti sína. Íhugaði hann mál
sitt í einrúmi, og fannst honum nú sem hann hefði létt þungu bjargi frá brjósti sínu,
þar sem hann hafði opinberað Sigrúnu huga sinn; raunar virtist honum sem svör Sigrúnar
hefðu ekki verið sem hlýlegust, en á hinn bóginn gyllti hann það fyrir sér, að ekki
væri með þessu öll von úti, hefði hann og heyrt þess getið, að oft yrði það í
kvonbænum, að stúlkur tæki hvað mest af í fyrstu, en yrði þó síðar leiðitamari, enda
félli ekki eik við fyrsta högg, og yrðu menn að vera stöðugir í bæninni og
óþreytanlegir; ásetti hann sér því framvegis að leggja æ meira kapp á þetta mál en að
undanförnu.

Þegar Sigrún kom í baðstofu eftir fundi þeirra Egils, tók Þórdís brátt eftir því, að
fóstra hennar var ekki með öllu eins og hún átti að sér og að henni var í nokkru
brugðið; innti hún þá Sigrúnu eftir, hvað til bæri. Sigrún lét fátt yfir í fyrstu; gekk
Þórdís þá fastara eftir, og kom svo, að Sigrún sagði henni alla atburði og viðræður
þeirra Egils svo og, hver svör hún hefði veitt því máli; fylgdi þar með, að Sigrún
kvaðst hafa ráðið það af orðum Egils, að hún hefði verið honum heitin, þegar Egill
vistaðist að Hlíð. Þórdís hlýddi frásögu Sigrúnar, en er hún hætti máli sínu, tekur
Þórdís svo til orða:

Nú hefur þú gjört vel, fóstra mín, að segja mér hið sannasta af viðræðum ykkar Egils;
skil ég nú eftir á, hvað undir hefur búið um það, er hann jafnan hefur vanið komur
sínar hingað inn í húsið og setið hér löngum. Svör þín, fóstra mín, þykja mér og
hæfileg verið hafa; líkar mér það bezt, er þú hefur með öllu veitt honum afsvar. Það er
í öllum viðskiptum bezt að vera hreinn og einlægur, en einkum ríður á því í þess konar
efnum að hafa hreinskilni, því bæði er það ábyrgðarhluti að draga nokkurn mann á tálar
með tvíræðum orðum, og líka getur oft svo farið fyrir þeim, sem ætlar að gabba annan,
að hann grefur þá gröf, er hann sjálfur í fellur. En það er þér skjótast af að segja um
minn vilja í þessu máli, að aldrei hefði sá ráðahagur orðið mér geðfelldur, þó þú
hefðir honum unað, og mundi sá einn hlutur hafa skilið vináttu okkar. Veit ég að sönnu
ekkert óráðvant eða illt til Egils þessa, en undarlega kemur mér það, ef honum kippir
ekki í kyn föðurfrænda sinna, hafa þeir allir verið menn mjúkmálir og miklir á lofti,
en ýmsar sögur hafa farið af því, hversu þeir hafa heilráðir og vinfastir verið. En þar
sem þú kveðst hafa ráðið það af orðum Egils, að það muni hafa verið gjört að ráði
millum þeirra Gríms og Sigurðar bónda míns, að Egill skyldi þín fá, þá kemur mér það
kynlega fyrir, ef bóndi minn hefur dulið mig þess, og verð ég að komast eftir því; en
hefði ég vitað, að svo væri, skyldi Egill aldrei hafa komið hér til vistar að mínum
vilja.

Að þessu búnu léttu þær fóstrur talinu, og bað Þórdís Sigrúnu að láta sem fæsta menn
vita viðtal þeirra eða bónorðs umleitan Egils.




XV. KAPÍTULI

Fundið bréf Þórarins

Skömmu eftir þetta var það einn dag, að Finnur frá Stað kom að Hlíð; kvaðst hann vera
sendur af presti á bæ einn þar í sveitinni, en komið þar við um leið, og hefði hann
skilaboð til Sigrúnar frá griðkonu einni á staðnum og nefndi griðkonuna, gjörði hann
boð fyrir Sigrúnu og bað hana út ganga. Sigrún gekk til fundar við Finn, og brá hann
henni á einmæli, en raunar var það erindið að Finnur kvaðst fyrir skömmu hafa fengið
bréf frá Þórarni vini sínum, og hefði þar innan í verið bréf til Sigrúnar, er Þórarinn
hafi beðið sig að koma til hennar. Fékk Finnur Sigrúnu bréfið, og þakkar hún honum það,
en felur bréfið í barmi sínum og biður Finn síðan inn ganga og þiggja greiða; gjörir
Finnur svo, og er honum veittur beini. Hefur Sigrún það á orði við fóstru sína, að
Sigríður Þorsteinsdóttir vinnukona hefði gjört sér boð um að láta sig fá nokkuð af
tvinna og léreftsrenninga, þar hún ætti peysu enn ótilsetta og ætti ekkert fóður undir
ermarnar. Litlu síðar fór Finnur, en þegar Sigrún sá sér færi á, gekk hún úr baðstofu
og út til fjárhúsa, og er hún hafði vandlega njósnað um, að þar var enginn maður
nærstaddur, gekk hún inn í eitthvert fjárhúsið, braut upp bréfið og las. Varð Sigrún
harla glöð við að sjá, að Þórarinn mundi eftir henni, og svo þær fréttir, að hann yndi
vel hag sínum þar syðra og mundi koma að finna hana, nær sem hann fengi færi á. Sigrún
mundi hafa staðið þar í húsinu og lesið bréfið svo oft aftur og aftur, að hún hefði
verið búin að læra það orðrétt, hefði hún ekki verið hrædd um, að sín yrði saknað úr
bænum, ef hún væri mjög lengi burtu. Hún braut bréfið saman, stakk því í barm sinn og
krækti svo peysunni vandlega að sér og gekk heim til bæjar; laumaði hún síðan bréfinu í
pallkistil sinn og vafði það áður innan í hreint léreft; leið þó engi sá dagur, að hún
læsi ekki bréf Þórarins, ef henni gafst næði til þess; sætti hún jafnan lagi, er enginn
var uppi við; tók hún þá kistilinn og setti í hné sér í rúmi sínu, lauk honum upp og
sneri honum þannig, að lokið og hjörurnar sneru fram, og lét lokið hallast að enni sér
og lét það þannig skyggja á, á meðan hún las bréfið. Gjörði hún þetta til þess, að þó
einhver kæmi fljótlega upp eða inn í herbergið, skyldi það ekki sjást, að hún hélt á
bréfinu, og að hún gæti skellt kistlinum aftur, svo fljótt sem þurfa þætti. Einu sinni
sem oftar var það, að Sigrún var ein í húsi, en fóstra hennar var ofan gengin til
búverka eða matreiðslu. Tók Sigrún þá kistil sinn að venju og ætlar að skoða bréf
Þórarins. Bregður henni þá ekki alllítið í brún, er hún finnur hvergi bréfið; leitar
hún nú hvervetna í kistlinum og flettir sundur hverju knýti, er í honum var. Þessu næst
leitar hún í rúminu og í kringum það, en finnur ekki að heldur. Þykir henni þetta
kynlegt mjög, þar eð hana minnti fastlega, að hún hefði síðast látið það ofan í
kistilinn; tekur hún nú það ráð, að hún kveikir ljós og leitar hvervetna, er henni
kemur til hugar; lýsir hún umhverfis í húsinu og í rúmi fóstru sinnar og um loftið;
síðan tekur hún að leita í rúmi sínu og tekur hvert fat upp úr rúminu. Lokarspænir voru
undir fötum í rúminu, og rótar hún þeim við og gætir vandlega að öllu. Í þessu bili
kemur húsfreyja inn. Sól skein í heiði, og bar geisla um allt húsið; verður Þórdísi
starsýnt á fóstru sína og þykir kynlegt atferli hennar, er hún lýsir með logandi ljósi
um hábjartan dag og hefur þegar bylt öllum sængurfötum úr rúmi sínu, og virðist henni
Sigrún mjög áhyggjufull um leitina - og hefur þú glatað nokkru, Sigrún mín, segir hún,
er þér þykir svo mikils um vert?

Sigrúnu verður það fyrir, að hún segir, að hún hafi misst nál eina smáa, er hún hafi
miklar mætur á og prestskonan á Stað hafi gefið sér, segir slíka ekki vera til í hverju
nálhúsi.

Þá furðar mig ekki, segir Þórdís, þó þú hafir ljós í leitinni, en seint hygg ég þér
muni sækjast að kanna alla hefilspæni, þá er í eru rúminu, eftir einni saumnál.

Sigrún kvað það satt vera og tekur aftur að koma fyrir rúmfötum sínum, er hún þá mjög
sorgbitin, svo að varla mátti hún halda tárum; gengur hún nú ofan til að slökkva ljósið
og bera ofan lampann, en hitt var þó heldur, að hún vildi ekki, að fóstra hennar sæi,
að hún tárfelldi. En er Sigrún var ofan gengin verður Þórdísi litið til rúms fóstru
sinnar; sér hún þá, að hjá gaflbríkinni efri var rifa nokkur, og sá þar á sendibréf
eitt. Þórdís tekur bréfið og lítur utan á, sér hún þá, að á bréfinu er kveðja og að það
er til Sigrúnar Þorsteinsdóttur á Hlíð, og var kveðjan rituð fagurlega. Þórdís lýkur
bréfinu upp í skyndi og vill gæta að, frá hverjum það sé, og lítur hún á nafnið undir
bréfinu og les tvær síðustu línurnar og sér, að það er vísa, og er hún þannig:

Hvað, sem örlög ætla mér,
eikin frænings túna,
ævi langa ann ég þér,
yndislega Rúna.

Þórdís braut saman bréfið aftur, og stóðst það á, að Sigrún kom upp um loftsskarirnar
og Þórdís brá bréfinu undir svuntu sína og læddi því ofan í pilsvasa sinn. Þórdís er
hin kátasta og lætur sem ekkert hefði til borið; Sigrún var þá og allglöð að sjá, en þó
fann Þórdís það brátt, að ekki var kæti hennar eins innileg og hún átti vanda til, og
fékkst Þórdís ekki um það. Líður nú svo fram eftir deginum, og er líður undir þann
tíma, að menn eru vanir að taka dagverð, gengur Þórdís fram; þar var stofuhús lítið
fram í bænum, var það haft fyrir presta og heldri menn, er komu að Hlíð, og í borð eitt
ekki allmikið og eitt rúm. Þangað gengur Þórdís og lokar dyrum eftir sér og tekur úr
lykil. Tekur hún nú bréf Þórarins úr vasa sínum og les, var þetta bréfið:

B...., hinn 30. Maí 17..

Ástkæra unnusta!

Ég ætla nú hér eftir, Sigrún mín góð, að nefna þig þessu nafni, þegar ég skrifa þér,
því ég veit það fyrir víst, að megi ég ekki kalla þig svo, elskan mín, þá eignast ég
aldrei neina unnustu. Að sönnu er það satt, að ég ekki hef beðið þá, sem með eiga um
þig, og hef því ekki rétt til opinberlega að kalla þig unnustu mína, en engu að síður
ertu það samt í raun og veru, og sjálfur finn ég það því betur sem ég er þér
fjarlægari. Síðan við skildum, sakna ég þín á hverri stundu og þrái þig eins og blindur
maður birtuna eða einhver í sjávarháska þráir ströndina og landið, þar sem hann á lífs
von; og þó stendur öðruvísi á fyrir mér en þeim, ég hef vissuna fyrir mér, sem mér er
fyrir öllu og ætti að vera huggun mín í útlegðinni. Ég veit, að þú elskar mig eins
heitt og nokkurri stúlku er unnt. Þegar við vorum saman, gafst þú mér hönd þína og
hjarta. Kossinn, sem þú kysstir mig að skilnaði með tárin í augunum, vottaði það, að þú
hvorki vilt né getur tekið þá gjöf aftur. Ó! vertu blessuð fyrir hana, svo lengi sem þú
lifir! ... Ó, ég vildi, að ég væri nú kominn til þín, svo ég gæti sagt þér þúsund
sinnum fleira en ég get skrifað og talað við hana fóstru þína, sem er þér svo góð og
trygg eins og hún væri móðir þín; ég skyldi þá segja henni frá, hvernig á stæði fyrir
okkur, og biðja hana að leggja blessun sína yfir okkur, biðja hana að fyrirgefa okkur
það, að við höfum ekki sagt henni frá því, sem okkur í brjósti býr, og sannarlega
iðrast ég nú þess, að ég fann hana ekki og verða að fara bak við hana, og þess vona ég
verði ekki langt að bíða, því þér að segja, elskan mín, hefur sýslumaðurinn, sem ég er
hjá, heitið mér því, að ég skuli fá að fara í haust að finna kunningja mína, undir eins
og hann geti misst mig; ég er að hlakka til þess, og mig er löngu farið að dreyma fyrir
því á hverri nóttu, hvað yndislegt það verður að finna þig og hana systur mína, enda
eru þá allir upp taldir, sem ég hlakka til að finna, nema hún fóstra þín, en ég þekki
hana því miður svo lítið, og samt virði ég hana og elska í huga mínum, af því ég veit,
hvað hún hefur verið þér góð og ástúðleg. Ég vona þú hafir fengið frá mér bréfmiða með
Finni, ég skammast mín fyrir, hvað hann var stuttur og ónýtur. Finnur lofaði mér að
koma honum til þín, svo lítið bæri á, og ég veit, að hann hefur reynzt mér trúr. Af
mínum högum hér syðra er allt gott að frétta, allir eru hér góðir og þægilegir við mig
og sýslumaðurinn þó beztur, og reyni ég til að koma mér við hann; ég heyri suma kalla
hann harðan og stórbokkalegan, en ekki hef ég af því að segja enn. Við erum nú nýlega
komnir heim úr ferð, og svo ríðum við nú bráðum til alþingis, verðum við þá þrír með
honum og fjórði sonur hans, sem ekki hefur fyrr riðið til alþingis. Við eigum að hafa
12 eða 14 hesta, og er einum ætlað að vera hestasveini; ég á að skrifa það, sem hann
þarf, en hinn þriðji er þjónustusveinn þeirra feðganna, og á hann vandasamasta embættið
af okkur öllum; hann á að standa berhöfðaður hjá hesti sýslumanns, er hann stígur á
bak, og halda í ístaðið; hann dregur af honum stígvélin á kvöldin og strýkur þau á
morgnana og brýtur fyrir hann sokkana, ber á borð fyrir hann og veitir honum alla
þjónustu. Gott hygg ég til þessarar ferðar. Á alþingi koma öll stórmenni landsins og
margir uppvaxandi menn og höfðingjaefni og skólabræður mínir, þykir mér þar ekkert
skorta til fagnaðar nema það eitt, að ekki hef ég von um að sjá þig þar, enda er nú
mjög farinn að leggjast niður sá siður, sem alltíður var á dögum forfeðra vorra, að
konur og gjafvaxta meyjar ríði til þings með frændum sínum og prýði svo samkvæmið.
Margt skyldi ég rita þér að gamni mínu og segja þér frá siðum og heimilisháttum hér
syðra, ef ég hefði tíma til, en nú verð ég að flýta mér að enda miðann, svo ég nái í
lestamanninn, sem á að bera hann áleiðis, og verð ég því að biðja þig að fyrirgefa,
hvað hann er endasleppur. Ég hef beðið Finn að taka við seðli frá þér, elskan mín, því
ég vona, að þú sendir mér einhvern tíma línu; það þarf ekki að vera langt, fáein orð
frá þér eru nóg til að hugga mig og ræta af mér ólundina. Loksins kveð ég þig hér með
einni bögu....

Þórdís las bréf Þórarins með athygli, en síðan braut hún það saman og stakk því aftur í
vasa sinn; sat hún þar nokkra hríð og íhugaði mál þetta. Bréf þetta var svo ljóst
orðað, að Þórdís gekk úr öllum skugga um það, hvernig á öllu stæði, og ekki datt henni
heldur annað í hug en það, sem var, um það, frá hverjum bréf þetta væri; vissi hún og,
að Sigrún ekki hafði haft kynni af öðrum manni með því nafni en Þórarni prestsmági;
hugsar hún nú helzt um það, hvern upp skuli taka, að leggja bréfið á sama stað, þar sem
hún hafði fundið það og láta sem hún hefði einkis áskynja orðið og bíða svo þess, að
Sigrún segði henni frá um einkamál þeirra Þórarins. En er hún íhugaði það mál betur, þá
virtist henni það ekki ráð, gæti þá vel svo farið, að bréfið flæktist og kæmi í hendur
fleiri manna, en það vildi hún fyrir hvern mun ekki yrði; ræður hún það þá af, að hún
kallar Sigrúnu fram í stofu, og þá er Sigrún er þar komin, læsir hún stofunni og tekur
svo til máls:

Ég held, fóstra mín, að ég hafi orðið svo heppin að finna fyrir þig lítilræðið, sem þú
varst að leita að í morgun -síðan tekur hún bréf Þórarins upp úr vasa sínum og réttir
að Sigrúnu - eða var þetta raunar ekki það, sem þú varst að leita að, þó þú segðir mér
nokkuð annað? En það fór þó betur, að ég varð heldur til að finna það en einhver annar.

Þórdís ætlaði að segja eitthvað meira, en fékk ekki ráðrúm til þess, því Sigrúnu varð
það fyrir, að hún hleypur um hálsinn á fóstru sinni kjökrandi:

Æ, fyrirgefið þér mér, segir hún, fóstra mín góð!

Hvað þá, Sigrún mín? Ég var ekki farin að ávíta þig fyrir neitt, segir Þórdís.

Ó, ég veit það, fóstra mín, þú ert reið við mig, ég átti að segja þér frá því, en ég
kom mér ekki að því, sagði Sigrún grátandi og kyssti fóstru sína.

Ónei, elskan mín, ég er þér ekki reið fyrir það; vertu ekki að vola út af þessu, ég vil
ekki sjá það; ég get ímyndað mér það og virt það til vorkunnar fyrir þér, þó að þú
færir ekki að segja mér frá þessu meinleysi, sem komið hefur verið millum ykkar
Þórarins, á meðan þið voruð saman, og fyrst það var þá ekki lengra komið en svona; en
það getur verið, að mér hefði þótt það lakara, hefði ég heyrt það utan að mér, að þú
værir farin að leggja lag þitt við einhvern strákinn, sem ekkert meinti með því; en mér
þykir líklegt, og ég ætla að geta þess til, á meðan ég reyni ekki annað, að hann sé
ekki af þess háttar mönnum, sem lízt vel á eina í dag og aðra á morgun, enda lítur svo
út sem hann hafi einhverja tryggð í sér, því annars hefði hann ekki gefið um að hafa
kunningsskap við þig, eftir að hann var kominn svo langt í burtu; þeir eru vanir,
flagararnir, að sýna, hverjir þeir eru, þegar þeir komast frá augunum á þeim, sem þeir
hafa glingrað hvað mest framan í, á meðan þeir voru nálægt þeim, enda mun brátt raun á
verða um það, hvort nokkur æra er í honum eða ekki. En ekki lái ég þér það, þó svo hafi
farið, að þér hafi orðið meinlaust við hann, því bæði er það, að maðurinn er
allásjálegur, og svo mundi margur mæla það, að þú hlytir ekki af verri endanum um
gjaforðið, ef slíkur maður ætti þig; enda mun þér ekki betri úrkosta von,
munaðarleysingjanum, sem engan átt að; en hitt vil ég nú vita, fyrst við höfum minnzt á
þetta mál, hvort Þórarinn hefur heitið þér eiginorði, og þar næst, hvort fleiri menn
hafa orðið áskynja um samdrátt ykkar.

Sigrún segir nú fóstru sinni af hið ljósasta um það, er Þórdís spurði, segir hún svo,
að Þórarinn hafi beðið hana að heitast engum öðrum manni og einnig hafi hann gjört það
heit, að hann skyldi enga stúlku aðra eiga, meðan hann vissi hana á lífi og ógifta.
Enginn maður segist Sigrún halda að hafi sannar sögur af viðræðum þeirra Þórarins og
samdrætti, en svo hafi þó Þórarinn sér frá sagt, að mágur hans Sigvaldi prestur mundi
nokkurn grun á hafa, og þar með, að hann mundi vera þeim málum mótfallinn og þar í
illan hlut eiga, ef hann mætti því við koma. Þá sé og einn maður þar á staðnum, er
nokkura njósn muni af hafa, en það sé Finnur Bjarnason, sá er flutt hafði henni bréf
Þórarins, sé hann hinn mesti vinur Þórarins og honum trúr í alla staði. -- Huggast
Sigrún nú brátt, er hún heyrir, hvernig fóstra hennar tekur þessu máli, og tala þær
fóstrur nokkra stund um mál þetta, og kemur þeim allt vel ásamt; tekur Sigrún aftur við
bréfi Þórarins, og segir Þórdís um leið brosandi:

Það er nú líklegt, fóstra, að þú geymir það betur eftir en áður; að öðru leyti held ég
væri bezt meðferðin á þessum ástarbréfum að tortýna þeim, þegar búið er að lesa þau,
þau geta slæðzt upp úr kistlunum, og hitt sýnist mér hætta að bera þau í barminum, þar
sem svo er eldfimt fyrir; því hver veit, nær það kann að loga upp í þeim?

Sigrún brosti við, og skildu þær fóstrur talið að svo búnu.



XVI. KAPÍTULI

Viðræður þeirra Hlíðarhjóna

Þess er áður getið, hver svör Egill Grímsson fékk, þá er hann hóf bónorðið við Sigrúnu,
svo og þess, að hann um hríð tók ógleði nokkra, og var sú orsök, að honum virðist
ógreiðara takast um kvonfangið en hann hafði hugsað; en það var líkt fyrir Agli um
þetta mál sem Þór forðum, að honum óx ásmegin við þraut hverja; hugðist Egill ekki
skyldu fyrr skiljast við fyrirætlun sína en úr væri allur gangur; gjörðust nú svo mikil
brögð á um eltingar Egils við Sigrúnu, að þegar tóku menn í Hlíð að gjöra orð á, að
ekki væri einleikið um setur hans og stöðu í herbergi þeirra hjóna. Það var einn dag,
skömmu eftir það, að þær fóstrur höfðu átt tal saman um bréf Þórarins, að veður var
illt, og þótti Sigurði bónda karlmönnum ekki starfandi útivinna, en með því að heyannir
voru í nánd, lét Sigurður bóndi vinnumenn sína dytta að amboðum og öðrum áhöldum, þeim
er til heyvinnu eru höfð, og sjálfur tindaði bóndi hrífu eina og sat í svefnherbergi
þeirra hjóna. Agli var ætlað það verk, að hann skyldi staga að bandreipum nokkrum og
binda á hagldir, og voru sum reipin vot og óþrifaleg. Egill gjörir sig nú að venju
heimakominn, dregur hann alla reipadræsuna innar í hús þeirra hjóna, tekur kistil
Sigrúnar og setur sig hjá rúmi hennar og tekur að sauma að reipunum og gasprar
jafnframt við Sigrúnu. Í þessu bili kemur húsfreyja upp og sér, hvar Egill situr og
leggur býfur á loft fram, og eru þær ekki allhreinar, en reipaflækjan liggur um loftið.
Húsfreyja snýr þá máli til bónda síns og segir svo hátt, að allir heyrðu í húsinu:

Hefur þú vísað Agli til sætis innar í húsinu á daginn?

Ónei, sagði Sigurður nokkuð dræmt, ekki hef ég nú gjört það.

Þá hefur hann vísað sér það sjálfur - en það er nú þér að segja, Egill minn, að það
hefur verið siður hér í Hlíð, að hver maður hefur átt sæti á rúmi sínu, þegar hann
hefur verið í baðstofu, og er þitt rúm hér fram á loftinu; en það lítur svo út sem þú
hafir ekki vitað þenna sið, en hér eftir skaltu vita, að þar er sæti þitt, en
húskytruna þá arna höfum við hjónin ætlað fyrir okkur og hana Sigrúnu litlu, og viljum
við ekki aðrar setur eða verur vinnufólks í því en sem nauðsynleg
sjálf.

Þegar húsfreyja hafði þetta mælt, tekur hún annarri hendi um reipaflækjuna og færir
fram fyrir húsdyr. Egil setti dreyrrauðan, en þorði þó fátt um að tala annað en það, að
hann hefði ekki þekkt þessar reglur, og dragnast hann síðan út úr húsinu, en Þórdís
skellir húsinu í lás, svo sem til að sýna, að hún vilji, að þessum boðum sé hlýtt.
Eftir það sezt húsfreyja á rúm sitt, en segir síðan við bónda:

Mér sýnist nú, að þetta hefði fremur verið þitt verk, bóndi minn, segir hún, en mitt,
að hlutast til um annað eins á heimilinu eins og þetta, og hefði átt að vera löngu
gjört; þú hefur þó séð það eins og ég; það er þó annaðhvort: maður er húsbóndi á
heimilinu eða ekki.

Þegar Sigrún sá, að fóstra hennar var setzt á rúmið og tók að tala við Sigurð, gekk hún
þegar út úr húsinu og ofan, var hún jafnan vön því, er hún hélt, að þeim hjónum mundi
eitthvað á milli bera eða þau mundu tala eitthvað, sem þau vildu ekki, að fleiri menn
heyrðu. Húsfreyja lét þá ræðuna ganga:

En hvernig á nokkur að halda reglu á heimili sínu, ef hann kinokar sér við að tala um
nokkuð, upp á hverri óreglunni, sem hver tekur?

Ég hef ekki getað verið að því, sagði bóndi, að vísa honum á dyr, drengtetrinu, þó hann
hafi setzt stundum þarna á kistilinn hjá henni Rúnu.

Og því trúi ég, sagði húsfreyja heldur stuttlega, það er verst, að hér eru ekki fleiri
kistlar til, svo þeir gætu setið hér allir vinnumennirnir í kringum hana eða þá svo sem
einn eða tveir hérna við hnén á mér; en það er sannast að segja um þá hina piltana, að
þeir eru ekki eins framir og þessi nýkomni piltur; þarna hefur hann hlaupið óboðinn og
ókallaður hér inn og rorrað við rúmstokkinn hennar og nærri því vafizt fyrir höndunum á
henni allan daginn, þegar hann hefur ekki verið úti við; það væri öll von á því, að
heimilisfólkið væri farið að taka til þess, og ekki veit ég, nema hann verði orðaður
við hana, og er það þá gott til afspurnar; ekki þarf ætíð meira fyrir karl og konu að
koma á óorðinu en óregluna á bæjunum.

Og ekki hefur mér dottið það í hug, Þórdís mín, að nokkur mundi gjöra það.

Ég segi ekki heldur, að nokkur gjöri það, enda mundi ég ekki fyrst verða látin heyra
það, en hitt segi ég, að það væri öll von, þó það væri gjört orð á því, hvernig hann
lætur við hana og hvernig hann eltir hana; skárri er það dilkurinn.

Það fortek ég ekki heldur, sagði Sigurður, að mér hafi sýnzt það, að hann væri að draga
sig eftir henni, en ég held við getum ekki skipt okkur af því.

Það getur verið, að þú skiptir þér ekki af því, en ég gjöri það samt, og satt að segja
líkar mér það stórilla, ef Egill er hér kominn í þess háttar erindagjörðum, eða heldur
þú, Sigurður bóndi minn, að ég hafi látið Sigrúnu fóstru mína dveljast hingað til í
húsum okkar, að hún skuli fá orð af slíkum ólánsslána, sem ég ætla Egil þenna vera, og
verða honum að bráð? En þú veizt, Sigurður minn, að þegar ég tala, þá tala ég eins og
mér býr í brjósti, og þar sem við erum hér nú tvö ein, þá ætla ég nú að spyrja þig,
Sigurður bóndi minn, með hvaða skilmálum réðir þú Egil hingað?

Það man ég ekki svo gjörla, sagði Sigurður, og var auðséð á honum, að hann vildi koma
sér hjá að segja af hið sanna.

Það munt þú víst muna, eða tókstu hann skilmálalaust? - Þér er þá ekki stór vandi á við
hann, ef þú mátt sjálfur skapa kostina eftir á, eða var ekkert talað um, hvaða
kaupgjald hann skyldi hafa?

Jú, jú, víst var talað um kaupgjaldið, si svona.

Hvað átti það þá að vera? frétti Þórdís.

Að honum væri goldið líkt og hinum vinnumönnunum okkar, það var talað um fjórar vættir,
og það setti faðir hans upp, að hann hefði hlýlegt atlæti, og - nú hikaði Sigurður sér
- si svona.

Er þá ekkert tilhæfi í því, sem ég hef heyrt, að þú hafir heitið Agli því, þegar hann
vistaðist hingað, að gifta honum Sigrúnu fóstru okkar?

Og það er haugalygi, aldrei lofaði ég því, nei, því lofaði ég ekki, nema með svofelldu
móti - nei, en ekki lofaði ég því.

Nema með svofelldu móti, segir þú?

Að - að - að, sagði Sigurður og stamaði, að hún vildi það sjálf, þá skyldi ég ekki
spilla því.

Nú, þar kom það, það er þá eins og mér hefur verið sagt, og þetta kalla ég fullkomið
loforð; það var auðvitað, þú gazt ekki heitið meiru, nema þú hefðir ætlað að þröngva
henni til að eiga hann, hvort sem hún hefði viljað eða ekki; ég held það hefði verið
eins ráðlegt fyrir þig, Sigurður minn, að láta mig vita þetta, áður en þú vistaðir Egil
hér, eins og þú oftast hefur gjört, á meðan við höfum lafað við þetta búhokur, og hefur
það sjaldan farnazt verr, þó ég hafi ráðið nokkru með um það, hvaða hjú vistuð hafa
verið, og við höfum talað okkur saman um það, áður en það hefur verið fullgjört; en það
er þér sannast af að segja, að aldrei mundi Egill með mínum vilja hafa hingað komið, ef
ég hefði vitað, að þetta hefði búið undir og þeir hefðu haft það í skilmálum, sem nú
kemur upp úr kafinu; það hefur hingað til lagazt svo búskapur okkar, að okkur hefur
ekki vantað hjú, þó við höfum ekki gripið til þeirra úrræða að gylla fólk með loforðum,
sem þó ekki koma fram, þegar til kemur. Veit ég það, að sumir húsbændur hafa þann sið
að ginna til sín hjú á ýmsan hátt, en það er hvorttveggja, við höfum ekki átt dæturnar
til að laða að okkur vinnumennina með, enda held ég, að ég hefði ekki haft þær fyrir
agn, þó ég hefði átt þær, því það kalla ég fremur auðvirðileg úrræði, og þó Sigrún
litla sé ekki mín dóttir, þá finnst mér einhvern veginn eins og mér sé eins langt til
hennar hrósins, eins og þó hún væri mér skyldari, og ekki er það fyrir það, að ég viti
ekki, að hún Sigrún vill ekki líta í þá áttina, sem hann Egill er, og að því leyti sé
ég það, að þú í rauninni ert laus allra mála, en trú mér til, Sigurður minn, það mun
samt verða sagt, að þú hafir tælt Egil hingað, lofað honum að gifta honum Sigrúnu og
prettazt svo um allt á eftir; - svona leggur heimurinn það út, ef ég þekki rétt.

Á meðan Þórdís húsfreyja flutti þessa tölu, sat Sigurður bóndi og hlýddi þegjandi ræðu
húsfreyju og hélt að sér höndum, og var auðséð á honum, að hann var slíku vanur og
þorði ekki um að fást, þó húsfreyja talaði skorinort. En er húsfreyja hafði lokið máli
sínu, segir bóndi með stillingu mikilli og hógværð eins og gott barn, sem hlýtt hefur
áminning móður sinnar, biður um fyrirgefning og lofar bót og betrun:

Ég sé það nú, Þórdís mín, eftir á, að þú hefur rétt að mæla, ég hefði ekki átt að vista
hann hingað, fyrr en ég var búinn að tala við þig, eins og ég er vanur, og vitað, hvort
þér hefði litizt á það; en af því presturinn réði mér heldur til þess að taka hann og
sagði hann væri einhver hinn efnilegasti maður, réðist ég þó í það, með því mér lá á
manninum.

Baðstu prestinn að útvega þér vinnumann? sagði húsfreyja.

Ónei, ekki að sönnu, það var hvorttveggja og bæði; ég hafði sagt honum frá, að mig
vantaði vinnumann, og þá vísaði hann mér á þenna, en sagði þó um leið, skepnan, að hann
hefði raunar sjálfur ætlað að vista hann hjá sér, en af því ég væri í þröng, þá vildi
hann ekki vera meinsmaður minn, en sagðist vista hann undir eins, ef ég gengi frá.

Það hefur átt að vera vináttubragð, sagði Þórdís og glotti við, mér þykir líklegt þú
hafir þakkað prestinum fyrir.

Nú, hann gjörði það nú vel, góði maður, að láta mér hann eftir, sagði Sigurður, því
hann tók orð húsfreyju eins og þau voru töluð - og meðfram, sagði hann, af því hann
héldi, að Egill mundi verða góður búmaður og mér gæti orðið styrkur að honum, og þá sló
hann því líka fram, að okkur væri réttast að fara að gifta hana Sigrúnu, svo ég gæti
farið að minnka við mig búskapinn, þegar við færum að lýjast, ef ég sumsé fengi
haganlegan og mér geðfelldan mann fyrir hana.

Það sagði prestur? - mælti húsfreyja og tók upp úr vasa sínum silfurdósir miklar og sló
á lokið. - Já, það sagði hann góði maður! Mikill blessaður sauður ertu, Sigurður bóndi
minn! Það sannast á þér, sem kveðið hefur verið:

Aðra heldur eins og sig,
sá aldrei gengur vélastig.

Þú ert eins hrekklaus eins og þú ert stór til, það væri last að kalla þig
undirhyggjumann; þú heldur, að hver, sem talar fagurt við þig upp í eyrun, sé þér eins
einlægur og þú ert öðrum. Ertu það barn að trúa því, að hann séra Sigvaldi hefði látið
þitt gagn ganga fyrir sínu og látið þér eftir vænan vinnumann, hefði hann viljað nýta
Egil ellegar líta við honum? Ertu þá búinn að gleyma því, hvernig hann fór með okkur,
þegar hann þurfti vinnumanna við: ginnti frá okkur einhverja tvo beztu piltana okkar,
sem við höfðum haldið í fjögur ár, svo við vorum í vandræðum á eftir; eða heldurðu,
Sigurður minn, ef honum þætti svo mikill snúður í Agli þessum eins og þú segir, að hann
hefði þá ekki krækt í hann fyrir hana Staða-Gunnu, sem hann hefur svo lengi haft á
boðstólum og kemur aldrei út? Nei, þó ég sé ekki langsýn, þá er ég viss um, að hér býr
eitthvað undir annað en eintóm vinátta við okkur; vanur er hann að sjá sér slag á
borði, góði maður, og þeim mun verða hollust vinátta hans, sem eitthvað hefur hjá sér
sjálfur, en lætur hann ekki hafa bæði töglin og hagldirnar.

Þá ber þú ekki mikið traust til hans, Þórdís mín, sagði bóndi, heyri ég.

Álíka og músin til kattarins, sagði húsfreyja, en það er ekki svo að skilja, að ég
vilji, að þú eigir neitt misjafnt við prest okkar; það fer bezt á því, að viðskipti
okkar við Staðarfólk sé hér eftir eins og þau hafa verið hingað til, fá og meinhæg, en
ráðaneyti mitt skal séra Sigvaldi aldrei vera og sízt í þessu máli, sem giftingu
Sigrúnar snertir, eða um hennar hagi.

Ég sé það er allt satt, sem þú segir, kona mín, sagði Sigurður, en ekki vil ég styggja
hann karlinn, hann er mér þó í sumu vel og tekur mér allténd vel, þegar ég kem þar.

Ég ætla ekki til þess, segir Þórdís, enda má honum standa á sama líklega, hvort Agli
heppnast sú fyrirætlun eða ekki, þú ert laus allra málanna, eins og ég áður hef sagt,
þegar hún vill hann ekki sjálf.

Það sé ég nú, að þú segir satt, Þórdís mín, en hann segir ef til vill, að ég hafi
fremur dregizt á það við hann og Grím, að ég skyldi vera því meðmæltur, eins og ég
sagði þér áðan.

Ekki sagðir þú mér það, sagði Þórdís, en úr því svo er komið, að þú verður hvort sem
heldur er að pretta þá um það, sem þeir munu herma upp á þig, þá sé ég eitt ráð við
því, sem ég vona að dugi: Far þú að eins og Adam forðum, kenndu konunni um, ég verð þá
að reyna að sitja fyrir svörum, ef til mín kemur, þó ég haldi nú ekki verði mikið
fyrir, þegar meðhjálparinn kemur með Sýrak, Salomon og Lofkvæðið; - en nú skulum við
ekki tala meira um þetta mál að sinni, og nú ætla ég að biðja þig, Sigurður minn,
bónar, ætlarðu að gjöra hana?

Það er sjálfsagt, Þórdís mín, sagði Sigurður og varð glaður við, er hann sá, að
húsfreyja gjörðist blíðlegri í bragði en í fyrstu hafði verið. Það er sjálfsagt; þú ert
ekki vön að biðja mig annars en þess, sem ég er vanur að gjöra fyrir þig.

Jæja, þakka þér fyrir, góðurinn minn, sagði húsfreyja og kyssti á vangann á karli
sínum; ég ætla þá að biðja þig að leyfa mér að koma henni Sigrúnu litlu fyrir í sumar
um tíma eða hvað lengur verður, ef mér dettur það í hug, það getur verið, að ég geti
fengið kvenmann um sláttinn í hennar stað.

Sigurði bónda datt helzt í hug, að Þórdís mundi ætla enn þá að setja Sigrúnu í einhvern
hannyrðaskóla, og vissi hann, að ekki var til neins að letja húsfreyju þess, er hún
vildi vel gjöra til Sigrúnar; endurtók hann því loforð sitt, spurði húsfreyju að, hvert
hún nú ætlaði að koma Sigrúnu; Þórdís kveðst það ógjörla vita, en síðar skyldi hún
segja honum frá því, kyssti síðan bónda sinn af nýju, og slitu þau síðan talið með sátt
og samlyndi.



XVII. KAPÍTULI

Kirkjuferð Egils

Oft er það í koti karls,
sem kóngs er ekki í ranni.

Það var föstudaginn í tólftu viku sumars, sem þau Hlíðarhjón áttu viðræður þær, er
fyrir skömmu er um getið. Sunnudaginn næstan eftir voru menn snemma á ferli í Hlíð. Sól
var nýrunnin, og var sólskinið smátt og smátt að færast um dalinn og ofan fyrir bæinn,
en skuggarnir óðum að hverfa úr lautunum, döggin tindraði á hverju strái um allt túnið,
sem var nær því óslegið og klætt í fegursta sumarskrauti; hlíðin fyrir ofan túnið
brosti við, þegar morgunskuggann dró af henni, en sólarljómanum sló yfir brekkurnar og
balana, var hún á að líta eins og fagurlega lagaður meyjarbarmur; allavega litar jurtir
og blóm tindruðu þar í skini sólarinnar eins og fjörugir gimsteinar, er blika við skæru
ljósi í dýrðlegum brjóstnistum ríkiskvenna. Himinninn var skafheiðríkur og veður svo
kyrrt, að ekki bærðist hár manns á höfði, en reykurinn af búverkavatninu í Hlíð stóð
eins og stöpull upp í loftið, jafnhátt dalbrúninni. Framarlega hillti undir fjárhóp,
sem rann hægt og styggðarlaust heim fjárgöturnar, en efra og næstum upp undir brúninni
liðu nokkrar kindur í langri halarófu hægt og hægt eftir hlíðarbrekkunum og í sömu átt
sem fjárhópurinn. Þetta var kvíféð frá Hlíð, og var auðséð á því, að það hafði veður af
smala einhvers staðar á eftir fram í dalnum, en þó ekki allnærri. Niðri á eyrunum hjá
ánni voru hestarnir frá Hlíð. Það voru hross mörg og ekki færri en 10 eða 12; bitu sum
þar á eyrunum, en sum lágu og flatmöguðu á móti sólinni. Öll voru hrossin sælleg og
fögur álitum, en þó var þar einn hestur, sá er langt bar af öllum hrossunum; hann var
rauður að lit og var kallaður Dreyri. Þann hest eignaði húsfreyja sér og unni honum
mikið, reið hún honum jafnan, er hún fór til kirkju eða í kynnisferðir, en allsjaldan
riðu aðrir menn honum. Dreyri var allra hesta bezt vakur og svo góður skeiðhestur, að
fáir hestar voru þeir þar um sveitir, er færi svo fljótt á stökki sem hann fór á
kostum. Hann var hlaupstyggur mjög og náðist sjaldan í haga, ef hann var ekki heftur,
og var það löngum, að menn höfðu ekki af honum.

Þenna sama morgun kemur húsfreyja að máli við bónda sinn, segir hún honum frá
fyrirætlun þeirra fóstra, að þær ætli að ríða til kirkju að Stað; hafi hún því svo til
hagað, að búverkum og mjöltum yrði lokið í fyrra lagi - eða ætlar þú að ríða með oss,
bóndi minn? segir hún. Sigurður kvaðst í þetta skipti mundi heima sitja - verða og
nokkrir að gæta bús og bæjar heima, segir hann, en ég hygg, að þeir vinnumenn mínir
muni sækja tíðir. - Lætur nú bóndi reka heim hesta marga, og er Dreyri þar með; eru
hestar teknir þar á hlaði og beizlaðir nema Dreyri, eltast menn lengi við hann, og næst
hann ekki að heldur, hverjar vígvélar sem við eru hafðar; er húsfreyju þá sagt til, og
gengur hún út; stendur Dreyri þá þar í túninu, sem loðnast er grasið, og bítur, og eru
allir frá gengnir, sem verið höfðu að eltingunni; en þá er húsfreyja er út komin,
gengur hún fram í hlaðvarpann og kallar á Dreyra með nafni, lítur Dreyri þá upp og
gengur síðan til húsfreyju, klappar hún honum og klórar undir eyrum, lætur hún sækja
væna klípu af smjöri í búrið og stingur upp í hann og beizlar.

Búast menn nú til kirkjuferðar, og er lagt á Dreyra fyrir húsfreyju, en Sigrún skyldi
ríða hryssu grárri. Það var og allgott hross og kvenhestur hinn bezti. Fyrir utan þær
fóstrur réðust til ferðarinnar húskarlar tveir og griðkonur tvær og svo Egill Grímsson.
Þær fóstrur riðu í kvensöðlum góðum. Söðull húsfreyju var allur lagður drifnu látúni,
og voru á sveifinni myndaðar rósir, sem gengu eftir henni endilangri sem krákustígur; á
söðulbríkinni fremri var fangamark Þórdísar og ártal, nær söðullinn hafði verið
smíðaður, en á aftari bríkinni var myndaður hestur með öllum kvenreiðtygjum, og stóð
hesturinn bundinn við tré eitt. Söðulreiði Þórdísar var einnig settur drifnum
látúnsplötum, og voru þar á gjörðar ýmislegar rósir, og var reiðinn svo stór, að nálega
huldi alla lend hestsins. Beizli hafði húsfreyja allgott, voru taumarnir úr leðri
íslenzku og stangaðir og stór sigurhnútur eða riðhnútur á, þar sem þeir voru skeyttir
saman; höfuðleðrið var sett koparhringjum og þríhyrnt ennislauf framan á. Báðar höfðu
þær fóstrur glitáklæði yfir söðlum og flossessur miklar í. Allir riðu þeir
vinnumennirnir í hnökkum íslenzkum. Og er menn voru albúnir, leiddi Sigurður húsfreyju
til hests; stóð Dreyri þar undir reiðtygjunum, hringaði makkann og japlaði mélin og
sparkaði með framfótunum, en stóð þó kyrr, meðan Sigurður setti konu sína í söðulinn.
Sigrún bjó sig þá og til að stíga á bak, og ætlaði Egill að hlaupa til að setja hana á
bak, en er Sigrún sá það, benti hún öðrum vinnumanni fóstra síns að láta sig á bak;
greip hann Sigrúnu og snaraði henni í söðulinn, og varð Egill að hverfa aftur við svo
búið.

Gatan lá upp frá bænum upp á hálsinn, og var það sneiðingar brattar, og fóru þau fót
fyrir fót, allt til þess er komið var á hálsbrúnina, þá voru sléttir melar eftir
hálsinum; létu þau nú hestana taka á rás, og var Dreyri jafnan langt á undan í hverjum
spretti og tók svo skarpt til fótanna, að hann jós möl og skarni sem moldviðri á alla:,
sem á eftir voru; þótti þeim fóstrum allmikil skemmtan að reiðinni. Ber nú ekkert til
tíðinda, á meðan þau ríða yfir hálsinn, en er þau voru komin nær því yfir hálsinn og
eru að fara ofan sneiðingarnar Staðar megin, sjá þau, að þar sem hálsinn mætist við
jafnsléttuna og allskammt frá götunni er hestur á beit og dró beizlið slitið, en
reiðverið var snarað út í aðra hliðina; þótti þeim það kynlegt, er ekki sást neinn
maður, og hafði húsfreyja orð á að handsama hestinn og gæta eftir, hvort ekki væri
neinn maður þar í grennd; en er þau voru allskammt frá hestinum, sjá þau, að þar rís
upp maður nokkur á millum þúfna tveggja, og sjá þau hann muni ekki með öllu rétt gáður;
glápir hann fyrst á kirkjufólkið allámátlega, en er hann sér það er komið nær því
gagnvart honum, bröltir hann upp og þó nokkuð nauðulega, en síðan hleypur hann í veginn
og rambar mjög og stendur síðan við og þvergirðir götuna. Maður þessi var svo á að
líta, að hann var meðalmaður á hæð, á að gizka miðaldra maður; hafði hann einhvern tíma
ekki verið ósnotur, en þó flysjungslegur á yfirbragð; flöktu nú frá honum fötin á
brjóstinu, en hattur sá, er hann bar á höfðinu, hékk út í annan vangann, og var nær því
bert hálft höfuðið. Fyrir neðan nefið var blóðstorka mikil, og dreyrði þó úr á stundum,
og þerraði hann það við og við á ermi sinni. Egill reið fyrstur af kirkjufólkinu og svo
hver á eftir öðrum, því gatan var þröng, og mátti ekki nema einn fara í senn. En er
Egill kemur að, þar sem maðurinn stóð í götunni, vill hann snúa hesti sínum út úr
götunni, en í því bili grípur hinn drukkni maður um taumana á hesti Egils annarri hendi
og segir:

Stopp, þinn keltringur! Heilsar þú ekki skikkanlegu og ærlegu - dönnuðu ætlaði ég að
segja, en ekki ærlegu - fólki, sem er á vegi þínum, lagsi? Þekkirðu mig ekki, greyið
mitt? Ég heiti þó Hallvarður Hallsson, já, það er víst, já víst, þú segir mig ljúga
það, þekkirðu mig ekki?

Ekki get ég nú komið þér fyrir mig, sagði Egill og barði hælunum í nárann á hestinum,
sem hann vildi komast burt.

Nú, bíddu nú við, vertu ekki að berja stakkels bestíuna, þú getur þó snakkað svolítið
við mig, ekki ætla ég neitt að mólinstera þig, greyið mitt, ónei, kunningi, ég er ekki
þekktur fyrir það að kássast upp á neins manns jússu - og í þessu seilist hann með
þeirri hendinni, sem hann hafði lausa, út á handlegg sér og dregur þar upp af erminni
áttstrenda pelaflösku svarta. Flaskan var full af brennivíni upp til axla, tekur hann
tappann úr flöskunni með tönnunum, setur á munn sér og réttir síðan Agli.

Þú skalt, bezti bróðir, hafa snás, já, gott snás, það er úr höfuðstaðnum og ekki úr
lekabyttunum þeirra; skammi það tætið það frýs, fyrr en Elliðaárnar eru orðnar
harðmannheldar, greyið mitt, súptu á, kunningi!

Egill tók við flöskunni og saup á og réttir honum aftur.

Er það ekki nógu gott? - Það er ekki úr Hafnarfirði og frýs seint, þar kemur an upp á,
kunningi - sex fiska brennivín eftir taxtanum, það er víst - ég er annars alþekktur, ég
heiti Hallvarður, já, það heiti ég.

Hvar áttu heima? sagði Egill.

Hvar á ég heima, sagði Hallvarður, ég á eiginlega heima, kunningi, þar sem ég á heima
og vil eiga heima, skal ég segja oss; ég hef oftast verið á fabríkunni í Reykjavík og
innréttingunni, sem þeir kalla það, en það prófíterar nú ekki svo mikið af sér á
sumrin, og því ætla ég mér að púla hér upp á kúgras um sláttinn í sveitinni, það er
víst, eins og ég gjörði í fyrra - en hver er konan, sem þarna ríður í söðlinum? - ég
hef séð þig áður, það er víst.

Í þessu snýr hann sér við og rambar þar að, sem Þórdís situr á hestsbaki, en heldur þó
allajafna í tauminn á hesti Egils og togar hann með sér út úr götunni:

Sælar, kona góð! Hvað heitið þér?

Þórdís heiti ég og á heima í Hlíð.

Já, Þórdís, Þórdís! já, ég vissi það; já, ég hef einhvern tíma verið nótt hjá yður.
Þakka yður fyrir mig, blessuð konan - ég er ekki svo vitlaus, þó ég sé ofurlítið hýr -
en hvað heitir dú, pige min! - já, nú tala ég dönsku, sagði Hallvarður og benti til
Sigrúnar.

Sigrún svaraði ekki brátt, varð Egill fyrri til svara og segir:

Hún heitir Sigrún.

Þegiðu, segi ég! sagði Hallvarður, láttu stúlkuna segja það sjálfa, eða er það konan
þín kannske, ha?

Nei, ekki er hún það, sagði Egill.

Nú, þá þarftu eiginlega ekki að segja mér það, sagði Hallvarður, ég get begribið það,
að þú átt hana ekki, því ekki ertu nú fallegur, greyið mitt, og ætla ég ekki að blamera
þig samt, en ekki þættir þú pen á innréttingunni, held ég.

Heldur tók að þykkna í Agli við þessar viðræður, tekur hann fast í taumana og ætlar að
koma sér burtu og segir:

Slepptu taumunum, svo ég komist áfram! Hvað á þetta, ha?

Ætlarðu þá ekki að bíða, á meðan ég fer á bak, kunningi? Ég ætla að fylgjast með þér.

Slepptu taumunum! sagði Egill og var sýnu reiðuglegri en fyrr og reiðir upp svipuna.

Jæja, sagði Hallvarður, það skal ég gjöra, en fyrst þú vilt ekki bíða, þitt bakbesti,
taktu þá eftir því, sem ég ætla að segja þér.

Já, já, sagði Egill.

Bíddu nú við, já, ég ætlaði að segja, að þú skyldir fara í bölvaða boru, greyið mitt,
upp á íslenzku, það var nú ekki annað, sem ég vildi þér; ég kem á eftir, kunningi, það
er víst - en lofaðu mér þó að kveðja og kyssa á kjaftinn á þér, bróðir minn góður!

Egill vildi allt til vinna að losast við Hallvarð; sleppir Hallvarður nú taumunum, en
Egill hallar sér ofan að honum og ætlar að kyssa hann, en Hallvarður grípur um leið til
hans og ætlar að halla honum að sér, svo hann geti sem alúðlegast og innvirðulegast
kysst hann. Laust var reiðverið á hesti Egils, en efri líkami Egils langur og
riðamikill, og missir hann jafnvægið, er reiðtygin snöruðust, og fellur hann af
hestinum og í fang Hallvarði, og byltast þeir báðir til jarðar allskammt frá, þar sem
húsfreyja sat á Dreyra. En er Dreyri sér ófarir þeirra félaga, þá verður honum svo
bilt, að hann tekur undir sig stökk mikið og hendir sig fram hjá þeim kompánum, þar sem
þeir liggja við götuna í faðmlögum, bregður síðan á skeið, og getur húsfreyja ekki
stillt hann, fyrr en heim kemur að Stað; en er Sigrún sér, að fóstra hennar er riðin,
keyrir hún Gránu á stað, og tóku þá hinir allir hestarnir rás á eftir Dreyra, og verða
þeir þar eftir, Egill og Hallvarður; en um miðjan dag kom Sigurður bóndi í Hlíð út, og
sér hann þá, að hestur Egils er þar kominn og er nú beizlislaus, en hnakkur undir
kviði; en yfirklæði, sessu og svipu tíndi kirkjufólk upp sitt á hverjum stað á hálsinum
um kvöldið, er það reið frá kirkju, og sagðist hafa grasað vel; en ekki var Egill við
kirkju þann dag, og fór Grímur faðir hans á mis við aðstoð hans í það skipti og varð
sjálfur að hringja allar hringingar. Ekki kom Egill heldur að Hlíð um kvöldið, og
undraði menn, hverju það sætti; skipaði þá Sigurður bóndi, að ekki skyldi loka bæ þá
nótt, ef Egil kynni að bera að húsum.

Nú víkur aftur sögunni til þeirra fóstra, hlýddu þær tíðum að Stað eins og ráð hafði
verið fyrir gjört. Messugjörðin var snemma úti. En þegar eftir messugjörðina kallar
Þórdís Sigrúnu á eintal og segir henni fyrirætlun sína - og mun ég nú ekki ríða beina
leið heim aftur, þar ég gat ekki fundið mann hér við kirkjuna, er ég ætlaði að hitta,
og mun ég láta Árna vinnumann ríða með mér á næsta bæ, en þið önnur farið sama veginn
aftur. En það er þér af að segja, Rúna mín, um erindi mitt, að ég hef íhugað um mál
það, er við töluðum um fyrir skemmstu; veit ég það, fóstra mín, þótt þú hafir fátt um
rætt, að þér er hvumleitt að vera á bæ saman við Egil Grímsson og sitja svo fyrir ásókn
hans og vandræðum, en nú má það á engan hátt sæma að vísa honum burt úr vistinni, en á
hinn bóginn sé ég það, að vondir menn geta því uppljóstað, sem þér er til óvirðingar,
ef þið eruð á bæ saman; getur þá svo farið, að sá orðrómur komi til eyrna Þórarni vini
þínum, og mætti það vel verða, að hann þá legði nokkurn trúnað á það, þó engin væri
tilhæfan; er það því ráð mitt, að við skiljum nú um stund, og má ekki í það sjá, þó mér
verði ætíð sárt að sjá af þér; en ekki get ég nú að sinni gjört að því, þó vistin verði
ekki á höfðingjagarði, en í vandaðra manna hendur vildi ég þó koma þér og til þeirra,
sem gjöra vel við þig, ef svo tækist til sem ég hef ætlað.

Sigrún þakkar fóstru sinni fyrir umhyggju hennar fyrir sér og kveðst hennar ráðum í
þessu sem öðru fylgja vilja; tárin hrundu um kinnar hennar, en ekki talaði hún neitt,
en kyssti fóstru sína þegjandi, en sá koss var merki æsku, einlægrar ástar og
þakklætis. Segir Þórdís henni þá, að hún muni biðja Bjarna á Leiti að taka við henni,
sé hann kunningi sinn og fornvinur.

Að því búnu skilja þær fóstrur, og sezt Þórdís á Dreyra og ríður á veg til Leitis; var
það tvær bæjarleiðir frá Stað. Reið Árni vinnumaður með henni, eins og ráð var fyrir
gjört; segir ekki af ferðum þeirra, fyrr en þau koma að Leiti. Ekki hafði Þórdís áður
komið að Leiti, og var henni ekki kunnugt þar um heimkynni. Kringum túnið á Leiti var
garður mikill og rambyggilegur og allur gjörður af grjóti, axlarhár. Garður þessi var
fornmannaverk, mátti það og sjá á honum, að þar höfðu hraustar hendur um fjallað; höfðu
þar verið til færð björg svo stór, að ekki var það færi þeirra manna, er nú gjörast, að
færa þau úr stað. Garðurinn hafði víða verið hruninn og brotin í hann skörð stór, þegar
Bjarni kom að Leiti. Ekki var það raunar tízka á Íslandi um 18. öld að hlynna mjög að
túngörðum eða vörzlugörðum þeim, er hinir fyrri Íslendingar höfðu reist. Bjarni var þá
á hinu léttasta skeiði, er hann fór að búa á Leiti, hann var laginn mjög fyrir alls
konar aflraunir, var það því öllu heldur af því, að hann vildi reyna afl sitt við
fornmenn, að hann bætti aftur garðinn og hlóð í skörðin, en af því hann hygði á það,
hvílík nauðsyn og gagn má verða að slíkum verkum. Nú er þau Þórdís komu til Leitis, sáu
þau, að maður einn mikill vexti stóð á hlaði, var það Bjarni; hann var svo klæddur, að
hann var á prjónskyrtu hvítri og bol yfir tvíhepptum, svörtum, og á renndar beintölur.
Veður var heitt um daginn, og var Bjarni á nærbuxum einum; þær voru prjónaða
að lit og á framan strenghnappur einn mikill af látúni, kúpuvaxinn og svo stór, að nema
mundi spesíu stærð. Sokkar Bjarna voru sauðmórauðir. Öll voru föt Bjarna nærskorin, og
mótaði fyrir vöðvum á fótum og handleggjum, og voru þeir allir þreklegir og vel lagaðir
á að líta. Á höfði hafði Bjarni skotthúfu röndótta, eins og hann átti vanda til.

Þau Þórdís ríða með túngarði, unz þau koma að hliði einu; ekki sáu þau fleiri hlið á
garðinum og hliðið ekki mikið og ekki meira en hestur klyfjaðir gat um gengið, og lá
yfir hellusteinn mikill. Árni hleypur af baki og ætlar að taka steininn úr hliðinu, sér
hann þá, að steinninn er ekki hans meðfæri, en ræðst þó til að færa hann brott, en fær
hvergi bifað. Þetta sér Bjarni að menn eru komnir að hliðinu og fá ekki inn komizt,
gengur hann þá út þangað og að hellunni og lyftir upp á örmum sér og leggur á
garðkampinn og fór að öllu sem hægast, en segir um leið við Árna:

Gaztu ekki lagt frá þér hellublaðkinn, mannkind, meðan þú fórst inn um hliðið?

Bjarni heilsar Þórdísi og biður hana að vera þar velkomna -þú ert sjaldséður gestur
hér, segir hann, eða hvað ætlarðu nú, Þórdís mín?

Þórdís kvaðst mundu segja þar frá - en það þykir mér vel fara, að ég hitti þig heilan á
hófi, sé ég það nú, að lengi er eftir kraftur í kögglum hjá karli, og varð þér ekki
mikið fyrir að lyfta steininum úr hliðinu áðan.

Nú, ég væri þá dauður, Þórdís mín, ef ég gæti það ekki, og kæmist ekki úr greninu; en
þú skalt sjá mola, sem ég gat tekið upp, þegar ég var yngri, hann er skammt hérna frá,
ég ætla að sýna þér hann að gamni mínu, áður en þú kemur heim.

Þórdís var nú stigin úr söðlinum, og ganga þau fram með garðinum, og fer Bjarni fyrir
og þar til, er Þórdís sér, að í garðinn er hlaðið slétt þrep eða stallur mittishár;
fyrir neðan stallinn lágu blágrýtissteinar þrír og voru allir miklir; var einn þeirra
þó miklu mestur, og sýndist Þórdísi það einkis mennsks manns færi að hefja þann stein
frá jörðu; tekur þá Bjarni til orða og segir:

Við þessa steina hafa þeir reynt sig, piltarnir, og kalla þeir þenna minnsta Aumingja,
þenna, sem þar er í miðið, kalla þeir Miðlung, og er það meðalmanns verk að koma honum
á stall; þessi, sem er frekastur, heitir Fullsterkur; hafa fáir komið hér, sem hafa
sett hann upp, en ekki mundi Gretti eða fornmönnum hafa orðið mikið fyrir því; en
Grettir Ásmundsson og Ormur Stórólfsson tæki hann upp í hnefa sínum. Það er rétt þú
reynir þig við hann Miðlung, Árni!

Árni taldist undan í fyrstu, en er húsfreyja eggjaði hann, réðist Árni til, og gat hann
aðeins látið renna vatn undir steininn; þá bað Bjarni hann taka Aumingja - og máttu
ekki heita liðtækur, komir þú honum ekki á þrep, segir Bjarni. Árna virtist sá steinn
ekki afar mikill, hann var hnöttóttur og af blágrýti. Ræður Árni að þessum steini og
vegur hann upp á mitti og ætlar hann þá að snara honum upp á stallinn, en steinninn
varð þyngri en hann varði, og má hann með engu móti koma honum lengra en upp að
þrepbrúninni, og sé hann þar niður, en Árni blés stórum.

Þú ert óharðnaður enn, drengur minn, það er auðséð, segir Bjarni; það þarf, Þórdís mín,
að gefa honum eitthvað, sem rennur í kögglana, til þess hann geti látið hann Miðlung
upp - og þetta er nú tvítugur maður - en ekki ætla ég að reyna við hann Aumingja, því
honum hef ég getað valdið til þessa, en nú held ég Fullsterkur sé orðinn ofurefli mitt,
en einhvern tíma gat ég þó komið honum hérna á brúnina.

Síðan þrífur Bjarni til Fullsterks og veltir honum um hríð fyrir sér, en síðan vegur
hann hann upp á kné sér og réttir sig síðan upp með steininn og snarar honum upp á
stallinn og segir: Þarna geturðu setið til morguns - en síðan gengur hann heim á leið.

Mikið fannst Þórdísi til afls Bjarna. Leiðir Bjarni Þórdísi til bæjar, en Árni bindur
hesta við hestastein einn mikinn, er var á hlaðinu, og var járnhringur í og steypt tini
utan um kenginn. Bæjarhús á Leiti voru fá og ekki allstór, en skemma ein mikil á hlaði
gagnvart bæjardyrum, og ófríkkaði hún mjög útsýnið. Síðan fylgir Bjarni þeim í baðstofu
og voru göng löng og mjó sem rangali. Ekki var loft í baðstofu, og voru rúm á gólfi og
sín lokhvíla í hvorum enda baðstofu, svaf Bjarni í annarri, en systir hans í hinni.
Ekki var fjalagólf í baðstofu, en langsetis með veggjum var slegið þiljum baka til við
rúmin. Allt virtist Þórdísi þrifalegt umhorfs og búshlutir sterkir og eigulegir, en
síður sniðnir til fegurðar. Vísar Bjarni Þórdísi til sætis á rúmi einu, en sjálfur
settist hann framan á lokhvílu sína. Ekki sá Þórdís þar fleiri menn en þau systkin, og
voru griðkonur og smali einhvers staðar úti við. Taka þau Bjarni nú tal um ýmsa hluti á
víð og dreif, og er þau höfðu litla stund setið, kallar Bjarni til systur sinnar og
biður hana að bjóða Þórdísi einhvern bita, og er nú inn borið skerborð eitt mikið, það
var af tré, voru þar á magálar hangnir, hangikjöt og kökusneiðar, og voru þær á að
gizka þumlungs þykkar í sárið. Þórdís mataðist þar af, eins og henni sýndist; kallar þá
Bjarni aftur til systur sinnar og segir:

Ætlarðu ekki að gefa henni eitthvað að væta sig á, hún getur ekki notað þetta, sem ekki
er von, því þetta er ekki ætt fyrir megurð, og er það þó af þriggja vetra gelding; en
ekki færðu kaffi hérna, Þórdís mín, það er ekki haft með það hérna, þó þeir séu farnir
að flytja það, kompásarnir eða hvað þeir eru kallaðir, þessir dönsku kaupmenn.

Það gildir nú líka einu, sagði Þórdís, þú hefur þó smakkað það, Bjarni minn?

Já, smakkað hef ég það einu sinni eða tvisvar og þótti ekkert í varið, og enginn matur
er í því; þetta er eitthvað mórautt skolp og étinn sykurmoli með; en samt kvað það vera
selt dýrum dómum, segja þeir, skollinn sá arna; það kann að mega velgja sér á því, ef
manni er hrollkalt innan, en ekki er það á við gott og sæmilega megnt hangikjötssoð; ég
sýp mér stundum góða ausu af því, og þar finn ég, að er einhver kjarni í, en ekki í
hinum skolunum; þetta er eins og smáar baunir; þeir hafa sagt mér, að það sé búið svona
til í útlöndum, og hafa saman við það album grecum, ég kann að nefna það - þarna, vættu
þig dálítið á skyrspæni, segir Bjarni, í því Þórunn setti tinfat eitt á kjöltuna á
Þórdísi -ekki eru hér silfurskeiðarnar, en eitthvað verður til að grípa, fáðu henni,
Þórunn mín, sleifina mína, ég stakk henni í morgun þarna í holuna hjá vegglægjunni.

Og ekki fæ ég henni hana, sagði Þórunn lágt.

Hér er þá annar gepill, segir Bjarni og rétti að Þórdísi hrútshyrning einn. Ber nú ekki
til tíðinda, þar til Þórdís hafði matazt. Voru þau þá tvö inni, og tekur Þórdís svo til
máls:

Nú mun vera mál til komið að bera fram erindið, Bjarni minn, mátt þú og nærri geta, að
ekki hef ég farið hingað erindislaust.

Heyra má ég, hvað þú vilt, Þórdís mín, og skilið áttu það, að ég gjörði bón þína, ef ég
gæti, sagði Bjarni.

Þér mun þykja kátleg bón mín, er þú heyrir hana, sagði Þórdís, en hún er sú, að ég ætla
að biðja þig að taka af mér kvenmann til geymslu.

Nú ert þú að gjöra að gamni þínu, Þórdís mín, enda held ég, að ég tækist það ekki á
hendur að passa kvenmann, því það er hlutur, sem er vandgeymdur og brothættur; og
heldur held ég tæki það að mér að fara með nýklakning til skírnar í flugahálku og
hálagleri, þó ég væri járnalaus, en að passa upp á kvenmann; en segðu mér nú í alvöru,
Þórdís mín, hvað er það, sem þú átt við?

Ekki ætla ég, Bjarni minn, að bendla þig við nein vandræði, en svo ég tali nú
spauglaust, þá er það erindið að biðja þig að lofa stúlku að vera hér í sumar hjá þér
eða hvað sem lengra verður; það stendur svo á því, að ég vil ekki, að hún sé á mínu
heimili, en sjálf vona ég hún fari sér ekki að voða, því ekki er hún skynskiptingur, og
komin er hún af höndunum.

Og hver er það? - sagði Bjarni, eins og hann væri að glugga út í, hver það gæti verið.

Sigrún fóstra mín, sagði Þórdís.

Sigrún Þorsteinsdóttir, sagði Bjarni, já, vel lízt mér á þá stúlku og stillilega; en
hvernig stendur á þessu öllu, Þórdís mín, ætlar þú að setja hana í skóla hér hjá mér
til að fullkomnast í hannyrðunum, eftir það hún er búin að vera á prestsetrinu?

Ónei, ekki var það nú ætlun mín, en ekki er það þar fyrir, oft sannast það, sem
málshátturinn segir: margt er það í koti karls, sem kóngs er ei í ranni; margt held ég
svo vera, að það megi ekki síður nema á smábýlunum en á höfðingjasetrunum; en þessu
víkur allt öðruvísi við en þú heldur, og vil ég nú segja af hið ljósasta, af því ég
þekki þig svo, að þú ert ekki neinn flysjungi: Það stendur svo á í Hlíð, að þar á
heimilinu er einn sá maður, er ég vil ekki, að hún sé saman við, og hann heitir Egill
Grímsson.

Egill Grímsson, segir þú; já, þekki ég þann mann að sjón, ég tala hispurslaust, þegar
ég tala, ég skil það, þú ert hrædd um, að hann vilji fífla hana, en það vilt þú ekki
hafa, að hann gjöri.

Ekki er ég hrædd um það, að hún verði ginningarfífl Egils, en það get ég ímyndað mér,
að öfundarmenn hennar, ef nokkrir eru, kynni að ljósta því upp, sem henni mætti verða
til hneisu, ef hún er samtýnis þeim manni, sem allir vita, að hefur farið að Hlíð í
þeim vændum að ná henni, en sá orðrómur vil ég ekki á komist, og eru fleiri orsakir til
þess, er ég í þetta skipti vil ekki segja þér; þætti mér það nú vináttubragð, ef þú
vildir verða við bæn minni um þetta; er það og vilji fóstru minnar sjálfrar að komast
burt frá Hlíð um hríð, á meðan Egill er þar á bæ, en vart mun hennar verða leitað í
þínar hendur, ef mig rétt grunar.

Bjarni hugsaði sig um nokkra stund og segir síðan:

Ég sé þér gengur stór nauðsyn til þessarar bænar, heillin góð, það er fyrsta bænin, sem
þú biður mig - láttu stúlkuna koma, ekki skal ég henni illt gjöra, en láta verður hún
sér lynda, þó kotungslegur verði viðurgjörningurinn, því svo verður að búa sem á bæ er
títt, hér er gefin bóndafæða, og húsrúmið er ekki körugt, hún verður að kotra sér þarna
niður í kómentunni hjá Þórunni systur minni, en ekki á ég þess von, að Egill troði mig
oft um tær, því engir vinir erum við Grímur faðir hans.

Þórdís þakkaði Bjarna fyrir undirtekt sína, og gjöra þau nú svo ráð fyrir, að Sigrún
skuli fara að Leiti í næstu viku og hafa með sér nauðsynlegasta fatnað sinn; býst
Þórdís síðan til brottferðar, og leiðir Bjarni hana á götu út fyrir túngarð og segir
henni á leiðinni ýmsar skringilegar sögur, er hann jafnan var vanur að segja
vildarmönnum sínum og honum áður höfðu sagðar verið. Síðan skilja þau með mikilli
vináttu, og ríður húsfreyja heim til Hlíðar og kemur þar, skömmu áður en sól gekk til
viðar.




XVIII. KAPÍTULI

Sækjast sér um líkir,
saman níðingar skríða.


Nú skal aftur taka upphaf á máli því, er fyrir skömmu er frá horfið, þar sem þeir Egill
og Hallvarður lágu í faðmlögum á grænni grundu hjá götunni og fundum þeirra hafði fyrst
saman borið, en Hlíðarfólk reið frá þeim til kirkju að Stað. Þegar snaraðist af hesti
Egils og hann steyptist úr söðlinum í fang Hallvarði, þá var Hallvarður ekki svo fastur
á fótum, að hann gæti tekið fallið af Agli, heldur féll hann öfugur út af götubakkanum,
og stungust þeir báðir kollahnís út á jafnsléttuna; varð Hallvarður undir og sleppti þá
tökum á Agli, og hraut Egill langa leið fram af honum; fauk hattur hans af höfðinu og
ofan í leirpoll einn og sat þar millum tveggja þúfna, en svo óheppilega vildi til um
Egil, að höfuð hans lenti á steini einum jarðföstum; kom höggið framan á ennið og varð
svo mikið, að þegar í stað fellur Egill í öngvit og stendur eigi upp. Hallvarður
bröltir fyrst á fjóra fætur og litast um, kemur hann auga á, hvar Egill liggur, kallar
hann á hann og segir:

Á, þú liggur þá þarna, kunningi! - Egill andæpti ekki, og kallar Hallvarður enn:

Gegnir þú ekki skikkanlegum og ærlegum mönnum, gikkurinn þinn? Þú skalt vita, að ég
skal læra þig til að vera artugri, kunningi! - Í þessu stekkur hann á fætur hart og
títt og þangað sem Egill liggur og rekur fótinn í síðuna á honum, og hreyfist Egill
ekki að heldur; verður honum þá litið framan í Egil og sér, að hann er náfölur, hallar
hann sér þá ofan að honum og kallar: Ertu steindauður, lagsi? - Ekki svaraði Egill enn;
sér nú Hallvarður, þó hann drukkinn væri, að þetta muni ekki allt vera með felldu;
hugsar hann sig þá um nokkra hríð, en síðan seilist hann út á handlegg sér og tekur upp
flösku sína, sýpur fyrst á henni og skvettir síðan framan í Egil vænum skvett og segir:
Kannske þú lifnir við, ef þú færð eitt snás, kunningi? - En þegar kalt brennivínið
kemur í andlit Agli, fer ómegið brátt að síga af honum; heyrist nú fyrst, að korrar
nokkuð í honum, og litlu síðar lýkur hann upp augunum og sezt upp, er hann þá enn
máttfarinn mjög og eftir sig. Egill hafði við höggið og ómegið fengið svo mikla
ráðningu, að honum var runnin öll reiði; sá hann og, að þó svo illa hefði til tekizt,
var það þó ekki í rauninni ásetningur Hallvarðs að vera skaðamaður hans, enda lét
Hallvarður það í ljósi, að honum þætti illa hafa til tekizt, og gat þess, að það hefði
ekki verið ætlun sín að kássast upp á hann - því ég kássast upp á einkis manns jússu,
lagsi, segir hann. Segir nú Egill, að hann mundi fljótt hressast, ef hann næði að fá
kalt vatn að drekka og væta höfuð sitt í því, og kvartar helzt um þyngsli og svima í
höfðinu. Þar skammt frá var uppsprettulind ein, og taka þeir félagar það ráð, að
Hallvarður reisir Egil á fætur, og staulast þeir þangað, og eys hann vatninu yfir höfuð
sér, en Hallvarður leggst ofan að læknum og svolgrar stórum. Egill verður nú brátt
heill heilsu, en á enni hans hafði hlaupið upp kúla stór, dregur Hallvarður um hana
sjálfskeiðing sinn, og hjaðnar hún þó ekki að fullu. Rankar þá Egill við sér og man, að
hann eitt sinn átti reiðskjóta og ætlaði að ríða honum til kirkju, en nú sér hann
hvergi hross sitt, þykir honum það allillt og það verst, að hann veit ekki, í hverja
átt hann skal leita þess; þykir honum tvennt til og þó jafnlíklegt, að annaðhvort hafi
hesturinn elt kirkjufólkið, og sér hann þá, að ekki mundi hann af honum hafa fyrr en á
Stað, og yrði hann þá að koma þangað fótgangandi, og mundi hann á þann hátt vart ná
síðari blessuninni; eður þá hitt, að hann hefði hlaupið á leið til Hlíðar, þar sem hann
var hagvanur. Fæst hann nokkuð um þetta, og þykir honum sín ferð óvirðuleg. Loks kemur
þeim það ásamt, Hallvarði og Agli, að Egill skuli sleppa kirkjuferðinni, en fara með
Hallvarði til Gils; þar var hann þá í kaupavinnu. Kvaðst hann mundi útvega Agli hest
heim til Hlíðar. Síðan tekur Hallvarður hest sinn, rétta þeir við reiðverið, er áður
var afsnarað, gyrða allar gjarðir sem fastast, og sezt Hallvarður síðan á bak, og
reiðir hann Egil að baki sér, og gekk ferðin nokkuð skrykkjótt, en samt komust þeir
heilir á hófi að Gili; er Egill þar fram eftir degi og allt til kvölds í góðu yfirlæti,
og lýkur svo, að þeir Hallvarður og Egill gjörast hinir kærustu vinir, segir hvor öðrum
trúnaðarmál sín, og setjast þeir nú út í túnið og drekka þar saman; átti Hallvarður
brennivínskút einn í kofforti sínu; mundi kúturinn taka tvo eður þrjá potta, og
skvampaði enn nokkuð á honum. Var kúturinn borinn út í tún, og settust þeir félagar þar
að honum, sinn á hvora þúfu, og höfðu náungann á millum sín og dreyptu á sig til skipta
og kölluðu hvor annan félaga og bróður. Sagði Hallvarður fyrst frá ferðum sínum, og
hafði hann víða farið og verið með mörgum höfðingjum og alls staðar þótt hinn mesti
afrekamaður; nú sem stæði kvaðst hann hafa forþénustu við þær nýju innréttingar í
Reykjavík, við reipslagarafabrikuna, og að virðingum og öllu atlæti gengi hann næst
yfirmanninum, er á hverjurn morgni byði sér gúmoren og segði ætíð Dí til sín um leið;
nú í sumar stæði fabrikan þangað til í september vegna skorts á hampi, og hefði hann
því tekið þetta ráð að fara upp til sveitar um sláttinn - og púla ég hér upp á kúgras,
segir hann.

Þessu næst skyldi Egill segja ævisögu sína, var hinn fyrri hluti hennar fljótsagður,
því maðurinn var ungur og hafði ekki staðið í mörgum stórræðum. Hið merkilegasta, sem
fyrir hann hafði komið, var bónorðið við Sigrúnu; tjáir hann Hallvarði allt hið
sannasta af því máli og svo, í hvert óefni var komið, að stúlkan vilji ekki þýðast hann
og fóstra hennar Þórdís muni vera því mest mótstæðileg, að það ráð takist.

Hallvarður hlýddi vel sögu Egils; en er Egill þagnaði, tekur hann kútinn og réttir að
Agli og segir: Súptu á, blessaður kunninginn! Egill tekur við sýpur á og fær Hallvarði
aftur, þurrkar sér með hendinni um munninn, kyssir hann og segir: Guðsást, elsku vin!

Það er ekki að þakka það, kunningi, þetta skal vera eins og við eigum það báðir, segir
Hallvarður og setur kútinn á þúfuna hjá sér. Já, heil slétt er það fyrir þig, bróðir,
og linur þykir mér þú hafa verið í sóknum, kunningi, eða hvað lengi hefur þú verið á bæ
saman við hana?

Það munu vera átta eða níu vikur, sagði Egill, síðan ég kom þangað.

Já, níu vikur, sagði Hallvarður og hristi höfuðið, og ert jafnnær; það segi ég þér
satt, að ekki skyldi ég hafa verið svo vikuna saman við hana, að ég hefði ekki komið
henni til við mig, hefði ég annars lagt vind upp á hana, því svo er það stundum, þar
sem ég kem á bæ og er blánóttina, þá elta þær mig morguninn eftir ein eða tvær út fyrir
tún til að spyrja mig, nær ég komi aftur - eða hvað hefur þú næst henni komizt, tókstu
nokkurn tíma í höndina á henni?

Það hef ég gjört, sagði Egill, en það kom nú til lítils.

Þá hefur þú ekki vitað, hvað þénaði, kunningi - og settistu þá aldrei á rúmið hennar?

Oft og mörgum sinnum, sagði Egill, en til hvers var það?

Hefðirðu kunnað að bera þig rétt til, bróðir - ég held ég hefði lætt einhverju undir
sængurhornið hennar, sagði Hallvarður.

Þú kannt þá eitthvað fyrir þér? sagði Egill.

Og ekki er ég göldróttur, en ég veit svona það, sem þénar við ýmsu, sagði Hallvarður og
kinkaði, en súptu nú á, lagsi - og er það ekki mér að þakka eiginlega, en ég átti
kunningja einu sinni, ég kynntist við hann á innréttingunni, hann var af Ströndum eða
úr Arnarfirði eða einhvers staðar þaðan vestan að.

Og það var góður galdramaður, ha?

Hvað heldurðu! Hann faðir hans kunni frá sér, en hvað var hann hjá honum afa hans! Hann
var brenndur á alþingi, og þessi fékk sumsé allar skræðurnar eftir þá báða, en ekki
gjörði hann það fyrir slikk, ef hans var leitað; ég segi þér það í trúnaði, kunningi -
þú dugar ekki til að fá þér í staupinu - ég á eina tilfæringu, sem ég veit, að er
ótvílug, dugað hefur hún mér; ég held ég verði að sýna þér hana, greyið mitt, fyrst við
erum orðnir hálfmálkunnugir, en þú verður að lofa mér upp á trú þína og æru, já, að þú
segir engum frá því, já, upp á trú og æru!

Ha? sagði Egill, já, rækalli væri gaman að geta galdrað hana, en sem ég er lifandi
maður skal ég ekki segja það nokkrum, því lofa ég; - ætlarðu að hjálpa mér til þess,
ha?

Því lofa ég ekki, sagði Hallvarður, en í hitt ætla ég heldur að ráðast að sýna þér
staf.

Í þessu þrífur Hallvarður til buxnavasa síns; var bundið fyrir ofan hann með bandtygli
og margvafið; leysir hann það, og eru á margir hnútar, en síðan tekur hann upp úr
vasanum bréfaveski eitt harla mikið; er bundið tygli nokkrum yfir, og leysir Hallvarður
þann og lýkur upp veskinu, eru þar í hólf mörg og í hverju margir miðar og
pappírsbindi. Leitar Hallvarður í veskinu og tekur þaðan miða einn gamlan og lúðan,
flettir hann miðanum í sundur, en leggur áður veskið hjá sér og segir um leið við Egil:

Taktu nú ekki á tuðru minni - því ef þú gjörir það, þá vil ég ekki ábyrgjast þitt líf,
því hér er, satan gali mig, ekki allt barna meðfæri, en þenna miða skal ég sýna þér,
því hann er meinlaus.

Síðan fletti hann sundur miðanum og rétti hann að Agli, og var á hann rituð mynd af
galdrastaf og þar undir:

Rist þenna staf á manns herðablað, og haf ístru af jungfrú í munninum, og lát undir
stúlkufætur, og lát hana standa þar á, meðan hún talar við þig, eða lát hana sitja á
honum.

Egill horfði á miða þenna með mestu undrun og las hann rækilega, en segir síðan:

Nei, sko, eru þetta klær, ha? Já, von er það sé kröftugt, mikill er stafurinn; en áttu
það, sem til hans þarf, elsku vinur, ha?

Vera kann það, sagði Hallvarður, að ég eigi einhvers staðar flís af herðablaði, ég
komst með hægu móti yfir hana; en sjáðu, Egill frændi, sagði Hallvarður og tók úr veski
sínu knýti eitt lítið, þessi moli hefur kostað mig nokkra fiska, ég get ekki eiginlega
sagt, hvað ég hef gefið fyrir hann, en þrefaldur líknábelgurinn er utan um hann.

Þetta mun vera ístran, ha? sagði Egill.

Já, þetta er hún.

Já, mikill er tilbúningurinn, ég er nú hissa, sagði Egill; það mundi nú ekki vera
fáanlegt, að þú létir mig fá miðann, kunningi, ha? - tekur hann þá úr vasa sínum tvær
spesíur og réttir að Hallvarði - þú lætur mig fá þetta, lagsi minn góður.

Hallvarður lítur á peningana og segir um leið:

Margt er fyrir vin sinn vel gjörandi, en ekki er það fyrir það, ég hefði haldið, að
þetta mundi slá til, ef þú kæmir því laglega undir fæturna á henni; já, ég held ég
verði að hjálpa þér um stafinn og beinið, en molann má ég ómögulega missa; ég skal
segja þér það, þó hann sé ekki stór, þá fæst hann ekki alls staðar, það var rétt af
stærstu heppni, að ég gat komizt yfir hann.

Þá verður mér það ónýtt, sagði Egill; eða á maður ekki að hafa hann upp í sér, á meðan
maður talar við kvenmanninn?

Jú, sagði Hallvarður, vissulega, maður á að hafa hann hérna, kunningi, hægra megin út í
gúlnum -- ég sé það, þú verður að fá molann, annars verður þér það ekki til neins, ég
held ég verði þá heldur að ljá þér hann, en ekki sel ég þér hann, hvað sem þú býður
mér, en þetta verð ég að gjöra, af því þú ert í mestu forleiginheitum, en ekki hefði ég
gjört það fyrir alla.

Í þessu rétti hann að honum herðablaðkinn og ístrumolann, en stingur hjá sér
peningunum. Egill stendur þá upp og kyssir Hallvarð, en Hallvarður segir:

Vertu ekki að þakka það, kunningi, fyrr en þú veizt, hvernig það reynist, en ég vona
það verði þér að góðu, ef þú kannt með að fara.

Það verða nú vandræði fyrir mér, hvernig ég á að koma henni til að standa á
herðablaðinu.

Ekki ætla ég að vorkenna þér það, kunningi, að finna upp eitthvað ráð til þess; ég
hafði það svo, að ég saumaði beinið innan í vettlinginn minn, og svo lét ég hann detta
niður, þar sem hún stóð, svo hún varð ekki vör við, og á meðan var ég að tala við hana,
og svo sté hún óvart ofan á hann - og þarna vissi ég ekki fyrri til en hún fór að gefa
mér auga, svona eins og þær gjöra, þegar þeim lízt á mann, og kafroðnaði í framan; þá
vissi ég, hvað stúlkunni var, og þá þurfti ekki meira heldur.

Egill kvaðst hinu sama ráði fylgja vilja; sátu þeir nú um hríð og tæmdu kútinn, er þá
og kominn dagur að kvöldi, og hugsar Egill til heimferðar; stingur hann nú miðanum,
herðablaðinu og molanum í vasa sinn og býr um sem vandlegast. Útvegar hann sér nú hest
á Gili, og er honum léður hann og sagt að skilja hann eftir á Hlíðarhálsi, mundi hann
þá rata heim aftur; og er Egill er á bak setztur, gengur Hallvarður á veg með honum út
fyrir tún; kveðjast þeir þar með kossum og blíðlátum og mæla til vináttu hvor við
annan, en síðan ríður Egill á stað. Hallvarður gengur til bæjar, og er þeir eru skammt
farnir, snýr Hallvarður við aftur og kallar eftir Agli og segir:

Blessaður, mundu mig um molann!

Upp á trú og æru! svaraði Egill.

Eftir það ríður Egill leið sína heim til Hlíðar, og er honum nú fremur létt í skapi, og
þykir honum sín ferð vel hafa ráðizt, og er hann nú alla leiðina ýmist að hugsa um það,
hvernig hann geti laglegast komið beininu undir fætur Sigrúnar eða í sæti hennar, eins
og fyrir hann var lagt, og virðist honum það enginn hægðarleikur; þess á milli var hann
að ímynda sér og gjöra ráð fyrir öllu, hvernig fara mundi, þegar hann væri búinn að
töfra Sigrúnu og henni snúinn hugur, svo hún vildi fyrir hvern mun eiga hann. Hann
kvaðst mundi verða drýldinn við hana í fyrstu og láta hana ganga eftir sér og stríða
henni dálítið fyrst og launa henni svo lambið gráa, hvernig hún áður tók bónorði hans,
en því meira mundi hún sækja á. Þórdísi gömlu skyldi hann storka með því, að hann væri
ekki þurfandi fyrir að taka Sigrúnu upp af götu sinni, hún væri þó ekki annað en
munaðarlaus og félaus vinnumannsdóttir, hún yrði þá að gefa henni alla sína fjármuni
fasta og lausa eftir sig, og kerling mundi allt til vinna að Sigrún gengi ekki frá
vitinu.

Slíkt og þvílíkt hugsaði Egill á leiðinni; hann lét hestinn lötra götuna fót fyrir fót
og vildi, að vegurinn yrði sem lengstur og seinfarnastur, svo hann mætti sem lengst
hafa skemmtun af hugsan sinni.

Loksins kemur hann þangað, sem honum var leyfður hesturinn, sté hann þá af baki og
sleppti honum þar, en fór síðan á fæti það eftir var vegarins til Hlíðar; kom Egill
þangað, er menn voru löngu háttaðir; finnur hann, að dyr eru ólokaðar, og fer hann til
rúms síns, en getur þó ekki sofnað fyrr en undir sólaruppkomu fyrir umhugsun og
tilhlökkun. Á mánudagsmorguninn, er menn vöknuðu í Hlíð, er skyggnzt eftir, hvort Egill
sé heim kominn, og sjá menn þá, að heima er höfuð Egils, rak hann það undan klæðum, en
þó þótti mönnum með nokkru missmíði á orðin, er þar kúla ein mikil og blá í miðju enni.
Menn inntu hann að, hverju það sætti, en hann lét fátt yfir og kvað það þó ei af manna
völdum; sagði hann og, að Hallvarður sá, er hann hafði hitt, væri drengur hinn bezti.
Þann dag hafði Egill það að hjáverkum að rista rúnir á mannsherðablaðið; en um kvöldið
fór Sigrún vistferlum frá Hlíð og að Leiti, eins og þau Þórdís og Bjarni höfðu ráð
fyrir gjört.



XIX. KAPÍTULI

Bjarmalandsför Egils

Brottför Sigrúnar frá Hlíð þótti mönnum allkynleg og bera brátt að, og töluðu menn
allmisjafnt um, og lét Þórdís húsfreyja hvern tala þar um sem hann vildi. Ekki þótti
Agli nú greiðast um sitt mál, og var nú fokið í flest skjól, er sá máttarstólpi vonar
hans, er hann vænti sér mest trausts að, var fallinn, en það var töfrastafur
Hallvarðar. Skömmu eftir það, að Sigrún fór að Leiti, fer Egill að hitta Grím föður
sinn og tjáði honum, í hvert óefni komið var um kvonbænirnar; það fyrst, hversu
þunglega Sigrún hafði tekið því máli; er hann bar það upp fyrir henni; það annað, að
Sigrún væri brott farin frá Hlíð, og væri honum þar með öll björg bönnuð, en ekki
örvænt um, að Sigrúnu kynni að hafa snúizt hugur síðar, hefði þau Egill kynnzt betur og
mátt til lengdar saman vera. Grími þótti nú þunglega horfast til um mál Egils, sagði
það ljóst, að brottför Sigrúnar hefði gjör verið til bekkni við þá feðga, og sagði, að
ekki hefði allt verið brigðalaust af hendi þeirra Hlíðarhjóna, þar sem Sigurður hefði
þó heitið því að vera flytjandi þessa máls. Báru þeir feðgar þetta fyrir séra Sigvalda
og báðu hann nokkuð gott ráð leggja. Prestur réði þeim feðgum, að Egill skyldi ekki
hætta við svo búið, skyldi hann smátt og smátt venja komur sínar að Leiti og freista,
hvort hann gæti ekki náð fundi Sigrúnar og viðtali, mundi þá smám saman draga saman með
þeim; færi svo oft, þó ólíklega áhorfðist í fyrstu, að konur léti um síðir tilleiðast,
er þær sæju, að biðlar þreyttust eigi, en legðu því meira kapp á, þó þeim væri eitt
sinn frá vísað. Grími líkaði allvel þessi ráðagjörð, sagði og, að Egill mætti vel fara
að dæmum Móses og slá oftar en eitt skipti á helluna, þar til hann fengi af henni
rennandi vatn. Egill kvaðst þeirra forsjá fylgja vilja, og eftir það tekur hann að
venja komur sínar að Leiti. Biður hann nú Sigurð bónda eitt laugardagskvöld um orlof og
kveðst ætla að hitta föður sinn, og leyfði bóndi honum það; tekur Egill þá gráan hest,
er hann átti, og ríður til Leitis. Lætur hann hestinn eftir fyrir utan túngarð og
gengur síðan til bæjar; hittist þá svo á, að Sigrún situr undir bæjarvegg og saumar;
sezt Egill þegar hjá henni og hefst nú aftur máls á því, er hann áður hafði frá horfið
um einkamálin, og gjörir sig sem blíðastan. Bjarni bóndi var við slátt á túni og piltur
einn hjá honum; er honum brátt sagt, að Egill sé þar kominn og setztur á tal við
Sigrúnu. Bjarni stingur þegar niður orfi sínu og gengur heim úr slægjunni, en talar þó
áður nokkur orð hljóðlega við piltinn, er hjá honum var. Bjarni gengur þar að, sem
Egill situr, og varpar kveðju á hann og spyr tíðinda og spyr þar næst, hverju gegni um
ferðir hans. Egill lætur fátt yfir og kveðst fara sinna erinda. Í þessu bili sér
Bjarni, að hundar margir standa í hesti Egils, og er hann á flugferð út frá túni, snýr
hann þá að Agli og segir:

Ég held þér væri þarfara, Egill góður, að líta eftir reiðskjóta þínum en sitja hér, sé
ég, að hundar vorir leika lausum hala við hann, enda muntu hafa það eina erindi, að þér
sé hollast að dragnast brott, en éta skaltu fá áður, ef þú ert svangur, segir hann.

Egill kvaðst mundu ráða ferðum sínum, en stekkur þó upp og ætlar að taka hrossið, og er
hann kemur að túngarði, er hesturinn hlaupinn út á mýri eina fyrir neðan túnið og á
harða stökki, hleypur Egill eftir honum, en piltur sá, sem áður er um getið, stendur á
túngarði og hefur hrossaskellu eina mikla í hendi og sigar hundunum sem hann má. Agli
varð torsótt yfir mýrina, er þar voru fen mörg, og þá er hann er á miðri mýrinni, er
Gráni kominn af henni og á mela slétta, og fylgja hundar honum jafnan við hæla, og dró
hann skjótt undan Agli. Egill kemst við illan leik yfir mýrina, en svo hafði hann
hlaupið geyst, að hann var nær því sprunginn af mæði, og nálega var enginn hnappur
eftir á buxnastreng hans. Verður hann nú að stöðva hlaupið um stund og blása, og dregur
Gráni enn undan, en fyrir hvern mun vill hann hafa hest sinn og dragnast í humóttina
eftir honum, og er skjótt af að segja, að hann nær ekki hesti sínum fyrr en hjá túni;
hafði hann staðnæmzt þar hjá hestum nokkrum; var þá beizli týnt og lendklæði, og leitar
hann þess lengi, áður hann finnur það. Sér þá Egill ekki annað vænna ráð en hverfa
aftur og ríða heim við svo búið.

Hinn næsta laugardag á eftir biður Egill enn um orlof og hefur enn hið sama á orði, að
hann muni ríða og hitta föður sinn, hafði hann nú og frétt, að Bjarni mundi ekki heima
vera. Kemur hann að Leiti, og er það litlu áður en menn gengi til kvöldverðar. Egill
hyggst nú, að hann skuli betur sjá ráð fyrir hesti sínum en síðast; hefur hann nú með
sér reip eitt, og tjóðrar hann hestinn í lág einni skammt frá túni, þar er ekki mátti
sjá hann heiman að frá bænum, síðan gengur hann heim. Bjarni var úti staddur, og þekkir
hann þegar manninn álengdar. Tekur hann nú í skyndi það ráð, að hann safnar saman öllu
heimilisfólki sínu og rekur það inn til baðstofu. Þar næst tekur hann mykjukvísl eina
mikla í hönd sér og sezt síðan á bæjarþrepskjöldinn, og fyllir hann þá nær því út
dyrnar og heldur tveim höndum um kvíslarskaftið og er heldur ófrýnn. Egill gengur til
bæjardyra og kastar kveðju á Bjarna, og tekur hann því aðeins, og ekki yrðir hann á
Egil. Egill snuddaði um hríð fyrir dyrunum þegjandi, en er hann sér, að ekki verður af,
að Bjarni bjóði sér inn, og honum heldur ekki virðist árennilegt til inngöngu hjá
Bjarna, þá kastar hann orðum á Bjarna og segir:

Þú ert þá ekki svo góður heim að sækja, að þú bjóðir inn gestum þeim, er að garði koma,
Bjarni sæll?

Ég hef lítil húsakynni til að bjóða inn slíkum höfðingjum sem þú ert, sagði Bjarni, en
hafir þú nokkuð erindi við mig að mæla, þá get ég heyrt það hér, en sértu þyrstur og
viljir drekka, þá skaltu fá það. Þórunn! Komdu með mjólk í kálfsdallinum, og láttu hann
vera fullan.

Egill kveðst ekki eiga erindi við hann - en er Sigrún hér inni? segir hann.

Svo er víst, segir Bjarni, en hún er háttuð, eða áttu nokkuð vantalað við hana? Ég get
skilað því.

Egill kvað hann það mundu litlu skipta, hvort hann talaði fleira eður færra við hana.

Við þetta tók að þykkna í Bjarna, og segir hann:

Þá skaltu vita, Egill sæll, að eigir þú ekkert annað erindi hingað, þá vil ég ráða þér
að venja ekki komur þínar hingað til þeirra erindagjörða oftar, og vil ég ekki hafa á
mínum bæ þess háttar daður eða dingl - en hérna er mjólkin, ef þú vilt drekka.

Egill kvaðst ekki mjólkur þurfi og slær fætinum í dallinn, svo hann hrekkur úr hendi
Bjarna, og reiðist hann, og í því bili stekkur Bjarni upp hart og títt og tvíhendir
kvíslina og ætlar að slá í höfuð Agli; sér Egill þann beztan að hörfa undan, og tekur
hann þegar á rás, en Bjarni eltir hann. En er Egill er kominn að túngarði, stekkur hann
þegar yfir, en Bjarni kemur þá að með reidda kvíslina og slangrar henni til Egils, í
því hann steypist yfir garðinn, og ræður Bjarni það þar af, að Egill grípur hendinni
aftur fyrir sig, hvar á hefði komið. Ekki veitti Bjarni honum lengra eftirför. Hleypur
Egill þá til hests síns, leysir hann og stígur á bak, og skorti þá ekki stór orð og
heitingar af hans hendi, kvaðst hann svo skyldu koma til Leitis hið þriðja skipti, að
Bjarna mundi minni til reka. Ekki skeytti Bjarni heitingum þeim, og ríður nú Egill í
brott og kemur til Gríms föður síns og segir honum sínar farir eigi sléttar, og er
Egill þar um nóttina. Grímur verður ákaflega reiður við þessar fréttir, en stillti sig
þó vel, og liðu honum af munni þessi orð predikara Salomonis: Leyf ekki þínum munni, að
hann láti þitt hold syndga. En með því áður hafði verið kalt með þeim Grími og Bjarna,
eins og áður er nokkuð frá sagt, þá verður það nú, að þeir leggja fullan fjandskap á
Bjarna; gjöra þeir þá ráðagjörð fyrir sér, að þeir muni fara einhvern dag til Leitis og
heimta bætur af Bjarna fyrir óvirðing þá, er hann hafði veitt Agli; en fari svo, að
Bjarni svari ekki góðu um, skuli þeir gjöra honum ráðningu nokkra, og kemst Grímur að
þeirri niðurstöðu við rannsak ritninganna, að hestinum hæfi svipan, asnanum beizli og
Bjarna vöndur á bakið. Ekki lögðu þeir feðgar miklar dulur á fyrirætlun sína, og fær
Þórdís í Hlíð pata nokkurn af ráðagjörðum þeirra; gjörir hún Bjarna þegar orð og biður
hann að vera varan um sig og gefa þeim ekki færi á sér, hafi hún sannspurt, að þeir
ætli að gjöra honum aðför.



XX. KAPÍTULI

Herför Gríms gegn Filisteanum

Nú líður fram sumarið, og verður ekki af atförinni við Bjarna á Leiti, og hyggja menn
nú, að þeir Hjallafeðgar muni láta svo búið standa; en nokkru eftir réttir um haustið
er það eitt skipti, að Grímur gjörir Agli orð að koma til fundar við sig. Egill bregður
skjótt við og fer til Hjalla; er honum þar vel fagnað, og er hann þar um nóttina. Næsta
dag var veður fagurt, og er Grímur snemma á ferli; gengur hann þangað, sem Egill sefur,
og er hann ekki vaknaður; vekur Grímur hann og biður hann upp standa - og þykir mér þú
ekki árrisull, frændi, segir hann, eður er þér úr minni liðið viðtal okkar það í gærna,
að vér mundum fara að hitta Filisteann á Leiti og vita, hvort hann vill ekki bæta þér
þá svívirðing, sem hann hefur þér gjörða; mun þessi dagur verða honum dagur
grimmdarinnar, dagur hörmunga og eymdardagur storms og vinda, eins og spámaðurinn
Sófonías að orði kemst; hef ég, sonur sæll, látið hross vor heim reka, því svo er til
ætlazt, sonur, að ég dragnist með þér, þó þér kunni að verða það að litlu liði - en
láttu vera til leppana mína, kona, þó ég kirkjubúi mig nú ekki í þessar ferðir, það er
ekki svo sem ég ætli að setjast við altarishornið, setja upp gleraugun og syngja á
Gradúalið og kyrja kredó eða intróítum.

Kona Gríms andæpti ekki, en mumlaði þó eitthvað í hálfum hljóðum um það, að hún héldi,
að þessi för mundi vart verða til mikillar frægðar eða nytsemi; snýr Grímur þá málinu
til hennar, veltir vöngum, gengur fram á mitt baðstofuloftið, spennir greipar og segir:

Hef ég ekki sagt þér það, kona, að venja þig af þessu nöldri; þú ert einn sífelldur
leki, eins og Salomon segir um hina kífnu konu, eða þykir þér ekki nauðsyn bera til
þessarar ferðar, eða hefur þú ekki heyrt Móabs brigzlyrði og spottanir Ammons barna,
með hverjum þeir svívirtu mitt fólk?

Kona Gríms gekk þegjandi burt og svaraði engu, en kom bráðum aftur og lagði föt nokkur,
er hann skyldi klæðast í, á rúm þeirra hjóna, og tekur Grímur þau og skrýðist. Egill
klæðist og skjótt, eru þá hestar á hlað komnir. Egill reið Grána, en Grímur meðhjálpari
reið hesti, og var sá fæddur brúnn að lit, en með því hann var gamall mjög og ekki
yngri en Grímur sjálfur, er hann var tannfé hans, voru víða dottnir á hann blettir og
skáldað af hár allt, var hann því tilsýndar að sjá sem hann væri skjóttur. Söðull Gríms
var þannig, að setan í honum var úr bláu vaðmáli og gagnstönguð og úttroðin kálfshári;
hliðarskinnin voru úr íslenzku leðri og öll jafnbreið aftan og framan og negld á með
látúnsbólum mörgum, er stóðu í langri röð aftur og fram millum hnakkboganna; á
hvorutveggja hnakkbogann, þann aftari og fremri, voru negldar bryggjur eða bríkur háar
og líkar í lagi hálfkringlu. Framan í framboganum var látúnskúla mikil eða drýlmynduð
strýta af látúni, er greypt var í hnakkbogann og gekk jafnsíðis makka hestsins.
Ístaðaólar hafði Grímur allramgjörvar af leðri og fóðraðar beggja megin með járni, voru
þær að ofan festar í hnakkinn með snærum, en að neðan léku í þeim ístöð mikil og
sterkleg á sigurnöglum. Yfirklæði blátt var yfir hnakkinum; það var nær því ferskeytt
að lögun, voru í því pokar stórir, sem hnakkbríkunum var smokkað ofan í; loksins var
flossessa með fangamarki Gríms í miðju; bæði sessan og lendklæðið voru bundin ofan í
hnakkinn með svörtum hollinda á þann hátt, að litlir látúnshringir voru í hliðartrjám
hnakksins og snældugöt í lendklæðinu og lindanum svo brugðið í gegnum ofan í hringana.
Þegar þeir feðgar eru á bak setztir og ríða út traðirnar, taka þeir hatta af höfðum og
lesa ferðamannsbæn sína, og varð þá þögn langa hríð, nema hvað Grímur varð einu sinni
að andæpa upp úr bænagjörðinni, er hestur hans hnaut um þúfu: Stattu á fótunum, fjandi,
segir hann. Þegar bænunum var lokið, setur Grímur aftur upp, og bjóða þeir þá hvor
öðrum góðar stundir, feðgarnir; síðan tekur Grímur til máls og veltir vöngum:

Þess vil ég óska, sonur, að óvinir vorir ífærist forsmáninni, og skömmina hafi þeir sem
eina kápu, eins og guðsmaðurinn Davíð segir í sálminum 109da, að mig minnir.

Á leiðinni tala þeir margt saman um ferðir sínar; kemur þeim það ásamt, að þeir skuli
bjóða Bjarna sættir, ef hann vilji bæta þeim svívirðing þá, er hann hafi gjört Agli, og
vilji friðmælast, og þessu næst, að hann amist ekki við komum Egils að Leiti. En vilji
Bjarni ekki taka þessum kostum, muni þeir tæla hann brott frá bænum og berja hann þar,
og færir Grímur óræk rök til þess úr ritningunni, að slíkt sé rétt, og sjáist það þar,
að drottinn hafi boðið Sál og Davíð að slá Filisteana og Ammoníta, og Malakías segi:
Þér skuluð undirtroða þá óguðlegu, og þeir skulu vera aska undir yðar fótum. - Gjöra
þeir nú ráð sín, hvernig þeir skuli haga atgöngunni, ef orusta tækist; kvað Grímur, að
Egill skyldi ganga framan að Bjarna, en sjálfur mundi hann veita honum bakslettu
nokkra, ef á þyrfti að halda, en sagði samt, að Bjarni væri afarmenni mikið, en þó
mundi duga, ef þeir gengi báðir djarft fram. Egill gat þess, að hundar á Leiti væri
grimmir mjög, og gæti þeim orðið það að óliði, ef þeim væri sigað á hesta þeirra, meðan
þeir fengist við Bjarna; kom þeim það ásamt, að þeir skyldu fara að Stað og biðja séra
Sigvalda um mann til farar með sér að gæta hestanna. Ríða þeir um á Stað og segja
presti frá fyrirætlun sinni, að þeir muni gjöra atreið að Bjarna og biðja hann bóta, og
sagði prestur: Maklegt, já, meir en maklegt, hum, hum - að óvirða slíka menn og
sveitarprýði, hum, hum. Taldi hann og rétt, að Bjarni bætti þeim að nokkru fyrir
illmæli sín og ofbeldi við Egil. Biðja þeir þá prest að ljá sér mann til fylgdar að
gæta hesta, meðan þeir eigi tal við Bjarna. Prestur hafði þá ekki neina húskarla heima,
fær hann þeim því Hjálmar til fylgdar, og segir prestur honum að veita þeim góða fylgd.
Hjálmar býst þá til farar, og verður hann síðbúinn mjög, er hann þurfti að vefja sig
snærum mörgum; hann var svo búinn, að hann hafði lambhúshúfu svarta á höfði og brækur
mórendar, en kufl gráan og gyrtur hrosshársreiptagli digru.

Segir nú ekki af ferðum þeirra feðga, fyrr en þeir koma að Leiti; sjá þeir, hvar maður
er allskammt frá túngarði og fæst við steina, kenna þeir, að þar er Bjarni bóndi, en
Þórunn systir Bjarna er þar allskammt frá og þær föt úr læksytru, er rann hjá túngarði.
Þeir Grímur stíga af hestum sínum og fá þá í hendur Hjálmari og biðja hann gæta þeirra
vel, og heita þeir honum fullsælu tóbaks og matar, ef hann sé þeim trúr, en sitja skal
hann hjá viðskiptum þeirra Bjarna, nema svo ólíklega kunni til að bera, að þeir gjöri
honum vísbending eða sóknin verði ógreið. Þykir þeim feðgum nú vel í veiði bera, er
þeir hitta Bjarna úti - því torsótt hafa öll afarmenni orðið inni, segir Grímur. Ganga
þeir Grímur þangað, sem Bjarni er og tekur upp grjótið; segir Grímur við Egil:

Nú mun ég tala við Bjarna, því jafnan hæfir, að hinn eldri og reyndari haldi uppi
svörum, en hinir yngri hlusti á, en hyggins manns kenning flýtur fram líka sem
fljótandi vatn og lifandi uppspretta, segir Salomon eða predikarinn, og skalt þú, sonur
sæll, ekki til leggja, nema ég segi þér.

Ekki lét Bjarni sem hann sæi til ferða þeirra, og er þeir koma allnærri Bjarna, kastar
Grímur kveðju á Bjarna og segir:

Friður sé með þér, Bjarni sæll.

Og með þínum anda, Grímur góður, sagði Bjarni.

Grímur fór þá að velta vöngum og strjúka saman höndunum, en tekur síðan til orða:

Þú sérð, Bjarni sæll, að vér erum hingað komnir, feðgarnir, í nokkrum erindagjörðum.

Já, það sé ég, að þið eruð komnir, en erindagjörðirnar veit ég ekki.

Ég hef heyrt þá háðung, sagði Grímur, að þú hafir óvirt Egil son minn, er hér stendur
og þú munt kenna; það er sonur minn og frumburður sinnar móður; hverju vilt þú svara
mér til þess, Bjarni sæll?

Ég svara því, sem ég er spurður að, sagði Bjarni, því er ég vanur, Grímur góður!

Þá spyr ég þig, Bjarni, hverju þú vilt bæta Agli syni mínum fyrir þá óvirðingu, sem þú
sýndir honum, og áverka við hann, sem er, eins og ég sagði, frumburður móður sinnar og
sonur meðhjálparamyndarinnar? sagði Grímur.

Þá svara ég þér því, Grímur, ekki veit ég til, að ég hafi veitt frumburði þínum nokkra
áverka, en það telur þú mér víst ekki til saka, að ég fylgdi honum hér út yfir túnið um
daginn, er hann kom hingað í kvennasnari, og það getur verið, að ég hafi blakað til
hans með spýtu, sem ég hafði í hendinni, en hvort hún kom á sitjandann á honum eða
ekki, það veit ég ógjörla, og held ég hann hafi verið jafngóður fyrir því, og hitt
sagði ég honum, að hann skyldi ekki koma hér oftar í þeim erindagjörðum.

Það var mál, sem þér ekki kom við, Bjarni sæll, þó drengurinn hvarflaði hingað að tala
við meyjuna; en hitt er víst, að þú hefur sýnt syni mínum Agli óvirðing, og skaltu nú
annaðhvort hafa gjörð okkar þar um og bæta honum það, sagði Grímur, eða þú skalt hafa
ráðningu.

Það skal ég gjöra fyrir þín orð, segir Bjarni, að bæta honum til.

Ég sé þú þekkir ekki veg friðarins, og mun því fara fyrir þér eins og Móses segir: að
þú verður sleginn með egypzkum kaunum og sárum á baka til með ólæknanlegum kláða og
óþrifum, segir Grímur.

Ekki hræðist ég hótanir þínar, Grímur kúluvambi! sagði Bjarni.

Hann þekkir ekki veg friðarins, sagði Grímur, útréttu þinn armlegg, sonur, og látum oss
slá Filisteann.

Í þessu hleypur Egill fram og er allreiður og ætlar að slá hnefanum fyrir brjóst Bjarna
og segir um leið:

Smánarðu hann föður minn, ha?

Bjarni sér tilræðið og verður fyrri til og hrindir Agli svo hart frá sér, að hann
fellur öfugur aftur á bak, en sprettur þó óðara upp aftur, og þá segir Grímur:

Sjö sinnum falla réttlátir og rísa upp aftur, en nú skaltu, sonur, slá Filisteann, því
dagur reiðinnar er kominn.

Hlaupa þeir feðgar þá báðir af bræði mikilli að Bjarna og ætla að hafa hann undir; en
ekki urðu þær sviptingar langar, áður Bjarni grípur annarri hendi til Egils í
buxnastrenginn aftanverðan og hefur hann svo á loft og kastar honum flötum niður, setur
síðan hnéð fvrir bringspalir honum og stendur á honum, en hinni hendinni verst hann
Grími á meðan, og er Egill var fallinn, þrífur hann tveim höndum til Gríms og rekur
hann niður á grúfu fyrir framan sig, og getur Grímur ekki komið neinu bolmagni við, og
æpa þeir feðgar báðir þá hátt og biðja Hjálmar að duga sér og draga mannskratta þann
ofan af sér. En þá er Hjálmar sér ófarir þeirra feðga, skellihlær hann, klappar saman
lófunum og segir: Nei, sko, svona fór, sko bannað tröllið, he, he, he - en er hann
heyrir, að þeir heita á sig til liðveizlu, sleppir hann hestunum, sér hann þá
hellustein einn mikinn þar á holtinu og lýtur eftir honum og þrífur til hans, og hefur
Tuddi svo frá sagt, að þann stein hefði hann ætlað að færa í höfuð Bjarna. Þórunn
systir Bjarna var þar skammt frá, eins og áður er sagt, og þvó föt við lindina; stóð
þar hjá henni fata ein full með keytuþvæli og þar í föt nokkur sem enn þá voru óþvegin.
Og þá er hún sér, hvað Tuddi hefst að, og grunar, hvað hann ætli að gjöra, grípur hún í
skyndi sokka eina, er lágu í fötunni og voru blautir mjög af þvælinu, hleypur síðan þar
til, sem Tuddi er og réttir sig upp með steininn. Reiðir hún þá upp sokkana og slær
Tudda mikið högg þvert um andlitið með þeim; en er Tuddi kennir þvælisins í vitin,
grípur hann báðum höndum fyrir augun; fellur þá steinninn niður, en Tuddi rekur upp org
mikið og öskrar sem naut og snýst í hring, og verður þá ekki af liðveizlu hans. En það
er nú að segja af viðskiptum þeirra Bjarna og Gríms, að þegar Bjarni hefur rekið Grím
niður, tekur hann að gjörast fjölþreifinn; seilist hann til buxnastrengs Gríms, og er
hann hefur hneppt hnöppum þeim, er þar voru, en slitið suma, færir hann brókina niður,
en skyrtu fram yfir höfuð. Grímur var, sem vonlegt var, fátalaður; þó segja menn hann
mælti það síðast í hálfum hljóðum: Svala þú ekki sinni þínu, er þú vilt refsing á
leggja, segir Sýrak - og heyrði Bjarni það, að hann nefndi Sýrak, og segir: Já, hvað
segir Sýrak hér um? En svona hirti Grettir Ásmundarson Gísla, nema hér vantar hrísluna,
og verð ég þá að klappa þér með lúkunum í þess stað, Grímur sæll, en vertu grafkyrr á
meðan, ella verð ég þunghentari á þér. -Tekur hann þá berlega að sýna Grími, að tvisvar
getur gamall maður orðið barn.

Þórunn systir Bjarna sér þá, hvar komið er, og með því að hún uggir, að bróðir sinn
mundi verða, ef til vildi, helzt til þunghentur, hleypur hún þangað, sem þeir áttust
við, og biður bróður sinn að hætta þessum leik; Bjarni segir, að svo skuli nú bráðum
vera - en þó verð ég að hafa nokkrar menjar þess, að við höfum fundizt. Slítur hann þá
tvo hnappa úr buxum Gríms og fylgdi þar með stykki stórt af strengnum. Síðan sleppir
Bjarni þeim; er Egill dasaður mjög og svo þeir báðir. Gengur Bjarni til bæjar, en þeir
feðgar standa upp, og verður ekki af, að þeir freisti oftar til atlögu við Bjarna, enda
höfðu þeir þá nóg að starfa, og ekki sízt Grímur. Hittu þeir nú Tudda, og situr hann
þar á millum tveggja þúfna grenjandi og þurrkar úr andliti sér með vettling sínum og er
allófrýnn. Egill var þá og í illu skapi, og lætur hann reiði sína koma niður á
Hjálmari, setur fótinn í hann allhart og segir:

Hafðu þetta, skömmin þín, fyrir það, sem þú sveikst okkur, eða því hjálpaðir þú okkur
ekki við mannskrattann?

Tuddi stekkur upp hart, ranghvolfir augunum, blæs á Egil og segir:

Sparkarðu í mig, þrællinn! Það vildi ég, að það væri molað hvert bein í skrokknum á þér
mélinu smærra eins og þú brýtur í sundur í mér beinin, illyrmið þitt, fyrir sakleysi,
það var þá rétt, þó hann skelldi ykkur báða; eða hvernig átti ég að hræra mig, þegar
bannsett skessan var búin að blinda mig á báðum augum? En það er ekki þar fyrir, það
gilti einu, þó þú fengir fyrir ferðina.

Egill ætlaði þá að berja Hjálmar, en Tuddi tók til fótanna og rann undan Agli; Egill
elti hann nokkra stund, en Tuddi var ólúraður, en Egill þjakaður mjög af viðskiptunum
við Bjarna, og jafnan, er Tuddi sá, að hann var dreginn undan, stóð hann við og kastaði
þá óþvegnum orðum á Egil. Egill elti hann um hríð, en loks snýr hann aftur, og er hann
kemur þar, sem bardaginn hafði verið, finnur hann Grím föður sinn, og býr hann sig til
að stíga á hest; er hann lerkaður mjög og vart einhlítur að komast á bak; þykir þeim
þessi ferð hin háðulegasta orðið hafa, og ráða þeir það af að ríða heim við svo búið.
En það er að segja af Hjálmari, að hann linnir ekki, fyrr en hann kemur að Stað; segir
hann þá nálega hverjum manni, er hann sér, frá ferðum þeirra feðga; segir hann, að
tröllið á Leiti hafi tekið þá báða og leyst ofan um meðhjálparann. En getur nokkur,
prestur minn, setið í kór, sem hefur verið flengdur? sagði Tuddi.

Þegiðu, bjáninn þinn, svaraði prestur.

Þessi tíðindi urðu brátt héraðsfleyg, og hendu menn mikið gaman að, og verður Bjarni
mjög frægur af þessu verki. En er prestur heyrir kals þetta, bregzt hann reiður við,
segir það firn mikil að slíkt tíðkist meðal kristinna manna og nokkrum haldist það uppi
óhegndum, að göfugir menn og ráðvandir séu meiddir og svívirtir; hótar hann að setja
Bjarna frá sakramenti og segir, að hann væri þess maklegur, að búið væri til mál á
hendur honum fyrir ofríki og ólögmætt frumhlaup að Grími.

Þegar Grímur er heim kominn, gengur hann til hvílu og lætur gnýja mjaðmir og mjóhrygg
og smyrja úr samsuðu, og batnar honum svo við það, að nokkrum dögum eftir er hann
ferðafær; fer hann þá brátt að hitta séra Sigvalda; sitja þeir lengi á tali. Verður það
ráð þeirra, að Grímur skuli kveðja heimiliskviðar og stefna Bjarna um barsmíðarmálið og
þeim Hlíðarhjónum um sáttmálarof, fjörráð við þá feðga, og telja þeir það víst, að ef
málið komi í dóm, muni Bjarni verða alsekur skógarmaður, en Sigurður í Hlíð sæta
útlátum; en með því Grímur þóttist ekki vanur að standa í þingdeildum, handsalar hann
presti sökina að lögmáli fullu til gjörðar eða dóms og svo með að fara sem honum líki.

Um þessar mundir ræðst Egill frá Hlíð og fer þaðan með sumarkaup sitt, og hyggur hann
nú ekki framar á ráðahag við Sigrúnu, og er svo sagt, að hann héti því á fundinum, að
hann skyldi hugsa af því ráði, mætti hann lífi halda, svo nauðuglega sem hann þá
þóttist staddur.




XXI. KAPÍTULI

Sættir

Eins og áður er frá sagt, varð Bjarni á Leiti frægur mjög af þeirri vörn, er hann hafði
sýnt, þá er þeir feðgar Grímur og Egill veittu honum atförina, en Grímur djákni var
hrópaður mjög af gárungum, og kölluðu þeir hann í flimtingum ýmist Grím skelli eða
skellidaus. En ekki er lengi að snúast veður í lofti, segja menn. Það fréttist nú brátt
um öll héruð, að Grímur meðhjálpari hefði handselt Sigvalda presti Árnasyni á Stað
sökina og ætlaði prestur á vorþingi að sækja Bjarna til fullra sekta um lögmætt
frumhlaup að Grími; vissu menn, að Sigvaldi prestur var málafylgjumaður mikill og
óvæginn, hafði hann og oft orðið þungur í skauti þeim, sem minna höfðu til gjört; en
Bjarni hafði hvorki frændastyrk nægan eður traust höfðingja til að etja kappi við
jafnágætan mann sem séra Sigvaldi var. Varð nú ekki annað fjölræddara í héraðinu en
málið Bjarna, og þótti flestum óvænlega horfa. Töldu nokkrir það víst, að Bjarni yrði
hýddur við staur og síðan látinn þrælka erlendis, það sem eftir væri ævinnar, í ánauð.
Þá höfðu sumir það fyrir satt, að ekki yrði Bjarni af landi fluttur, heldur væri hitt
líkara eftir Norskulögum, er þá voru í gildi hér á landi í sakamálum, að Bjarna yrði
þröngvað í hærupoka og bundið fyrir opið og kastað í Öxará; allir töldu fé Bjarna sekt
allt, hálft séra Sigvalda og hálft konungi eður þeim, er sektarfé áttu að taka eftir
hann að lögum. En þó að alþýða manna talaði svo sem nú höfum vér frá sagt, þá voru samt
nokkrir, sem drógu efa á, hvort sök Bjarna mætti varða svo miklu, að hann yrði dæmdur
sekur skógarmaður; sögðu þeir, sem satt var, að margur hefði gefið öðrum í öskjurnar og
samt ei orðið óæll og óferjandi og óráðandi öllum bjargráðum, og héldu, að slíkt mætti
varða fébótum einum. Bjarni á Leiti talaði fátt um mál sitt, og ekki urðu menn þess
varir, að hann færi í liðsbón, og furðaði menn stórlega, að hann leitaði ekki ráða eða
trausts hjá landshöfðingjum, eins og þá var alltítt og enn er venja á landi voru; gátu
nokkrir þess, að Bjarni mundi sitja um sinn að búi sínu og sjá, hverju fram færi, en ef
hann sæi sitt óvænna, mundi hann þegar minnst varði leita brott og þá helzt ætla sér
til athvarfs í Ódáðahrauni; væru þar og landskostir góðir og sauðir feitir, og mundi
hann allvel una þar hag sínum.

Þórdís húsfreyja í Hlíð fregnar nú málatilbúning þenna allan svo og það, að prestur
hefur tekið að sér sökina til sátta eða sekta; þykir henni það illt, ef Bjarni kæmist í
vanda nokkurn og að það hlytist af trúmennsku hans við þær fóstrur. Kemur hún nú
einhvern tíma um þessar mundir að máli við bónda sinn. Tjáir hún honum, hvað hún hafi
spurt um fyrirætlun þeirra séra Sigvalda og Gríms og málatilbúninginn - og þykir mér,
segir hún, það allillt, ef Bjarni hefur vandræði stór fyrir mínar sakir, en það má
kalla, að svo sé, ef hann verður sektaður fyrir ráðningu þá, er hann gjörði Grími;
vildi ég, að þú hlutaðist nokkuð til um mál Bjarna og færir að hitta prest og kæmist
eftir, hverju hann ætlar fram að fara, og ef kostur væri á, að þú reyndir til að mýkja
svo prest, að ekki væri ýfzt til við Bjarna um málssóknina; tel ég það og alllíklegt,
sé prestur þinn vin svo mikill sem hann læzt vera, að hann gjöri það fyrir þín orð, að
hann láti málið niður falla, enda er það ekki þess vert, að rekstur sé af gjörður, og
sökinni svo varið, að Grímur getur litla virðingu af henni haft, þótt hann beri hærra
hlut yfir Bjarna. En með engu móti vil ég samt, að þú gangir að nokkrum afarkostum,
hvorki fyrir hönd Bjarna eða fyrir sjálfan þig, og sjá svo um, Sigurður bóndi minn, að
þú látir ekki hið mjúka tungutak prests fleka þig.

Sigurður bóndi segir það skylt, að hann leggi fram allt, er hann má, til fulltingis
Bjarna og að þessum málum verði miðlað. Eftir það ríður Sigurður til Staðar, og fagnar
prestur honum vel; ber Sigurður upp erindi sitt fyrir presti og segir, að hann er þar
kominn í sáttaumleitun fyrir hönd Bjarna. Prestur tekur þeim málum mjög þunglega í
fyrstu, gengur um gólf og reykir og hummar nálega við hvert orð; segir hann, að fyrir
sakir guðs og konungsins og embættis síns megi hann ekki láta svo ósvífinn syndara
sleppa óhegndan; hafi hann hörmulega brotið gegn hinu fimmta boðorðinu og meitt hold
náunga síns; sýnir hann það og sannar ýtarlega, að slíku ofríki eigi harðlega að hegna,
og vitnar ýmist til Norskulaga, Jónsbókar eða ritningarinnar. Sigurður kveðst sjá það,
að prestur hafi satt að mæla og miklar og þungar sektir liggi á Bjarna, en þó muni vera
eins um brot Bjarna og aðrar yfirsjónir, að bætur séu til brots hvers; kemur þá loks
svo fyrir bæn Sigurðar, að prestur lætur til leiðast og lofar að taka sættum fyrir hönd
Gríms. Er nú sent eftir Bjarna, en hann kveðst ei viðlátinn, kveðst hann þá daga hafa
ærið mikið strit við stein einn, er hann hyggi legstein yfir einhvern fornmann, og hafi
hann aldrei áður sigrazt á þeim steini, nema ef nú verði, og kom sú orðsending frá
honum, að ekki mundi hann koma til sáttafundar að Stað, enda vissi hann ekki annað en
að þeir Grímur hefðu skilið svo síðast, að Grímur hefði verið að öllu ásáttur. Lítur
enn nú ekki sáttavænlega út, en með því Sigurður fylgdi fast fram máli Bjarna, verður
það, að þeir prestur semja það með sér að leggja málið í gjörð; en það tilskildi
prestur, að Sigurður skyldi heita því að halda uppi fébótum, ef nokkrar yrðu gjörðar á
hendur Bjarna, og kvaðst prestur ekki vilja rekast eftir þeim hjá Bjarna eða eiga
nokkur viðskipti við hann, og hét Sigurður því.

Í þann tíma voru tveir hreppstjórar í Staðarhrepp, og hét hvorutveggi Ögmundur og voru
báðir Jónssynir, en til aðgreiningar var annar kallaður Ögmundur hálfblindi, en annar
Ögmundur alblindi. Ögmundur hálfblindi var maður greindur og stilltur vel, nokkuð læs
og nokkuð skrifandi; hann hafði misst annað augað í bólunni, og var það því sannnefni,
er hann var kallaður hinn hálfblindi. Þegar hér var komið sögunni, var hann orðinn
maður gamall, tók honum nú að glapnast sýn á því auganu, sem heilt var, og hafði hann
því jafnan gleraugu, ef hann þurfti eitthvað að lesa eða skrifa. Ögmundur hinn alblindi
hafði bæði augu í höfði heil; sá hann og fullri sjón allt það, er vinna þurfti úti og
inni, þó hann hefði átt að hæra sauðsvart vorullarþel á jólaföstn við skjáglugga; en sá
var einn galli á sjón hans, að jafnan, er hann skyldi lesa nokkuð eða rita nafn sitt
undir einhvern embættisgjörning þeirra hreppstjóranna, sló svo mikilli þoku fyrir augu
honum, að hann mátti ekki sjá nein stafaskil nema eins og í móðu; var það því orðin
venja, ef eitthvað skyldi lesa eður birta alþýðu, er snerti hreppstjórnina, að hann vék
þeim málum frá sér og til nafna síns með þeim orðum: Lestu það, nafni, þú veizt það ég
sé ekki orðið á bókina. Báðir voru þeir nafnar virðir vel, en meiri framkvæmdarmaður
þótti Ögmundur alblindi vera en nafni hans.

Þessa menn kusu þeir prestur og Sigurður fyrir gjörðarmenn, en þriðji gjörðarmaðurinn
hét Erlendur. Hann bjó þar í Staðarhrepp; flestum mönnum var hann liðugri um mál, og
var það siður hans, þá er hann ræddi við einhvern, að þegar sá, er við hann talaði,
hafði lokið máli sínu, át hann það allt upp orðrétt og bætti svo við af eigin brjósti
ýmsum smáorðum og setningum, er hann smeygði inn í, t.a.m.: Sannarlega, hvað segir þú -
já, öldungis rétt segir þú - þetta ætlaði ég að segja - þetta var nærri því komið fram
úr mér. Aldrei mælti hann móti nokkru því, sem aðrir sögðu, og sýndist honum jafnan það
bezt, sem sá sagði, er seinast ræddi. Gárungar kölluðu hann ýmist Erlend ójá eða ójú,
amen eða halelújá.

Lét nú prestur senda eftir þessum gjörðarmönnum öllum, og komu þeir eftir orðsending
prests, og fagnaði hann þeim vel. Þiggja þeir nú beina, en síðan settust gjörðarmenn á
ráðstefnu. Stendur þá prestur upp og lýsti sök á hendur Bjarna og hafði öll þau sömu
orð í lýsingu sakar, sem hann áður hafði mælt við Sigurð; talaði hann langt erindi og
snjallt - og er yður kunnugt, segir hann, um þann hinn mikla ofríkismann Bjarna á
Leiti; hann hefur sýnt, hversu mikið hneyksli hann hefur gjört í söfnuðinum, lagt
hendur á saklausa menn og meitt hold náungans og lederað ærlegan mann, Grím
meðhjálpara, á þann hátt sem yður er allt kunnugra en frá megi segja, hum, hum. Nú
höfðum vér raunar ætlað að sækja mann þenna til fullra sekta á vorþingi, en með því
góðir menn og velforþéntir, hum, hum, hafa hlutazt um þetta mál, þá höfum vér, eftir að
hafa vel beþenkt, látið til leiðast að gjöra þá miðlun á málum að láta málið koma í
gjörð, og höfum vér þar til nefnt þessa alkunnu heiðursmenn, er nú eru hér, með því
skilyrði, að verði fébætur gjörðar á hendur Bjarna, þá skal Sigurður minn, hvers bænir
vér í þessu höfum estímerað, hum, hum, handsala það, að þær verði áfrýjulaust af hendi
leystar.

Síðan settist prestur niður, og tóku gjörðarmenn að ræða málið með sér; kom þeim það
öllum ásamt, að Bjarni hefði ratað í þann mesta glæp og vart mundi hann nú halda eignum
og landsvist, ef málið kæmi til dóms, og segja þeir allir, að prestur hafi auðsýnt
Sigurði vináttubragð mikið. Prestur tók fram í og segir: Og ekki má það heita
vináttubragð, en satt er það, að við Sigurður minn erum málkunnugir, hum, hum - er hann
hafi leyft að leggja málið í gjörð. En um hitt urðu gjörðarmenn í fyrstu ekki á eitt
sáttir, hverjar sektir þeir skyldu gjöra á hönd Bjarna eða hve miklar. Vildi Ögmundur
alblindi, að Bjarni yrði sektaður mikilli fjársekt, og tók hann helzt á 3 ám loðnum og
lembdum og átta sauði gamla til Gríms, en 20 álnir til hrepps, en síðan skyldi öðrum
til viðvörunar setja hann í gapastokk. Ekki var Ögmundur hálfblindi því samþykkur,
raunar virðist mér, sagði hann, ekki fjárútlátin of mikil, en þætti sér óráð að þröngva
Bjarna í gapastokk; kvaðst hann sjá það fyrir, að slíkt heljarmenni sem Bjarni var
mundi fátt láta fyrir brjósti brenna; mundi einhver þeirra, sem nú þættist alldjarfur,
eiga um sárt að binda, áður en hann væri þangað kominn og búið væri að leggja hespu að
hálsi honum. Erlendur lagði fátt til málanna; sýndist honum jafnan það réttast, er sá
sagði, er síðar mælti af þeim nöfnum.

Þegar Ögmundur alblindi réði til að setja Bjarna í gapastokkinn og hafði lokið máli
sínu, sagði Erlendur það öldungis rétt vera og las upp hvert orð - já, ég sé ekki betur
en það sé rétt, sem þú segir, Ögmundur minn yngri, já, svo sem guð er upp yfir mér, þá
er það rétt.

Á sömu leið fór, þá er Ögmundur hálfblindi talaði og latti þess að láta Bjarna í
gapastokkinn; þá stóð Erlendur upp og þuldi alla ræðu hans frá upphafi til enda og lauk
svo máli sínu, að nú væri ekki annað í máli þessu. Horfðist þá til stórra vandræða, að
ekki mundi saman ganga um gjörðina. Stakk þá Ögmundur hálfblindi upp á því að gjöra út
um málið með því að skjóta því til prests, hve mikið skyldi gjöra á hendur Bjarna,
sagði, að oft hefði þeir þegið af honum holl ráð, og væri nú ekki meira að neyta þeirra
en endrarnær. Þetta líkaði öllum vel, og skoruðu þá gjörðarmenn á prest að segja, hvað
honum virtist um það, hvernig þessu máli yrði bezt til lykta ráðið. Prestur tók pípu
sína og glóðarker, en hummaði og sagði síðan sem var, að því hefðu þeir verið í gjörð
teknir, að þeir ættu um að gjöra málið, en þó gæti hann sagt, hvað honum sýndist, og
þyrftu þeir ekki að taka það til greina framar en þeim líkaði. Kvaðst hann vilja, þar
eð vinur sinn Sigurður ætti hlut að máli, gjöra fjársektir litlar; skyldi Bjarni aðeins
greiða fjóra sauði þrévetra og þrjá spesíudali, og skyldi þetta vera lokið til prests
sem hins setta aðila málsins fyrir næsta vorþing. Til hrepps skyldi Bjarni gjalda
tuttugu fiska í góðum og gildum landaurum - enn betali hann, segir prestur,
tilbærilegan kost og tæringu þessum heiðarlegu gjörðarmönnum, hum, hum. Þá skyldi og
Bjarni ekki mega sitja í kór, fyrr en hann opinberlega að ásjáandi söfnuðinum hefði
beðið Grím fyrirgefningar á því, er hann hefði misbrotið við hann, er hann hefði skemmt
buxur hans og bakhluta.

Allir lofuðu það mjög, hversu vel séra Sigvalda færist í þessu máli, og varð Erlendur
þó einna fjölræddastur um það; urðu nú allir gjörðarmenn á það sáttir, að svo skyldi
vera, og sögðu þeir nú upp svofellda gjörð í málinu.

Sigurði líkaði allvel þessar málalyktir, nema það þótti honum þyngst, er Bjarni skyldi
ekki mega halda kórsetu, nema hann beiddi Grím fyrirgefningar; kvaðst hann það hyggja,
að Bjarni yrði tregur mjög að uppfylla þetta skilyrði, og beiddi þess, að sú linkind
mætti verða á gjörð, að Bjarna væri gjörð frekari útlát, en héldi sæti sínu í kirkju og
kór sem hingað til. Ekki vildu gjörðarmenn eða prestur því sæta, og verður Sigurður að
láta það sér líka. Reiddi hann þegar af hendi fé það, er Bjarni átti að láta, og lofar
að láta færa presti sauðina næsta dag.

Eftir að þessari sættagjörð var lokið, lætur Sigvaldi prestur bera inn drykk styrkan,
og setjast þeir allir við drykkju, og er prestur inn glaðasti, og er hann einkum blíður
við Sigurð, talar mjög um, hve mikill gæfumaður hann sé að ráða þannig til lykta
vandræðum þessum, er svo illa horfðu; segir hann og, að hann uni allvel þeim
málalyktum, er á séu orðin, en friður og sættir séu í söfnuðinum; hafi og jafnan svo
verið, síðan hann tók við geymslu hjarðar drottins, að menn lifðu í ástsemi og
eindrægni andans hver við annan og ekki atzt við illdeilum; rumdi þá prestur mjög
ríkmannlega og hummaði.

Þeir prestur og Sigurður drukku saman um kvöldið, og fór allt vel á með þeim.
Hreppstjórar og Erlendur drukku saman þrímenning; bar þeim margt á góma, og valt á ýmsu
fyrir þeim, er þeir hálsuðu hver annan og kysstust eða þeir hnakkrifust svo, að prestur
varð að miðla í millum þeirra og mýkja málin. Erlendur var eins og bergmál þeirra
beggja hreppstjóranna og át allt eftir, það sem talað var. Tóku þeir nú allir að verða
ölvaðir, gestirnir, en prestur drekkur lítið; sáu menn þá, að hann hjalaði lengi
hljóðlega við Sigurð, og vissu menn í fyrstu ekki, hvað það var, en er á leið kvöldið
og Sigurður gjörðist ölvaður, kom það upp, að þeir töluðu um jarðakaup. Bar prestur það
mál fyrir Sigurði, að sér hefði lengi leikið hugur á einni jörð þar í sókninni, og væri
sú Hamar; tjáði hann það raunar ekki vera af ágirni fyrir sér eða af því hann sæktist
svo mikið eftir að eiga fleiri jarðir en hann þegar ætti, heldur bæri það til þess, að
Hamar hefði fyrrum verið eign langfeðra sinna og verið meir en 200 ár í þeirri ætt, þar
til afi sinn hefði skipt henni fyrir tvö kot. Sagði hann Sigurði langa sögu af öllu
þessu, er Sigurður aldrei hafði áður heyrt, svo og frá því, að einn af forfeðrum sínum,
Gunnar, hefði búið þar allan sinn aldur, hýst þar reisulegan bæ, og hefði Hamar þá
verið haldinn einhver hin bezta jörð þar í sveitinni. En eftir það hún hefði gengið úr
ættinni, hefði henni ár frá ári hnignað, er hún fór að ganga kaupum og sölum, og verið
skipt í sundur; - þar sem þau Hlíðarhjón ættu engin börn, mundi svo fara um Hamar eftir
þeirra dag, að honun yrði skipt í alla staði millum útarfa, er væru margir, en af
langri tryggð til jarðarinnar gæti hann ekki séð það, að svo færi um hana, þar sem
forfeður hans hefðu blómgazt þar. Þá sagði hann, að þau hjón væru ekki skyldug til að
láta útörfum sínum fremur eftir lönd en lausa aura. Sigurður bóndi tók í fyrstu því
máli prests mjög fálega, en er prestur hélt drykknum meira að Sigurði og hann tók að
gjörast ógáður og ölvaður, fór hann heldur að gefa nokkurn svig á um kaupin og segir,
að svo geti farið, að hann selji honum jörðina, ef kona sín sé því ráði samþykk; en er
prestur verður þess var, að Sigurður gjörist lausari fyrir, gengur hann að sem fastast
og vill, að kaupunum sé lokið þegar um kvöldið; segir og, að hann þekki svo konu hans,
að hún muni ekki brjóta það, sem hann gjörir; og með því að prestur gengur ríkt eftir,
en Sigurður því nær óvita af öli, svo fer það fram, að prestur ritar kaupbréf fyrir
jörðinni.

Þegar prestur nú hafði skrásett kaupgjörninginn, biður hann Sigurð að rita nafn sitt
undir hann. Sigurður var þá orðinn svo ölvaður, að hann gætti sín ekki að neinu og
kvaðst mundi rita undir hvað, sem prestur segði sér, og ekki skeytti hann um að heyra
bréfið upp lesið, en lét sér nægja, að prestur segði honum ágrip af helztu atriðum; las
þó prestur bréfið upp, og kinkaði þá Sigurður kollinum við hvert orð og drafaði: Eins
og yður lízt, elsku faðirinn!

Þeir voru kaupvottarnir, Ögmundur hálfblindi og Erlendur, en prestur hafði þó raunar
ætlazt til, að Ögmundur alblindi skyldi vera annar, svo að allt væri sem traustast og
tveir hreppstjórar undir, en Ögmundur var þá úr sögunni; hafði hann litlu áður lukt
augu sín aftur og lá með háblástrum og púi fram á borðið í fasta svefni, og varð hann
ekki vakinn. En er að því kom, að Sigurður skyldi rita nafn sitt undir kaupbréfið, sáu
menn, að hann var lítt til fær; er þá það ráð tekið, að prestur lætur hann taka um
pennann og stýrir hendinni, á meðan nafnið var ritað; gekk það ekki greitt, því Sigurði
skalf höndin, og varð langt strik út úr sumum stöfunum. Er bréfið þessu næst innsiglað,
og geymir prestur það.

Skömmu eftir ganga menn til svefns, og sefur Sigurður af um nóttina, en er hann vaknar
næsta morgun, rankar hann við sem í draumi, að nokkuð hafi verið talað kvöldið áður um
jarðakaup af þeim presti og man þó ógjörla til, hvað verið hafi; innir hann þá Ögmund
hreppstjóra hálfblinda eftir, hvað fram hafi farið, og segir Ögmundur honum sem var, að
hann hafi selt presti Hamar og gjörningur sá sé innsiglaður - og undraði mig, segir
hann, að þú vildir selja svo góða jörð fyrir hálfvirði eða minna, þó ég vildi ekki þá
um tala, er mér kom ekki það mál við, enda er hver fjár síns ráðandi.

Sigurði brá heldur í brún, er hann heyrði þessi tíðindi, en sér fátt til úrræða annað
en að hitta prest og biðja hann, að kaupin megi ganga aftur, er hann hefði ekki verið
með öllu rétt gáður; mundi hann ekki hafa þann gjörning gjört, hefði hann verið með
öllu ráði, enda muni konu sinni lítt um finnast.

Hjá presti urðu lík svör sem hjá embættisbræðrum hans á Gyðingalandi forðum, að hann
sagði, að Sigurður skyldi sjálfur sjá þar fyrir, enda hefði hann ekki gjört neitt, er
hann þyrfti að iðra. Fór Sigurður við það burt frá Stað, að hann fær ekki rétting
þeirra mála, og unir hann því allilla, en nokkru eftir heimkomu sína segir hann konu
sinni frá þeim tíðindum, er gjörzt hefði í ferð hans að Stað, og lætur hún hið versta
yfir.



XXII. KAPÍTULI

Þórarinn kemur í kynnisferð

Það var einn dag um haustið, skömmu eftir þetta og nokkru fyrir veturnætur, að Sigurður
bóndi í Hlíð slátraði sauðum, og voru að þeim störfum vinnumenn hans, og griðkonur
þvoðu innan úr og hrærðu í blóði. Sigrún var þá komin heim að Hlíð, og sitja þær
fóstrur í túni, skammt frá blóðvelli, og ristu ristla og höfðu fyrir framan sig
hrútshausa mikla og hnífa í höndum; var ristlunum brugðið um hornin á hausunum, og létu
þar svo hausana halda í, á meðan þær rista. Sigrún var svo klædd, að hún var yzt fata í
pilsi einu mjög slitnu og karbættu og á alla vega litar bætur, sumar ljósbláar og sumar
sauðsvartar, en pilsið hafði verið í fyrstu dökkblátt, en var þó farið að upplitast
fyrir elli sakir og orðið gráleitt. Sigrún var og í peysugarmi, heldur töturlegri,
hafði hún kastað þessum tötrum yfir sig, á meðan hún var í sláturverkunum, svo að hún
skyldi ekki saurga föt sín, en innan undir var hún í hversdagsklæðum sínum, peysu og
pilsi; húfu hafði hún á höfði og brugðið hárinu upp undir í hnakkanum, og féll lykkjan
ofan á herðarnar allfögur og huldi þar nær því allt. Sitja þær fóstrur svo um stund og
tala á víð og dreif og eru allkátar; tekur þá Sigrún svo til orða:

Nú held ég fáir þekktu mig í þessum skrúða álengdar, sem ekki væru því nákunnugri hér
eða ekki hefðu séð mig svona klædda áður.

Sá væri samt ekki mannglöggur, sem ekki þekkti þig, fóstra mín, sagði Þórdís, allténd
er þó hárið á þér auðkennilegt, eða heldur þú hann Þórarinn þinn þekkti þig ekki í
þessum tötrum?

Ekki held ég það, sagði Sigrún og roðnaði við.

Hver veit, nema hann komi samt í dag; mig er farið að óra fyrir því, að hann komi
bráðum; mér þykir líklegt, að það líði ekki á löngu, ef hann á annað borð ætlar sér að
koma hingað.

Það var eins og við manninn mælt; í þessu stendur einn af vinnumönnum upp, þar sem hann
var að gjöra til einn af sauðunum, gengur með mörinn að troginu og leggur hann þar
saman brotinn í blóðtrogið og dýfir fingrinum í það og gjörir kross á hann til
auðkenningar; en er hann ætlar aftur til kindarinnar, sem hann var að gjöra til, verður
honum litið til melanna fyrir utan túnið, kallar hann þá og segir:

Þarna koma þá tveir menn ríðandi og reka tvo hesta lausa og þeyta í loftinu, og er
annar á kápu.

Standa nú allir upp og horfðu á komumenn, og bar þá að svo fljótt, að þegar eru þeir
komnir inn um túngarð, og hleypa þeir hestunum engu minna en áður. En er þeir eru
komnir heimarlega í traðirnar, kennir Sigrún, að þar er Þórarinn; verður henni þá bilt
við, og segir hún í hálfum hljóðum við fóstru sína: Guð hjálpi mér, það er þá hann. -
Svo voru þeir Þórarinn þá nær komnir bænum, að Sigrún sér ekkert ráðrúm til að skjótast
inn í bæinn, en fyrir hvern mun vill hún ekki, að Þórarinn heilsi sér þar og sjái sig
svo tötralega til fara; tekur hún það því til bragðs, að hún grúfir sig niður millum
þúfnanna, en Þórdís húsfreyja gengur heim á hlaðið. Eru þeir Þórarinn þá stignir af
hestum, og gengur Þórarinn til húsbónda og húsfreyju og heilsar þeim með kossi og
kastar kveðju á hitt fólkið. Þórdís þekkti vel Þórarin, og voru þau málkunnug; tekur
hún þá svo til orða:

Þér megið ekki taka til þess, Þórarinn minn, þó við séum hérna hálfsóðalega til fara;
þeir geta ekki verið prúðbúnir, sem ganga í ýmsu, enda tekur enginn til þess, hvernig
við erum, kerlingarnar.

Þórarinn kvaðst því alvanur að sjá fólk í hversdagsfötum; síðan bjóða þau hjón honum
inn, og er hann látinn fara í stofu, og skýzt þá Sigrún til bæjar; kastar hún þá sem
fljótast tötrunum og býst um, þvær sér og greiðir hár sitt; en á meðan taka þau hjón og
Þórarinn tal í stofu og inna hann almæltra tíðinda svo og um það, hvernig hann kunni
við sig á Suðurlandi, og spyr bóndi margs um búskaparhætti og aflabrögð og fleira þess
háttar. Loks gengur húsfreyja úr stofu og lætur setja mat á borð fyrir Þórarin, og
kemur þá Sigrún til stofu, og heilsar hann henni blíðlega. Er nú matur fram reiddur, og
gengur bóndi út, meðan Þórarinn matast; hafði hann og ýmsu að sinna við slátursverkin,
og verða þær fóstrur einar eftir í stofu. En er Sigurður er út genginn, gengur
húsfreyja einnig úr stofu og lítur til Sigrúnar um leið, en Sigrún skildi það svo sem
fóstra hennar segði: Nú fer ég út, Sigrún mín, en ekki þarft þú að hlaupa á dyr fyrir
það; ef þið Þórarinn eigið eitthvað vantalað, þá er nú tími til þess að ræðast við.
Sigrún varð því eftir í stofunni hjá Þórarni. Ekki vitum vér gjörla að segja frá því,
er þau Þórarinn og Sigrún ræddu þar, og ekki höfum vér sanna frétt um það, hvort
Þórarinn hafi heilsað Sigrúnu nokkuð rækilegar en hann gat áður í skyndingu við snúizt,
en það eitt höfum vér af spurt af viðurtali þeirra, að Þórarinn sagði Sigrúnu frá
fyrirætlun sinni og erindagjörðum, kvaðst hann vera þar kominn til þess að bera upp við
þau fósturforeldra hennar það mál, er þau áður hefðu sjálf aftalað, og leita samþykkis
þeirra þar til; segir hann, að þær hinar suðrænu meyjarnar ekki hafi gengið svo í augu
sér, að honum sé snúinn hugur um ráðahag við hana, og sé það ásetningur sinn að bindast
ekki einkamálum við neina stúlku nema Sigrúnu, og fer hann þar um mörgum fögrum orðum.
Sigrún þakkar Þórarni tryggð hans og staðfesti að maklegleikum; segir hún honum nú, að
þetta mál muni auðsótt við fósturforeldra hennar, og getur þess, að fóstra sín hafi
grun á um samdrátt þeirra og hafi hún séð bréf það, er Þórarinn sendi henni; töluðu þau
lengi og brugðu ekki talinu, fyrr en Sigurður bóndi kemur í stofu; stendur Þórarinn þá
frá borðum og þakkar bónda fyrir beinann. Býst Þórarinn nú til brottferðar, og fylgja
þau hjón honum út á hlað og svo Sigrún, og þótti henni kynlega við bregða, er Þórarinn
sýnir á sér fararsnið, en hefur þó ekki talað við þau hjón um einkamálin; en er þau eru
öll út komin, víkur Þórarinn til þeirra hjóna og kveðst hafa erindi við þau, svo fleiri
menn séu ekki áheyrandi; ganga þau Sigurður og Þórdís með Þórarni þar upp á túnið og
setjast, og tekur Þórarinn þá svo til máls:

Svo er mál með vexti, að hér í Hlíð er mær ein, sem Sigrún heitir; eru foreldrar hennar
dánir, og ætla ég, að þið hjón séuð ráðamenn hennar, því að þið hafið alið hana upp og
að öllu breytt við hana sem foreldrar; nú er því ekki að leyna, að mér leikur hugur á
mey þessari, er ykkur það og kunnugt, að ég hef nokkurn kunnleika af henni haft, vorum
við um stund á bæ saman, og er það skjótast af að segja, að ég hef heitið að eiga hana
ella enga stúlku aðra, ef hún er því ekki mótfallin og ég fæ ykkar samþykki til; þykir
mér miklu varða, hverju þið svarið til þessa máls.

Þegar Þórarinn lauk máli sínu, varð nokkur þögn á þinginu; litu þau hjón hvort framan í
annað, eins og þau hugsuðu hvort fyrir sig: Tala þú fyrst, elskan mín - en er húsfreyja
sér, að ekki verður af svarinu Sigurðar, segir hún:

Hverju ætlar þú að svara þar til, Sigurður bóndi minn?

Ég svara ekki öðru en þér sýnist, sagði Sigurður, eða hvað lízt þér?

Fyrst þú skýtur þessu máli til minna úrslita, Sigurður bóndi minn, sagði húsfreyja, þá
mun ég segja það, sem mér býr í skapi, og er það þá fyrst, að það er að vísu satt, að
ekki á Sigrún marga svaramenn, en þó er sá til, sem mest varðar um, en það er vilji
hennar sjálfrar, eða hafið þér, Þórarinn minn, spurt hana til ráða?

Ekki veit ég það, heillin góð, sagði Þórarinn og roðnaði við, en gjörum ráð fyrir, að
svo sé og að þessi ráðanautur sé því ekki fráhverfur.

Þetta mun svo vera, sagði Þórdís, þið eruð vanir að hafa það svo, karlmennirnir, að
ráða fyrst að honum, áður en hinna er leitað, og það mun að vísu rétt, og án efa er það
forsjálast, og þá er það ekki nema til málamyndar að spyrja aðra, sem hlut eiga að
máli, að; þeim er þá einn kostur að segja amen til allra gjörninganna. En svo ég sleppi
nú þessu, en svari yður, Þórarinn minn, þá er það af mér að segja, að ég er fullkomlega
samþykk fyrirætlun ykkar; fyrst það er ljúfur vilji ykkar beggja, enda sæti það ekki á
mér, sem lítið eða ekkert hef gjört Sigrúnu gott, að fyrirmuna henni það, sem ég sé, að
er henni til sóma; það munu flestir mæla, ef þessi ráðahagur tekst, að Sigrún heldur
seilist í skárri endann en að þér takið upp fyrir yður, og það er von, ef litið er til
ástæðanna; hún er umkomulítil, ég ætla ekki að segja umkomulaus, en þér glæsilegur
maður og líklegur til hamingju, ef guð gefur yður heilsu; en þó að Sigrún litla sé
munaðarlaus, þá er mér svo langt til hennar, að ekki mundi mér falla það létt, ef hún
yrði fyrir brigðmælgi, og segi ég það ekki af því, að ég haldi annað en þér séuð svo
heiðvirður maður, að þér talið ekki annað en yður býr í brjósti.

Það þætti mér illa fara, sagði Þórarinn, ef nokkur hefði grun um, að ég hefði nokkur
undirmál í þessu eða öðru.

Ég hef það ekki, sagði húsfreyja, en ég sagði þetta, af því mér sýnist þau séu nú farin
að tíðkast, hin breiðu spjótin; það eru ekki allir, sem álíta það stórt ábyrgðarmál, þó
þeir pretti stúlku, ef þeim býður svo við að horfa, og í annan stað datt mér í hug, að
svo gæti verið fyrir yður eins og sumum öðrum, að þeir ráða ekki allténd við
kringumstæðurnar.

Það er satt, sagði Þórarinn, dauða og líf geta menn ekki ráðið við.

Ekki á ég nú svo við það, sagði húsfreyja, dauðinn hefur aldrei brugðið nokkru heitorði
karls og konu, en aðrar kringumstæður eru það, sem stundum slíta tryggðunum, til að
mynda rógur og bakmælgi óvina, ráð og fortölur vina og vandamanna.

Þórarinn hugsaði sig um litla hríð og segir síðan:

Ég þykist nú skilja, hvar þér beinið að, þó ekki sé talað ljósara; þér haldið, að vinir
mínir og frændur eða ef til vill tengdamenn muni verða því mótfallnir, að ég eigi
Sigrúnu; en ég verð þá að segja yður, að ekki á ég nokkurn þann vin, að ég meti svo
mikils, að ég fyrir hans sakir bregði trú minni; frændur á ég fáa, sem ég þekki eða hef
nokkuð gott upp að unna, nema systur mína, og veit ég það, að hún er heldur fýsandi en
letjandi þessa máls. Telja má ég að sönnu mág minn séra Sigvalda með vandamönnum mínum,
en ógjörla veit ég, hvort ég á honum mikla velgjörninga að þakka; hann hefur að vísu
komið mér til mennta, en ég ætla, að þar til hafi hann varið föðurarfi mínum; það veit
ég að vísu, að vart mun hann hafa ætlað mér þetta kvonfang, en svo aðeins hef ég þetta
upp tekið, að ég ætla mér ekki hans ráðum til þess að hlíta.

Þar mun þá fara sem guð vill, sagði Þórdís, og skal ekki draga yður lengur á þessu
máli, og hafið þér fullkomið samþykki okkar til þess að ganga að eiga Sigrúnu, þegar
þér sjáið yður geta því við komið, eða ertu því ekki samþykkur, Sigurður minn?

Jú, meir en og margfaldlega, sagði Sigurður, það er ekki að draga hann á því og það
slíkan mann.

Við þetta skildu þau talið, og þakkaði Þórarinn þeim hjónum með hinni mestu blíðu; en
síðan ganga þau öll til bæjar og í stofu, og er Sigrún þá sótt og spurt um vilja
hennar, og var það mál auðsótt. Tala þau nú þetta mál betur, og er ákveðið, að það
skyldi þó fara af hljóði og Sigrún sitja í festum, þar til Þórarinn fengi brauð; bjóða
þau Hlíðarhjón Þórarni að vera þar um nóttina, en hann vill það ekki, kveðst hann verða
að hafa hraða ferð, muni hann verða þrjár nætur að kynni hjá systur sinni, en fara
síðan suður, og ætli hann þá að hafa náttstað í Hlíð, er hann ríði um.

Ríður nú Þórarinn til Staðar, og er honum þar allvel fagnað, situr hann þar í góðu
yfirlæti, og er prestur hinn kátasti og segir honum mörg tíðindi, sem gjörzt höfðu þar
í sveitinni, síðan hann fór frá Stað; getur hann þess og í óspurðum fréttum, hvernig
farið hafði um vist Egils í Hlíð og að þau Hlíðarhjón hafi orðið að koma Sigrúnu þaðan
brott, því sá orðrómur hafi þegar verið farinn að leggjast á, að fleiri kunnleikar hafi
verið með þeim Agli og Sigrúnu en góðu hófi gegndi, og hefur það í dylgjum, að nokkur
tilhæfa muni hafa á verið. Þórarinn eyðir því tali, en í annan stað spyr hann vin sinn
Finn Bjarnason um þetta, og segir hann Þórarni af hið ljósasta og kveður það hina mestu
lygð, að Sigrún hefði nokkurn tíma viljað líta í þá átt, sem Egill var; en satt væri
það, að Egill hefði farið að Hlíð með þeirri fyrirætlun að fá Sigrúnar, en er þær
fóstrur hefði orðið þess vísar, hefði Sigrún þegar verið látin brott fara.

Þá er Þórarinn hafði verið að kynni að Stað tvær nætur, kveðst hann mundi ríða næsta
dag snemma, og lætur hann tjóðra hesta sína hjá túni. Sigvaldi lætur og sækja hest
sinn, og segir hann Þórarni, að hann muni ríða á veg með honum og ætli hann að fylgja
honum úr sókninni. Þórarinn telur það úr og segir þess enga þörf, en er hann verður
þess vís, að prestur vill ekki láta þá ferð undir höfuð leggjast, sér hann, að svo muni
verða að vera; veit hann þá og, að ef prestur ríður með honum, muni hann ekki geta
komið við í Hlíð, eins og hann hafði heitið Sigrúnu, því ekki vildi hann, að prestur
væri í för með sér, þá er hann þar kæmi; en fyrir hvern mun vill hann ekki fara svo
brott, að hann efni ekki orð sín; tekur hann því það ráð, að hann talar við Finn, að
hann muni ríða með sér til Hlíðar um nóttina, þegar menn séu gengnir til hvílu, og hafa
hljótt yfir; lætur Finnur vel yfir því, og ganga menn nú að sofa á Stað, og sefur
Þórarinn í svefnherbergi því, er hann var vanur, er hann var þar, og lagðist niður í
fötunum. Finnur háttaði, sem hann var vanur, og lætur á engu bera; en þá er hann heyrir
hvern mann í baðstofu hrjóta í sínu rúmi, stendur hann upp og klæðist hljóðlega; fer
hann þá ofan stiga og lýkur upp herbergi Þórarins, og fer honum það svo kringt, að
Þórarinn verður ekki var við fyrr en Finnur tekur um fót honum og biður hann upp
standa. Tekur hann skó sína og bindur, læðast þeir félagar síðan út. Reiðtygi Þórarins
voru í hjalli ólæstum, er stóð þar við bæinn; tekur Finnur þau og svo beizli tvö, en
sjálfur hyggst hann að ríða berbakt. Niðamyrkur var á, og mátti ekki sjá handa skil.
Ganga þeir félagar úr garði og ætla að taka hestana fyrir utan túnið, en er þeir koma
upp fyrir bæjarhúsin, verður Finni litið til baðstofuveggjar, og sýnist honum þar vera
flygsa ein mórauð og á hæð við meðalmann. Segir þá Finnur við Þórarin: Taktu nú við
reiðtygjunum og beizlunum, félagi, og taktu hestana úr tjóðrinu og leggðu við þá, mér
sýnist standa þarna einhver mannræfill, og ætla ég að forvitnast um, hver það er, og
síðan kem ég aftur til þín.

Þórarinn tók við reiðtygjunum og hélt til hestanna. En það er af Finni að segja, að
hann snýr aftur og þangað að, sem hann sá manninn, sér hann þá, að það er Hjálmar
tuddi; kastar Finnur skjótum orðum á hann og segir:

Hvern skrattann ert þú að draugast hér, Tuddi?

Hvern skollann varðar þig um það, Finnur illskubein? En hver var þarna með þér? sagði
Hjálmar, ég vil nú fá að vita það, hverjir eru að stelast út af bænum í
blindöskunáttmyrkrinu.

Það skaltu aldrei fá að vita, afmánin þín, sagði Finnur og greip annarri hendinni til
Tudda, en reiddi til höggs með hinni.

Ætlarðu að sálga mér, eins og þú ert vanur, og sýna mér svo banatilræði á eftir? -
sagði Tuddi og fleygði sér flötum niður og setti fæturna upp í loftið eins og seppi,
sem verið er að klóra á maganum.

Finnur stingur þá hendinni fyrir kverk honum og segir:

Hér skaltu láta þitt auma líf, nema þú segir mér, hvað þú ert að rölta hér úti um
nætur, og segðu nú satt.

Æ, æ, æ, ég held þig varði ekki um það, eiturnaðran, mér var líka bannað að segja það,
sagði Tuddi og öskraði hástöfum.

Hef ég ekki sagt þér að þegja, óhræsið þitt! sagði Finnur og þrýsti hendinni sýnu
fastara að hálsi Hjálmars.

Á, á, þér er þá alvara að drepa mig? Ég skal heldur segja þér það; presturinn sagði mér
að vaka í nótt og gæta að, hvort nokkur tæki hestana og færi burt af bænum.

Og þú ætlar að segja honum það?

Já, það gjöri ég.

Þá skal ég gefa þér sögubitann, hróið mitt, segir Finnur og grípur um leið stein einn
hnefastóran og keyrir upp í munn Hjálmari. Steinninn var svo stór, að hann gekk
nauðuglega inn um tanngarðinn, og slær Finnur á hann með hendinni, svo hann skreppur
inn fyrir tennurnar, en síðan segir hann:

Hafðu það nú að mínum ráðum, greyið mitt, vertu nú ekki lengur að rjátla hér úti, ella
verður það þinn bani, en leggstu heldur í bólið þitt, og hafðu engan hávaða.

Síðan sleppir Finnur honum og hleypur til Þórarins, og hefur hann nú lagt á hest sinn;
innir hann Finn eftir, hvort hann hafi orðið manna var; lítið mark segir Finnur að því,
að hann hafi mann hitt - en Hjálmar tudda fann ég í svip, og hef ég gjört svo ráð
fyrir, að hann segi ekki af ferðum okkar að sinni.

En það er þessu næst af Tudda að segja, að þá er Finnur sleppir honum, stendur hann
upp, og vill hann þá mæla nokkuð, en finnur, að honum er þess varnað; grípur hann þá
til steinsins, þess er Finnur hafði keyrt í munn honum, en steinn sá var ekki laus
fyrir, fyllti hann nálega út í allan munninn og var svo ósleitulega inn rekinn, að hann
með engu móti mátti hann brott færa. Nú þó honum væri ekki gott í skapi til Finns,
hugsar hann þó, hvað Finnur hafði síðast sagt við hann: að það skyldi verða hans bani,
ef hann gjörði hávaða nokkurn; tekur hann því það ráð, að hann gengur til baðstofu og
leggst þar niður í rúm sitt og stynur allþunglega og svo hátt, að nokkrir vöknuðu við í
baðstofu og kölluðu til hans og fréttu að, hvað að honum gengi; en Tudda varð ekki
greiðlegt um svar, og hirtu menn ekki um framar að grennslast eftir, hvort honum væri
nokkuð meint, var hann og oft kunnur að greylegum látum. Liggur hann þar svo um hríð,
unz hann sofnar.

Nú er að segja af þeim félögum, að þeir stíga á bak hestum sínum og ríða, allt hvað
þeir mega, til Hlíðar. Myrkur var á og niðdimma, en samt runnu hestarnir veginn eins og
albjartan dag. Steinarnir fuku úr götunni sem hagl undan hestafótunum, og
eldglæringarnar tindruðu úr skeifunum. Reiðskjótarnir lögðust fast í taumana, þá er
þeir fundu, að mennirnir, sem sátu á þeim, vildu áfram, og hentu sig yfir hvern skurð
og torfæru, sem fyrir varð, en gripu svo aftur fimlega til skeiðsins, undir eins og
sléttara varð undir fæti.

Upp hálsbrekkurnar megum við ekki ríða eins og gapar, því þá sprengjum við hestana,
sagði Þórarinn.

Það skal vera, en varla mun þér þykja sú stundin of löng, sem þú kyssir Sigrúnu, sagði
Finnur, þó við ríðum greitt, þar sem við getum - og í því heyrist hár smellur, og er
Finnur horfinn út í myrkrið, og sér Þórarinn ekki eftir af honum fyrr en eftir litla
stund, og hillir þá undir hann hæst uppi á hálsbrekkunni. Nú kemst Þórarinn upp hálsinn
og hvetur þá hest sinn, og stendur sá sprettur heim á hlað í Hlíð; stekkur Þórarinn af
baki og svo þeir báðir. Biður Þórarinn Finn, að hann gjöri vart við þá; eru Finni
kunnug þar öll húsakynni, og guðar hann á glugga yfir rúmi Sigrúnar; klæðist hún skjótt
og kveikir ljós og gengur til dyra, síðan vísar hún Þórarni í stofu; klæðast þau þá og
hjónin Sigurður og Þórdís og fagna vel Þórarni; segir hann þeim, hvernig hagi til um
ferðir sínar og að hann sé þar kominn að kveðja þau. Situr Þórarinn þar í miklu
yfirlæti um nóttina, og fer vel á með þeim öllum; er það ráðgjört, að Sigrún skuli
sitja í festum um sinn, þar til Þórarinn hafi fengið aldur, að hann megi vígslu taka og
hann fái embætti, þá skuli hann vitja heitmeyjar sinnar. Það er aftalað, að Finnur
skuli eftirleiðis koma bréfum milli Þórarins og þess Hlíðarfólks og Sigrún fá honum í
hendur bréf sín til Þórarins, en Finnur síðan senda Þórarni; þótti með þessu betur girt
fyrir það, að bréfin misfærust, en ef þau væru send á skotspónum og menn vissu, hvaðan
þau væru, og ef til vill kæmust í hendur Staðarmanna, er þau grunuðu um gæzku. Þá
skyldi og Þórarinn koma á hverju hausti kynnisferð að Hlíð, ef hann mætti því við koma.
En þegar skammt lifði nætur, búast þeir Finnur aftur til heimferðar, og leiða þau
Hlíðarhjón hann á götu og svo Sigrún, og kveðjast þau öll nálægt túngarði, og höfðu
menn það fyrir satt, að þeim Þórarni og Sigrúnu þætti mikið fyrir að skilja.

Segir ekki af ferðum þeirra félaga, fyrr en þeir koma að Stað, tjóðra þeir aftur hesta
sína og ganga til bæjar, og sést þá fyrst brún af degi. Fer Þórarinn til herbergis síns
og leggst þar niður, en Finnur gengur til baðstofulofts og að bæli því, sem Tuddi lá í;
styður hann þá hendi við Tudda, og vaknar hann með andfælum; grípur Finnur annarri
hendi um kjálka Tudda og kreistir svo fast sem hann má, og glennist muður Tudda við það
mjög í sundur; en með hinni hendinni smeygir hann tveim fingrum upp í Hjálmar og
spennir greipum um steininn, er var upp í honum; tekur þá Tuddi að brjótast um fast, er
hann kennir sársaukans, hnykkir þá Finnur að sér af alefli, og við það skreppur
steinninn út fyrir tennurnar; og segir þá Finnur:

Nú mátt þú kjafta hvað, sem þú vilt, því nú segi ég þig ljúga það allt saman.

Tuddi var þrútinn mjög um kjálkana, því mjög hafði sollið að, meðan steinninn var upp í
honum; þó losnar honum nú svo málbeinið, að hann tekur að blóta og ragna Finni sem
ákafast; verður nú hávaði mikill, vakna menn við það í baðstofu, en skipta sér þó fátt
af viðskiptum þeirra Finns; vissu menn og, að oft voru ertingar með þeim, og lauk svo
því máli síðar, að Finnur sagði frásögu hans um steininn lygi tóma. Gat Tuddi ekki
heldur sýnt neinar jarðteiknir þess, að hann hefði verið svo grátt leikinn, nema bólgu
í kjálkum og þrota í munni, en það sögðu menn, að gæti af ýmsum orsökum að borið, töldu
það og engan skaða vera.



XXIII. KAPÍTULI

Sama dag um dagmálabil reið Þórarinn frá Stað, og fylgdi prestur honum þangað, sem
ætlað var; stigu þeir prestur og Þórarinn þar af baki, og sezt prestur í brekku eina og
bendir Þórarni að koma; Þórarinn sezt þá og hjá presti í brekkuna, en fylgdarmaður
gætir hesta þeirra. Prestur tekur þá úr vasa sínum brennivínsflösku og silfurbikar einn
gylltan. Skenkir prestur fyrst á og drekkur Þórarni til og réttir að honum og segir:

Nú er þá komið að því, Þórarinn mágur, að við skiljumst að sinni, og óska ég þér
fljótrar og góðrar farar heim til þín; en það er eitt, sem mér þykir vantalað við þig,
og vil ég því minnast á það, áður en við skiljumst. Þú veizt, mágur, að mér hefur
fremur verið annt um þig hingað til og ekki öllu síður en þó þú hefðir verið sonur
minn; var það og skylt vegna mágsemda okkar. Þú komst til mín á ungdómsaldri, þú varst
á ellefta árinu, þegar faðir þinn heitinn dó, svo það má kalla, að þú sért uppalinn í
mínum húsum, og af því ég sá, að þú varst meira hneigður til bókarinnar en búskaparins,
þá brauzt ég í að koma þér til læringar; sem vonlegt var, kostaði mig það nokkra
fyrirhöfn og drjúga skildinga, en ég tel það ekki eftir, það kom að góðu, hum, hum; þú
ert heiðarlegur dimissus, og að svo miklu leyti mætti virðast sem mitt ætlunarverk sé
úti; en ég hef þó einhvern tíma hugsað nokkuð lengra fram í veginn um hagi þína, og ég
hef ef til vill látið þig ráða í það, að sú litla umönnun, sem ég hef haft fyrir
velfarnan þinni, væri ekki á enda, ef þú vildir hafa mín ráð og tilstyrk eins og hingað
til; og því dettur mér nú í hug, bróðir góður, að spyrja þig: hvað hugsar þú nú fyrir
þér framvegis?

Ég hef nú lítið hugsað fyrir því enn þá, sagði Þórarinn, en þó veit ég ekki betur en ég
verði næsta ár þar, sem ég er, hvað sem lengra verður; að vísu hefur sýslumaður talað
að því við mig, og ég ber ekki á móti því, að ég hafi lofað því að fara ekki burtu frá
honum.

Ég er vel ánægður fyrir þína hönd, Þórarinn mágur, að þú sért þar næsta ár, sagði
prestur, og vona ég, að mín ráð hafi ekki orðið þar til óhagræðis, þegar ég réði þig
þangað; en á meðan maður er ungur og uppvaxandi og á ef til vill langt líf fyrir hendi,
verður maður að hugsa lengur fyrir sér en eitt ár. Þú ert nú á fjórða árinu um tvítugt
- þá fara bændasynirnir, sem eitthvað hugsa, að líta í kringum sig eftir konu og
bújörð, prestaefnin, hvernig þeir geti fljótast komizt til embættis, og svo framvegis
og þar að mun reka fyrir þér. Það eru fáir, sem þetta allt kemur svo að kalla
sjálfkrafa upp í hendurnar á, jörðin, konan og embættið, og sízt er þess að vænta, að
þeim bætist það fyrirhafnarlaust, sem fáa eiga að eins og þú, mágur, því ekki tel ég,
að þú eigir aðra aðstoðarmennina en okkur systur þína eða hafir átt; en hvað um það er,
ég fer nú að gjörast gamall og letjast við prestsverkin og búsumsvifin; ekki er það
fyrir það, nógir eru til og þökkuðu mér, ef ég vildi taka þá inn í brauðið, en hver
veit, nema þú verðir þó hlutskarpastur, eða hverju mundir þú svara, ef ég byði þér að
verða kapelán hjá mér með þolanlegum kostum, hum, hum?

Ég mundi, sagði Þórarinn, svara því, að mér þætti vandi velboðnu að neita, en hverjr
mundu þá kostirnir verða?

Viðunanlegir, sagði prestur, ekki er um annað að tala; sjálfsagt þriðjungur af öllum
föstum tekjum, hálf extraverk og staðurinn hálfur, fyrst til ábúðar og líklegast allur
bráðum með ofanálagi, sem okkur um semur, og þá ef til vill þess ekki langt að bíða, að
ég segði af mér, ef ég sæi við hentugleika, að þú gætir fengið brauðið, því menn hafa
nú oft haft það svo, þegar menn hafa viljað, að einhver fengi brauðið eftir sig, að
segja af sér, þegar þeir sæju, að því yrði laglega við komið, að hann fengi það, eða
maðnr hefur átt kunningja, sem heldur hefur getað stutt að því; kallarðu þetta ekki
bærilega kosti, mágur? - Ég vona, að þú sjáir, að ég vil þér ekki úr hendi, hum, hum.

Þessa kosti kalla ég góða, sagði Þórarinn, ef ekki fylgja nein skilyrði önnur.

Sjálfsagt er skilyrðið að vera mér hlýðinn og eftirlátur, eða kallar þú það ókosti, þó
- hum, hum! - þó ég léti konuna fyrir þig fylgja með - hum, hum? - sagði prestur.

Ekki mundi það mega teljast með ókostum, sagði Þórarinn, ef þér hefðuð þá fram að
bjóða, sem ég gæti fellt mig við að eiga.

Ekki skal ég ráða þér til annars kvonfangs, mágur, en þess, sem ég álít þér vel
sæmandi, sagði prestur, og er því ekki að leyna, að svo framarlega sem þú vilt mínum
ráðum fylgja, þá hef ég ætlað þér Guðrúnu frændkonu; það tel ég hverjum manni hentuga
konu, sem eitthvað hugsar til að geta bjargazt, áreiðanlegt konuefni, vön búsýslu,
roskin og ráðin og efni nokkur; föðurarfur hennar er hjá mér, og honum svara ég út.

Er það þá skilyrðið, sagði Þórarinn, fyrir kapelánsdæminu, að ég eigi hana?

Að vísu, sagði prestur, það er skilmáli, en ég ætla, að hann sé því aðeins settur, að
ég sé, að þér er það sjálfum bezt.

Ekki þarf þetta mál þá lengur að ræða, sagði Þórarinn og stóð upp allskyndilega, það er
yður skjótt af að segja, að aldrei á ég Guðrúnu og vinn það ei til nokkurs hlutar að
gjöra svo á móti skapi mínu, og meira að segja, þó þér ættuð ráð á Odda eða
Grenjaðarstað og öllum hlutum góðum með og gæfuð mér það, þá á ég hana aldrei, og er
það vel, að ég segi yður það nú einu sinni í alvöru, en ekki er svo sem ég viti ekki,
að þetta hefur áður verið vilji yðar að binda mig þar við borð, þó þér ekki hafið talað
það fyrr svo berlega.

Mikið tekur þú af, Þórarinn minn, sagði séra Sigvaldi og glotti við, seztu niður aftur,
mágur, og tölum þetta betur; það er svo heitt í þér blóðið stundum, að þú gætir þín
ekki, en þegar þú stillist og af er mesta hitan, þá ertu þó svo hygginn, að þú sérð,
hvað er ráð og óráð, en óráð tel ég það að hafna sæmilegum boðum þeirra, sem vilja þér
vel,

Þau boð eru banvæn, sagði Þórarinn, og ég geng aldrei að þeim, það er ekki til neins að
tala um það við mig oftar.

Mundir þú þá heldur taka boðum mínum, sagði prestur og glotti við, ef ég byði þér
Sigrúnu Þorsteinsdóttur fyrir hjákonu og það með, að við gjörðum upp reikninga okkar í
góðu tómi?

Þórarinn var maður skapbráður og reiddist skjótt; en við þau orð, er prestur sagði,
setti hann dreyrrauðan og segir síðan:

Ekki þurfið þér, mágur minn, að minna mig á Sigrúnu, allt er það meinalaust af minni
hendi, og þar sem þér talið um reikninga okkar, þá er ég þess allfús, að þeir séu
gjörðir sem glöggvastir, en vita skuluð þér það, að ég mun nokkra vitneskju af hafa,
hvort þér hafið með öllu gefið mér uppeldi mitt, og engum sæti ég afarkostum fyrir þær
sakir.

Til þess mun þá hætt verða, Þórarinn minn, að gjöra þá svo glöggva sem má, ef ekki
skipast á aðra leið eins um þá og kvonfangsfyrirætlanirnar, sagði prestur og glotti enn
við.

Ekki ræði ég nú meira um þetta, sagði Þórarinn, og fari viðskipti okkar hér eftir sem
málavextir eru til - og verið þér nú sæll, mágur!

Gekk þá hvor þeirra mága til hests síns og skildust í styttingi; ríður séra Sigvaldi
heim til Staðar og sezt í bú sitt, og sér enginn maður annað en að hann væri hinn
kátasti.

Þórarinn ríður leiðar sinnar, og tekst honum vel og greiðlega, unz hann kemur að B...,
en heldur er hann daufur og fámálugur um hríð, eftir að hann kemur úr kynnisför
þessari.




XXIV. KAPÍTULI

Skömmu eftir það, að Þórarinn er suður riðinn, stendur Dreyri einn morgun á hlaði í
Hlíð reiðtygjaður og tyggur mélin. Húsfreyja Þórdís er setzt í söðulinn og lagar til á
sér fæturna á fótafjölinni, en Sigurður bóndi hagræðir fötunum og bregður sessubandinu
utan yfir. Sigrún stendur á hlaði, húsfreyja lýtur fram úr söðlinum og kyssir hana og
bónda sinn, blakar keyrinu á hestlendina, Dreyri hringar makkann og tekur til fótanna.

Hvert skal ríða, húsmóðir? sagði Árni.

Til Staðar er ferðinni heitið, svaraði húsfreyja, og ríddu greitt, þar sem þú getur.

Það skal vera, sagði Árni.

Þau Þórdís og Árni komu að Stað um hádegisbil; er prestur á gangi út á hlaði, og er
hann sér þau koma í traðirnar, kennir hann þegar Þórdísi og segir við sjálfan sig: Hum,
hum, nú mun vera ætlað til einhverra stórræða. Síðan gengur hann á móti Þórdísi og
fagnar henni með hinni mestu blíðu, tekur hana úr söðlinum og kallar hana heillina góða
í hverju orði, leiðir hana svo í stofu og biður hana þar velkomna vera. Þórdís er og
hin kátasta, en hugsar samt með sér: Guð láti gott á vita, þess væri óskandi, að við
séra Sigvaldi yrðum jafngóðir vinir, áður við skildum.

Situr Þórdís um hríð í stofu, og tala þau prestur hitt og þetta um það, sem tíðindum
þótti sæta; segir þá Þórdís, að hún muni gjöra sig heimakomna og ganga til baðstofu og
heilsa prestskonu, en síðan muni hún biðja prest að tala við sig og hafi hún
lítilfjörlegt erindi við hann. Prestur segir henni það guðvelkomið, að hann hlýði á
erindi hennar, hvenær sem hún vilji það flytja; leiðir hann nú Þórdísi á baðstofuloft
til konu sinnar og segir, að þar sé komin sóma- og heiðurskonan Þórdís sín frá Hlíð -
verður þú eitthvað að beina henni, gæzka, og láta henni ekki leiðast þá stundina, sem
hún stendur hér við, segir hann, það er ekki svo oft, sem hún kemur misreitis, góða
kona, hum, hum.

Þær Þórdís og prestskona voru, eins og áður er um getið, allgóðar vinkonur, og tekur
prestskona henni vel. Er Þórdísi þar veittur beini góður, og tala þær konurnar lengi
hljóðlega. Vissi Þórdís, að prestskona var í vitorði um einkamál þeirra Þórarins og
Sigrúnar og að henni var allkært, að sá ráðahagur tækist, og segir hún henni því frá
viðræðum þeirra Hlíðarhjóna, og lætur prestskona vel yfir, en segir aftur Þórdísi,
hverja fyrirætlun prestur hafi um giftumál Guðrúnar frændkonu sinnar, en aldrei hafi
sér verið það að skapi, að Þórarinn bróðir sinn ætti hana.

Býst Þórdís þessu næst til brottferðar, en kveðst þó verða að tala nokkuð við prest,
áður hún fari; er henni sagt hann sé í stofu, og gengur hún þangað, og vísar prestur
henni til sætis öðrum megin borðsins, en prestur lætur leika lausu við og gengur um
gólf í stofunni og er hinn glaðasti. En er Þórdís er niður setzt, tekur hún svo til
máls:

Undarlegar þóttu mér, prestur minn, verða málalyktirnar hjá ykkur hreppshöfðingjunum
við karlinn hann Bjarna gamla á Leiti.

Þar voru orsakir til, heillin góð, sagði prestur, miklar orsakir, skaðræðismaður
Bjarni, hum, hum.

Ég vænti ykkur hafi þótt það nægar orsakir, sagði Þórdís og brosti við, hafi hann leyst
ofan um meðhjálparann, en margur hefur nú gefið öðrum í öskjurnar og er ekki vísað úr
kór eða settur út af sakramentinu, og hafi hann þá átt hendur sínar að verja og honum
verið veittar árásir að fyrra bragði, sem líklegt er, að verið hafi, því enginn veit
annað um hann en hann sé spakur og óáleitinn, karlhróið, ef hann er ekki áreittur.

Það er hneykslið, heillin góð, í söfnuðinum, sem verður að vandlæta öðrum til
viðvörunar; það segist ekki lítið á því að ráðast á saklausa menn og jarðvarpa og
misþyrma þeim, hum, hum; það yrði fagurt afspurnar, ef það færi að tíðkast, og þeir,
sem það gjörðu, slyppu vítalaust, sagði prestur með mikilli alvörugefni.

Og svo er það, anzaði Þórdís, ef það færi þá ekki svo fyrir ykkur blessuðum um
hneykslanirnar og vandlætið, að þið síuðuð mýfluguna og svelgduð úlfaldann stundum,
höfðingjarnir.

Þú segir allténd eitthvað, Þórdís mín, hum, hum, og ég bar mig að því að miðla málum,
eins og ég hafði vit á, að hvorutveggja væri sem vanvirðuminnst, og þetta lagaðist allt
á endanum, karlinn fær nú sakramentið, þegar hann vill, og maðurinn yðar gjörði gott úr
öllu og borgaði þessa skildinga fyrir hann.

Það skyldi nú aldrei verið hafa, hefði ég mátt ráða, að hann hefði borgað nokkurn
skilding fyrir hann, sagði Þórdís, en það er nú komið sem komið er og líklegast, að
hver hafi það, sem hann hefur hlotið: Grímur skellinn og skildingana, Bjarni útlátin og
ánægjuna og piltarnir gamanið, og þar með sé þessum málum lokið. - En ekki var það
raunar það, sem ég ætlaði við yður að tala, prestur minn, heldur hitt: Sigurður bóndi
minn beiddi mig að taka hjá yður blaðsneypu, sem óvart hefði orðið eftir hjá yður,
þegar hann kom hér síðast, það er ekki vert það flækist víða.

Hvernig stendur á því, heillin góð? sagði prestur, ég held hann misminni það, að hann
hafi skilið hér eftir nokkuð bréf nema það, sem við vissum til báðir, kaupbréfið okkar
fyrir kotinu, hann á víst ekki við það.

Það getur verið þér kallið það kaupbréf, sagði Þórdís.

Ég skal segja yður, heillin góð - þér vitið það ef til vill ekki eins og það er, sagði
prestur ofur ísmeygilega - það er reglulegt kaupbréf með nafni Sigurðar míns undir og
innsigli, ítem tveggja viðverandi kaupvotta; hann gjörði það frjáls og óneyddur að
selja mér kotið.

Ekki veit ég það, hvort það er undirskrifað af mörgum eða fáum, en hvort sem nú heldur
er, þá er það nú þetta bréf, sem við ætlum, hjónin, að biðja yður, prestur minn, að
skila aftur, við höfum svo lengi átt Hamar, að við ætlum ekki að farga honum, meðan við
þurfum þess ekki með.

Og verið þér að gamna yður, Þórdís mín, sagði prestur hálfhlæjandi, ég get ekki verið
að gjöra það ónýtt, sem búið er að gjöra vottanlegt og skriflegt; ég held líka, Þórdís
mín, að þér þurfið ekki að iðrast eftir þeim kaupum, þetta er ekki sem höfuðbólið sé,
hann Hamar, það er túnskikinn þar, sem teljandi er, kotið niður nítt og úr sér gengið á
allar lundir - og eins og ég sagði honum Sigurði mínum, þetta var ekki til neins fyrir
ykkur gömul hjón að vera að halda í þetta kot, eftirgjaldið til lítilla muna, og því
haldið þið, meðan þið lifið, en kostnaðurinn að rétta það við, þegar það losnar; það er
orðið til lítils annars en byrðar og andstreymis að eiga þessar jarðir í misjafnri
ábúð, hum, hum.

Ef jarðarskinnið er svo ónýtt og einkisvert sem þér segið, prestur minn, sagði Þórdís
stillilega, þá er heldur ekki eftir miklu að slægjast.

Annað mál er það, þó mér kynni að verða eitthvað úr kotinu, því ég hef ef til vill þau
ráð, sem Sigurður minn ekki hefur, að koma á það viðunanlegri byggingu, þegar fram líða
stundir; en bæði er það, að Sigurður minn er enginn eftirgangsmaður, og svo eru þeir
skilmálar milli þeirra Þóris, sem hann á bágt með að raska, en að öðru leyti veit ég
ekki, hvað ég kynni að gjöra fyrir vild og vináttu, ef þið sæjuð svo mikið eftir koti
þessu; hver veit nema ég selji ykkur það aftur fyrir það verð, sem okkur um semur og ég
sæi mig vera skaðlausan af.

Mér þykir þér, prestur minn, bjóða góða kosti, þar sem þér segizt ætla að selja okkur
það, sem við eigum sjálf og þér eigið ekkert með, ef við ekki verðum rænd rétti okkar,
og fyrst ég nú á annað borð er farin að segja það, sem mér býr í brjósti, þá skuluð þér
vita, prestur minn, að ég álít það enga sölu, þó þér hafið tælt Sigurð bónda minn til
þess að setja eða láta setja nafn sitt undir þetta skjal, sem þér kallið kaupbréf; þér
vitið sjálfur bezt, hvernig það atvikaðist, og þarf ég ekki að hafa það upp, svo ég
gjöri hvorugum ykkar vanvirðu; en það segi ég yður fullt og fast, að blaðsneypuna vil
ég fá til að rífa hana sundur, þá er þessu máli þar með eytt, og þarf þá hvorugur ykkar
að hafa vansæmi af, bóndi minn að láta gjöra sig að óvita, og þér, prestur minn, ekki
af því að hafa auðgað yður af annarra fávizku.

Presti þótti að sönnu Þórdís taka að gjörast harla djarfmælt, þó virtist Þórdísi honum
ekki bregða öðru en því, að í kinnar hans færðist svo sem gómstór blettur af roða og
hann fór nokkuð örara en áður að sjúga pípu sína og að humma tíðara en hann var vanur
og spýta oftar, en ekki heyrðist á mæli hans, að honum þætti fyrir, og segir hann nú af
mestu stillingu:

Ekki er ég maður orðsjúkur, og mun ég láta hvern ræða hér um sem honum líkar; fjarri er
því, að ég kalli Sigurð minn í Hlíð óvita, enda hygg ég flestir muni halda það, að hann
sé fjár síns ráðandi, og sízt munuð þér verða til þess, heillin góð, að bera á móti
því; en hafi hann ekki verið rétt gáður hérna um kvöldið, þegar hann seldi mér kotið,
þá átti ég ekki að sjá fyrir því; og það er yður í stuttu máli að segja, Þórdís mín, að
ekki læt ég kaupbréfið fyrir Hamri af hendi, en lofi guð mér að lifa, ber ég mig að
dragnast suður að sumri og þinglýsa þar kaupinu fyrir kotinu á alþingi, hum, hum, eins
og fyrir öðrum parti, sem ég eignaðist um daginn, en alla skilmála mun ég og mínir
erfingjar halda, svo sem að láta heiðurlegan og hans standi samboðinn stein á leiði
Sigurðar míns og borga yður og erfingjunum það, sem áskilið er.

Þórdís stóð upp skjótlega frá borðinu, og var auðséð, að henni var þungt í skapi, og
segir hún, í því hún krækir að sér hempu sinni:

Það mun þá fara um viðskipti okkar, prestur minn, sem drottni þóknast; það getur verið,
að yður takist það með prettum og ofríki að koma fram rangindum yðar og svæla út af
okkur þessa einu jarðarþúfu, sem við eigum, eins og þér ætlið yður, og segi ég það nú,
svo mátulega margir heyra til: Það er líkast til, að fleiri verði yðar fylgismenn, þó
illt mál sé, en okkar, sem engan eigum að, þó ég viti, að guð hafi oft gjört það að
rétta upp öngla hinna illgjörnu, hversu veiðilegir sem þeir voru, og látið hina ágjörnu
draga upp þöngul fyrir þorsk; en fari svo, að þér berið sigur úr þessum málum og vélið
af okkur jörðina, þá bið ég yður að njóta eins og þér hafið aflað, en óheimildarmann
lýsi ég yður fyrr og síðar að hverri þúfu í Hamars landi, sem þér eignið yður, og það
segi ég yður, að kaupbréfið, sem þér svo kallið, tek ég, hvenær sem ég næ því og
hvernig sem ég get, þegar ég fæ færi á, og með hvaða brögðum sem ég get.

Því trúi ég dável, sagði prestur og glotti við, ef það lægi á glámbekk, eftir því sem
yður hafa farizt orð, Þórdís mín, en það er líklegt, að það vilji svo til, að það verði
geymt.

Það er líklegt, sagði Þórdís, þeir þurfa að fela, sem stela.

Við þessi orð gekk Þórdís út úr stofunni mjög skyndilega, og gætti hún þess ekki, að
hún hafði skilið eftir hanzka sína og keyri á stofuborði, fyrr en hún kom í bæjardyr,
og gat hún þá ekki fengið sér geð til að biðja prest um að lúka upp stofunni, svo að
hún gæti tekið þá, og skilur hún þá því eftir viljandi; og er hún kemur út á hlað, sér
hún, að Árni vinnumaður stendur þar á hlaðinu, og kallar hún á hann og biður hann að
koma með hest sinn þar að stéttinni. Prestur fylgdi Þórdísi út, og sá ekki á honum
annað en ekkert hefði milli borið; leiðir þá Árni Dreyra að stéttinni, og segir
prestur:

Ég ætla nú, heillin góð, að hjálpa yður á bak, og gengur hann að hestinum. Þórdís anzar
því engu, en í sama bili grípur hún annarri hendi um söðulbríkina og setur annan fótinn
á fótafjölina og kippir sér svo upp í söðulinn, og kastar þá prestur kveðju á hana og
segir:

Farið þér alla tíma vel, Þórdís mín; ég óska yður góðs og manninum yðar.

Í þessu tekur Dreyri til fótanna, en prestur heyrir, að Þórdís svarar upp á kveðju
hans, í því hún fór á stað:

Ég óska yður einkis, ég óska yður hvorki góðs né ills.

Eftir brottför Þórdísar gengur prestur aftur til stofu sinnar, og verður honum það
fyrst fyrir, er hann þangað kemur, að hann tekur upp úr vasa sínum lykla sína að
skápnum mikla, er áður er nokkuð frá sagt. Þar geymdi hann í ræður sínar, en eitt
draghólfið í skápnum var ætlað fyrir eignarskjöl prests og önnur áríðandi bréf hans og
peninga; sannaðist það því á þessum skáp, sem er þó sjaldgæft, að hann þjónaði jafnt
guði og mammoni. Prestur lýkur upp maurahólfinu og tekur þar nokkur eignarskjöl sín og
þar á meðal kaupbréfið fyrir Hamri; flettir hann því sundur og les það vandlega og
leggur svo niður aftur og brosir í kamp og hummar. Það vitum vér ógjörla, hvað honum
hefur þá dottið í hug, hvort það hefur heldur verið sú hugsun, að hann þar hefði safnað
sér fjársjóð, sem mölur og ryð gæti ekki grandað, eða hitt, að honum fórst eins og
mörgum, sem hafa einhvern þann hlut undir höndum, sem þeir eru miðlungi vel að komnir,
að þeir nálega aldrei eru óhræddir um hann, nema þeir alltaf horfi á hann, og hann nú
gleddist af því að sjá kaupbréf sitt vel og vandlega geymt.

En af Þórdísi er það að segja, að hún ríður heim til Hlíðar, og var hún allfátöluð á
leiðinni og yrti lítið á fylgdarmann sinn. Fyrst, þegar hún skildi við prest, var hún
reið mjög, en er nokkuð frá leið, tók hún að hugsa mál sitt, og virtist henni
allþunglega horfa, og gjörðist hún heldur ókát; og svo hefur Árni fylgdarmaður hennar
frá sagt, að honum sýndist stundum sem hvítt hagl hrjóta af augum hennar, og var hún þá
stundum föl sem nár, en stundum setti hana dreyrrauða. Þau Þórdís komu að Hlíð á
áliðnum degi, og lætur húsfreyja þá ekki bera á ógleði neinni; segir hún síðar bónda
sínum frá viðtali þeirra prests, og kvað hann sér ekki koma það óvart, að svo hefði
farið sem hann grunaði. Ekki gjöra þau hjón ráð fyrir málatilbúningi, vissu og ógjörla,
hvernig með skyldi fara, en oft hafði húsfreyja um þessar mundir áhyggjur stórar.



XXV. KAPÍTULI

Sigurður leggst veikur og andast

Sigvaldi prestur situr nú í búi sínu um hríð eftir samtal þeirra Þórdísar og er hinn
glaðasti. En það er nú að segja frá Sigurði í Hlíð, að nokkrum tíma eftir að húsfreyja
kemur aftur, tekur hann sótt og þó hæga í fyrstu, og er hann á fótum nokkra daga, svo
hann þjáist ekki mjög, en þó kemur svo um síðir, að hann má ekki fylgja fötum, og
leggst hann með fullu sjúkur, og elnar honum sóttin dag frá degi. Í þann tíma voru fáir
menn á Íslandi, þeir er lærðir voru til læknismenntar eða þá sýslu hefði af konungs
hendi að lækna sjúka menn, en margir voru þeir klerkar og leikir menn á landi hér, er
fengust við lækningar; höfðu sumir numið þá íþrótt af bókum, en sumir af öðrum mönnum;
var það sannast að segja um lækna þessa, sem oft kann verða, að misjafnir sauðir
finnast í mörgu fé, voru sumir að nokkru nýtir, en sumir blendu læknisdóma sína ýmsum
hindurvitnum og galdrakukli; var það og alltítt um sjúkdóma þá er ekki voru algengir og
menn skildu ei orsakir til, að þeir voru kenndir göldrum og gjörningum, sendingum,
ættarfylgjum; en við þær meinsemdir, er menn héldu berlega af þeirra völdum, þóttu
aðrar tilraunir ekki tækilegri en leita þeirra manna, er líklegir voru til að geta
rekið þá fjendur af höndum sér. Draugarnir voru þá annaðhvort settir niður í eitthvert
holt eða hraun, gil eða gjótu, og þótti þar jafnan vera reimt síðan, eða menn sendu þá
aftur til þess, er í fyrstu hafði beðið þá upp að standa, en sá var oft hinum
jafnsnjallur í kunnáttunni, og bar þá svo tíðum til, að þeir sendust svona á draugum,
líkt og góðir kunuingjar nú á dögum láta hlaupa bréfmiða millum sín, er þeir geta eigi
fundizt. Ekki leitaði Þórdís húsfreyja bónda sínum lækninga, enda voru engir læknar þar
í nágrenni, en hún stundaði hann með þeirri kostgæfni og alúð, sem henni var unnt; var
húsfreyja margfróð og hafði tekið vel eftir ýmsu, er lækningar snerti, en aldrei hafði
hún lagt mikla trú á hindurvitni eða hégóma í þeim efnum; reyndi hún nú og það, er
henni þótti líklegast og hún hafði séð við haft í eins háttuðum sjúkdómum sem henni
virtist sótt bónda síns. Leið svo fram nokkra daga, að ekki skiptist til batnaðar um
heilsufar Sigurðar, en eftir það tók sjúkleiki hans að snúast á undarlegan hátt, mátti
hann nú nálega enga værð fá, en þá sjaldan hann fékk svefnhöfga nokkurn, hafði hann
drauma illa og vaknaði þá með ráðleysi og órum, fylgdi þar með hræðsla mikil, ofsjónir
og ofboð, svo að varla mátti hann haldast í sænginni. Þórdís húsfreyja vakti yfir bónda
sínum nætur og daga; bjó hún sér til flatsæng eina fyrir framan rúmstokk bónda og lá
þar, svo hún ætti hægra með að gæta til hans, er hann vekti eða þyrfti einhverrar
hjúkrunar við. En þegar hana sigraði svefn eða þreyta, að hún gat ekki lengur vakað,
tók Sigrún við af henni, og vöktu þær fóstrur þannig til skipta öllum dægrum.

Það var eina nótt um það leyti, sem menn voru flestir gengnir til sængur í Hlíð, að
Þórdísi sigraði svefn; tók hún þá nokkur sængurföt og lagði niður í rúm eitt, sem var
þar fram á loftinu og jafnan var autt; hugði hún, að hún gæti betur sofnað þar en inn í
svefnherbergi þeirra hjóna, og segir hún Sigrúnu að kalla til sín, ef nokkuð beri það
til, er hún geti ekki úr ráðið. Og er húsfreyja ætlar niður að leggjast, heyrir hún, að
Þuríður kerling vakir; svaf hún þar í næsta rúmi sem fyrri, um þveran gafl, og gjörðist
nú gömul mjög, var hún þá hálfáttræð að aldri; hlustar húsfreyja, hvort hún heyri hana
mæla nokkuð fyrir munni sér, sem hún jafnan var vön, er hún vakti. Verður hún þess þá
vör, að Þuríður les nokkuð fyrir munni sér, og er hún hlerar betur, heyrir hún öll
orðaskil og að þetta er kvöldbæn kerlingar, er hún þylur, og var þetta eitt þar af:

Ó, Jerúsalem, upp til þín
önd langar mín,
þú, sem í gullinu glóir og skín
með guðvefs lín,
þar muntu birtast börnum þín
með berjaskrín,
gleymd er öll pín,
gleður þau vín,
já, vín, já, feiti og vín.

Þessu næst býst hún til að leggjast út af, en síðan les hún:

Guðs engil til höfða og fóta
hef ég mér til unaðsbóta,
Pétur og Páll á miðri mér!
en marghataður Lussifer
flæmist aftur fyrir skut,
já, skut.

Þórdís vill ekki, að Þuríður verði vör við komu sína, og læðist hún ofur hægt og leggur
sig í fötunum út af í rúminu, þar sem hún hafði ætlað, og í þann enda rúmsins, sem nær
var rúmi kerlingar, svo að ekki var nema brík ein millum þeirra. En þá er kerling hefur
lesið þulur sínar, þegir hún um hríð, og verður Þórdís þess vís, að kerling getur eigi
sofnað; tekur hún þá að tauta við sjálfa sig í hálfum hljóðum, og heyrir húsfreyja, að
það er því líkast sem hún ræði við einhvern og tveir tali saman, og spyr annar, en hinn
svarar, og eru í hrókaræðu; og þó að kerling talaði lágt, heyrir hún þó hvert orð, og
tekur kerling þá svo til máls:

Hvernig ætla húsbóndanum hérna líði núna?

Og það er allt við það sama, óráðið og ósköpin aðra stundina, hörmungarnar,
hrellingarnar og harmkvælin þess á millum.

Er honum leitað nokkurra ráða?

Og það læzt vera að leita honum ráða, já, ráða - en hver eru þá ráðin? Já, það eru
ráðin, að þær sitja þarna og rorra uppi yfir honum, en ekki verður því að vegi að reyna
til að koma af sér béaðri ei þó sendingunni - fyrirgefðu mér, að ég blóta.

En það mun sumsé ekki eiga að vera sending?

Ónei, ekki vill það heyra það, og þó er það sending; hún gengur hérna eins og grár
köttur á hverju kvöldi og lítur öldungis eins út og hún Hamars-Skotta, sem fylgdi
Hvammsfólkinu í mínu ungdæmi; já, mikið var þá um draugagang hér í sveitinni, drottinn
minn, þá voru þeir hér: hann Móri og hann Goggur og fjandinn hún Hamars-Skotta og
liðið, sem henni fylgdi; hún drap einu sinni þar á Lundi fjórar skástu ærnar í húsinu á
einni nóttu og sligaði bleikmóalóttan kapal, mesta úlfaldagrip, braut baðstofuhurðina,
stal ketinu af ránum úr eldhúsinu og sleikti ofan af trogunum og fór ofan í dallana -
kröftugur er hann satan, sá béaður týranni, í börnum vantrúarinnar - fyrirgefðu mér, að
ég blóta - þangað til hann Þorvarður heitinn kom henni fyrir og setti hana niður í
honum Skrattahvammi; væri hann kominn hér eða annar eins maður, þá væri hann ekki lengi
að sjá fyrir þessari sneypu; - og þá var hann Móri fallegur, hann drap nú sumsé kúna á
básnum þar á Leiti, nýborna og bráðfeita, en hann setti hann nú niður líka, hann var
maður, sem kunni fyrir sér.

En hver ætli nú hafi sent þenna skratta hingað?

Hver nema hann Grímur, hann hefur fengið einhvern til þess.

Þórdísi leiddist að heyra þetta rugl Þuríðar og segir því hátt við Þuríði:

Þú heldur fyrir mér vöku með ruglinu í þér, Þuríður gamla, enda held ég það sé ekki
þarflegt hjal, sem þú ert að tauta við sjálfa þig.

Þá segir Þuríður: Þú hefur þá lagt þig þarna, Þórdís mín, ég var ekki að tauta neitt
nema bænirnar mínar, eins og ég er vön, kelli mín, og nú fer ég að sofa.

Síðan þagnar kerling, en er hún hafði þagað litla hríð, heyrir Þórdís, að hún tautar
enn nokkuð, og segir Þuríður:

Nú les ég seinast bænina um þau sjö Jesú nöfn: Fyrsta Domino, annað Meus, þriðja
Messías, fjórða Rabbuni, fimmta Emanuel, sjötta Lávarður, sjöunda Benidictus, öll þessi
sjö nöfn set ég yfir mér og undir og allt um kring og milli mín og allra minna óvina og
djöfulsins erindsreka; amen.

Að svo búnu sofnaði Þuríður, en ekki varð húsfreyju svefnsamt, og getur hún ekki sofnað
og það mest af þeim orsökum, að henni flugu í huga ýmsar hugsanir. Að sönnu lagði
Þórdís engan trúnað á ræðu kerlingar og virti það sem óvita hjal og hégilju, en samt
gjörði það svo mikið að verkum, að hjá henni vaknaði umhugsun um sjúkdóma bónda síns,
og gjörði það henni því meiri óróa, að hún nú var í einrúmi og hún nú setti sér fyrir
sjónir, hver endalok veikindi hans kynnu að hafa, og fannst henni þá sem hana óraði
fyrir því, að þessi sótt mundi leiða hann til bana. Hún ímyndaði sér sorg sína eftir
hann og hver bágindi hún mundi komast í, þegar hún yrði einstæðingur og ætti að berjast
við ýmsar þrautir í ekkjustandi. Þá datt henni og í hug, hversu óforsjálega þau hjón
höfðu breytt, að þau höfðu ekki neina ráðstöfun fyrir fjármunum sínum, ef annars hvors
missti við. Það sárnaði henni og mest að vita, að svo leit út sem meginhluti hinna
litlu fjármuna, er yrðu eftir bónda sinn, mundu falla í hendur séra Sigvalda, en þó
unni hún honum sízt allra manna nokkurn pening af þeim að hafa, og gramdist henni það,
að svo skyldi fara, að hann bæri sigur úr málum þeirra, en beitt slægsmunum einum og
prettum. Sigrúnu unni hún mest allra lifandi manna og vildi gjarnan, að hún yrði þess
aðnjótandi, sem þau áttu, en til þess sá hún engin ráð, væri og Sigurður bóndi hennar
horfinn allri rænu, svo að ekki mætti slíkt við hann ræða. Þessar og þvílíkar hugsanir
héldu vöku fyrir Þórdísi alla nóttina, og var hún heldur angurvær. En þegar skammt
lifði nætur, sofnar Þórdís, og vaknar hún við það, að stutt var hendi á vanga hennar;
er Sigrún þar komin, fóstra hennar, og er þá orðið bjart af degi. Segir Sigrún þá, að
Sigurður fóstri hennar sé vaknaður og hafi hann sofið nokkurn veginn vært mestalla
nóttina, sé hann nú með ráði og vilji tala við húsfreyju. Þórdís gengur til
svefnherbergis þeirra hjóna, situr Sigurður þá upp við herðadýnu, heilsar hann konu
sinni, og sezt hún á rúmstokkinn; tekur Sigurður bóndi þá svo til orða:

Guð hefur gefið mér það, að ég hef getað haft góða værð í nótt, ég hef sofið þangað til
áðan, litlu áður en þú komst, og hef nú fulla rænu sem stendur, en drottinn má ráða,
hvað það verður lengi. En bústu við því, elskan mín, að við eigum nú skamma hríð eftir
að vera saman, því svo segir mér hugur, að ég eigi nú ekki langt ólifað; ég hef aldrei
lagzt fyrri veikur, og mun þetta verða mín fyrsta og síðasta lega, og þykir mér gott
til að hugsa til minnar heimferðar, og dey ég í drottni og er sáttur við heiminn; ég
vona, að guð leiði þig og styðji, það sem þú átt enn ólifað.

Þórdís tárfelldi og laut ofan að manni sínum og kyssti hann þegjandi, en Sigurður hélt
áfram tölu sinni með ró og stilli og segir:

Það vildi ég, elskan mín, að þú nytir þess litla, sem eftir mig verður, það er ekki til
tvískipta, en það gæti þó orðið þér til uppeldis, ef það væri ódeilt, þú getur gjört
við það eftir því, sem þér lízt.

Ætlarðu þá ekki til, að það haldist, sem presturinn hermir upp á þig um jarðakaupin?

Ekki vil ég það haldist, því þann gjörning gjörði ég ekki með fullri skynsemi, og það á
ekki að standa, sagði Sigurður.

Það skal þá heldur aldrei verða, að hann fái nokkurt hundrað, ef ég má ráða - en þú
verður, Sigurður minn, að gá að því, að þú átt ættingja, sem að réttu á að taka arf
eftir þig, og þó mér sé svo varið, að ég hefði helzt óskað, að þessar reytur, sem við
eigum, færi allar í einn stað - í því varð henni litið til Sigrúnar, er sat þar á rúmi
sínu - þá er það þó rétt, sem rétt er, og uni ég því betur, að réttir erfingjar þínir
fái það, sem þeir eiga, heldur en þeir, sem ekkert tilkall eiga til fjármuna þinna, en
vilja ná þeim með svikum og falsi.

Ég á engan erfingja mér vitanlega annan en hann Þórð bróður minn, og er ég viss um, að
hann gjörir ekki tilkall til arfs eftir mig, ef hann veit, að ég hef ánafnað öðrum
eigur mínar, áður en ég dey; hann er velmegandi maður, og dregur hann lítið um þessar
reytur, sem eftir mig kunna að verða, og svo veizt þú, Þórdís mín, að við einhvern tíma
veittum honum litla aðstoð, þó langt sé síðan, og á ég ekki von á, að honum farist svo
ómannlega að seilast eftir þessu smáræði.

Þórdís þagði um hríð, eins og hún hugsaði sig nokkuð um, en síðan segir hún:

Mér þykir það nú ekki allólíklegt, sem þú segir, elskan mín, eftir þeirri kynningu, sem
ég hef af bróður þínum; en þó þetta sé nú svona talað af okkur, þá þekki ég svo
veröldina, að nógir munu verða til þess að segja, eftir það þú ert dáinn, að ég hafi
diktað þetta allt upp, ef ekki vita fleiri menn af vilja þínum, og með því þetta er þó
þinn vilji, að ég verði njótandi þess litla, sem hér er - guð veit, hvað lengi ég þarf
að halda á því - þá er það mitt ráð, að þetta sé gjört skriflegt og vottanlegt, og ef
guð sparar þig svo lengi, að bróðir þinn Þórður komi hingað, getur hann þá sjálfur sagt
sinn vilja, hvort hann ætlar að kalla til arfs eða ekki.

Það vil ég þá, sagði Sigurður, sem þér sýnist, elskan mín. En ekki er víst, að ég eigi
lengi ólifað, og vil ég ekki, að því sé frestað.

Eftir þetta samtal brá Þórdís við, lét hún skjóta hesti undir vinnumann einn og bað
hann ríða sem hvatast og hitta Þórð bróður Sigurðar og færa honum þá orðsending, að
Sigurður biðji hann að koma til Hlíðar samdægurs; í annan stað sendi húsfreyja boð til
næstu bæja við Hlíð og gjörði bændum þeim, er þar bjuggu, orð að koma til fundar við
sig. Þórður bróðir Sigurðar bjó að þeim bæ, sem heitir að Holti, það var í næsta hrepp
við Staðarsókn og þó ekki mjög langt frá Hlíð. Þórður var nokkru yngstur þeirra bræðra,
hafði hann í fyrstu verið félítill, en Sigurður var þá orðinn efnaður vel, og efldi
hann bróður sinn mjög til bús; en með því Þórður var framkvæmdamaður góður og
búsýslumaður, græddist honum brátt fé, og var hann nú talinn með gildustu bændum þar um
sveitir. Þórður brá skjótt við, er hann fékk orðsending bróður síns, og ríður hann til
Hlíðar; eru þá og þar komnir bændur þeir, er Þórdís hafði orð til sent. Sigurður var þá
enn með fullu ráði. Segir húsfreyja Þórði erindið, og talast þeir bræður síðan við, og
fer allt vel á með þeim; segir Þórður sem var, að hann mundi ekki fé skorta, þó hann
sleppti öllu arfstilkalli eftir Sigurð, enda mundi ekki sá arfur nema svo miklu, að
hann mætti ekki vel af sjá. Kemur þeim það þá öllum ásamt að gjöra skuli bréf þar um;
en með því vottarnir þóttust eigi svo ritfærir, að þeir treystu sér til að skrásetja
gjörninginn, þá varð húsfreyja sjálf að rita hann og stíla; var hann þess efnis, að
Sigurður bóndi gefur konu sinni eftir sinn dag allar eigur sínar, fastar og lausar, og
skuli enginn maður annar hafa tilkall til arfs eftir hann, og skuli öll þau gjafabréf,
hverju nafni sem nefnist, er þessu væri gagnstæð, ógild og marklaus. Er síðan
gjörningurinn upp lesinn fyrir Sigurði, og lætur hann setja innsigli sitt undir hann.
Þessu næst ritaði Þórður nafn sitt. undir með þeim formála, að hann fyrir sitt leyti
afsalaði sér öllu arfstilkalli eftir Sigurð fyrir sig og sína erfingja, og síðan
innsiglaði hann það; en er vottarnir skyldu undirskrifa, þá vottaðist það, að hvorugur
þeirra hafði numið svo mikið í leturgjörð, að þeir mættu rita nöfn sín; var þá Sigrún
til fengin að skrásetja nöfnin, og handsöluðu þeir þau. Eftir það riðu vottarnir á
brott, en Þórðnr dvaldist þar eftir í Hlíð og vildi vita, hver endir yrði á um
sjúkleika Sigurðar. Var Sigurður enn málhress það eftir var dagsins, en að aftni tók
honum aftur að þyngja, svaf lítið og óvært um nóttina og andaðist næsta dag eftir.
Harmaði kona hans mjög lát hans, en bar þó harm sinn með stillingu mikilli.




SEINNI HLUTI



I. KAPÍTULI

Tilkall prests til Hamars

Skömmu eftir það, að Sigurður var andaður, var maður sendur frá Hlíð til Staðar að
segja presti frá, hver tíðindi þar höfðu gjörzt um andlát Sigurðar bónda, og flutti
hann presti þau orð frá Þórði bróður Sigurðar, að hann mundi standa fyrir útför bróður
síns, og bað hann prest tiltaka greftrunardaginn. Séra Sigvaldi sat í stofu, er honum
bárust þessi tíðindi, og urðu honum þau orð af munni, að hann sagði, að guð skyldi vera
lofaður fyrir hans lausn, og hummaði við, sagði síðan sendimanni greftrunardaginn og
rétti um leið nýjan áttskilding úr vasa sínum að sendimanni með þeim ummælum, að hann
skyldi hafa það fyrir ómak sitt og ættu hjú Sigurðar síns heitins jafnan gott skilið.
Fjórum dögum eftir það var Sigurður jarðsettur að Stað, og stóð Þórður fyrir útförinni,
og fór hún vel fram og erfi drukkið að Stað; komu til þess margir hinir heldri bændur
úr sveitinni, en Bjarni á Leiti var einn líkmanna. Sigrún Þorsteinsdóttir stóð fyrir
beina með Þórði, en ekki kom Þórdís húsfreyja þangað, og lögðu sumir menn henni það til
ámælis, því venja var til, að jafnt fylgdu konur sem karlar ættingjum sínum og
venzlamönnum til greftrunar, en Þórdís lét sem hún heyrði það ekki, hvað menn töluðu
þar um, og sat heima. Þegar við erfidrykkjuna minntist prestur á við Þórð, hvort honum
væri eigi kunnugt um kaup þeirra Sigurðar heitins á Hamri og að sú jörð mundi því ekki
koma til virðingar eður arfaskipta eftir Sigurð. Þórður eyddi því umtali og kvað nógan
tíma til að tala um það síðar, og sleppti prestur þeirri umræðu að sinni, enda sýndist
honum það ráð að ýfast ei til við Þórð, að minnsta kosti áður hann hefði greitt
líksöngseyrinn, fékk prestur hann og með góðum skilum og allríflegan. Ríður nú hver
heim til sín eftir erfið. Líður nú svo fram um hríð, að prestur situr í búi sínu, og
gjörist ekkert til tíðinda.

En er rúmur hálfur mánuður var liðinn frá jarðarför Sigurðar, býst prestur að heiman og
hefur með sér tvo landseta sína þar af næstu bæjum. Ríður hann fyrst til Hamars og
hittir þar Þóri bónda úti og segir honum:

Svo er, Þórir bóndi, sem þú munt heyrt hafa, að ég er orðinn eigandi að Hamri; nú vil
ég segja þér, að skilmálar ykkar Sigurðar um ábúð þína og upphæð jarðarafgjalds vil ég,
að haldist. Landskuldina borgar þú mér, Þórir minn, í fardögum í vor, og gjöri ég ekki
aðra breytingu á henni en þá, að ég vil hún sé öll í fríðu, í stað þess þú galzt
Sigurði heitnum sextíu álnir í ótilteknu og þrjátíu pör af lesi, smjörið er sjálfsagt
að venju tíu fjórðungar eftir fimm kúgildi jarðarinnar, velverkaðir til mín reiddir
fyrir næstkomandi Mikaelismessu.

Þórir kveðst ekkert til vita um það, að Sigurður hefði selt presti Hamar, og svo mundi
hann að venju flytja leigur og landskuld að Hlíð, nema ekkjan segði sér annað við að
gjöra.

Prestur spurði Þóri, hvort hann rengdi það, sem hann segði, að hann væri orðinn eigandi
Hamars. Þórir kvaðst hvorugt gjöra, en álíta mundi hann Þórdísi í Hlíð landsdrottin
sinn, þar til hún segði, að hún væri búin að selja Hamar. Prestur sagði, að hann réði
gjörðum sínum um það - en því lýsi ég yfir, segir hann, svo að þessir menn heyra, sem
hér eru við staddir, að greiðir þú mér ekki landskuldina í fardögum, ítem sýnir þig
ekki hlýðinn og auðsveipinn, eins og einum góðum, ærlegum landseta byrjar og hæfir við
sinn landsdrottin, þá óheimila ég þér jörðina Hamar, liggjandi í Staðar sókn, til allra
nota og afnytja.

Þórir kvað sig litlu varða, hver orð prestur hefði hér um, og gekk inn, en prestur sté
á bak hesti sínum, og varð fátt um kveðjur þeirra Þóris.

Biður prestur fylgdarmenn sína ríða til Hlíðar, og gjöra þeir svo. Ekki var manna úti í
Hlíð, og skipar prestur fylgdarmönnunum að berja dyra. Kom vinnukona ein til dyra, og
biður prestur hana segja húsfreyju, að hann sé þar kominn og vilji finna hana; gengur
Þórdís húsfreyja út og heilsar presti og vísar honum til stofu og svo þeim
fylgdarmönnum hans; situr prestur þar um hríð, og lætur Þórdís Sigrúnu veita þeim
beina, en sjálf situr hún í stofu og ræðir við gesti. Er prestur allblíður á mann við
Þórdísi, kveðst hann vera þar kominn til að vita, hvernig hún berist af eftir þann
mikla mannskaða, er hún hafi orðið fyrir í láti bónda hennar, og fer hann þar um mörgum
fögrum orðum, hve mikil eftirsjá sér og öðrum hreppsmönnum sé að svo ágætum manni sem
Sigurður hafi verið. Þórdís játti því, sem prestur sagði, en auðséð var þó á henni, að
ekki fannst henni mikið til fagurgala prests. Snýr prestur þessu næst ræðu sinni í þá
átt, að hann spyr húsfreyju um fyrirætlun hennar og hvort hún hafi í hyggju að halda
áfram búskap eða segja Hlíð lausri og svo um það, hvern hún hafi í hyggju að taka sér
til ráðuneytis eða lögráðanda, og lét prestur á sér heyra, að hann mundi ekki ófús til
þess starfa, ef hún æskti þess. Þórdís svaraði presti hægt og stillilega, kvaðst hún
litla fyrirhyggju hafa um hagi sína að svo stöddu; þó mundi það helzt verða, að hún
reyndi til að hokra eitt ár enn þá og ekki segja Hlíð lausri hið næsta árið; en þar sem
prestur léti á sér heyra, að hann mundi gjörast lögráðandi hennar, þá kveðst hún kunna
honum þakkir fyrir tilboð sitt, og væri gott að eiga þess von síðar, ef hún leitaði
þess. Þegar prestur hafði staðið nokkra stund við í Hlíð og notið beina þess, er
framborinn var, fer hann að sýna á sér ferðasnið, tekur til hatt sinn og vettlinga og
lætur sem hann ætli nú þegar á brott. Húsfreyja var í stofu, og vindur prestur sér þá
að henni og segir:

Eftir á að hyggja og að að gá, ég var nærri því búinn að gleyma nokkru af erindinu; ég
kom hérna, Þórdís mín, með það, sem þér eigið hjá mér, það mun vera kominn tími til að
losa sig við það.

Þórdísi setti dreyrrauða út undir eyru, og var sem hana undir eins óraði fyrir, í
hverjum erindagjörðum séra Sigvaldi væri þar kominn. Hún lét samt sem sér yrði ekki
bilt við og segir:

Þér eruð eitthvað að gjöra að gamni yðar, prestur minn, núna, ekki skil ég í, hvað það
getur verið, sem ég á hjá yður. Það mun heldur vera svo, þegar öllu er á botninn
hvolft, að þér eigið eitthvað hjá mér; það kemur ætíð einhvern tíma að skuldadögunum
fyrir þá, sem eiga að gjalda öllum stéttum, og þér munuð, sem von er, vilja, að ég sýni
einhvern lit á að gjalda yður, eins og vant hefur verið, um það vorar.

Já, tölum ekki um það, Þórdís mín, það hefur allt verið með heiðri hingað til, en ég
heyri þér skiljið mig ekki, ég kom hérna með skildingana, sem þér áttuð hjá mér.

Margur er ríkari en hann hyggur, sagði Þórdís og hló við kuldahlátur, ekki hugsaði ég
það, að við hjónin hefðum átt peninga í geymslu hjá yður, prestur minn.

Það eru peningarnir fyrir partinn, ég á við Hamarinn, sem hann Sigurður minn sálugi
seldi mér og ég fór að rænast eftir að kaupa í haust; það er, eins og þér vitið, sextíu
ríkisdalir, og ég ætla að losa mig við þá, áður en ég eyði þeim, hum, hum.

Ekki tel ég til neinnar skuldar, prestur minn, fyrir Hamar, sagði Þórdís, njótið þér
peninga yðar, ekki mun ég ágirnast þá, en hitt hef ég einhvern tíma sagt yðar áður, að
Hamar munduð þér aldrei eignast, meðan ég tóri, að minnsta kosti ekki með réttu.

Það hefur nú hvort okkar sína meiningu um það, Þórdís mín, hum, hum, en þér vitið þó,
að ég hef í höndum afsalsbréf mannsins yðar sáluga fyrir kotinu, hum, hum, og ætla ég
mér muni duga við yður og Þórð minn í Holti, hum, hum, sagði prestur.

Ekki þurfið þér að minna mig, séra Sigvaldi, á einstæðingsskap minn, veit ég það, að ég
er ekkja og á engan að; samt vantreysti ég því ekki, að guð geti ekki vakið einhvern
upp til þess að veita mér liðsinni, hefur það og verið sagt, að illa sezt oft ofsinn,
sagði Þórdís, og sáu menn þá tár hrutu af augum hennar, líkast sem högl væri.

Það sáu menn, að presti brá heldur en ekki við þessi orð, af því að þá tók hann að
velta tuggunni hraðara í munni sér en hann var vanur; svaraði hann þó af mestu
stillingu og segir:

Ekki tek ég þessi orð til mín, Þórdís mín, annað mál er það, þó ég vilji, að orð og
gjörðir haldist og Sigurður minn sé ekki gjörður ómyndugur í gröfinni, eins og hann
hefði ekki verið fjár síns ráðandi, meðan hann lifði; og kemur þetta víst til af því,
að þér þekkið ekki rétt, hvernig á stendur og hvernig kaupbréfið er lagað, enda skuluð
þér nú fá að heyra það, því ég hef hér afskrift af því í vasa mínum.

Þórdís kvað sér standa á sama, hvort hann læsi það eður ekki; dró þá prestur úr vasa
sínum skjal nokkuð og las, og var það þannig:

Anno Domini 17.. framfór og fullgjörðist að Stað svolátandi sala á jörðinni Hamri, að
ég undirskrifaður gjöri kunnugt öllum, sem þetta mitt bréf heyra og lesa, að ég sel hér
með frá mér og mínum erfingjum eignar- og óðalsjörð mína og konu minnar, Hamar,
liggjandi í S....hreppi, 30 hundruð að dýrleika, með 5 ásauðar kúgildum og eins
hundraðs og tuttugu álna landskuld, samt öllu, sem téðri jörð fylgir og fylgja ber, og
þeim landamerkjum, sem að fornu verið hafa og vera eiga, heiðurlegum prestinum séra
Sigvalda Árnasyni til Staðar fyrir 120 ríkisdali, er skulu af honum betalaðir verða að
mér afgengnum upp á þann máta, að einn fjórðapart eður þrjátíu ríkisdali lúki hann til
nafna míns Sigurþórs, sem er sonur áður umgetins séra Sigvalda, hverjir honum af mér
eftir minn dag gefnir eru sem ein órjúfanleg testamentisgjöf; öðrum fjórðapart eður
þrjátíu ríkisdölum andvirðisins beheldur velnefndur séra Sigvaldi fyrir sig, en
skuldbindur og obligerar sig og sína erfingja til eina heiðurlega grafskrift eftir mig
að láta foranstalta og hana síðan í gylltum römmum í kirkjuna hér á staðnum láta
upphengja. Loks borgi hann sextíu ríkisdali til konu minnar og annarra minna löglegra
erfingja. Meðan ég lifi, áskil ég mér að hafa öll umráð téðrar jarðar, ágóða og prófit,
án alls tilkalls af kaupanda. Segi ég svo velnefndan séra Sigvalda héðan af réttan
eiganda að jörðunni Hamri, riftalaust af mér og mínum erfingjum. Hér á mót lofa ég,
séra Sigvaldi Árnason pastor loci, fyrir mig og mína erfingja alla framanskrifaða
skilmála í öllum þeirra puncter og clausulis að uppfylla.

Setjum við svo þessu okkar kaupbréfi til staðfestingar nöfn okkar og hjáþrykkt signeti
að nærverandi þeim dándismönnum, heiðurlegum hreppstjóra Ögmundi Jónssyni og
heiðurlegum bónda Erlendi Bjarnasyni.

actum ut supra.

Sigurður Jónsson (L.S.)
Sigvaldi Árnason (L. S.)
Ögmundur Jónsson hreppstjóri (L.S.)
Erlendur Bjarnason (L. S.)

Bréf þetta las prestur stillt og hægt, en Þórdís húsfreyja hlustaði á, og sáu menn
henni ekki bregða. En er prestur hafði lesið, réttir hann bréfið að Þórdísi og segir
hálfglottandi:

Viljið þér ekki lesa það sjálf, heillin góð, en ábyrgjast skal ég, að rétt sé
eftirritið, og órigínalinn hef ég hjá mér heima vel geymdan, hum, hum; haldið þér, að
það sé svo illa um búið, að því verði hnekkt, eða hvað virðist ykkur, vinir? segir hann
við fylgdarmenn sína, og sögðu þeir, að sér sýndist sem presti, að ekki mundi hægt að
vefengja það. Tekur þá prestur í annað skipti að þreifa til kjólvasa síns, og dregur
hann þar upp sjóð ekki alllítinn og setur á borðið, leysir frá, en segir síðan:

Hér er þá ekki annað eftir en telja yður peningana, Þórdís mín, en þessa heiðursmenn,
sem hér eru nærstaddir, hef ég beðið að vera við og sjá, að ég afhendi yður þá - og
hellti síðan peningunum á borðfð og ætlaði að fara að telja. Þá stóð húsfreyja upp,
gengur fram á mitt stofugólfið og segir til fylgdarmanna prests:

Þar sem sóknarpresturinn hefur tekið ykkur hingað til að vera vitni sín við afhendingu
peninga, þá er það sjálfsagt, að þið vitnið um það, sem þið sjáið og heyrið, og lýsi ég
því þá yfir í ykkar áheyrn, að ég ekki tek við nokkrum skildingi af honum í því skyni,
að það sé andvirði fyrir Hamar; og svo megið þið hafa það eftir mér, að ég lýsi séra
Sigvalda óheimildarmann að hverri þúfu í Hamars landareign; en þóknist yður, prestur
minn, að vera hér í stofunni og yfirlíta fjársjóði yðar um stund, þá er yður það
heimilt, en ekki stend ég lengur hér, þar eð ég hygg, að þér hafið aflokið brýnasta
erindinu, fyrst að hugga mig, eins og yðar embætti heyrði til, eftir lát mannsins míns,
og þar næst að sýna mér lítil deili þess, hvað þér eruð óeigingjarn og hvers ég má
vænta í mínum einstæðingsskap; en ég fer nú að kasta bót á peysuna mína, sem ég hætti
við, þegar þér komuð, og það ætla ég mér þarfara.

Þegar húsfreyja hafði sagt þetta, gekk hún úr stofunni, en læsti henni ekki eftir sér.

Meðan húsfreyja lét dæluna ganga, stóð prestur sem agndofa, og varð honum orðfall, en
er hann sá Þórdísi ganga úr stofunni, kallaði hann eftir henni, en hún var þá þegar
burtu. Prestur hugsaði nú líklega, að húsfreyja mundi vonum bráðara koma aftur og
fékkst ekki um, raðar hann peningunum á borðið og telur þá vandlega; eftir það gengur
hann um hríð um gólf í stofunni, en er honum tók að lengjast um afturkomu húsfreyju,
ræðir hann til við annan fylgdarmann sinn, að hann gangi til baðstofu og kalli á hana.
Sá fór, er sendur var, og kemur hann að lítilli stundu liðinni og segir, að Þórdís
finnist ekki og ekki viti heimilismenn, hvað af henni hafi orðið. Er hennar nú leitað
úti og inni, og fannst hún ekki að heldur. Meðan á leitinni stóð, gekk séra Sigvaldi
fram og aftur um gólf í stofunni og var heldur þungt í skapi; tuggði hann nú svo ákaft
tóbakið í munni sér, að undrum gegndi, og spýtti um tönn sér svo ótt, að stórir
straumar af tóbakslegi kvísluðust um allt gólfið eins og ár í leysingu yfir sléttar
eyrar, en tuggurnar, sem hann kastaði jafnóðum út úr sér á gólfið hálfnotuðum, lágu þar
eins og stóreflis jakar, þegar stórstraumsflóð hefur brotið axlarháan móð á vordag og
kastað honum upp á sjávargrundir, en sjórinn síðan fallið aftur út undan.

Loks komu fylgdarmenn prests aftur í stofuna og sögðu þess enga von, að Þórdís fyndist,
mundi hún vera hlaupin til næstu bæja. Þegar prestur heyrir þessar fréttir, seilist
hann með hendinni ofan í vestisvasa sinn og dregur þar upp enda nokkurn af rullutóbaki
og stýfir af honum góðan þumlung og veltir í munni sér, gengur síðan að borðinu og
sveiflar í skyndi peningunum saman og hirðir, en segir síðan við fylgdarmenn sína:

Þið hafið þá verið vitni til þess, að ég hef framboðið Þórdísi peningana - þeir kváðu
já við því - og svo, að hún hefur neitað að taka á móti þeim að þessu skipti; tek ég þá
því aftur, en grunur minn er sá, að ég svo aðeins frambjóði þá næsta sinn, að hún sjái
sér sæmra að veita þeim viðtöku, ella hafa ekkert.

Síðan tekur prestur hatt sinn og vettlinga og kveður fylgdarmenn sína til brottferðar,
og ríða þeir svo heim til Staðar við svo búið.



II. KAPÍTULI

Ráðagjörð þeirra fóstra

Ekki var svo sem fylgdarmenn prests hugðu að Þórdís húsfreyja hefði stokkið á aðra bæi,
þó hún fyndist ekki, er hennar var leitað. Þar í Hlíð var gangaloft eitt lítið, sem
haft var til þess að geyma í ýmislegt. Þangað hafði húsfreyja farið, á meðan á leitinni
stóð. Sigrún vissi gjörla, hvar fóstra hennar var, en vildi ekki segja til hennar. En
er þeir prestur voru fyrir stundu burt riðnir, gengur Sigrún til loftsins að vitja
fóstru sinnar; situr Þórdís þá á kistu, sem var þar í loftinu, og styður hönd undir
kinn, og sér Sigrún, að hún grætur; gengur hún þá til hennar og ávarpar hana blíðlega
og segir:

Æ, það liggur þá eitthvað illa á yður, fóstra mín góð, og klappar um leið á kinnina á
fóstru sinni.

Æi, nei, nei, sagði Þórdís og strauk um leið tárin úr augunum á sér, það er ekkert,
elskan mín, ég hristi það fram af mér, en maður getur ekki allténd að því gjört, þó það
hvarfli eitthvað að manni í einrúmi; mig gildir einu, hvað þú heyrir og sér, fóstra
mín, en ekki er það eftir skapi mínu að lofa heiminum að hafa tárin mín að leikfangi,
og þó er ég ekki það harðgerðari en allir aðrir, að ég geti ekki grátið. Reynslan hefur
kennt mér að það er lítið lið í því að vola framan í veröldina: hún hæðir þann, sem
hefur einhverja tilfinningu, en heiðrar þann, sem er tilfinningarlaus. Þegar ég var á
þínum aldri, fóstra mín, þá grét ég af öllu, hvað lítið sem á bjátaði, allt eins og
grösin, sem digna upp, undir eins og dregur fyrir sólina; nú er ég eins og steinarnir,
sem verða aðeins þvalir á næturnar; þegar ég er í einrúmi eða leggst út af og get ekki
sofið, þá verður mér það, að ég hugsa um hagi mína og einstæðingsskap, og þá get ég
grátið, þegar guð sér það, en ekki mennirnir.

Um leið og Þórdís sagði þetta, strauk hún aftur með svuntuhorninu um augun á sér, og
allt í einu var eins og hún væri orðin annar maður; segir hún þá, eins og hún vildi
eyða þessu umtali, blátt áfram við Sigrúnu:

Þeir munu vera farnir, presturinn og fylgdarmenn hans?

Já, sagði Sigrún, þeir eru komnir á stað fyrir góðri stundu; þeir voru lengi að leita
að yður, en ég sagðist ekki vita, hvar þér væruð, af því mig grunaði, að yður gilti það
einu.

Það var rétt gjört, Sigrún mín, ég þóttist vera búin að tala við hann það, sem ég
ætlaði; en ég þarf að segja þér, hvað hann var að erinda, góði maður; hann kom sumsé
hingað með peninga fyrir Hamarinn, sem hann ætlaði að troða upp á mig: svo það er
auðséð, að honum er alvara, blessuðum, að krækja í kotið, og það er líklegast, að honum
takist það; það sér á, að ég er kvenvæfla og á engan að og sízt nokkurn þann, sem hefur
vit og kjark til að rétta hluta minn, en svo er mér varið, Sigrún mín að heldur vildi
ég vita það, að verðið hans Hamars gengi í málskostnaðinn, en að hann séra Sigvaldi
eignaðist nokkurn tíma eina þúfu í honum, því hann hefur farið að þessu öllu með ágirni
og prettum.

Það er von þú segir það, fóstra mín góð, sagði Sigrún, æ, mér er svo illa við béaðan
karlinn, að hann skuli vera að þessu við yður, ég vildi hann væri dauður, karlskrunkan.

Óskaðu þess ekki, elskan mín, sagði Þórdís, biddu heldur þess, að hann væri orðinn guðs
barn, það væri honum þarfara.

Tókstu við peningunum af honum? sagði Sigrún.

Nei, nei, ekki er ég farin til þess enn þá, Sigrún mín, og ég mun varla, fara til þess
fyrst um sinn; það skal verða annaðhvort um það, að hann aldrei fái Hamar, ellegar þá,
eins og honum er kærast, að hann njóti hans fyrir ekkert; það var raunar vilji minn, ef
allt fer eins og áformað er fyrir þér, fóstra mín, að einhver annar en séra Sigvaldi
yrði aðnjótandi Hamars, en það lítur svo út sem það uppfyllist ekki, þó ég hafi
eitthvað hugsað.

Sigrúnu rofaði í, hvað fóstra hennar átti við, og segir:

Viljið þér ekki, fóstra mín, skrifa honum til og láta hann vita um þetta; ég er viss
um, að hann vill styrkja yður, svo sem hann getur.

Hverjum, áttu við, Sigrún mín?

Ég átti við þú skrifaðir honum Þórarni til, sagði Sigrún og blóðroðnaði út undir eyru.

Já, sagði Þórdís, hann er nú langt í burtu, og svo er hann bundinn í báða skó, sem
maður segir, þar sem mágur hans á í hlut; en ekki er það þar fyrir, skyldastan held ég
hann vera til þess að styrkja mig, því ekki er það annars vegna, að mig langar til að
halda í jarðartetrið, en að þið gætuð notið hennar, og svo lízt mér á Þórarin, og þekki
ég hann lítið, sem hann muni ekki láta hluta sinn fyrir öllum, ef hann annars tekur það
í sig; en hvernig á ég að koma bréfi til hans, Sigrún mín?

Ég held það væri bezt, sagði Sigrún, rétt að senda til hans eður þá að biðja einhvern,
sem fer héðan úr sveitinni til útróðra, fyrir það.

Já, ég ætla að ráða það af að skrifa honum, sagði Þórdís og hugsaði sig um dálitla
stund, já, ég ætla að ráða það af, til hvers sem það verður; ég ætla að senda það með
honum Gísla á Grundum, ég veit hann tekur af mér miða, þegar hann fer suður, og hann er
trúr og ráðvandur.

Þær fóstrur töluðu nú þetta mál, og varð það ráð þeirra að rita Þórarni og segja honum,
hvar komið sé; skrifaði Þórdís sjálf bréfið; segir hún honum fyrst frá láti Sigurðar
bónda síns og hver harmur sér hafi verið í missi hans. Síðan tjáir hún honum frá
kaupmála þeirra Sigurðar heitins og prests og hvernig það hafi atvikazt og að prestur
telji nú Hamar orðinn sína eign; biður hún Þórarin ásjár um sitt mál, og að lyktum
lætur hún Þórarin ráða í, að það sé ætlun sín, að hann verði aðnjótandi þeirra efna, er
hún eigi, ef hann eigi Sigrúnu, eins og ráð sé fyrir gjört, og ræður hún honum að koma
norður um vorið og taka við búi í Hlíð, þar til honum verði veitt brauð. Sigrún ritaði
og Þórarni bréf eigi allstutt, en ekki er þess getið, hvert efnið var. Líður nú fram
veturinn, og gjöra þær Hlíðarfóstrur Gísla á Grundum orð að finna sig, áður hann fari
suður til róðranna, og heitir hann því að fara ekki svo suður, að hann finni þær ekki
áður.



III. KAPÍTULI

Eftir viðskipti þeirra Þórdísar sat séra Sigvaldi í búi sínu og söng messur, sem venja
hans var til; og líður nú fram til jóla, svo að ekki ber til tíðinda annað en það, að í
Staðarhrepp kom upp orðasveimur nokkur og fór þó í fyrstu allhljótt. Var það nú sagt um
Sigrúnu í Hlíð, að hún væri ekki óhindruð eða færi ekki kona ein saman. Þóttu þetta
ekki alllítil tíðindi, því Sigrún var talin einhver hin fríðasta og efnilegasta stúlka
í sveitinni. Fregn þessi fór bæ frá bæ hraðara en hersaga, og fylgdi þar með sá
kvittur, að Egill sonur Gríms meðhjálpara mundi vera þar viðriðinn, þó að allólíklega
hefði látið verið af því Hlíðarfólki. Enginn vissi, hvaðan þessi orðasveimur var í
fyrstu kominn; sögðu nokkrir, að þeir hefðu frétt það fyrst á staðnum, en aðrir þóttust
hafa heyrt það af heimilisfólki í Hlíð. Enginn maður heyrði séra Sigvalda nokkurn tíma
segja frá þessu, en jafnan, er einhverjir utanbæjarmenn komu að Stað, spurði hann þá
meðal annarra frétta á þá leið: Ætli það sé satt, ótætis kvisið, sem menn eru að
fleygja hérna í sveitinni, að það sé fjölgunar von þar í Hlíð? Ef nú svo bar undir, að
gestur kvaðst hafa heyrt eitthvert hop á um það, kvað prestur jafnan svo að orði, að
þetta mundi ekki vera annað en mas og tilhæfulaus þvættingur, og hélt langa og fagra
ræðu um það, að varlega væri trúandi öllu, sem sagt væri, en á endanum var þó sú
niðurstaðan, að hann sagðist ekki vita, hverjum hann ætti að trúa, þar eð svo margir
sannorðir menn, sem hefðu séð Sigrúnu, fullyrtu það, að hún væri ekki einsömul. Aftur á
móti, ef gestur þóttist ekki hafa heyrt neitt um þenna orðasveim, sagði prestur: Nú,
það var líklegra, að það væri ekki nein tilhæfa í því, sem fólkið er að slaðra, fyrst
þú hefur ekki heyrt það, ég trúði því heldur ekki, góðurinn minn, en því er verr og
miður, altalað er það. Engir, sem komu að Stað, fóru því að öllu jafnnærir um þenna
orðasveim; þeir, sem höfðu heyrt áður einhvern ávæning af honum, staðfestust í trúnni á
því, að hann mundi ekki með öllu orsakalaus; hinir, sem ekkert höfðu áður um þetta
heyrt, fengu nægilegt nesti til næsta bæjar. Fór nú þessi fregn um sveitina, en eins og
tíðum verður, þegar einhver tilhæfulaus þvættingur er borinn bæja á milli, voru það
sumir, sem lögðu trúnað á hann, en aðrir báru það til baka eða létu sér á litlu standa,
hvort sannara væri. Það var hvorttveggja, að þær Hlíðarfóstrur ekki komu á marga
mannfundi þá um veturinn eða áttu mikið tal við utanbæjarmenn, enda barst þetta ekki
fyrir eyru þeirra.

Á jóladaginn var messað að Stað, og fór Sigrún þá til kirkju ásamt nokkru af
heimilisfólki frá Hlíð. Frost var mikið um daginn, og sló kulda að Sigrúnu í kirkjunni,
og var hún allóbragðleg í andliti, eftir því sem hún átti að sér að vera. Eftir messuna
fór hún bráðlega á stað, en sumt af kirkjufólki fór í baðstofu og drollaði eftir. Var
Guðrún ráðskona allskrafhreifin við kvenþjóðina, og kom ræðan mest niður á Sigrúnu.
Spurði hún að, hvort enginn hefði tekið eftir, hvernig Sigrún frá Hlíð hefði litið út í
dag; það væri ekki að marka, sem sér sýndist, en svo hefði hún komið fyrir sínar
sjónir, að annaðhvort hefði hún verið veik eða öllu væri ekki logið, sem um hana væri
sagt. Flestar, sem við voru, glottu við og sögðu, að það mundi ekki hafa verið hún ein,
sem hefði tekið eftir því, hvernig Sigrún leit út. Séra Sigvaldi gekk um gólf á
baðstofulofti, þegar Guðrún hóf umræðuna, og reykti; hann lagði ekki í fyrstu til
málanna, en glotti við og hummaði í hljóði, en segir síðan við Guðrúnu:

Þú áttir, systir góð, ekki að hafa þetta hjal, það er ekki vert að trúa þessum
þvættingi; maður má ekki trúa helmingnum af því, sem sagt er; þið áttuð ekki, systur,
að hneyksla stúlkuna fyrir það, að hún er föl, hum, hum, þar til geta verið margar
orsakir; satt var það, undarlega bragðlaus var hún í dag, hum, hum. - Eftir þetta gekk
prestur í burtu.

Líður nú svo fram yfir nýjár, og býst Gísli á Grundum til suðurferðarinnar. Kemur hann
að Hlíð og segir Þórdísi, að nú muni hann taka við bréfi því, er hún hafi beðið hann að
bera suður, því ferðinni sé heitið hvern dag, sem veður leyfi. Ekki var Gísli svo
kunnandi, að hann gæti lesið kveðju á bréfi; samt sem áður þótti hann manna
skilsamastur með allt, er sent var með honum, og var oft í sendiferðum með bréf og
peninga, og fórst honum það jafnan vel og liðmannlega; hafði hann þó oft 20 eður 30
bréf undir höndum. Það var venja hans, ef einhver beiddi hann fyrir bréf, spurði hann
þann, sem sendi það, hvert það ætti að fara og til hvers; síðan skoðaði hann bréfið í
krók og kring, gáði að, hvað það var stórt, hvernig lakkið væri fyrir því, lagði það
síðan niður í skjóðu sína og sagði: Það skal koma til skila. Enda brást það aldrei, að
ætti hann einhvers staðar að skila bréfi, leysti hann frá skjóðu sinni og skoðaði hvert
bréf og tók jafnan það bréfið, sem hann átti að skila, leit utan á það og rétti að
þeim, sem við átti að taka, og sagði síðan: Þetta var ég beðinn að fá þér - eða: Þetta
bréf á hingað að fara - og stóð það þá heima. Héldu því allir, sem ekki voru Gísla því
nákunnugri, að hann væri fljótskarpur og fluglæs, en allir nákunnugir vissu, að það var
ekki, heldur hitt, að Gísli var svo glöggur á kveðjur sem sauðglöggvasti smali á
kindur, sem undir eins þekkir kindina af sauðbragðinu og svipnum, þó hann sjái ekki
eyrun eða markið.

Þórdís gjörir nú Gísla góðan beina, en síðan fær hún honum bréfið og segir:

Hérna er nú bréfið, sem ég ætla að biðja þig fyrir, Gísli minn, og ég ætla að biðja þig
að láta fara vel um það, það er raunar ekkert í því, sem allir mega ekki vita, en það
er svo samt, að ég vildi, að það kæmist áfram með skilum, Gísli minn, og því ætlaði ég
ekki að senda það með öðrum en þér, því ég veit, að það má biðja þig fyrir lítilræði.

Og jæja, Þórdís mín, það skal verða eitthvað til um það, en hvert á það nú sumsé að
fara?

Það á að fara til hans Þórarins prestsmágs, hann beiddi mig um lítilræði í haust, þegar
hann kom hér; þú kemur þar víst við?

Og það hef ég ásett, Þórdís mín, það er rétt í leiðinni, og svo þekki ég hann dálítið,
síðan hann var hérna í sveitinni.

Þú fær honum þá bréfið, sagði Þórdís, og heilsaðu honum um leið frá mér og þar með, að
mig langi til einhvern tíma að fá seðil frá honum aftur.

Ég skal segja honum það, sagði Gísli og skoðaði bréfið í krók og kring og stakk því á
sig, þú munt frétta einhvern tíma, hvort það kemur ekki fram.

Við þetta slitu þau Þórdís og Gísli talinu; fór Gísli heim að Grundum um kvöldið. Séra
Sigvaldi á Stað hafði einnig gjört Gísla boð, að hann færi ekki svo suður, að hann tæki
ekki af sér bréf, og hét Gísli því; bjó hann sig nú að heiman, daginn eftir að hann fór
að Hlíð; ætlar hann þá svo til, að hann komist um kvöldið að Stað, af því það var í
leiðinni, taka þar bréfin og halda svo á stað. Hann hemur að Stað og hittir séra
Sigvalda, og er honum þar vel fagnað; biður prestur hann að vera þar um nóttina, segist
prestur ekki hafa vænt hans svo snemma, og sé hann ekki búinn að rita það, er hann
ætlaði. Er prestur hinn blíðasti við Gísla og vísar honum til stofu; ræðir hann nú við
hann um hitt og þetta og spyr hann meðal annars, hvort hann muni ekki koma að B... og
hitta Þórarin mág sinn, ætli hann einnig að biðja hann fyrir bréf til hans. Gísli
kveðst þar mundi koma, því hann hafi bréf til hans, sem hann hafi verið beðinn fyrir.

Frá Hlíð, vænti ég, sagði prestur og hummaði við.

Já, það er þar af bæjunum, sagði Gísli.

Já, hún gat þess við mig, hún Þórdís mín, um daginn, að hún þyrfti að skrifa honum
Þórarni mínum til, og var búin að biðja mig að klóra það fyrir sig og láta sig vita, ef
ferð yrði suður; ég þori ekki annað en gjöra henni orð í fyrramálið, þú staldrar þá við
svo lengi, Gísli minn, fyrir mig?

Ég held þess þurfi ekki, sagði Gísli, ég kom þar í gær.

Og hún vissi af, að þú ætlaðir suður? sagði prestur.

Meir en og margfaldlega, því ég kom þar í gær og sagði henni, að ég færi suður.

Það er þá gott, sagði prestur, og hún hefur líklega beðið þig fyrir bréfið?

Já, það á að vera einhvers staðar bréfmiði hjá mér frá henni, sem ég lofaði að koma
áfram, ef ég verð ekki svikari fyrir það.

Prestur lézt verða harla glaður, að svo væri, svo að hann þyrfti ekki að senda til
Þórdísar, mundi hún hafa fengið einhvern annan til að skrifa fyrir sig. Spurði hann nú
Gísla frétta úr Hlíð og hvernig Þórdís sín mætti; kveðst Gísli ekki hafa orðið áskynja
annars en hún væri heilbrigð, og lýsti prestur því yfir, að sér væri stór gleði að
heyra það. Þá spurði prestur, hvort Gísli hefði séð Sigrúnu fósturdóttur Þórdísar. Ekki
kvaðst Gísli hana séð hafa. Prestur hummaði við og sagði:

Hún mun ekki láta sjá sig, stúlkan, mikið, þegar utanbæjarmenn koma þar, ef það er
satt, sem farið er að kvisa um, eða hefur þú ekki heyrt það eins og aðrir, Gísli minn,
að hún eigi ekki að vera ósjúk?

Gísli kveðst ekki bera á móti því, að hann hefði heyrt því fleygt, en aftur hefðu þó
sumir borið á móti því, og héldi hann það orðum aukið; áttu þeir nú tal um þetta um
hríð, en svo lauk þó samtali þeirra, að Gísli var orðinn þess fulltrúa, að svo mundi
vera sem prestur sagði og altalað var. Áréttaði séra Sigvaldi með því, að hann sagði:

Ekki er það fyrir það, Gísli minn, að ég vilji koma því á loft, mér þætti vænna um, að
það væri ósatt um hana, stúlkutetrið, en því mun nú vera verr og miður, hum, hum. En nú
ætla ég bezt fyrir mig að fara að skrifa það, sem ég ætla, þú munt vilja komast á stað
tímanlega á morgun, og viltu þá ekki setja þig inn í baðstofuna til kvenfólksins - en
hafir þú eitthvað meðferðis, þá er þér bezt að láta það vera hér í nótt, ég læsi hér
stofunni, og hér hefur enginn umgöngur.

Og ég hef nú ekki neitt meðferðis nema pokasnigilinn minn, prestur minn, og er ekki
annað í honum en skjóða með nokkrum bréfum og svo nestisbiti, því ég fer aldrei svo af
heimilinu í þessar langferðir, að ég hafi ekki ögn með mér, því ef maður fer snemma á
stað, þá er það ekki alls staðar, að fólk hafi greiða tilbúinn; en þar sem ég er
ókenndur á bæ, þá hef ég þann sið, hafi ég eitthvað meðferðis, þá ber ég það með mér og
sting því undir höfðalagið hjá mér, því margur getur verið misjafnlega vandaður.

Þú vilt þá taka hann með þér, Gísli minn, hum, hum, sagði prestur og varð heldur svo
sem styggur við.

Og ekki hérna, prestur minn, hér þekki ég fólk - þegar þér lofið honum að liggja hérna
einhvers staðar; ég ætla þá að láta hann hérna í skotið hjá kistunni, sagði Gísli, og
ítrekaði prestur það að þar skyldi enginn við honum hreyfa, fylgdi síðan Gísla til
baðstofu, og er hann þar um nóttina í góðu yfirlæti, en prestur skrifar um kvöldið í
stofu, og tekur Gísli við bréfunum um morguninn og heldur á stað.



IV. KAPÍTULI

Frá Þórarni

Færðir voru góðar, og gekk Gísla greitt ferðin; segir ekki af honum, fyrr en hann eitt
kvöld kemur að B..., og hyggur hann að hafa þar náttstað. Kom hann í það mund, sem
fjósamaður gengur til fjóss, og hittir Gísli hann þar á túninu; heilsast þeir, og spyr
heimamaður hann almæltra tíðinda, en Gísli segir af það, er hann vissi. Aftur frétti
Gísli heimamann, hvort þar á heimilinu sé ekki maður, er Þórarinn heiti Jónsson, því
hann hafi bréf til hans að norðan og svo til sýslumanns, sem hann hafi tekið á
leiðinni; kveðst hann og ætla að biðja þar gistingar um nóttina. Heimamaður sagði, að
um gistingu mundi honum ekki verða neitað, það sé ekki vani að úthýsa ferðamönnum - en
sýslumann getur þú ekki fundið, hann er vanur að leggja sig út af í rökkrunum, og má þá
ekki vekja hann, og ekki má hann heyra neinn hávaða; en Þórarin held ég þú getir
fundið, mér sýndist hann vera búinn að kveikja hjá sér í húsinu, ég skal fylgja þér til
hans, sagði heimamaður.

Þökk er mér á því, sagði Gísli.

Heimamaður fylgdi síðan Gísla til bæjar og innar á baðstofugólf; þar var í öðrum enda
baðstofunnar hús undir lofti, og sat Þórarinn þar í rökkrinu og las og skrifaði, því
aðrar stundir hafði hann ekki til þess. Heimamaður lauk upp húsinu og segir Þórarni, að
þar sé kominn maður að norðan og hafi meðferðis bréf til hans. Þórarinn stóð upp og
segir heimamanni að láta hann koma inn til sín, og gjörði hann það. Þórarinn þekkti
brátt Gísla og tók honum vinsamlega og bauð honum að sitja þar - eða ertu með nokkur
bréf til mín, Gísli minn, og hvernig líður þar nyrðra?

Allþolanlega, sagði Gísli; ef þau eru ekki týnd, þá áttuð þér að eiga einhvers staðar
hjá mér tvö bréf, og til sýslumannsins eru tvö, en annað tók ég á leiðinni, hitt er frá
honum mági yðar.

Gísli tók nú að leysa frá poka sínum, og varð honum það ógreitt, því bundið var með
snæri og allmikið fjötraður, en frost hafði verið um daginn, og voru hnútar harðir og
óþjálgir, og varð Gísli bæði að neyta handa og tanna að leysa þá. En er því var lokið,
dregur hann úr öðrum enda pokans skjóðu eigi allstóra; var hún og vel um búin, og stóð
enn nokkra stund á að opna hana, enda fannst Þórarni hver stund, er hann beið eftir
bréfunum, tvöfalt lengri en hún var í rauninni, svo hlakkaði hann til að fá fréttir og
bréf úr átthögum sínum. Loks var Gísli búinn að rýmka um skjóðuopið, hellir hann þá
bréfunum á kné sér og fer að kanna þau, eins og þegar smali ætlar að taka frá einhverja
aðkomukind. Þórarinn stóð þar nærri og ætlar að hafa hönd á með Gísla, en er Gísli varð
þess var, segir hann:

Ég skal fá yður þau, lofið þér mér að leita, hver er sínum hnútum kunnugastur, segir
hann meistari Jón; ég vil ætíð vita, elskulegur. hvað ég afhendi - hérna, sjáið þér,
það er bréfið, sem ég tók á leiðinni til sýslumannsins, það er auðþekkt, því það er á
engu bréfi, sem ég hef, eins stórt lakk; ég ætla að biðja yður, Þórarinn minn, að fá
honum það, þegar hann vaknar, eða er hann ekki sofandi, góði maður? - og svo eru hér
tvö bréf frá honum séra Sigvalda mínum, annað til yðar og annað til sýslumannsins; ég
batt rauðum spotta - hvar eru þau nú? - utan um þau.

Þarna er eitthvað, sem bundið er utan um rauður endi, sagði Þórarinn.

Jæja, takið þér þau, það er ekki um að villast, og hérna er bréfmiði til yðar, hann tók
ég á leiðinni, en ekki er það mér að kenna, þó hann sé svona útlítandi og kvolaður,
hann var svona, þegar mér var fenginn hann, og sást varla á honum kveðjan; og nú eigið
þér að eiga eitt eftir hjá mér, hvar sem það er nú; - það er þarna, sagði Gísli og
greip upp sendibréfskorn eitt, sem lá í bréfabunkanum, og horfði lakkið upp - það er
það, rétt er það, með svörtu lakki - í þessu velti hann bréfinu við og leit á kveðjuna
og segir: Það er þó ekki þetta, kveðjan hallaðist meir upp á við en á þessu.

Þórarinn leit utan á bréfið og sá það var til sín og segir: Þetta er þó til mín.

Nú, já, það er rétt, það mun vera til yðar, hvar hef ég tekið það? - það er þó ekki
bréfið, sem ég tók af henni Þórdísi minni í Hlíð til yðar, nei, ekki er það; þetta hef
ég þá tekið einhvers staðar á leiðinni, þó ég muni ekki eftir því, og þá ættuð þér að
eiga hér enn þá bréf.

Síðan leitaði Gísli af nýju í öllum bréfunum, en hvergi fann hann neitt bréf með svörtu
lakki og hallri utanáskrift; verður honum nokkuð bilt við og segir við Þórarin:

Leitið þér nú sjálfur í bréfunum, Þórarinn minn, ég get ekki fundið fleiri bréf til
yðar.

Þórarinn gjörði það og fann ekki heldur en Gísli; segir þá Gísli, að það verði þá að
vera þetta bréf, sem hann hafi tekið í Hlíð, þó hann kannist ekki við það, hvernig á
því standi, að hvorki sé kveðjan í því höll eða blekklessa á neðra horninu á því, eins
og sig minni að hafi átt að vera á því, sem hann tók í Hlíð, og sé þetta bréf þaðan, þá
muni það vera misminni sitt. Þórarinn kveðst brátt skuli gjöra enda á allri þrætu og
sjá, hvaðan bréfið sé; opnar hann það og sér undir eins, að það er frá Þórdísi í Hlíð;
segir hann þá Gísla, og lætur hann sér það lynda. Þórarinn lýkar upp litlu skáborði,
sem þar var í herbergi hans, og leggur bréf sín þar niður; síðan spyr hann Gísla frétta
og biður hann síðan koma með sér í baðstofuloft, og segir hann vinnukonum að taka við
Gísla og annast skóföt hans.

Eftir það gengur Þórarinn aftur til herbergis síns og fer að lesa bréfin. Bréf séra
Sigvalda var allþægilegt; getur prestur þess í því, að þó að þeir mágar hefðu skilið í
styttingi, er þeir fundust, og sitt hefði sýnzt hvorum, vildi hann ekki fyrir sitt
leyti erfa það, eða mágsemdir þeirra væru ekki jafngóðar eftir sem áður. Hitt og þetta
var til tínt í fréttum, eins og venja er til í bréfum, er fara kunningja á milli. Það
var einn kafli í bréfi prests:

Umskipti urðu hér í Hlíð. Sigurður bóndi lagðist, skömmu eftir að þú varst farinn suður
í haust, lá ekki lengi og er fyrir tímanlegan dauða burt kallaður þremur dögum fyrir
Marteinsmessu. Margur má með réttu hans sakna; hann var ætíð friðsemdarmaður og stóð
mörgum fremur í skilum við prest og kirkju. Ekkja hans Þórdís heldur víst áfram búskap,
og sagt er, að þangað fari í vor aftur Egill Grímsson, líklega sem hennar fyrirvinna
etc.; læt svo hér um úttalað.

Þórarni þóttu þetta allkynlegar fréttir, en hugðist mundi fá allt greinilegra um þetta
í bréfum þeirra fóstra í Hlíð. Undarlegt hafði Þórarni þótt, er hann lauk upp bréfi
Þórdísar, að þar var ekki innan í lagt neitt bréf frá Sigrúnu til hans, en enn þá meira
brá honum, er hann las bréfið; sá hann af því, hvernig ráða mátti dylgjur þær, sem voru
í bréfi Sigvalda prests mágs hans. Bréfið var ritað með viðvaningshönd og heldur illa,
og var það á þessa leið:

Hlíð, 30. Dec. 17..

Velæðla herra studiosus!

Innilega er ég yður þakkandi fyrir vinsemi yðar á seinustu samfundum í haust,
sömuleiðis fyrir yðar mikið þægilega tilskrif, skrifað litlu eftir að þér voruð aftur
heim til yðar kominn; þar næst vil ég láta yður vita, sem þér þó máske hafið fengið
undirrétting um af milliferðamönnum, að litlu eftir að þér fóruð héðan, þóknaðist
drottni mínum að kalla burt manninn minn úr þessum táradal til betra lífs. Hvílíkur
krossburður það hafi verið mér að missa hann, ætla ég nú ekki að tala um, mín eina
huggun er sú að eiga þess von innan skamms einnig að losast úr baráttu þessarar
mæðusömu hérveru: Æ, hvað mig leysast langar.

Í annan máta verð ég að láta yður vita það, þó mér finnist ég ekki eiga hægt með það,
að hér á heimili hefur orðið sú breyting, sem ég ekki ímyndaði mér, þegar við sáumst
seinast, að mundi upp koma; en svo mikið vil ég segja yður og álít skyldu mína, að láta
yður vita, þar ég einu sinni varð áskynja um fyrirætlun yðar með Sigrúnu
Þorsteinsdóttur, sem hjá okkur hefur verið, að ég býst ekki við, að hún hafi gæfu til
þess, sem einu sinni var af ykkur umtalað. Kringumstæðurnar hafa lagað það svoleiðis,
og það er orðið augljóst, sem ég vissi ekki þá. Hún er ólánssamari en svo, hróið; ég
ætla ekki að tala frekar um það við yður en þetta. Líklegast verður hún hjá mér næsta
ár, því ekki get ég fengið af mér að vísa henni svona út á klakann, þar hún hefur svo
lengi dvalizt hjá mér, og í ráðagjörð er það, að Egill Grímsson, sem hér var í sumar eð
var og aldrei skyldi verið hafa, komi hingað aftur. Þetta vildi ég ekki láta bíða að
segja yður allt saman, svo að þér vissuð það í tíma, því ég vil ekki draga prett að
nokkrum. Ég vona þér takið ekki illa upp einlægni mína og fyrirgefið mér þessar fáu og
stirðu línur. Lifið þér ætíð farsæll, vil ég svo mega finnast með beztu óskum

yðar skuldbundin
vinkona
Þórdís Bjarnadóttir.

Þess er áður getið, að Þórarinn unni Sigrúnu heitt og alúðlega. Hann hafði áður á
hverri einverustund sinni hugsað um heitmey sína, sem hann unni jafnt öndinni í brjósti
sínu. Hvert sinn, sem hann vaknaði af værum blundi, hvarflaði hugurinn til hennar. Þó
hann væri að lesa eða skrifa og hann ætlaði að líma huga sinn við það, sem hann var að
gjöra, var hann óðara horfinn til hennar eins og ótaminn fugl, sem elskar sjálfræði,
flýgur út í loftið óðara en sleppt er af honum hendinni; hjá henni lék hann sér stundum
saman, þar til Þórarinn eins og með valdi neyddi hann til að hugsa um vinnu sína. Á
kvöldum var seinasta hugsunin, sem hann sofnaði út frá, um hana; í svefninum hafði hann
hugsað um hana og vakandi dreymt um þá ánægjustund, er hann fengi bréf frá henni; svo
það mátti svo að orði kveða, að hann margfaldlega var búinn að njóta þeirrar gleði í
huga sínum, sem nú varð að engu. Það getur því hver, sem hefur tilfinning, ímyndað sér,
hvernig Þórarni nú muni hafa brugðið við að fá þetta bréf. Það var tvennt, er varnaði
Þórarni við örvæntingu; það fyrst, að hann var maður stilltur og hafði tamið sér að
stjórna geði sínu, ef honum bárust snögglega gleðifréttir eða sorgartíðindi, og þar
næst unni hann Sigrúnu svo mikið, að hann gat ekki trúað því um hana, sem miður mátti
vera eða hún hefði reynzt sér ótrú, þar sem hann aldrei hefði getað fundið annað í fari
hennar en hreinskilni og einlæga ást til sín. Hann velti þessu fyrir sér, og þá barðist
hjarta hans um hríð ýmist við oftraust eða kvíða um það, hverju hann ætti að trúa. Þó
varð sú hugsun yfirsterkari hjá honum, að svo mundi vera, að Sigrún hefði brugðið
trúnaði við sig. Hann gat ekki ímyndað sér, er hann fór betur að gæta að, að Þórdís
fóstra Sigrúnar hefði farið að skrifa honum þetta, nema það væri satt: Til hins sama sá
hann og, að var bent í bréfi séra Sigvalda, og mundi mági hans ekki hafa verið það
óljúft að geta orðið fyrstur til að segja honum frá þessu, þar eð hann jafnan hefði
róið að því öllum árum, að þau mættu ekki njótast.

Þegar Þórarinn var að berjast við þessar hugsanir, kemur sýslumaður í herbergið og
færði honum bréf, er hann átti að skrifa, og töluðust þeir við um hríð. Fór Þórarinn
síðan að rita það, er sýslumaður hafði fyrir hann lagt, en ekki gekk honum það greitt,
því þrisvar sinnum um kvöldið varð Þórarinn að rita bréfið upp, áður sýslumaður sagði,
að nú mætti það vera. Virtist sýslumanni þetta kynlegt, því Þórarinn var skrifari hinn
bezti og ritaði bæði sett og fagurt; ekki fékkst hann samt um þetta annað en hann
sagði:

Ég held, Þórarinn minn, að það logi illa hjá þér ljósið í kvöld, það er þó ekki vant að
ganga svona stirt fyrir okkur, eða er þér nokkuð leitt?

Þórarinn roðnaði við því og gekk út; fór síðan venju fremur snemma að hátta, en ekki
varð honum svefnsælt þá nótt, því ætíð, er hann ætlaði að sofna, hvörfluðu hinar sömu
hugsanir í huga hans, hvort það væri nokkur tilhæfa í því, er hann hefði séð og lesið í
bréfi Þórdísar, eður eigi; þó hafði sú hugsun jafnan yfirhöndina, að það mundi satt
vera. Þá datt honum ýmislegt í hug, stundum ásetti hann sér undir eins að fara norður
og vita vissu sína um hagi Sigrúnar, og ef það reyndist nú satt, sem honum var frá
hermt, var hann að efast um, hvað hann ætti að gjöra; fannst honum þá ýmist, að sér
væri orðið svo illa við hana, að hann vel gæti nú gjört henni allt til stríðs og
skapraunar og nærri vildi hann ganga að eiga Guðrúnu ráðskonu, ef hann héldi, að
Sigrúnu væri nokkur mótgjörð í því, af því hann vissi, að þeim var ekki neitt vel til
vina áður; væri og Sigrún þess ekki verð, að hann ætti hana. Aðra stundina fannst honum
sem ást hans til Sigrúnar hefði aldrei verið meiri en nú, virtist honum þá sem hann
mundi geta fyrirgefið henni allt; grét hann þá fögrum tárum yfir forlögum sínum og
aumkaði ólán hennar, ef það ætti fyrir henni að liggja að eiga Egil Grímsson, en fóstra
hennar sleppti hendi af henni, eins og hún líkast til mundi gjöra, eftir því sem henni
færust orð í bréfinu.

Þannig lá hann alla nóttina og gat ekki notið svefns fyrr en rétt um dægramótin, að
nokkur blundur rann á hann. Hann vaknaði fyrir hálfbirtu morguninn eftir; klæddist hann
þá skjótt og gengur út; voru heimamenn þá ekki upp staðnir nema þeir, er sinntu
útistörfum. Gísli var og kominn á fætur; hafði honum heldur ekki orðið svefnsamt um
nóttina, var hann lengi að hugsa um það, hvernig á því gæti staðið, að hann hefði ekki
séð blekklessuna, sem átti að vera á horninu á bréfi því, er hann tók í Hlíð, en ekki
var á því, er hann fékk Þórarni; hann gekk nú og litaðist um kring þar hjá bænum, en er
hann sér, að Þórarinn er kominn á fætur, gengur hann til hans og býður honum góðan dag.
Tóku þeir nú tal saman, og fréttir Þórarinn um tíðindi úr Staðarhrepp. Þórarni var
kunnugt um fólk á hverjum bæ, og þykir Gísla það engin furða, þó hann spyrði
allýtarlega, þar sem hann var grandkunnugur. Spyr Þórarinn fyrst á víð og dreif, og
leysir Gísli úr af létta. Þar kemur loks, að Þórarinn víkur ræðunni til Hlíðarfólks;
spyr hann Gísla að, hvort hann hafi komið að Hlíð, áður en hann fór suður, og játar
Gísli því; þá spyr hann hann, hvort hann hafi séð þær fóstrur, og segir Gísli sem var,
að hann hafi hitt Þórdísi og hún hafi beðið sig fyrir bréfið, en ekki hafi hann séð
Sigrúnu. Hyggur þá Þórarinn, að hann muni segja sér í óspurðum fréttum eitthvað af
henni, þar eð hann minntist á hana; en það varð þó ekki, annaðhvort af því Gísli var
raunar ekki laginn á það að bera út óhróður af mönnum, eða hins vegna, að hann hefur
haft einhverja vitneskju af því, að þeim Þórarni og Sigrúnu hefði einhvern tíma verið
vel saman. Þórarinn þagði litla hríð og eins og beið eftir því, að Gísli segði sér
eitthvað meira, en er hann sá, að það mundi ekki verða, hófst hann sjálfur máls á því,
er hann vildi vita, og segir:

Segðu mér, lagsmaður, er nokkuð hæft í því, sem mér hefur verið skrifað, að Egill
Grímsson fari aftur að Hlíð, er þaðan fór í haust eð var, og að Sigrún Þorsteinsdóttir
muni ekki vera óhindruð með honum, mér er sagt það fortakslaust.

Og ekki veit ég það, sagði Gísli, hvaða hæfa er til í því, en yður í einlægni að segja,
fyrst þér spyrjið mig að því, þá hef ég heyrt því fleygt af fleiri en einum, en eins og
ég sagði, fullyrði ég ekki neitt þar um, en þetta er skrafað, og ekki veit ég nema það
berist til baka, og þá vil ég ekki láta hafa það eftir mér.

Svo þú hefur heyrt það talað? sagði Þórarinn.

Já, meir en, sagði Gísli.

Það hefur þá dregið saman með þeim, sagði Þórarinn og glotti við, þó það Hlíðarfólk
þættist ekki ætla að gefa honum hana í sumar.

Svo hefur það orðið að vera, sagði Gísli, því líka var það sagt í sumar, að þeim
hjónunum í Hlíð væri ekkert um, að hann drægi sig eftir henni.

Lengra gat ekki samtal þeirra Gísla og Þórarins orðið um þetta efni, því í þessu bili
komu heimamenn þar að, sem þeir töluðu, og kallaði annar á Gísla og sagði, að
sýslumaður vildi finna hann, áður hann færi á stað; gengu þeir þá báðir inn, og fór
Þórarinn til herbergis síns; en er Gísli nokkru síðar ætlaði á stað og vildi kveðja
Þórarin, fannst hann hvergi, og fór það svo, að þeir kvöddust ekki að því sinni.




V. KAPÍTULI

Þórarinn fer utan

Ef saga sú, er hér er rituð, hefði gjörzt suður á Vallandi eður einhvers staðar í hinum
suðrænu löndum, þar sem blóðið í mönnum er mörgum mælistigum heitara en í Íslendingum,
mundi án efa efnið í þessum kapítula annaðhvort orðið það að segja frá því, að Þórarinn
prestsmágur hefði þotið norður í land og boðið Agli Grímssyni til einvígis; þeir hefðu
þá, eftir margar vífilengjur og vafninga, annaðhvort sætzt heilum sáttum ellegar annar
hvor fellt hinn á hólmi, en síðan, er hið sanna kom upp, iðrazt verksins og ráðið
sjálfum sér bana og Sigrún notið hvorugs, en setið eftir með sárt enni eða þá gengið
sömu götuna á eftir og haldið til heljar. Ástin hjá Íslendingum er ekki svo ofsabráð,
hún sígur heldur svona á og seiglast, eins og þeim ef til vill er eðlilegra í flestum
efnum, og fáum mun hún hafa sálgað síðan á dögum þeirra Skáld-Hrafns og Gunnlaugs
ormstungu, er deildu um Helgu hina fögru; enda mundi oss ekki farast það kringilega, er
vart höfum séð nokkra grélu, að yrkja af þeim ævintýrum, þar sem kutinn ætíð er látinn
vera á lofti, ef út af orðinu bregður. Góðu heilli gefur heldur ekki saga vor tilefni
til þess, og viljum vér því segja satt frá og byrja þar aftur, sem þeir Gísli og
Þórarinn skildu og ekki varð af kveðjum þeirra. Af hinu stutta viðtali þeirra þóttist
Þórarinn orðinn þess vís, er hann vildi; virtist honum engi efi vera á því, að það væri
satt, sem Þórdís hefði látið hann ráða í um hagi Sigrúnar. Nokkru síðar en Gísli var
brott farinn, komu að B.... tveir útróðramenn norðan úr Staðarsveit; hafði Þórarinn
einnig tal af þeim, og sögðu þeir hið sama um það, hvað rætt væri um Sigrúnu; þetta
staðfesti Þórarin algjörlega í trúnni, og tók hann nú fáleika mikla um þessar mundir,
og gat það ekki dulizt fyrir húsbónda hans og heimilisfólki að B...., og vissi enginn,
hvað valda mundi. Sýslumaður var vel til hans sem áður, en þótti þó kynlegt um, að
Þórarinn svo að segja aldrei var með hýrri há, en hafði þó áður verið hinn glaðasti.
Samt leysti Þórarinn jafnan vel af hendi ritstörf þau, er sýslumaður ætlaði honum.
Líður nú svo fram um veturinn, að sýslumaður fæst ekki um, þó hann sjái Þórarin dapran
löngum.

Það var eitt skipti, að sýslumaður sat einn saman hjá konu sinni og lá allvel á honum,
og ræddu þau um hitt og þetta. Spyr þá sýslumaður hana, hvað hún hyggi bera til þess,
að Þórarinn hafi tekið svo miklum stakkaskiptum; hafi hann áður leikið alls oddi, en nú
hafi hann um stund verið ofantekinn og daufur, sem hann byggi yfir einhverri sorg, er
hann vildi dylja. Kona sýslumanns lézt ekki vita, hvað til þessa bæri, en kvaðst þó
hafa tekið eftir því, að honum væri að nokkru brugðið; gat hún þess fyrst, að Þórarinn
mundi ekki kunna þar við sig og langa til átthaga sinna þar nyrðra; ekki kvað
sýslumaður það mundi vera tilefni ógleði Þórarins. Kona sýslumann gat enn annars til,
og þótti sýslumanni það ekkert að líkindum; þá þagnaði húsfreyja við um hríð, leggur á
vangann og segir:

Mér getur þá ekki hugsazt neitt, heillin mín, hvað hann kynni að setja fyrir sig, nema
ef það skyldi vera eitthvað heilaslangur í honum um hana Ingibjörgu okkar og ímyndaði
sér, að það gengi ekki.

Og þetta getur verið, eða hefurðu séð nokkur deili þess? sagði sýslumaður.

Ónei, sagði húsfreyja, ég sé það er gott og þægilegt á millum þeirra, en ekkert, sem sé
orð á gjörandi; en mér hefur nú ætíð fundizt á Imbu minni, að hún heldur, að hún kæmi
ekki hátt niður, þó hún fengi einhvern fátækan, óvalinn stúdent; hún hefur það af
einhverjum sínum, krakkinn, sagði hún og hreykti sér dálítið upp í sætinu, og get ég
ekki láð henni það, því vel er hún af guði gjörð, og svo munu sumir segja, að hún
standi til að eignast nokkuð.

Sýslumaður stanzaði dálítið við, strauk dósir sínar og svarar síðan:

Svo mun það kallað; en það er ekki fyrir það, Þórarin held ég vera gott mannsefni, mér
hefur líkað ágætlega við hann, síðan hann hingað kom, og veit ekki, hvort mér væri það
svo mikið á móti skapi, ef hún vildi það.

Já, en trú þú mér til, sagði húsfreyja, hún mundi varla eiga hann; tiltökumál væri það,
ef hann hefði siglt og eitthvað gæti orðið úr honum.

Við þetta felldu þau talið, en ekki er þess getið, hvort það var þessi umræða eða
annað, sem var orsök til þess, að nokkrum dögum síðar kom sýslumaður eitt skipti að
máli við Þórarin og er nú allblíður í viðmóti; spyr hann þá Þórarin, hvað valdi ógleði
hans. Þórarinn er í fyrstu alltregur að segja honum það og lætur sem lítið sé til hæfu
um það; en er sýslumaður skorar fastara á hann um þetta mál, þá verður það, að Þórarinn
þagnar um hríð, en síðan segir hann:

Þér hafið, herra sýslumaður minn, jafnan sýnt mér svo mikla einlægni og ástsemi, síðan
ég kom til yðar, sem ég hefði verið uppeldissonur yðar, og sæmir mér ekki að dylja yður
þess, sem þér spyrjið mig, og er yður þá satt frá að segja, að síðan ég var barn að
aldri og man til mín, hefur sú löngun ætíð verið föst hjá mér, að mig hefur langað til
að fara utan. Þessi löngun hefur nú orðið ríkari og ríkari hjá mér og er nú orðin svo
föst í huga mínum, að ég get ekki lengur við hana strítt. Að sönnu sé ég nú lítið eða
ekkert ráð í þessu, er ég lít á efnahaginn, en yður að segja hef ég þó fastráðið það,
ef yður er það ekki móti skapi, og fellur mér það þó á aðra hliðina þungt að slíta mig
úr svo góðra foreldra höndum sem ég hef hér í verið, ef þér á annað borð hefðuð viljað
halda mig lengur.

Sýslumaður sagði, að raunar hefði hann óskað að hafa Þórarin í sinni þjónustu, því vel
hefði sér við hann fallið í alla staði, en ekki vildi hann letja Þórarin fararinnar;
mundi það og reynast, að hvar sem Þórarinn kæmi, mundi hann kallaður góður drengur,
enda væri það ungra manna að framast erlendis, og fannst það á, að sýslumaður fýsti
hann í öllu; hét hann Þórarni að greiða honum árskaup hans og þar að auki styrkja hann
nokkuð með fararefni. Þórarinn átti og eftir af föðurarfi sínum nokkur hundruð í jörðu.
Þenna jarðarpart veðsetti hann manni þar syðra, og var það gjört með ráði sýslumanns;
sýndi og sýslumaður, að hann vildi styrkja Þórarin, og hefur þess því verið til getið,
að hann hafi ætlað, ef utanferð hans tækist vel, að gefa honum Ingibjörgu dóttur sína,
og er það ekki ólíklegt, er hann sá, að hann var hinn efnilegasti maður og líklegur til
frama; en svo var hann séður, að hvorki vildi hann láta Þórarin ráða neitt í þessa
fyrirætlan sína fyrst um sinn eða binda það neinum fastmælum, enda fór Þórarinn ekki
þess á nokkurn hátt á leit. En svo sagði hann frá síðar, eftir að hann var aftur kominn
hér til lands, að hefði Ingibjörg þá verið ógefin, er hann kom úr siglingu, mundi hann
hafa leitað þar ráðahags, því næst Sigrúnu hafi Ingibjörg verið hin fegursta íslenzk
stúlka, er hann hafi séð, og um marga hluti hinn bezti kvenkostur.

Um haustið áður hafði skip eitt, sem átti að fara til Kaupmannahafnar, orðið afturreka,
og lá það um veturinn á Búðum; átti það nú, undir eins og ísa leysti, að sigla til
Danmerkur. Með skipi þessu tók Þórarinn sér far og átti að vera kominn til skips í
seinustu viku einmánaðar, en þangað til dvaldi hann hjá sýslumanni; var hann nú
allglaður, það er menn gátu séð, en bar harm sinn í hljóði. Engu að síður gat hann ekki
gleymt Sigrúnu sinni, og fannst honum svo jafnan, er hann var í einrúmi, sem hann
aldrei þaðan af mundi geta fellt ástarhug til neinnar annarrar konu. Lá hann oft
vakandi um nætur í rúmi sínu og gat ekki fest svefn fyrir þeirri umhugsun; en því hafði
hann tekið þetta ráð að fara utan, að honum fannst, að hann mundi aldrei yndi nema hér
á landi, úr því að Sigrún hafði brugðizt honum, en á hina hliðina var hann hugsjúkur um
það, hver forlög mundi vænta sín í útlendu landi, þar sem hann ekki átti neitt athvarf,
en átti lítinn farareyri. Eina nótt, nokkru áður en hann ætlaði heiman, lá hann sem
oftar vakandi og var að hugsa um hagi sína og Sigrúnu; datt honum það í hug, að áður
hann færi af landi burt, skyldi hann rita Sigrúnu og láta hana að minnsta kosti vita,
hvaða harm hún hefði búið honum með ótrúleik hennar; hugsaði hann sér bréfsefnið um
nóttina. - - -



VI. KAPÍTULI

Þórarinn var nú farinn af landi. Þá er hinn salti sær hafði hulið fósturjörðu hans
sýnum fyrir honum og vaggað honum um hríð, þar sem hann lá í rúmi stýrimanns, yfir sig
komnum af söknuði unnustu og ástvina, tók Svefninn hann loks í arma, en lét son sinn
Drauminn bía honum vel og lengi, en Draumurinn er, eins og allir vita, gjarn og fús á
að fara með sofandi fólk á gandreiðir út um alla heima og geima og sýna því alls konar
firn og fádæmi. Þetta gjörði hinn gáskafulli Draumur einnig Þórarni. Hann flaug með
hann yfir láð og lög, sýndi honum fagrar og dýrðlegar borgir og bæi, skrautlegar hallir
og hús, stóra turna og stræti með margvíslegum dýrum og mannkindum. - - -



EFNISÁGRIP SÖGULOKANNA
Saman tekið af Þórði Grímssyni samkvæmt frásögn Jóns Thoroddsens


Þórarinn stúdent sigldi um vorið með Búðaskipi til Kaupmannahafnar, kemst þar á
háskólann og lærir guðfræði, útskrifast síðan með góðum vitnisburði og dvelur þar eftir
í Kaupmannahöfn nokkur ár. Ekki skrifaði hann Sigrúnu, áður héðan færi, og fékk engar
sannari fregnir um hagi hennar en áður er sagt í bréfum séra Sigvalda og Þórdísar.
Egill Grímsson fór burt frá Hlíð um haustið, sem áður er sagt, en Sigrún var nú með
fóstru sinni. Allt var það lygi, er kvisazt hafði um hana, að hún væri vanfær, og
enginn þóttist vita, hvar sú fregn hefði upp komið, en þeir, sem bezt voru að sér í
þeirri ættfræði, mundu eftir því, að séra Sigvaldi hafði sagt þeim þessar nýjungar
fyrstur manna og haft þær eftir öðrum. Þær fóstrur fréttu nú utanferð Þórarins og
orsakir hennar, og þóttust þær hafa allt illt hlotið af komu Egils að Hlíð, er þær urðu
vísari alls hins sanna. Um sumarið ríður séra Sigvaldi til alþingis og lét þar lýsa
kaupi sínu á Hamri; gat Þórdís þar öngva leiðréttingu á fengið; lét hún því höfða mál
móti presti, en tapaði málinu, því prestur flækti það fyrir dómendum, bæði með kænsku
og fé; hafði Þórdís ekki efni til að fylgja fram málinu til hlítar; líka brugðust henni
góðir svaramenn, er þeir sáu þurrnun á eignum hennar. Ekki borgaði prestur henni heldur
peninga þá fyrir Hamar, er fyrr var um getið, enda gekk hún aldrei eftir þeim. Prestur
lét um haustið leggja blágrýtisklett yfir leiði Sigurðar bónda sem minnismark og lét
þar klappa á nafn hans; kvað prestur stein þenna mundu geta enzt aldur og ævi, ef eigi
sykki hann í jörð niður, en sig hefði hann kostað ærna peninga, ómak og fyrirhöfn, enda
hefði Sigurður sinn heitinn átt þetta skilið, því hann hefði borgað sér þetta
heiðarlega í lifanda lífi; þóttist hann nú vel kominn að kaupi sínu á Hamri. Þrengdi nú
svo að kosti Þórdísar, að hún varð að selja allt lausafé sitt til skuldalúkninga og
hætta við búskap; prestur lét og byggja henni út af Hlíð um veturinn, og sá hún þá
engan veg til að vera þar lengur, enda var hún þá búin að reyna svo margt í Hlíð, að
hana fysti nú að fara þaðan og hætta öllu bústangi og fyrirhyggju. Réðust þær fóstrur
þá frá Hlíð um vorið til bónda eins í næstu sveit; sá hóndi hét Helgi; voru þær í
húsmennsku hjá honum; hét bærinn Skarð. Helgi var ungur maður og kvæntur fyrir skömmu;
hann var hinn vænsti maður og hafði almennings hylli. Hreppstjóri var hann í sveit
sinni og var í því sem öðru vel metinn. Þegar þær fóstrur höfðu dvalið þar eitt ár,
andaðist kona Helga; fékk hann þá Sigrúnu til að vera fyrir framan á búi sínu næsta ár.
Nú með því maðurinn var vænn, álitlegur og vel efnaður, en þær fóstrur félausar og
Þórdís hnigin að aldri, þá gjörist það með þeim, að Helgi fær Sigrúnar, og giftust þau
að ári liðnu. Gjörði Sigrún það að áeggjan fóstru sinnar og til þess að geta annazt
hana í elli hennar. En undir niðri hélt hún þó vel tryggð sína við Þórarin, þó hún léti
lítið á bera, enda hugði hún þau mundi ekki oftar sjást. Helgi unni Sigrúnu mjög, og
voru samfarir þeirra enar beztu; eignuðust þau eina dóttur, var hún nefnd Þórdís
Þórarna. Ekki varð þetta hjónaband Sigrúnar langgætt, því er þau höfðu búið saman tvö
ár, leggst bóndi í sótt og liggur lengi, unz hann andaðist úr sótt þessari; hafði hann
þá ráðstafað eigum sínum svo, að Sigrún fékk að halda búinu óskertu eftir hans dag.
Sigrúnu þótti enn mesti skaði um fráfall manns hennar, en bar þó harm sinn með
stillingu mikilli; bjó hún nú á Skarði eftir mann sinn og hafði gott bú og þótti en
mesta sæmdarkona; urðu margir til að biðja hennar, en hún neitaði þeim öllum.

Egill Grímsson var með föður sínum, eftir að hann fór frá Hlíð, og kærði jafnan fyrir
honum, hve prestur hefði gabbað sig á Sigrúnu. Bar Grímur þetta mál undir prest og bað
hann ráða bót á. Prestur hugsaði þá lengi um þetta, og kom honum þá Guðrún ráðskona í
hug og að eigi mundi tjá að láta hana bíða eftir Þórarni, enda mundi hann eigi skeyta
um hana, er hann frétti öll brögð prests, þó hann kæmi aftur, hvað mjög var óvíst.
Guðrún ámálgaði oft við prest, að hann efndi loforð sín með giftingu hennar; tók
prestur það til bragðs, er svo var komið, að hann gefur þau Egil og Guðrúnu í
hjónaband; þótti mönnum fljótt að því undið, en prestur fann nægar ástæður til að flýta
öllu og kom því fram, er hann vildi. Þau Egill og Guðrún fóru að búa í Hlíð, er þá var
laus, og var sagt, að prestur hefði ætlað Guðrúnu þá jörð í ráðskonukaup. Ekki gekk
búskapur þeirra vel og samfarir því miður; áttu þeir fullt í fangi, Grímur og prestur,
að tala niður milli þeirra, og komu stundum til opinberar forlíkanir, var mikið orð um
ósamlyndi þeirra hjóna og sættaumleitun prests.

Séra Sigvaldi eldist nú, og tekur hann sér kapelán; förlaðist honum mest sýn; ekki urðu
kapelánar langgæðir hjá honum, því kaup þeirra var ei meira en meðal-vinnumannskaup, og
sagði prestur, að þeir ynni ekki fyrir meiru. Skipti hann árlega í þrjú ár um kapelána,
en úr því fékk hann engan; sagði hann þá af sér prestskap; voru þá sjö ár liðin frá því
Þórarinn sigldi, og kom hann það vor út hingað með skipi frá Reykjavík. Þórarinn frétti
nú, að Staðurinn er laus, og þar eð hann var þá atvinnulaus, þá sækir hann um Stað og
fær brauðið; tekur hann þá vígslu í Reykjavík og leigir sér síðan hesta norður. Er það
um krossmessuleyti, er hann byrjaði ferð sína norður, og segir ekki um ferðir hans,
fyrr en hann kemur að Skarði; þar bjó Sigrún nú. Helgi hafði búið þar, áður Þórarinn
sigldi, og voru þeir málkunnugir; ætlar Þórarinn að hafa þar náttstað og fregna úr
héraði sínu hjá Helga, en hafði enn ekkert frétt úr þeim sveitum. Kemur hann síðla að
Skarði og sér ekki manna úti utan stúlkubarn í bæjardyrum, mjög efnilegt, hér um bil 4-
5 ára gamalt; Þórarinn kastar kveðju á barnið, og í því kemur kona út í dyrnar; var það
Sigrún; heilsar hann henni, en ekki þekktust þau í fyrstu; spyr Þórarinn þá um Helga
bónda, en hún segir honum sem var; biður hann þó gistingar og fékk hana; kemur þá svo
tali þeirra, að þau þekkja hvort annað og segja nú hvort öðru frá, hvað drifið hafi á
daga sína, síðan þau skildu; verða þá mestu fagnaðarfundir með þeim. Þórdís gamla
fagnar og vel Þórarni; dvelur hann þar nokkra daga og heyrir nú allt um brögð og hrekki
séra Sigvalda og finnst mikið um. Þar frétti hann og lát systur sinnar, konu séra
Sigvalda, og harmaði hann hana mjög. Þórarinn gjörir nú ráð sín þar á Skarði, og er það
fyrst, að hann sendir mann til séra Sigvalda með bréf, í hverju hinn nýi prestur á Stað
biður gamla klerkinn að flytja alfarið burt frá Stað. Séra Sigvalda verður hverft við,
er hann sér, hversu nú er komið, og mundi hann nú engan síður hafa kosið til eftirmanns
síns en Þórarin; bjóst hann við engu góðu af honum eða hans komu, fær sér nú þegar kot
eitt þar skammt frá og flytur þangað allt, sem hann getur. Þessu næst stefnir Þórarinn
séra Sigvalda um öll undanfarin hrekkjabrögð við sig og þær fóstrur; fylgdi hann því
máli svo fast, að séra Sigvaldi guggnaði nú fyrir alvöru, einkum er þau Þórdís og hann
höfðu talazt við fyrir rétti. Í þetta mál komust flestir þeir, er fyrr var getið í
sögunni, og stóð það lengi yfir. Varð prestur fyrir fésektum stórum.

Þórarinn prestur flutti bú Sigrúnar að Stað með samþykki hennar, og giftust þau um
haustið og unnust vel, og lýkur þar með sögunni.


Gert með Concordance