Um orðstöðulykilinn

Orðstöðulykill er skrá yfir orðmyndir sem koma fyrir í tilteknum texta eða textum, ásamt upplýsingum um nánasta samhengi þeirra. Algengastir eru svonefndir KWIC-lyklar (e. Key Word In Context) þar sem hvert dæmi um lykilorðið stendur í miðri línu ásamt orðum sem standa næst á undan því og eftir í textanum. Jafnframt fylgir hverju dæmi tilvísun sem sýnir hvar í textanum það er að finna. Úr orðstöðulyklum má jafnan lesa margvíslegan fróðleik um viðkomandi texta, hvort sem áhuginn beinist að orðaforða, orðasamböndum, setningaskipan, stíl eða efnistökum.

Orðstöðulykillinn sem hér birtist nær yfir Passíusálma Hallgríms Péturssonar. Þar eð hér er um að ræða bundið mál er samhengi hverrar orðmyndar einskorðað við ljóðlínuna þar sem hún kemur fyrir en einnig er hægt að fletta upp í meðfylgjandi texta og skoða þannig stærra samhengi. Þessi orðstöðulykill er ekki lemmaður, þ.e. mismunandi beygingarmyndir eru ekki sameinaðar undir einu uppflettiorði eins og gert er í orðabókum, heldur er hver orðmynd sjálfstæð færsla.

Þess má geta að þetta er ekki í fyrsta sinn sem orðstöðulykill er gerður að Passíusálmunum. Árið 1950 komu út í Reykjavík Passíusálmar Hallgríms Péturssonar með orðalykli eftir Björn Magnússon. Eins og nafnið bendir til fylgir þessari útgáfu orðstöðulykill; hann er lemmaður en nær aðeins yfir nafnorð, lýsingarorð, töluorð og sagnorð.

Gluggi vefsjárinnar skiptist í fjóra afmarkaða ramma. Hægt er að breyta stærð allra rammanna; ef bendillinn er færður á mörkin milli þeirra breytist útlit hans og þá er hægt að færa mörkin að vild með músinni.

• Í neðri rammanum hægra megin birtist texti Passíusálmanna í heild, hægt er að skoða hann að vild frá upphafi til enda með því að nota skrunröndina eða lyklaborðið (örvahnappa, Page Up, Page Down).

• Í efri rammanum til hægri (þar sem þessi hjálpartexti birtist núna) er sjálfur orðstöðulykillinn. Efst í hverri færslu er tilgreint hversu oft viðkomandi orðmynd kemur fyrir í Passíusálmunum, þar fyrir neðan eru sýndar allar ljóðlínur þar sem orðmyndin kemur fyrir. Línunum er raðað í stafrófsröð eftir orðunum sem fara á eftir lykilorðinu en þar sem tvær eða fleiri línur eru eins að þessu leyti, ræðst röðin af stöðu þeirra í textanum. Aftan við hverja línu er tilvísun í sálm og vers; ef smellt er á hana færist textinn í rammanum fyrir neðan sjálfkrafa, þannig að viðeigandi staður birtist. Einungis hluti orðstöðulykilsins er opinn hverju sinni en efst og neðst í hverjum hluta eru hnappar sem nota má til að fletta fram og til baka

• Í rammanum til vinstri er listi í stafrófsröð yfir orðmyndir sem koma fyrir í textanum. Þegar smellt er á einhverja orðmynd færist orðstöðulykillinn sjálfkrafa þannig að línur með þessari orðmynd birtast. Hægt er að velja milli þess að hafa allan orðmyndalistann frá A-Ö opinn í einu eða einungis hluta hans.

• Í efsta rammanum birtist stafrófið. Þegar smellt er á einhvern bókstaf færist orðmyndalistinn sjálfkrafa þannig að orðmyndir sem byrja á viðkomandi staf birtast.

Auðvelt er að nota leitarskipun vefsjárinnar (Ctrl+F) til að finna orðmyndir sem koma fyrir í textanum. Leitin verkar á þann ramma sem síðast var smellt á. Einfaldast er að velja „allur listinn“ í orðmyndalistanum og láta forritið leita þar, þaðan er síðan greið leið að orðstöðulyklinum og textanum.

Texti Passíusálmanna sem hér er notaður er fenginn frá Netútgáfunni og er tekinn eftir útgáfu Helga Skúla Kjartanssonar (Reykjavík 1977; endurpr.: Akranesi 1987, 1992, 1995, 1998).

Margvíslegan fróðleik um Passíusálmana og höfund þeirra er að finna á Passíusálmavef Ríkisútvarpsins.

Orðstöðulykill: © Orðabók Háskólans.
Ábendingar og athugasemdir má senda til Aðalsteins.